Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001

Transcriptie

1 Gezondheidsenquête door middel van Interview België 2001 Deel 5 Medische Consumptie IPH/EPI REPORTS nr

2 Afdeling Epidemiologie Juliette Wytsmanstraat Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be index4.htm Leuvenseweg Brussel Onderzoeksteam : Jamila Buziarsist Stefaan Demarest Lydia Gisle Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Herman Van Oyen Met de medewerking van : Pieter-Jan Miermans Francis Sartor Logistieke steun : Monique Schoonenburg Véronique Verhocht Nationaal Instituut voor de Statistiek : IPH/EPI REPORTS Nr Depotnummer: D/2002/2505/40

3 Inhoudstafel Gezondheidsenquête, België, 2001 DEEL 1 : Introductie... 8 Doel en opzet van de Gezondheidsenquête 2001 I. Inhoud van de bevraging... 8 II. Samenstelling van de steekproef III. Actoren IV. Veldwerkorganisatie V. Netwerk enquêteurs VI. Kwaliteitsbewaking...25 VII. Participatiegraad...29 VIII. Wegingsfactoren...34 IX. Tabellen...35 X. Studiepopulatie...40 DEEL 2 : 1. Gezondheidstoestand Subjectieve gezondheid Lichamelijke gezondheid Chronische aandoeningen Acute aandoeningen Mentale gezondheid Beperkingen en Participatieproblemen DEEL 3 : 2. Leefstijl Lichamelijke activiteit Voeding Voedingsstatus Voedingsgewoonten Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit Blz.

4 Inhoudstafel DEEL 4 : Blz. 3. Preventie Vaccinatie bij volwassenen Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker DEEL 5 : 4. Medische consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts Contacten met de specialist Contacten met de spoedgevallendienst Contatcten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Patiëntentevredenheid Niet-conventionele geneeswijzen DEEL 6 : 5. Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van gezondheidszorgen Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Ongevallen, verkeersveiligheid en geweld Sociale gezondheid Sociale en preventieve diensten

5 4.3. Gebruik van Geneesmiddelen

6 Dit onderzoek wordt uitgevoerd op initiatief van : M. AELVOET Minister van Consumentenzaken, Volksgezondheid en Leefmilieu J. CHABERT Minister van Openbare Werken, Vervoer, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest T. DETIENNE Minister van Sociale Aangelegenheden en Gezondheid van het Waals Gewest D. GOSUIN Minister van Leefmilieu en Waterbeleid, Natuurbehoud, Openbare Netheid en Buitenlandse Handel van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest N. MARECHAL Minister van Jeugdhulp en Gezondheid van de Franse Gemeenschap H. NIESSEN Minister van Jeugd en Gezin, Monumenten en Landschappen, Gezondheid en Sociale Zaken van de Duitstalige Gemeenschap F. VANDENBROUCKE Minister van Sociale Zaken en Pensioenen M. VOGELS Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen van de Vlaamse Gemeenschap.

7 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen 4.3. Gebruik van geneesmiddelen Gezondheidstoestand Leefstijl Contacten met Zorgverstrekkers Opname in het Ziekenhuis Preventie Medische Consumptie Gebruik van Geneesmiddelen Patiëntentevredenheid Niet Voorgeschreven Geneesmiddelen Voorgeschreven Geneesmiddelen Gezondheid en Samenleving Niet-Conventionele Geneeswijzen I. Samenvatting en conclusies Geneesmiddelen vormen een belangrijk instrument in de controle van ziekten en aandoeningen, maar overconsumptie leidt tot extra kosten en vermijdbare ongewenste effecten. Om een goede kwaliteit te verzekeren van het gebruik van geneesmiddelen is informatie nodig over de grootteorde van het gebruik van geneesmiddelen. Informatie over eventueel ondergebruik van bepaalde essentiële geneesmiddelen kan financiële drempels bij sommige kwetsbare groepen in de samenleving in het licht stellen. Het is ook belangrijk om groepen te identificeren waarbij een problematisch gebruik van geneesmiddelen voorkomt. Een gezondheidsenquête is een aanvullend instrument aan andere gegevensbronnen die informatie verstrekken over het gebruik van geneesmiddelen omdat zij informatie verschaft over het eigenlijk gebruik niet het voorschrijven van geneesmiddelen, ook gegevens bezorgt over niet voorgeschreven en niet terugbetaalbare geneesmiddelen en toelaat het gebruik van geneesmiddelen te bestuderen in functie van socio-demografische en gezondheidsgerelateerde factoren. Gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen Ongeveer de helft van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt. Vrouwen gebruiken vaker een voorgeschreven geneesmiddelen dan mannen. Bij kinderen gaat het vooral om geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep en keelpijn en bij volwassen mannen (15-64 jaar) om geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk en pijnstillers. Bij volwassen vrouwen (15-64 jaar) zijn anticonceptiva en hormonen tijdens de menopauze naargelang de leeftijdsgroep de belangrijkste voorgeschreven geneesmiddelen. Bij 65-plussers valt vooral bij vrouwen het hoog gebruik van geneesmiddelen tegen gewrichtspijnen en slaapmiddelen op. 1853

8 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 Het gebruik van slaapmiddelen, hormonen tijdens de menopauze en pijnstillers is in 2001 significant gestegen t.o.v Het gebruik van antibiotica is tussen 1997 en 2001 stabiel gebleven en in het Waals Gewest zelfs significant gedaald. In het Vlaams en Brussels Gewest noteren we een stijging van het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen tegen astma en allergie bij kinderen (vooral jongens). Een hogere opleiding is geassocieerd met een lager gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen, maar dit verschil kan grotendeels verklaard worden doordat de gezondheidstoestand van lager opgeleiden in regel slechter is dan bij hoger opgeleiden. Het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen ligt hoger in het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest. In het Vlaams Gewest is het globaal gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen in 2001 echter gestegen t.o.v terwijl dit in Brussel en Wallonië niet het geval is. Een specifieke studie bij 45 tot 64-jarigen brengt het geneesmiddelengebruik in deze groep meer gedetailleerd in kaart. Betablokkers zijn hier zowel bij mannen als bij vrouwen de meest gebruikte groep voorgeschreven geneesmiddelen. Opmerkelijk is het groot aantal personen (vooral mannen) dat op hypolipemiërende geneesmiddelen staat en het aanzienlijk gebruik van psycholeptica (vooral benzodiazepines), antiinflammatoire en anti-reumatische producten en psycho-analeptica (vooral anti-depressiva) bij vrouwen. De resultaten wijzen ook op een veelvuldig gebruik van verschillende voorgeschreven geneesmiddelen samen. Twee op de vijf 45 tot 64-jarigen rapporteert het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur. Van deze groep gebruikte 13% 5 of meer verschillende geneesmiddelen. Dit percentage loopt in het Waals Gewest zelfs op tot 20%. Gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen Iets meer dan een kwart van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt. Vrouwen gebruiken vaker niet voorgeschreven geneesmiddelen dan mannen. Bij kinderen gaat het vooral om geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep en keelpijn. Bij volwassenen (vrouwen zowel als mannen, jongere zowel als oudere leeftijdsgroepen) vormen pijn- en koortswerende middelen de belangrijkste groep niet voorgeschreven geneesmiddelen. Een hogere opleiding is duidelijk geassocieerd met een hoger gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen. Het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen ligt hoger in het Brussels en Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest. T.o.v stellen we in 2001 een daling van het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen vast. Het gaat vooral om een daling van het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep en keelpijn. In het Waals Gewest wordt deze daling niet geobserveerd. Conclusies Uit de resultaten van de specifieke vraagstelling voor 45 tot 64 jarigen weerhouden we een te hoog gebruik van benzodiazepines. Blijvende inspanningen zijn nodig om de gebruikers te wijzen op het belangrijk gewenningseffect dat deze geneesmiddelen veroorzaken. Wellicht zijn er ook andere factoren die het hoog gebruik van benzodiazepines verklaren, maar het is duidelijk dat het gebruik van deze geneesmiddelen nog steeds te veel gebanaliseerd wordt. Het gebruik van anti-depressiva ligt hoger bij vrouwen dan bij mannen, maar is ook bij mannen van ouder dan 65 jaar sterk toegenomen. Het gebruik van dit soort geneesmiddelen is belangrijk om volgen, omdat dit een goede indicator is van het individueel welbevinden (stress, werkomstandigheden, sociaal leven, levenskwaliteit, ). 1854

9 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen De toename van het gebruik van geneesmiddelen tegen astma en allergie bij kinderen, die vastgesteld wordt in het Vlaams en Brussels Gewest, doet de vraag rijzen naar de rol van luchtpollutie, eetgewoonten, enz. Verschillen tussen gewesten, provincies, steden moeten in de toekomst zeker verder gevolgd worden. Het gebruik van antibiotica is tussen 1997 en 2001 relatief stabiel gebleven en in het Waals Gewest zelfs significant gedaald. Deze vaststelling kan de inspanningen die geleverd werden om de huisartsen en het grote publiek via voorlichtingsprogramma s te sensibiliseren voor een correct gebruik van antibiotica enkel verder aanmoedigen. Het hoog gebruik van hormonale therapie bij vrouwen is conform met de huidige richtlijnen ter zake. Zeer recente studies hebben echter gewezen op de belangrijke cardiovasculaire complicaties en de hogere kans op borstkanker die het gebruik van hormonen tijdens de menopauze met zich meebrengt, waardoor de richtlijnen in de nabije toekomst ongetwijfeld zullen worden herzien. Meer dan een kwart van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een geneesmiddel te hebben ingenomen zonder voorschrift. In België is het inderdaad mogelijk om vrij autonoom beslissen over het gebruik van heel wat geneesmiddelen en zo zelf zijn/haar kleine kwalen aan te pakken. Dat personen autonoom hun gezondheidsproblemen kunnen aanpakken is positief. Dit betekent echter ook dat het erg belangrijk is om het grote publiek grondig voor te lichten over een correct gebruik van geneesmiddelen. Deze voorlichting dient reeds te starten in de school. Ook de essentiële rol van de apotheker als eerstelijnsgezondheidswerker dient in dit verband nog eens benadrukt te worden. De daling van het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen is mogelijk toe te schrijven aan de stijgende kost van de medicatie. Vergeten we niet dat er bijna geen prijzencontrole is voor deze niet voorgeschreven geneesmiddelen, waarvoor het RIZIV budget niet tussenkomt. De gemiddelde prijs van deze geneesmiddelen is over de jaren belangrijk gestegen. Vermits ze in principe tegen minder ernstige kwalen worden gebruikt, wordt er bij stijgende kosten en levensduurte minder naar gegrepen. II. Inleiding Geneesmiddelen voorkomen en behandelen ziekten. Ze kunnen het welzijn van de patiënt bevorderen en de globale levenskwaliteit van de bevolking verbeteren. Toch zijn er ook negatieve aspecten aan het gebruik van geneesmiddelen. Daarbij dient vooral gewezen te worden op het optreden van ongewenste neveneffecten en de kosten die het gebruik van geneesmiddelen op het niveau van de maatschappij met zich meebrengt. Deze kosten zijn in de afgelopen jaren sterk toegenomen. Verschillende factoren spelen daarbij een rol: de veroudering van de bevolking, toenemende chronische gezondheidsproblemen zoals diabetes, hypertensie en astma, de wetenschappelijke vooruitgang, de verbetering van de levenskwaliteit (1). Ook informatie over eventueel ondergebruik van bepaalde essentiële geneesmiddelen is relevant. Daarbij gaat het in de eerste plaats om financiële drempels bij sommige kwetsbare groepen in de samenleving. Het is duidelijk dat onder die voorwaarden een rationeel gebruik van geneesmiddelen een essentiële doelstelling moet zijn voor het beleid. Om een goede kwaliteit te verzekeren van het gebruik van geneesmiddelen is informatie nodig over de grootte-orde van het gebruik van geneesmiddelen en de kosten die dit met zich meebrengt. Het is ook belangrijk om groepen te identificeren waarbij een problematisch gebruik van geneesmiddelen voorkomt. Het aantal gebruikers van een geneesmiddel is verder van belang om de veiligheid van een geneesmiddel te evalueren. Voor de studie van het gebruik van geneesmiddelen is het essentieel om over een gestandaardiseerd en gevalideerd classificatiesysteem te beschikken. Op basis van de European Pharmaceutical market Research Association (EPhMRA) classificatie werd in de jaren 70 in Noorwegen een systeem ontwikkeld gekend als de Anatomical Therapeutical Chemical (ATC) classificatie (2). Deze classificatie werd in de jaren daarop verder uitgebreid tot het ATC/DDD systeem. DDD is de afkorting is van Defined Daily Dose: een technische meeteenheid voor onderzoek. 1855

10 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 In 1997 werd het ATC/DDD systeem door het WHO Regional Office for Europe aanbevolen voor internationale studies. In 1996 werd deze classificatie ook door de WHO Headquarters in Genève erkend als internationale standaard voor studies i.v.m. geneesmiddelengebruik. In het ATC-classificatiesysteem worden de geneesmiddelen onderverdeeld in groepen naargelang het orgaan of het systeem waarop ze werkzaam zijn en hun chemische, farmacologische en therapeutische eigenschappen. De geneesmiddelen worden onderverdeeld in 14 hoofdgroepen (1 ste niveau), met 2 therapeutische/farmacologische subgroepen (2 de en 3 de niveau). Het 4 de niveau is een therapeutische/farmacologische/chemische subgroep en het 5 de niveau is een chemische substantie. In België heeft elk geregistreerde farmaceutische specialiteit een CNK-code (Code National/Nationale Kode). Deze code, die op de verpakking staat aangegeven, bestaat uit 7 cijfers en laat toe de specialiteitsnaam, de toedieningsvorm en de doseringseenheid te identificeren. De CNK-code is geen gestructureerde classificatie, maar het is mogelijk om op basis van de CNK-code naar de overeenkomstige ATC-code over te gaan. Informatie over het gebruik van geneesmiddelen is in België beschikbaar via enkele belangrijke bronnen. In de eerste plaats kunnen we hiervoor terugvallen op het RIZIV, dat gegevens heeft over de terugbetalingen van geneesmiddelen in het kader van de ziekte en invaliditeitsverzekering. Ook de verkoopscijfers van de farmaceutische industrie zijn een belangrijke bron van informatie. Deze zijn beschikbaar via het Ministerie van Economische Zaken en de geneesmiddelen industrie (AVGI, IMS). Uiteraard gaat het hier om algemene gegevens op populatieniveau. Met het oog op het kwalitatief evalueren van het voorschriftgedrag werd in België begin 1996 gestart met een gegevensverzameling over de terugbetaalde farmaceutische verstrekkingen welke via de officina s worden afgeleverd: het project Farmanet (3). Farmanet is opgezet om de voorschrijvers gegevens aan te bieden waarmee ze het eigen voorschrijfgedrag kunnen volgen en evalueren. Anderzijds is het ook een nieuwe informatiebron over de geneesmiddelensector. Dank zij Farmanet beschikt de openbare sector over gegevens betreffende het volume van de voorgeschreven geneesmiddelen en het profiel van de voorschrijver. De beschikbare gegevens over het gebruik en vooral ook de kosten van geneesmiddelen worden onder meer door het Belgisch Instituut voor Gezondheidseconomie (BIGE) geanalyseerd. Het Instituut voor Farmacoepidemiologie van België (IFEB) analyseert vooral de volumes, volgens een epidemiologische methode. De resultaten hiervan worden in hun publicaties gerapporteerd. Het gebruik van geneesmiddelen komt ook aan bod in diverse onderzoeksprojecten zoals bijvoorbeeld de BIRNH (4) en het onderzoek over de getrouwheid van de patiënt aan de huisarts en het gebruik van de gezondheidszorg (5). Naast al deze gegevensbronnen is een gezondheidsenquête een belangrijk aanvullend instrument. In tegenstelling tot de verkoopscijfers en Farmanet, die zich beperken tot gegevens op het niveau van de totale populatie of gegevens per voorschrijver, verschaft een gezondheidsenquête informatie over het gebruik van geneesmiddelen op het niveau van het individu. Dit betekent dat de gegevens kunnen voorgesteld worden in functie van een groot aantal andere socio-demografische factoren. Dit is ook interessant vanuit medisch sociologisch standpunt. Het gebruik van geneesmiddelen is één van de componenten van de manier waarop mensen omgaan met gezondheidsproblemen en is een belangrijke indicator van de houding van mensen t.o.v. het gezondheidssysteem. Verder biedt een gezondheidsenquête de mogelijkheid om gebruikers en nietgebruikers met elkaar te vergelijken. Belangrijk punt ook in een gezondheidsenquête is dat het gaat om het eigenlijk gebruik van geneesmiddelen en niet over het voorschrijven van medicatie. Daarbij kan ook gepeild worden naar het gebruik van niet voorgeschreven en niet terugbetaalbare medicatie, magistraal voorgeschreven geneesmiddelen, homeopathische en kruidengeneesmiddelen, informatie die bijvoorbeeld niet aan bod komt in de Farmanetgegevens. Tot slot biedt een gezondheidsenquête de mogelijkheid om - in de mate dat in verschillende landen dezelfde vraagstelling gehanteerd wordt - internationale vergelijkingen te maken omtrent het gebruik van geneesmiddelen en informatie te ver. 1856

11 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen III. Vragen In de vragenlijst van de gezondheidsenquête wordt gespecificeerd dat het gaat over het gebruik van alle soorten geneesmiddelen, ook homeopathische producten, kruidengeneesmiddelen, magistrale bereidingen, vitaminen en mineralen, slaap- en kalmeermiddelen, de pil, zalven, inspuitingen, hoestsiropen, zuigtabletten voor de keel, enz.. De eerste drie vragen in de gezondheidsenquête betreffen het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen. DR01. Heeft u in de voorbije 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR02. Wanneer heeft u voor het laatst voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt? DR03. Om welke geneesmiddelen ging het? Daarbij worden één voor één de volgende categorieën overlopen: Geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep, keelpijn, enz. Geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, enz. Andere pijn- en koortswerende middelen Versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen, tonica Geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk Geneesmiddelen voor het verbeteren van de hersendoorbloeding Waterafdrijvende middelen Laxeermiddelen (voor de stoelgang) Geneesmiddelen tegen maag- en darmklachten Slaapmiddelen Geneesmiddelen tegen depressie Kalmeermiddelen en andere middelen voor de zenuwen Antibiotica Geneesmiddelen voor lokale behandeling van de huid (bij acné, eczeem, jeuk, schilfertjes, wonden) Geneesmiddelen tegen allergie Geneesmiddelen tegen astma Anticonceptiva (de pil, de prikpil) Hormonen tijdens de menopauze Tabletten tegen suikerziekte Injecties tegen suikerziekte Geneesmiddelen tegen epilepsie (stuipen) Geneesmiddelen tegen de ziekte van Parkinson Geneesmiddelen voor de ogen (zalf, druppels) Geneesmiddelen om te vermageren Homeopathische geneesmiddelen Kruidengeneesmiddelen Andere geneesmiddelen, verklaar nader Soort geneesmiddel onbekend 1857

12 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 Deze lijst is gebaseerd op de lijst die gehanteerd wordt in de Nederlandse CBS-gezondheidsenquête. Bij de analyse van de resultaten bleek dat 2 belangrijke categorieën geneesmiddelen niet in deze lijst opgenomen zijn: cholesterolverlagende geneesmiddelen en geneesmiddelen voor schildklierlijden. Deze categorieën werden gecreëerd op basis van de antwoorden in de categorie Andere geneesmiddelen. Wellicht moet hierbij rekening gehouden worden met een onderrapportering t.o.v. de andere categorieën. De volgende 3 vragen betreffen niet voorgeschreven geneesmiddelen. DR04. Heeft u in de voorbije 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen gebruikt die niet door een arts voorgeschreven waren? DR05. Wanneer heeft u voor het laatst niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt? DR06. Om welke geneesmiddelen ging het? Daarbij worden één voor één de volgende categorieën overlopen: Geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep, keelpijn, enz. Geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, enz. Andere pijn- en koortswerende middelen Versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen, tonica Geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk Geneesmiddelen voor het verbeteren van de hersendoorbloeding Waterafdrijvende middelen Laxeermiddelen (voor de stoelgang) Geneesmiddelen tegen maag- en darmklachten Slaapmiddelen Kalmeermiddelen en andere middelen voor de zenuwen Geneesmiddelen voor lokale behandeling van de huid (bij acné, eczeem, jeuk, schilfertjes, wonden) Geneesmiddelen tegen allergie Geneesmiddelen tegen astma Geneesmiddelen voor de ogen (zalf, druppels) Geneesmiddelen om te vermageren Homeopathische geneesmiddelen Kruidengeneesmiddelen Andere geneesmiddelen, verklaar nader Soort geneesmiddel onbekend Voor de personen tussen 45 en 64 jaar was in de gezondheidsenquête 2001 een bijkomende procedure voorzien. Het instrument daartoe werd ontwikkeld in samenwerking met het Instituut voor Farmacoepidemiologie van België (IFEB). De vragen zijn gebaseerd op vragen die gehanteerd worden in de Finse nationale gezondheidsenquête. Aan de ondervraagde persoon werd gevraagd om aan de enquêteur alle geneesmiddelen te tonen die in de afgelopen 24 uur gebruikt waren. Deze geneesmiddelen werden genoteerd (indien mogelijk met de CNK-code) en voor elk geneesmiddel werden 2 bijkomende vragen gesteld. DR0803. Werd het geneesmiddel voorgeschreven? DR0804. Gebruikt u het geneesmiddel regelmatig, tijdelijk of indien nodig? 1858

13 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Deze manier van werken liet toe om belangrijke aanvullende informatie te bekomen over het gebruik van specifieke geneesmiddelen en geneesmiddelengroepen en het gelijktijdig gebruik van meerdere geneesmiddelen. Aangezien het in de eerste plaats de bedoeling was om de haalbaarheid van een nieuwe procedure voor het verzamelen van gegevens over het gebruik van geneesmiddelen op het niveau van de hele bevolking bij een volgende enquête uit te testen, werd deze bijkomende procedure enkel toegepast voor een subgroep van respondenten, i.c. personen tussen 45 en 64 jaar. In deze leeftijdsgroep worden voldoende geneesmiddelen ingenomen opdat de nieuwe procedure kon uitgetest worden. Anderzijds is het gebruik van geneesmiddelen er beduidend minder dan bij 65-plussers, waar het uittesten van deze procedure had kunnen leiden tot een belangrijke overlast tijdens de bevraging. Het gevolg van de selectie van deze leeftijdsgroep is uiteraard dat de overeenkomstige indicatoren enkel beschikbaar zijn voor deze leeftijdsgroep. IV. Indicatoren Indicatoren worden opgesplitst in indicatoren met betrekking tot het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen en indicatoren i.v.m. niet voorgeschreven geneesmiddelen. De beleidsrelevantie van dit onderscheid is duidelijk: ingeval van voorgeschreven geneesmiddelen dienen beleidsinitiatieven zich zowel te richten naar zorgverstrekkers als naar patiënten (zie b.v. de campagnes voor een beter rationeel antibioticagebruik), bij niet voorgeschreven geneesmiddelen volstaat het de algemene populatie te bereiken. Het onderscheid tussen voorgeschreven en voorgeschreven geneesmiddelen is anderzijds niet steeds eenduidig. Niet alles wat voorgeschreven wordt is daarom voorschriftplichtig en ook niet potentieel actiever. Heel wat artsen schrijven voorschriftvrije geneesmiddelen voor. Ook moet opgemerkt worden dat voorgeschreven niet gelijk staat met terugbetaling en impact op het RIZIV budget. Voorgeschreven geneesmiddelen Voor de algemene populatie worden 2 indicatoren voorgesteld. - Percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte. - Percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, per categorie geneesmiddelen (zie hierboven vermelde lijst). Voor de leeftijdsgroep jaar worden 5 bijkomende indicatoren voorgesteld. - Percentage personen dat in de afgelopen 24 uur een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte. - Gemiddeld aantal gebruikte voorgeschreven geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur (t.o.v. personen die minstens 1 geneesmiddel gebruikten). - Percentage personen die in afgelopen 24 uur 5 of meer voorgeschreven geneesmiddelen gebruikten (t.o.v. personen die minstens 1 geneesmiddel gebruikten). - Percentage personen dat in de afgelopen 24 uur een voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, per ATC hoofdgroep. - Percentage personen dat in de afgelopen 24 uur een voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, per ATC subgroep. 1859

14 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 Niet voorgeschreven geneesmiddelen In de resultaten die hier worden voorgesteld beperken we ons tot 2 indicatoren voor de algemene populatie. - Percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte. - Percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddelen gebruikte, per categorie geneesmiddelen (zie hierboven vermelde lijst). 1860

15 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen V. Resultaten V.1. België Voorgeschreven geneesmiddelen V.1.1. Gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken (dr01_1) Iets minder dan de helft (47%) van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt. Bij vrouwen ligt dat percentage significant hoger (55%) dan bij mannen (39%). Dit verschil kan gedeeltelijk verklaard worden door het gebruik van anticonceptiva en/of geneesmiddelen voor de behandeling van de menopauze. Het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, neemt sterk toe met de leeftijd (Figuur ), van 22% in de leeftijdsgroep 0-14 jaar tot 89% bij 75-plussers. Bij mannen stijgt het vooral vanaf de leeftijd 45 jaar. Bij vrouwen zien we een eerste sterke stijging vanaf de leeftijdsgroep van 15 jaar. Deze stijging heeft ongetwijfeld te maken met het gebruik van anticonceptiva dat doorgaans in deze leeftijdsperiode een aanvang neemt. Een tweede stijging van het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen bij vrouwen zien we vanaf de leeftijd van 45 jaar. Figuur : Percentage (%) van de bevolking dat in het afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, Indicator dr01_1 BE % Mannen % Vrouwen Een hogere opleiding is geassocieerd met een lagere proportie gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen. Personen met enkel een opleiding lager onderwijs rapporteren in 70% van de gevallen het gebruik van een geneesmiddel in de afgelopen 2 weken, bij de hoogst opgeleiden bedraagt dit percentage 39%. Dit verschil blijft significant na correctie voor leeftijd en geslacht, maar verdwijnt als we ook rekening houden met de gezondheidstoestand. Dit betekent dus dat het hoger aantal gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen bij lager opgeleiden kan verklaard worden doordat de gezondheidstoestand van lager opgeleiden in regel slechter is dan bij de hoger opgeleiden. Er worden voor deze indicator geen significante verschillen vastgesteld in functie van de urbanisatiegraad. Na correctie voor leeftijd en geslacht ligt het aantal gebruikers van geneesmiddelen iets hoger in het Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest (odds ratio 1.2; 95% BI ). 1861

16 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 De vergelijking tussen 2001 en 1997 kan niet onmiddellijk gemaakt worden omdat in 1997 het gebruik van anticonceptiva niet in rekening gebracht werd. Als we echter in de gegevens van 2001 vrouwen die enkel het gebruik van anticonceptiva rapporteren samen beschouwen met de personen die geen geneesmiddelen gebruikten, blijkt het percentage gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in 2001 toch nog hoger (45%) te liggen dan in 1997 (41%). Na correctie voor leeftijd en geslacht is het verschil echter niet significant. Toch noteren we hier een belangrijk verschil tussen de regio s. In het Vlaams Gewest is er wel degelijk een lichte, maar significante stijging van het percentage gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen (odds ratio 1,2; 95% BI 1,0-1,4), terwijl dit in de andere 2 gewesten niet het geval is. V.1.2. Gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken, per categorie (dr03_1) We bespreken kort hier kort de belangrijkste resultaten. Een volledig overzicht in tabelvorm is te vinden in de basistabellen op het eind van deze module. In de leeftijdsgroep tussen 0 en 14 jaar gebruikten 9% van de jongens en 10% van de meisjes in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn. Vermeldenswaardig is ook dat 5% van de jongens in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel innam tegen allergie en dat 4% van alle ondervraagden in de categorie 0-14 jaar (zowel jongens als meisjes) een antibioticum gebruikte. Van de volwassen mannelijke bevolking tussen 15 en 64 jaar geeft 11% aan in de afgelopen 2 weken een geneesmiddel voor hart en bloedvaten of bloeddruk te hebben gebruikt. 6% vermeldt het gebruik van pijn- en koortswerende middelen, 5% het gebruik van geneesmiddelen of zalven tegen reuma en gewrichtspijnen, en 5% het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep en keelpijn. Bij vrouwen tussen de 15 en 64 jaar rapporteert 15% het gebruik van orale anticonceptiva. 10% vermeldt het gebruik van pijn- en koortswerende middelen, 7% het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep en keelpijn en 6% het gebruik van geneesmiddelen of zalven tegen reuma en gewrichtspijnen. Ook het gebruik van hormonen tijdens de menopauze is aanzienlijk. In de leeftijdsgroepen jaar en jaar rapporteren respectievelijk 18% en 23% van de vrouwen dat ze in de afgelopen 2 weken zo n geneesmiddelen hebben ingenomen. Bij mannen van 65 jaar en ouder heeft 56% in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikt voor hart en bloedvaten of bloeddruk. Bij vrouwen in deze leeftijdscategorie is dit zelfs 58%. Ook geneesmiddelen of zalven tegen reuma en gewrichtspijnen (15% bij mannen, 28% bij vrouwen) en slaapmiddelen (15% bij mannen, 27% bij vrouwen) scoren hoog. 1862

17 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Tabel : Vergelijking tussen het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen, per categorie, tussen 2001 en 1997 na correctie voor leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, Significant hoger gebruik in 2001 t.o.v Andere pijn- en koortswerende middelen dan deze vermeld hieronder (*) Versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen, tonica Waterafdrijvende middelen Geneesmiddelen tegen maag- en darmklachten Slaapmiddelen Hormonen tijdens de menopauze Geen significant verschil tussen 2001 en 1997 Geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep, keelpijn, enz. (*) Geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, enz. (*) Geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk Geneesmiddelen voor het verbeteren van de hersendoorbloeding Laxeermiddelen (voor de stoelgang) Kalmeermiddelen en andere middelen voor de zenuwen Geneesmiddelen tegen depressie Antibiotica Geneesmiddelen voor lokale behandeling van de huid Geneesmiddelen tegen allergie Geneesmiddelen tegen astma Geneesmiddelen bij suikerziekte Geneesmiddelen tegen epilepsie (stuipen) Geneesmiddelen tegen de ziekte van Parkinson Geneesmiddelen voor de ogen (zalf, druppels) Geneesmiddelen om te vermageren Homeopathische geneesmiddelen Geen informatie Anticonceptiva Cholesterolverlagende geneesmiddelen Geneesmiddelen bij schildklierlijden Kruidengeneesmiddelen Tabel geeft verschillen aan in het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen per categorie tussen 2001 en 1997, gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht. Voor geen enkel groep geneesmiddelen was het gebruik in 2001 significant lager dan in Voor 7 categorieën geneesmiddelen lag het hoger. Bijkomende indicatoren voor de leeftijdsgroep jaar V.1.3. Gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 24 uur (dr08_1) 44% van de personen in deze leeftijdsgroep rapporteert het gebruik van een voorgeschreven geneesmiddel in de afgelopen 24 uur. Wanneer we deze indicator analyseren in functie van de achtergrondkenmerken van de respondenten, zien we dezelfde verschillen als bij het aantal gebruikers van een voorgeschreven geneesmiddel in de afgelopen 2 weken: een hoger percentage bij vrouwen, bij ouderen, bij lager opgeleiden en in het Waals Gewest. 1863

18 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 V.1.4. Aantal voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt in de afgelopen 24 uur (dr08_2) Het aantal geneesmiddelen dat personen tussen 45 en 64 jaar gemiddeld innemen is 2,5. Het gaat hier om een gemiddelde t.o.v. alle personen die minstens 1 geneesmiddel gebruikten. Dit gemiddelde is gelijk voor mannen en vrouwen en voor de vermelde leeftijdsgroep kan ook geen verschil in functie van de leeftijd worden aangetoond. Opleiding en urbanisatiegraad zijn geen significante determinanten. Daarentegen wordt wel een belangrijk verschil genoteerd tussen enerzijds het Waals Gewest (2,9) en anderzijds het Vlaams (2,3) en Brussels Gewest (2,5). Na correctie voor leeftijd en geslacht blijft het verschil tussen het Waals Gewest en het Vlaams en Brussels Gewest significant. V.1.5. Gebruikers van 5 of meer voorgeschreven geneesmiddelen in de afgelopen 24 uur (dr08_3) Van de personen tussen 45 en 64 jaar die de afgelopen 24 uur een geneesmiddel innamen, heeft 13% minstens 5 verschillende voorgeschreven geneesmiddelen gebruikt. Dit percentage is gelijk voor mannen en vrouwen en voor de vermelde leeftijdsgroep kan ook geen verschil in functie van de leeftijd worden aangetoond. Net zoals voor de vorige indicator zijn opleiding en urbanisatiegraad geen significante determinanten. Ook hier zien we echter een markant verschil tussen enerzijds het Waals Gewest (21%) en anderzijds het Vlaams Gewest (10%) en het Brussels Gewest (11%), een verschil dat sterk significant blijft na correctie voor leeftijd en geslacht met odds ratio s van respectievelijk 2,4 (95% BI 1,5-3,8) en 2,0 (95% BI 1,2-2,4). V.1.6. Gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 24 uur (per ATC-hoofdgroep) (dr08_4) We bespreken kort hier kort de belangrijkste resultaten. Een volledig overzicht in tabelvorm is te vinden in de basistabellen op het eind van deze module. Bijna een kwart (23%) van de mannen tussen 45 en 64 jaar rapporteert het gebruik van een voorgeschreven cardiovasculair geneesmiddel (ATC-groep C) in de afgelopen 24 uur. Eén op de 10 personen heeft een geneesmiddel ingenomen i.v.m. het zenuwstelsel (ATC-groep N). Verder volgen in dalende frequentie: geneesmiddelen i.v.m. het spijsverteringsstelsel en metabolisme (ATC-groep A; 8%), geneesmiddelen i.v.m. bloed en bloedvormende organen (ATC-groep B; 7%), geneesmiddelen i.v.m. het locomotorisch systeem (ATC-groep M; 7%) en geneesmiddelen i.v.m. het ademhalingsstelsel (ATC-groep R; 5%). Ook bij vrouwen staan cardiovasculaire geneesmiddelen bovenaan de lijst (21%). In dalende frequentie volgen hierop geneesmiddelen i.v.m. het zenuwstelsel (ATC-groep N; 15%); urogenitale geneesmiddelen (ATC-groep G, 14%), geneesmiddelen i.v.m. het spijsverteringsstelsel en metabolisme (ATC-groep A; 10%), geneesmiddelen i.v.m. het locomotorisch systeem (ATC-groep M; 8%) en systemische hormoonpreparaten, uitgezonderd geslachtshormonen (ATC-groep H; 5%). V.1.7. Gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 24 uur (per ATC-subgroep) (dr08_5) De analyse in functie van de ATC-subgroep laat toe om meer inzicht te verwerven in de specifieke producten die worden gebruikt. We bespreken kort hier kort de belangrijkste resultaten. Een volledig overzicht in tabelvorm is te vinden in de basistabellen op het eind van deze module. 1864

19 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Bij mannen tussen de 45 en 64 jaar is de ATC subgroep die de lijst aanvoert deze van de betablokkers (C07). Een op 10 mannen tussen de 45 en 64 jaar heeft in de afgelopen 24 uur een betablokker gebruikt. In dalende frequentie vinden we vervolgens de hypolipemiërende geneesmiddelen (C10; 9%), de anti-aggregantia, anticoagulantia en trombolytica (B01; 7%), de psycholeptica (N05; 6%), geneesmiddelen inwerkend op het renine-angiotensine systeem (C09; 5%) en de psychoanaleptica (N06; 5%). 13% van de vrouwen tussen 45 en 64 jaar heeft de afgelopen 24 uur een geslachtshormoon of ander geneesmiddel i.v.m. het reproductief systeem gebruikt (ATC subgroep G03). Verder in de lijst vinden we betablokkers (C07; 12%), psycholeptica (N05; 9%), psychoanaleptica (N06; 6%), anti-inflammatoire en antireumatische producten (M01; 6%) en geneesmiddelen voor de schildklier (C10; 5%). De overgrote meerderheid van de psycholeptica die geregistreerd worden zijn benzodiazepines. Bij de psychoanaleptica gaat het vooral om antidepressiva. Niet voorgeschreven geneesmiddelen V.1.8. Gebruikers van niet voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken (dr04_1) 28% van de bevolking geeft aan in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt. Bij vrouwen ligt dat percentage significant hoger (33%) dan bij mannen (24%). Het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, is het laagst in de jongste en oudste leeftijdscategorieën met een piek in de leeftijdsgroep jaar, en dit zowel bij mannen (32%) als bij vrouwen (47%). Figuur : Percentage (%) van de bevolking dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, % 60 % Indicator dr04_1 BE Mannen Vrouwen Hoe hoger opgeleid, hoe groter het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen. Het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel innam stijgt van 17% bij personen zonder diploma tot 33% bij de hoogst opgeleiden. Ook na correctie voor leeftijd en geslacht zijn de verschillen sterk significant. Er zijn geen significante verschillen naargelang de urbanisatiegraad. Wel blijkt na correctie voor leeftijd en geslacht dat het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen hoger is in het Brussels en Waals Gewest dan in het Vlaams Gewest (p=0.0003). Uit de resultaten blijkt dat het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte afnam van 33% in 1997 naar 28% in Het verschil is sterk significant (p<0.0001). Wanneer we de gegevens iets verder analyseren blijkt dat deze daling zich enkel voordoet in het Vlaams en Brussels Gewest, maar niet in het Waals Gewest. Uit Figuur blijkt bovendien dat de daling meest uitgesproken (en significant) is bij mannen in de leeftijdsgroep 75-plussers en vrouwen in de leeftijdsgroep 0-14 jaar. 1865

20 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 Figuur : Absoluut verschil van het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte tussen 2001 en 1997, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, Indicator dr04_1 BE % Mannen % Vrouwen V.1.9. Gebruikers van niet voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken, per categorie (dr06_1) We bespreken kort hier kort de belangrijkste resultaten. Een volledig overzicht in tabelvorm is te vinden in de basistabellen op het eind van deze module. In de leeftijdsgroep tussen 0 en 14 jaar gebruikten 8 % van de jongens en 10% van de meisjes in de afgelopen 14 dagen niet voorgeschreven geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn. Ook andere pijnen koortswerende middelen (7% bij jongens, 6% bij meisjes) en versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen en tonica (4% zowel bij jongens als meisjes) worden relatief vaak vernoemd. Andere niet voorgeschreven geneesmiddelen worden in deze leeftijdsgroep zelden gebruikt. Van de volwassen mannelijke bevolking tussen 15 en 64 jaar geeft 12% aan in de afgelopen 2 weken een pijnen koortswerend geneesmiddel te hebben gebruikt. 7% vermeldt het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn en 4% het gebruik van andere versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen en tonica. Bij vrouwen tussen de 15 en 64 jaar vinden we een zeer hoog gebruik van niet voorgeschreven pijn- en koortswerende middelen. Bijna 1 op 4 vrouwen (23%) heeft in de afgelopen 2 weken minstens één keer zo n geneesmiddel gebruikt. Verder rapporteert 9% van de vrouwen in deze leeftijdsgroep het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn en 6% versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen en tonica. Bij mannen van 65 jaar en ouder heeft 5% in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikt tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn en rapporteert een zelfde percentage het gebruik van andere pijn- en koortswerende middelen. Vrouwen van 65 jaar en ouder rapporteren in 11% van de gevallen het gebruik van pijn- en koortswerende middelen in de afgelopen 2 weken. 6 % van hen geeft aan geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn te hebben gebruikt. Tabel geeft verschillen aan in het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen in de afgelopen 2 weken per categorie tussen 2001 en 1997, gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht. Voor geen enkele groep geneesmiddelen was het gebruik in 2001 significant hoger dan in Voor 2 groepen geneesmiddel noteren we een significante daling van het gebruik. 1866

21 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Tabel : Vergelijking tussen het gebruik van niet voorgeschreven geneesmiddelen, per categorie, tussen 2001 en 1997 na correctie voor leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, Significant lager gebruik in 2001 t.o.v Geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep, keelpijn, enz (*) Geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk Geen significant verschil tussen 2001 en 1997 Geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, enz. (*) Andere pijn- en koortswerende middelen dan deze vermeld hierboven (*) Versterkende middelen zoals vitaminen, mineralen, tonica Geneesmiddelen voor het verbeteren van de hersendoorbloeding Waterafdrijvende middelen Laxeermiddelen (voor de stoelgang) Geneesmiddelen tegen maag- en darmklachten Slaapmiddelen Kalmeermiddelen en andere middelen voor de zenuwen Geneesmiddelen voor lokale behandeling van de huid Geneesmiddelen tegen allergie Geneesmiddelen tegen astma Geneesmiddelen voor de ogen (zalf, druppels) Geneesmiddelen om te vermageren Homeopathische geneesmiddelen Geen informatie Kruidengeneesmiddelen 1867

22 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 Tabel : Percentage (%) van de bevolking dat in het afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, dr01_1 - België Ruw % Gecorrigeerd % (95% BI) N GESLACHT Man 39,4 40,6 (38,5-42,8) 5902 Vrouw 54,9 56,6 (54,5-58,6) 6160 LEEFTIJDSGROEP ,5 21,3 (18,5-24,3) ,1 32,0 (28,5-35,8) ,1 34,0 (30,8-37,3) ,8 38,8 (35,8-41,9) ,7 54,1 (50,4-57,6) ,6 70,2 (66,5-73,6) ,8 83,0 (79,5-86,0) ,8 88,4 (84,5-91,3) 899 OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 52,7 46,2 (34,7-58,1) 271 Lager onderwijs 69,5 52,1 (47,5-56,7) 1557 Lager secundair 55,8 53,8 (49,8-57,7) 2195 Hoger secundair 43,1 47,9 (45,1-50,8) 3522 Hoger onderwijs 38,8 46,2 (43,6-48,9) 4134 URBANISATIEGRAAD Brussel 48,4 49,5 (46,8-52,2) 2990 Stedelijk gebied 50,4 51,1 (47,6-54,6) 1927 Semi-stedelijk gebied 48,2 49,7 (47,0-52,4) 3891 Landelijk gebied 44,2 46,0 (43,1-48,8) 3254 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest 46,4 47,4 (45,1-49,7) 4088 Brussels Gewest 48,4 49,5 (46,8-52,2) 2990 Waals Gewest 49,0 51,4 (48,9-54,0) 4984 JAAR 1997* 40,8 44,3 (42,6-46,0) ,3 48,8 (47,3-50,4) *Gebruik van anticonceptiva niet meegerekend 1868

23 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Tabel : Percentage (%) van de bevolking dat in het afgelopen 2 weken een niet voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, dr04_1 - België Ruw % Gecorrigeerd % (95% BI) N GESLACHT Man 23,7 22,7 (21,1-24,4) 5847 Vrouw 32,5 32,2 (30,4-34,1) 6114 LEEFTIJDSGROEP ,4 19,2 (16,5-22,3) ,4 29,3 (25,9-33,1) ,4 39,5 (36,0-43,1) ,8 32,8 (29,7-36,0) ,0 32,9 (29,7-36,3) ,9 23,7 (20,6-27,0) ,0 23,5 (19,8-27,6) ,3 17,2 (13,7-21,3) 886 OPLEIDINGSNIVEAU Geen diploma 16,5 16,5 (10,7-24,6) 266 Lager onderwijs 22,6 23,7 (20,3-27,5) 1549 Lager secundair 23,5 23,2 (20,3-26,3) 2176 Hoger secundair 28,0 26,7 (24,5-29,0) 3494 Hoger onderwijs 33,4 32,1 (29,6-34,8) 4100 URBANISATIEGRAAD Brussel 29,7 29,0 (26,9-31,3) 2967 Stedelijk gebied 30,5 29,2 (26,2-32,3) 1905 Semi-stedelijk gebied 28,4 27,6 (25,4-30,0) 3858 Landelijk gebied 26,3 25,5 (23,2-28,0) 3231 VERBLIJFPLAATS Vlaams Gewest 26,3 25,3 (23,6-27,1) 4045 Brussels Gewest 29,7 29,0 (26,9-31,2) 2967 Waals Gewest 32,0 31,3 (28,7-33,9) 4949 JAAR ,2 31,8 (30,3-33,3) ,2 27,6 (26,3-28,9)

24 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Gezondheidsenquête, België, 2001 V.2. Vlaams Gewest Voorgeschreven geneesmiddelen V.2.1. Gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken (dr01_1) Iets minder dan de helft (46%) van de bevolking in het Vlaams Gewest geeft aan in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel te hebben gebruikt. Bij vrouwen ligt dat percentage een stuk hoger (54%) dan bij mannen (39%). Dit verschil kan gedeeltelijk verklaard worden door het gebruik van anticonceptiva en/of geneesmiddelen voor de behandeling van de menopauze. Het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, neemt sterk toe met de leeftijd (Figuur ), van 22% in de leeftijdsgroep 0-14 jaar tot 88% bij 75-plussers. Bij mannen stijgt het vooral vanaf de leeftijd van 45 jaar. Bij vrouwen zien we een eerste sterke stijging vanaf de leeftijd van 15 jaar. Deze stijging heeft ongetwijfeld te maken met het gebruik van anticonceptiva dat doorgaans in deze leeftijdsperiode een aanvang neemt. Een tweede stijging wordt geobserveerd vanaf de leeftijd van 45 jaar. Figuur : Percentage (%) van de bevolking dat in het afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikte, Vlaams Gewest, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, België, Indicator dr01_1 VL % Mannen % Vrouwen Een hogere opleiding is geassocieerd met een lagere proportie gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen. Personen met enkel een opleiding lager onderwijs rapporteren in 73% van de gevallen het gebruik van een geneesmiddel in de afgelopen 2 weken, bij de hoogst opgeleiden bedraagt dit percentage 36%. Dit verschil blijft significant na correctie voor leeftijd, geslacht en gezondheidstoestand. Er wordt voor deze indicator een significante verschil vastgesteld tussen de grote steden en het platteland, waar respectievelijk 50% en 42% van de ondervraagde personen het gebruik van een voorgeschreven geneesmiddel in de afgelopen 2 weken rapporteerden (odds ratio na correctie voor leeftijd en geslacht. 1,3; 95% BI 1,0-1,6). De vergelijking tussen 2001 en 1997 kan niet onmiddellijk gemaakt worden omdat in 1997 het gebruik van anticonceptiva niet in rekening gebracht werd. Als we echter in de gegevens van 2001 vrouwen die enkel het gebruik van anticonceptiva rapporteren samen beschouwen met de personen die geen geneesmiddelen gebruikten, blijkt het percentage gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in 2001 toch nog hoger (44%) te liggen dan in 1997 (41%). Na correctie voor leeftijd en geslacht blijft het verschil significant (Odds ratio = 1,2; IC 95% = 1,0-1,4). Figuur geeft aan dat de toename zich vooral situeert bij mannen tussen 45 en 54 jaar. 1870

25 Medische Consumptie : Gebruik van Geneesmiddelen Figuur : Absoluut verschil van het percentage personen dat in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel gebruikten tussen 2001 en 1997, volgens leeftijd en geslacht, Vlaams Gewest, Gezondheidsenquête, België, Indicator dr01_1 VL % Mannen % Vrouwen V.2.2. Gebruikers van voorgeschreven geneesmiddelen in afgelopen 2 weken, per categorie (dr03_1) We bespreken kort hier kort de belangrijkste resultaten. Een volledig overzicht in tabelvorm is te vinden in de basistabellen op het eind van deze module. In de leeftijdsgroep tussen 0 en 14 jaar gebruikten 8% van de jongens en 10% van de meisjes in de afgelopen 2 weken een geneesmiddel tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn. Vermeldenswaardig is ook dat 6% van de jongens in de afgelopen 2 weken een voorgeschreven geneesmiddel innam tegen allergie en dat 4% van alle ondervraagden in de categorie 0-14 jaar (zowel jongens als meisjes) een antibioticum gebruikte. Van de volwassen mannelijke bevolking tussen 15 en 64 jaar geeft 10% aan in de afgelopen 2 weken een geneesmiddel voor hart en bloedvaten of bloeddruk te hebben gebruikt. 5% vermeldt het gebruik van geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, 5% het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn en eveneens 5% het gebruik van andere pijn- en koortswerende middelen. Bij vrouwen tussen de 15 en 64 rapporteert 14% het gebruik van orale anticonceptiva en 11% het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen voor hart en bloedvaten of bloeddruk. 9% rapporteert het gebruik van pijnen koortswerende middelen, 7% het gebruik van geneesmiddelen tegen hoest, verkoudheid, griep of keelpijn en 6% het gebruik van geneesmiddelen of zalven tegen reuma en gewrichtspijnen. Ook het gebruik van hormonen tijdens de menopauze is aanzienlijk. In de leeftijdsgroepen jaar en jaar rapporteren respectievelijk 15% en 19% van de vrouwen dat ze in de afgelopen 2 weken zo n geneesmiddelen hebben ingenomen. Bij mannen van 65 jaar en ouder heeft 55% in de afgelopen 2 weken geneesmiddelen gebruikt voor hart en bloedvaten of bloeddruk. Bij vrouwen in deze leeftijdscategorie is dit 57%. Ook geneesmiddelen of zalven tegen reuma, gewrichtspijnen, enz. (14% bij mannen, 29% bij vrouwen) en slaapmiddelen (15% bij mannen, 26% bij vrouwen) scoren hoog. Tabel geeft verschillen aan in het gebruik van voorgeschreven geneesmiddelen per categorie tussen 2001 en 1997, gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht. Voor geen enkel groep geneesmiddelen was het gebruik in 2001 significant lager dan in