Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde)

Transcriptie

1 Afdeling Epidemiologie FOD Economie - Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie Juliette Wystmansstraat 14 Leuvenseweg Brussel 1000 Brussel Tel : 02/ his@iph.fgov.be Onderzoeksteam : (in alfabetische volgorde) Kristina Bayingana Stefaan Demarest Lydia Gisle Edith Hesse Pieter-Jan Miermans Jean Tafforeau Johan Van der Heyden Logistieke steun : Monique Schoonenburg Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid: IPH/EPI REPORTS N Depotnummer : D/2006/2505/4

2 De opdrachtgevers van de Gezondheidsenquête 2004 B. Cerexhe Minister van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, belast met Economie, Tewerkstelling, Wetenschappelijk Onderzoek, Brandbestrijding en Dringende Medische Hulp en Landbouwbeleid Brussels Hoofdstedelijk Gewest R. Demotte Minister van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu Federale regering C. Fonck Ministre de la Santé, de l'enfance et de l'aide à la Jeunesse Franse Gemeenschap B. Gentges Vize-Ministerpräsident, Minister für Ausbildung und Beschäftigung, Soziales und Tourismus Duitstalige Gemeenschap G. Vanhengel Minister van de Brussels Gewestse Hoofdstedelijke Regering, belast met Financiën, Begroting, Externe Betrekkingen en Informatica Brussels Hoofdstedelijk Gewest I. Vervotte Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Vlaamse Gemeenschap C. Vienne Ministre de la Santé, de l'action sociale et de l'egalité des chances Waals Gewest

3 Boek II Gezondheidstoestand Gezondheidsenquête België 2004 IPH/EPI REPORTS nr

4

5 Algemene Inhoud Boek I Inleiding Methodologish rapport...5 Boek II Gezondheidstoestand Subjectieve Gezondheid...9 Chronische aandoeningen...47 Mentale gezondheid Langdurige lichamelijke beperkingen Tijdelijke beperkingen Boek III Leefstijl Lichaamsbeweging...5 Voedingsstatus Voedingsgewoontes Gebruik van alcohol Tabaksgebruik Gebruik van illegale drugs Gezondheid en seksualiteit AIDS : kennis, attitudes en opsporing Boek IV Preventie Vaccinatie...5 Cardiovasculaire preventie Vroegtijdige opsporing van diabetes Vroegtijdige opsporing van borstkanker Vroegtijdige opsporing van baarmoederhalskanker...297

6 Boek V Medische Consumptie Contacten met zorgverstrekkers Contacten met de huisarts...5 Ambulante contacten met de specialist Contacten met de dienst spoedgevallen Contacten met de tandarts Contacten met paramedische zorgverstrekkers Opname in het ziekenhuis Gebruik van geneesmiddelen Niet-conventionele geneeswijzen Boek VI Gezondheid en samenleving Toegankelijkheid van de gezondheidszorgen... 5 Socio-economische verschillen in gezondheid Gezondheid en omgeving Traumata Sociale gezondheid Gebruik sociale en preventieve diensten Boek VII Ouderen... 5 Boek VIII Internationale vergelijking... 5

7 Boek II Hoofdstuk 3 Mentale Gezondheid Lydia Gisle Inleiding Gezondheidstoestand Subjectieve Gezondheid Leefstijl Preventie Medische consumptie Chronische aandoeningen Mentale gezondheid Beperkingen en participatieproblemen Gezondheid en samenleving Ouderen Internationale vergelijking Gezondheidsenquête, België 2004

8

9 Inhoudstafel SAMENVATTING DANKWOORD INLEIDING VRAGEN Vragen van de GHQ Vragen van de vitaliteitschaal (VT) van de SF Vragen van de subschalen SCL-90-R Vragen over zelfmoordgedachten of pogingen Vragen inzake de mentale gezondheid uit andere modules van de enquête INDICATOREN RESULTATEN PSYCHISCH WELZIJN (WB_1, WB_2, WB_3) België Gewesten POSITIEVE MENTALE GEZONDHEID: VITALITEITSCORE (WB_4) België Gewesten SOMATISCHE PROBLEMEN (SL_1) België Gewesten DEPRESSIEVE PROBLEMEN (SL_2) België Gewesten ANGSTSTOORNISSEN (SL_3) België Gewesten SLAAPPROBLEMEN (SL_4) België Gewesten ZELFMOORDGEDACHTEN OF POGINGEN (SL02_1, SL03_1, SL03_1) België Gewesten ZELFGERAPPORTEERDE DEPRESSIE (MH_1 À MH_6) België Gewesten CONSUMPTIE VAN PSYCHOTROPE GENEESMIDDELEN (MH_7 À MH_10) België Gewesten BESPREKING BIBLIOGRAFIE REFERENCE LIST... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. BASISTABELLEN GESTANDAARDISEERDE TABELLEN BIJKOMENDE TABELLEN

10

11 Samenvatting In België heeft op het ogenblik van het onderzoek een persoon op vier (24%) die 15 jaar of ouders is, te kampen met een psychologisch ongemak en iets meer dan de helft onder hen, ofwel 13% van de bevolking zou aan een tamelijk ernstige mentale ziekte kunnen lijden. Op het ogenblik van het onderzoek schat men meer precies in dat 8% van de bevolking te maken heeft met depressieve gevoelens, 8% klaagt over somatische klachten, 6% heeft angstgevoelens en 20% (een persoon op vijf) heeft slaapproblemen. Bovendien geeft 6% aan tijdens het jaar dat vooraf ging aan het onderzoek te maken gehad te hebben met een serieuze depressie. Van die groep, nam 60% contact op met de huisarts om een oplossing te zoeken voor het probleem, 36% ging te rade bij een specialist, 19% volgde psychotherapie en 84% heeft geneesmiddelen genomen om beter te worden. Bij de groep van 15 jarigen en ouder, zegt 15% psychotrope geneesmiddelen genomen te hebben in de twee weken die aan het onderzoek vooraf gingen. 9% nam slaapmiddelen, 7% kalmeerpillen en 6% antidepressiva (en sommigen combineerden deze geneesmiddelen). Het is ten slotte gebleken dat 12% van de bevolking reeds ernstig aan zelfmoord heeft gedacht tijdens hun leven en dat 4% reeds geprobeerd heeft om zelfmoord te plegen. Vier op duizend personen geven aan dat ze geprobeerd hebben een eind te maken aan hun leven tijdens het jaar dat voorafging aan het onderzoek. Vrouwen zijn geven vaker dan mannen dit soort mentale problemen aan en ze zijn ook talrijker om te zeggen dat ze psychotrope geneesmiddelen nemen. In tegenstelling tot mannen, geven vrouwen vaker toe aan zelfdoding te denken of reeds pogingen daartoe ondernomen te hebben. Vrouwen krijgen trouwens vroeger dan mannen te maken met psychologische problemen. De cijfers variëren naargelang de leeftijd, het algemene psychologische ongemak lijkt toe te nemen met de leeftijd, terwijl somatische, slaapproblemen en depressieve gevoelens, die een meer «biologische» connotatie hebben, vaker voorkomen op latere leeftijd. We zien ook dat oudere mensen steeds vaker psychotrope geneesmiddelen nemen en de toename die gepaard gaat met de leeftijd is sterk aanwezig bij vrouwen. De specifieke problemen inzake geestelijke gezondheid komen vaker voor bij mensen die op sociaal en opvoedingsvlak minder bedeeld zijn. De indicator van algemeen psychologisch ongemak is echter aanwezig in alle lagen van de bevolking, zonder onderscheid qua opleidingsniveau. De verstedelijkingsgraad van de woonplaats staat niet in verband met het optreden van problemen met de geestelijke gezondheid. Behalve voor angstgevoelens en slaapproblemen, zijn alle indicatoren voor geestelijke gezondheid gunstiger in Vlaanderen. Ten slotte konden een aantal indicatoren vergeleken worden in de tijd: de prevalentie van psychologisch ongemak, van alle specifieke problemen (somatische, depressies, angst en slaapproblemen) en zelfgerapporteerde depressie kennen geen evolutie in de tijd (wanneer de structuur van de bevolking gelijkaardig blijft). De zorgindicatoren kennen daarentegen een toename: bij de personen die een depressie gerapporteerd hebben, zijn er in 2004 meer personen die een zorgverstrekker geraadpleegd hebben en die voor dat probleem geneesmiddelen genomen hebben dan in Wat het gebruik van psychotrope geneesmiddelen betreft, stellen we een voortdurende toename vast van het gebruik van slaapmiddelen, kalmeerpillen en antidepressiva over de periode van drie jaar onderzoek

12 Dankwoord Wij willen graag de volgende personen bedanken voor het nalezen van dit onderdeel en hun nuttige opmerkingen. o o o o Heidi Cloots, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Administratie Gezondheidszorg Gie Goyvaerts, Ziekenhuisnetwerk Antwerpen Sint-Elisabeth Ziekenhuis France Kittel, Ecole de santé Publique, Université Libre de Bruxelles Anne Kongs, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap - Administratie Gezondheidszorg

13 1. Inleiding De mentale gezondheid en het emotionele welzijn maken integraal deel uit van de gezondheid in de ruime zin van het woord en van de levenskwaliteit van individuen. Mentale gezondheidsproblemen hebben aanzienlijke gevolgen op verschillende niveaus: naast het lijden dat ze teweeg brengen, zorgen ze voor complicaties voor de sociale en fysieke gezondheid. Zo komt het niet zelden voor dat zieke personen zich steeds meer gaan isoleren en afwezig zijn op het werk. Ook zien we ander schadelijk gedrag zoals een buitensporig gebruik van tabak, alcohol of andere stoffen. Bovendien zorgen sommige problemen voor een wijziging van de fysiologische functies wat er voor kan zorgen dat het risico van bijvoorbeeld hart- en vaatziekten toeneemt. Mentale gezondheidsproblemen kunnen soms levensbedreigend worden doordat ze drugsverslaving, geweld of zelfmoord in de hand werken. Mentale stoornissen zijn gekenmerkt door een chronische of herhaaldelijke disfunctie van de gedachten en emoties, van het gedrag en/of de relaties met anderen. Ze zorgen ervoor dat de persoon en/of de omgeving eronder gebukt gaan of vormen vaak een handicap voor heel wat aspecten van het dagelijkse leven. Mentale gezondheidsproblemen omvatten een hele waaier van stoornissen die min of meer ernstig zijn. Enerzijds gaat het om ernstige psychiatrische stoornissen die vaak een organische oorsprong hebben en in een zorginstelling behandeld moeten worden. Anderzijds kan het ook gaan om een toestand van emotionele stress die niet noodzakelijk in een instelling behandeld moet worden, maar die evenwel gepaste zorgen vereist. Mentale problemen zijn niet per definitie chronisch, ze kunnen zich tijdens een bepaalde periode in het leven van een individu manifesteren. De mechanismen die gepaard gaan met mentale stoornissen zijn talrijk en ingewikkeld. Mentale problemen komen voort uit een samenloop van biologische, psychologische en sociale factoren die samen het voorkomen, de aard en de evolutie van die problemen bepalen. Het voorkomen van een stoornis is vaak gelinkt aan existentiële gebeurtenissen die voor de persoon die ermee te maken krijgt zwaar zijn. Onze levenswijze en de snelle maatschappelijke wijzigingen binnen de huidige Westerse beschaving (stress, wedijver, toename van het levensritme, economische crisis, werkloosheid, armoede, werkonzekerheid, verscheurde families, enz.) zijn eveneens ondermijnende factoren die een invloed hebben op mentale gezondheidsproblemen. De meest voorkomende problemen zijn angstaanvallen, depressieve gevoelens en alcoholverslaving 1. Vandaag schat men dat op wereldniveau één persoon op vier tijdens zijn/haar leven ooit te kampen heeft met mentale stoornissen. Eén volwassene op tien zou hier jaarlijks mee te maken hebben. Gelet op die cijfers en gezien de impact van dergelijke problemen op het welzijn van individuen en op de werking van de maatschappij, moet mentale gezondheid bijzondere aandacht krijgen binnen de sector van de volksgezondheid. 1 Alcoholgebruik wordt besproken in boek III - Hoofdstuk 3 van dit verslag

14 Het doel van dit hoofdstuk is om te peilen naar de mentale gezondheid van de bevolking in België. Meerdere indicatoren werden daartoe gebruikt. Ze maken het mogelijk een beeld te schetsen van het algemeen psychisch welbevinden en van de positieve mentale gezondheid, maar ook van de aanwezigheid van specifieke problemen, zoals somatische stoornissen, depressieve gevoelens, angstaanvallen en slaapproblemen. Ook werd informatie verzameld over de aanpak en de behandeling van depressie en werd het gebruik van psychotrope geneesmiddelen, voornamelijk kalmeermiddelen, antidepressiva en slaapmiddelen in kaart gebracht. Deze geneesmiddelen vormen vaak een eerste behandeling, waardoor de symptomen en de belemmeringen weggewerkt of verkort kunnen worden en de gevolgen ervan beperkt. Ze moeten echter met omzichtigheid gebruikt worden, gezien het risico van gewenning. Ten slotte werden in de gezondheidsenquête 2004 ook indicatoren opgenomen die het mogelijk maken om de omvang van zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen in ons land in te schatten

15 2. Vragen De gezondheidsenquête richt zich tot de niet-geïnstitutionaliseerde bevolking in het algemeen en heeft als doel om de problemen met de geestelijke gezondheid in te schatten waarvoor opname in een gespecialiseerd centrum niet nodig is. De vragen hebben eerst betrekking op de meest voorkomende problemen, voornamelijk de zogeheten "emotionele" problemen. De gezondheidsenquête is gericht op het onderzoeken van de volgende dimensies van de geestelijke gezondheid: het algemene psychische welbevinden, de positieve mentale gezondheid, somatische problemen, angst, depressieve gevoelens en slaapproblemen, zelfmoordgedachten en pogingen tot zelfmoord. Er werd eveneens gekeken naar het gebruik van psychotrope geneesmiddelen. Alcoholmisbruik en alcoholverslaving worden bestudeerd in een apart hoofdstuk. Opgelet: de gezondheidsenquête laat niet toe om te peilen naar mentale gezondheidsproblemen op het niveau van de diagnose. Met de gebruikte instrumenten die deel uitmaken van de schriftelijke vragenlijst kan hoogstens informatie ingewonnen worden over de mentale gezondheid van de ondervraagde personen, alsook kan een indicatie gegeven worden over het soort probleem en dit op basis van de aanwezigheid (of de ernst) van bepaalde symptomen die in schalen verwerkt zijn. Deze instrumenten zijn echter betrouwbaar en aanvaardbaar, bovendien worden ze internationaal op grote schaal gebruikt. Voor de gezondheidsenquête 2004 werden verschillende standaardinstrumenten geselecteerd met het oog op de evaluatie van de geestelijke gezondheidstoestand van de bevolking: De "General Health Questionnaire" (GHQ-12) (2) die, in haar korte versie (12 items) het algemene psychologische welzijn inschat (of een algemeen ziektebeeld dat opgevat wordt als een enkele pathologische groep). De resultaten geven de waarschijnlijkheid weer van een psychische aandoening (2). Deze vragenlijst beschrijft de huidige psychologische toestand van de ondervraagde persoon aan de hand van zijn persoonlijke normen en kijkt dus niet naar een chronisch of vroeger probleem. Daarom is de tijdsreferentie van deze vragenlijst «recent» en de normreferentie van de antwoordcategorieën is «gewoonlijk» (dat wil zeggen dat de recente veranderingen gemeten worden van de gewoonlijke toestand van een persoon). De "Symptom Checklist-90-Revised" (SCL-90-R) (4) werd gebruikt om onderzoek te doen naar specifieke psychologische aandoeningen. Vanuit technisch oogpunt, werden de subschalen die overeenstemmen met deze aandoeningen, afgeleid van een factorstructuur. Het gaat om een instrument dat aanvaardbaar is en zeer vaak aangewend wordt. Van de 9 gekozen factoren bleken er slechts 3 consistent en stabiel te zijn bij de validatiestudies: die van de somatisatie, depressie, angst en slaapproblemen werden in de enquête opgenomen. Hier wordt de huidige of recente toestand van een persoon bestudeerd (tijdens de laatste week) zonder te verwijzen naar zijn gewoonlijke toestand en dus worden zowel de chronische als de langdurige problemen in overweging genomen. De vitaliteitschaal van de SF-36 (3), aanbevolen door EUROHIS (4), werd opgenomen om rekening te houden met de positieve geestelijke gezondheid. Het gaat om 4 elementen die het energiegehalte en de graad van vermoeidheid van individuen meten

16 Deze instrumenten komen voor in schriftelijke vragenlijst van de enquête en richten zich enkel tot personen van vijftien en ouder. In deze vragenlijst werden ook vragen toegevoegd inzake zelfmoordgedachten en zelfmoordpogingen, het gebruik van psychotrope geneesmiddelen alsook inzake depressie en therapeutische tenlasteneming. De volgende vragen werden aan de deelnemers gesteld Vragen van de GHQ-12 Beschouwde periode: onlangs. Antwoordschaal: voor iedere vraag zijn er vier antwoordcategorieën met referentie naar wat gewoonlijk het geval is. Voorbeelden: - beter dan gewoonlijk/ zoals gewoonlijk/ minder dan gewoonlijk. veel minder dan gewoonlijk - helemaal niet/ niet meer dan gewoonlijk/ een beetje meer dan gewoonlijk/ veel meer dan gewoonlijk. "DE LAATSTE TIJD " WB.01 Hebt u zich kunnen concentreren op uw bezigheden? WB.02 Bent u door zorgen veel slaap tekort gekomen? WB.03 Hebt u het gevoel gehad zinvol bezig te zijn? WB.04 Voelde u zich in staat om beslissingen (over dingen) te nemen? WB.05 Hebt u het gevoel gehad dat u voortdurend onder druk stond? WB.06 Hebt u het gevoel gehad dat u uw moeilijkheden niet de baas kon? WB.07 Hebt u plezier kunnen beleven aan uw gewone, dagelijkse bezigheden? WB.08 Bent u in staat geweest uw problemen onder ogen te zien? WB.09 Hebt u zich ongelukkig en neerslachtig gevoeld? WB.10 Bent u het vertrouwen in uzelf kwijtgeraakt? WB.11 Hebt u zich als een waardeloos iemand beschouwd? WB.12 Hebt u zich alles bij elkaar redelijk gelukkig gevoeld? 2.2. Vragen van de vitaliteitschaal (VT) van de SF-36 Beschouwde periode: de laatste 4 weken Antwoordschaal: 1. Altijd 2. Meestal 3. Vaak 4. Soms 5. Zelden 6. Nooit HOE VAAK GEDURENDE DE AFGELOPEN 4 WEKEN WB13: Voelde u zich levenslustig? WB14: Had u veel energie? WB15: Voelde u zich uitgeput? WB16: Voelde u zich moe?

17 2.3. Vragen van de subschalen SCL-90-R Beschouwde periode: de vorige week, vandaag inbegrepen SL.01. In welke mate werd u, in de afgelopen week met vandaag erbij, gehinderd door: Antwoordschaal: 1. Helemaal niet 2. Een beetje 3. Nogal 4. Tamelijk veel 5. Heel erg Somatische symptomen: 12 items SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL Hoofdpijn Duizeligheid Pijn in borst of hartstreek Pijn onder in de rug Misselijkheid of een maag die van streek is Pijnlijke spieren Moeilijk adem kunnen krijgen U soms erg warm, dan weer erg koud voelen Een verdoofd of tintelend gevoel ergens in uw lichaam Een brok in uw keel U lichamelijk ergens slap voelen Zwaar voelen in armen of benen Depressieve symptomen: 17 items SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL Zenuwachtigheid of van binnen trillen Nare gedachten of ideeën niet kwijt kunnen raken Geen seksuele interesse meer hebben of er geen plezier aan beleven Weinig fut (energie) hebben Denken om er maar een eind aan te maken Trillen Weinig eetlust hebben Gauw huilen Verstrikt zijn of gevangen voelen Plotseling zomaar schrikken of bang worden Uzelf van allerlei dingen de schuld geven U eenzaam voelen Het gevoel in de put te zitten Te veel over de dingen piekeren Nergens meer belangstelling in hebben U bang voelen Hartkloppingen Moeilijk in slaap raken Een gevoel van leegte

18 SL SL SL SL SL SL SL SL SL U wanhopig voelen over de toekomst U gespannen voelen Denken aan dood of sterven Te vroeg wakker worden Een onrustige of gestoorde slaap Het gevoel dat alles moeite kost Aanvallen van angst of paniek U zo rusteloos voelen dat je niet stil kunt blijven zitten Gevoelens dat u niets waard bent Angstgevoelens: 10 items SL SL SL SL SL SL SL SL SL SL Zenuwachtigheid of van binnen trillen Trillen Plotseling zomaar schrikken of bang worden U bang voelen Hartkloppingen U gespannen voelen Aanvallen van angst of paniek U zo rusteloos voelen dat je niet stil kunt blijven zitten Het gevoel dat u iets naars gaat overkomen Gedachten en bepaalde voorstellingen van angstige aard Slaapproblemen: 3 items SL SL SL Moeilijk in slaap raken Te vroeg wakker worden Een onrustige of gestoorde slaap 2.4. Vragen over zelfmoordgedachten of pogingen De 3 volgende vragen hebben betrekking op zelfmoord. Soms zien mensen zelfmoord als een oplossing voor hun problemen. SL Hebt u er ooit ernstig aan gedacht om een einde aan uw leven te maken? SL Hebt u ooit een zelfmoordpoging ondernomen? SL Hebt u een zelfmoordpoging ondernomen in de loop van de afgelopen 12 maanden? 2.5. Vragen inzake de mentale gezondheid uit andere modules van de enquête Module inzake chronische ziekten en aandoeningen De volgende vragen hebben betrekking op de evaluatie van zelfgerapporteerde depressie (die ten minste twee weken aanhield) tijdens de laatste 12 maanden, alsook de gezochte behandeling. Deze inlichtingen worden verkregen op basis van vragen die betrekking hebben op een reeks aandoeningen: MA01: Ik zal u een aantal ziekten of aandoeningen opnoemen. Kan u voor elke ziekte of aandoening aanduiden of u die hebt of in de afgelopen 12 maanden gehad heeft? (zie lijst) MA0117: Ernstige somberheid of depressie voor een periode van minstens 2 weken MA0217: Hebt u hiervoor in de afgelopen 12 maanden een gezondheidswerker geraadpleegd? MA0317: Om welk soort gezondheidswerker ging het? MA0417: Welke behandeling heeft u voor deze ziekte of aandoening ondergaan?

19 Twee bijkomende vragen werden overwogen in deze vragenlijst voor het opstellen van de indicator van de zelfgerapporteerde depressie MA0118: Een andere ernstige psychische aandoening, welke? MA0139: Andere psychische aandoeningen, welke? Module inzake de consumptie van geneesmiddelen De volgende vragen hebben betrekking op het gebruik van psychotrope geneesmiddelen (slaapmiddelen, kalmeerpillen, antidepressiva) tijdens de laatste 2 weken, al dan niet voorgeschreven door een arts. De inlichtingen worden ingewonnen op basis van deze vragen: DR03: Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, slaapmiddelen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR04: Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, geneesmiddelen tegen depressie gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR05: Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, kalmeermiddelen of andere geneesmiddelen voor de zenuwen gebruikt die voorgeschreven waren door een arts? DR08: Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, slaapmiddelen gebruikt die niet voorgeschreven waren door een arts (vrij verkrijgbaar in de apotheek)? DR09: Hebt u de afgelopen 2 weken, die gisteren afliepen, kalmeermiddelen of andere geneesmiddelen voor de zenuwen gebruikt die niet voorgeschreven waren door een arts (vrij verkrijgbaar in de apotheek)?

20 3. Indicatoren Indicatoren opgesteld op basis van GHQ-12 WB_1 (score van psychisch welbevinden of GHQ score) heeft betrekking op de ernst van een psychologisch probleem in een zogeheten dimensioneel perspectief. De GHQ score wordt berekend op basis van en bimodale notering waar de antwoorden [ ] omgevormd worden in punten [ ]. De optelsom van de punten voor deze 12 items geeft een globale GHQ-score gelegen tussen 0 en 12, berekend voor elk individu. Een hoge score duidt op een hoge ernst van de psychologische problemen. De indicatoren WB_2 et WB_3 dienen om de prevalentie van mentale problemen in te schatten in een categoriale dimensie, op basis van een grenswaarde. Wanneer die overschreden wordt, spreekt men van een «geval». Twee grenswaarden werden gebruikt om de GHQ score te vertakken en het aantal personen met moeilijkheden vast te stellen. WB_2 (mentale problemen) wordt opgesteld op basis van de grenswaarde [2+] (GHQ score van [0-1] versus [2-12]). Dit stemt overeen met de definitie van een geval als het hebben van ten minste twee «abnormale» psychologische disposities, wat een indicatie is van mogelijke psychopathologie (5). Deze grenswaarde wordt meestal aangeraden voor studies bij de algemene bevolking(6;7). WB_3 (meer ernstige mentale problemen) verwijst naar de grenswaarde [4+] (GHQ-score van [0-3] versus [4-12]), wat overeenstemt met de definitie van de meest ernstige gevallen, met inbegrip van ten minste 4 «abnormale» psychologische disposities. Deze score vereist in principe een professionele begeleiding. Ze wordt gebruikt in gezondheidsenquêtes in andere landen (meer bepaald in Engeland) om de prevalentie in te schatten van de problemen met de mentale gezondheid en wordt dus gebruikt voor vergelijkingen. Indicatoren opgesteld op basis van de VT schaal van de SF-36 WB_4 is de indicator van de positieve mentale gezondheid. Die wordt opgesteld door eerst de scores van de twee eerste items om te draaien(1=6, 2=5, etc.), opdat ze dezelfde polariteit zouden hebben als de twee andere (positief), en vervolgens het gemiddelde van de verkregen scores te berekenen. Dit gemiddelde wordt dan omgezet naar een grootteschaal van 0 tot 100, waar de hoogste waarden overeenstemmen met een grotere vitaliteit. Indicatoren opgesteld op basis van de SCL-90-R Vier indicatoren zijn afkomstig van de antwoorden van de subschalen SCL-90-R (SL_1, SL_2, SL_3, SL_4). Elkeen maakt het mogelijk om de prevalentie in te schatten van een specifiek probleem. De schaalscores worden berekend door optelling van de scores van de items [gradatie ], gedeeld door het aantal items van de subschaal (8). De zo verkregen scores (die overeenstemmen met de gemiddelde waarde van de scores van de items over 5 gradaties, van 0 tot 4) worden vervolgens uitgesplitst op basis van de grenswaarde +] (score SCL van [0-1] versus [2-4]). SL_1 verwijst naar somatische problemen SL_2 verwijst naar depressieve problemen SL_4 verwijst naar angstproblemen SL_5 verwijst naar slaapproblemen

21 De indicator SL_2 inzake de depressieve problemen wordt berekend op basis van 13 items, volgens de aanbevelingen van de auteur (4) en van Pellet (8). De 13 gebruikte items bij de berekening van de indicator voor depressie zijn de volgende: SL.01.[15, 16, 17, 20, 21, 23, 24, 25, 26, 27, 32, 37, 40]. De items SL.01.[14, 19, 31, 34] werden in de vragenlijst opgenomen om de onderzoekers van buitenaf de mogelijkheid te geven om de depressie-indicator met andere omschrijvingcriteria te berekenen (9). Deze vier indicatoren worden dus niet opgesteld op basis van bevolkingsnormen, die bestaan trouwens niet voor de Belgische bevolking. Grote omzichtigheid is dus geboden wanneer men de prevalentie beschouwt in absolute termen («zoveel mensen hebben te kampen met dit probleem»). De resultaten blijven echter betrouwbaar in relatieve bewoordingen (vergelijkingen in de tijd of met andere gegevens). We herinneren er eveneens aan dat men aan de hand van deze metingen een inschatting maakt van de aanwezigheid van de symptomen die door hun intensiteit en voorkomen laten verstaan dat een probleem van een bepaald type aanwezig kan zijn en dus niet door verzekerde aanwezigheid van een psychiatrisch syndroom. Indicatoren inzake zelfmoord De drie indicatoren inzake zelfmoord komen voort uit de overeenstemmende vragen, waarvan de antwoorden werden opgesplitst (ja/neen). SL02_1 verwijst naar zelfmoordgedachten SL03_1 verwijst naar poging tot zelfmoord tijdens het bestaan SL04_1 verwijst naar poging tot zelfmoord tijdens de laatste 12 maanden Indicatoren voor zelfgerapporteerde depressie (1 jaar) en de therapeutische opvolging De volgende indicatoren zijn afkomstig uit de module inzake chronische ziektes en aandoeningen (MA) MH_1 (zelfgerapporteerde depressie) duidt op de aanwezigheid van een ernstige depressie (die ten minste 2 weken aanhield) tijdens de laatste 12 maanden, zoals werd gerapporteerd door de ondervraagden zelf. Deze indicator maakt het mogelijk om de prevalentie in te schatten van een jaar van een depressieve periode. Ze wordt opgesteld op basis van vraag MA0117 (specifiek voor depressie) alsook vragen MA0118 en MA0139 ("andere psychiatrische / psychologische problemen), wanneer de vragen melding maken van een depressie. Zo werden twee gevallen opgenomen in de categorie "depressie". MH_2 duidt op een eventuele raadpleging bij een huisarts voor depressie. MH_3 verwijst naar een eventuele raadpleging bij een specialist voor depressie. Deze indicator wordt opgesteld op basis van MA03 ("over welk soort zorgverstrekker gaat het?), wanneer "specialist" aangevinkt is, maar ook op basis van het antwoord «andere». MH_4 verwijst naar het eventueel nemen van geneesmiddelen voor depressie. MH_5 verwijst naar psychotherapeutische behandeling voor depressie. MH_6 geeft aan dat een persoon geen enkele behandeling heeft gevolgd voor depressie

22 De indicatoren voor het gebruik van psychotrope geneesmiddelen De volgende indicatoren verwijzen naar het gebruik van psychotrope middelen, zowel slaapmiddelen (voorgeschreven of niet), kalmeermiddelen (voorgeschreven of niet) als antidepressiva (voorgeschreven) en zijn afkomstig van de module over het gebruik van geneesmiddelen. MH_7 verwijst naar slaapmiddelen MH_8 verwijst naar kalmeermiddelen MH_9 verwijst naar antidepressiva MH_10 verwijst naar "psychotrope medicijnen» in het algemeen (ten minste een van de voorgaande geneesmiddelen) Deze twee laatste groepen van indicatoren zijn afkomstig uit de mondelinge vragenlijst (voorgelegd tijdens een interview) en richten zich tot de hele bevolking. Teneinde een zekere consistentie te bewaren ten opzichte van de specifieke indicatoren voor de evaluatie van de mentale gezondheid, werden de analyses in deze module beperkt tot personen van 15 jaar en ouder

23 4. Resultaten 4.1. Psychisch welzijn (WB_1, WB_2, WB_3) Ter herinnering, het psychische welzijn (WB_1) beoordeeld door de GHQ varieert op een schaal die gaat van 0 tot 12. Een hogere score duidt op een grote waarschijnlijkheid/ernst van psychisch ongemak. Iedere eenheid vertegenwoordigt de aanwezigheid van een symptoom dat wijst op een mentaal probleem. Twee definities van gevallen kunnen gebruikt worden, een om de prevalentie van psychisch onwelbevinden uit de drukken (drempel op [2+] voor WB_2) en de andere meer ernstige mentale problemen uit te drukken (drempel op [4+] voor WB_3) België In België is de gemiddelde GHQ-score bij de bevolking van 15 jaar en ouder 1,3. Proportioneel gezien noteren we dus bij 24% van de bevolking, dus bij één op vier personen, een psychisch onwelbevinden volgens de grenswaarde [2+], terwijl de helft van dit aantal, dus 13% van de bevolking, een periode doormaakt met meer ernstige mentale problemen (grenswaarde [4+]). Analyse per geslacht en per leeftijd Vrouwen hebben in het algemeen een GHQ-score die minder gunstig is dan bij mannen (1,5 tegen 1,0). Vrouwen hebben ook vaker bevestigde mentale problemen (28% tegen 21% voor drempelwaarde[2+] en 15% tegen 10% voor drempelwaarde [4+]). Deze verschillen zijn significant na een correctie voor de leeftijd. Voor alle indicatoren op basis van de GHQ-score varieert het psychische welzijn aanzienlijk in functie van de leeftijd en dit, na correctie voor het geslacht. We stellen vast dat de mentale gezondheid meestal minder gunstig is in de leeftijdsgroep jaar, vooral wanneer het gaat om ernstige aandoeningen [4+], waar 16% van de personen van die leeftijdsgroep mee te maken krijgt. In de leeftijdsgroep 55 tot 74 jaar vinden we minder mentale gezondheidsproblemen, ongeacht de gebruikte indicator. De gemiddelde score van psychisch onwelbevinden volgens leeftijd, bij mannen en vrouwen, wordt voorgesteld in figuur 1 en de prevalentie van het voorkomen van meer ernstige mentale problemen (drempelwaarde [4+]) volgens leeftijd en geslacht in figuur

24 Figuur 1 Gemiddelde score van psychisch welbevinden bij de bevolking van 15 jaar of ouder, gemeten aan de hand van de GHQ-12, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België De uitsplitsing volgens geslacht in Figuur 2 toont aan dat er voor wat betreft het voorkomen van psychisch onwelbevinden (grenswaarde [4+]) aanzienlijke (en significante) verschillen zijn tussen mannen en vrouwen bij de jongeren, jaar, (+15% bij de vrouwen) en binnen de leeftijdsgroep van jaar (+10% bij de vrouwen) en jaar (+11% bij de vrouwen). Boven de leeftijd van 75 jaar is het aantal mannen en vrouwen met psychisch onwelbevinden gelijk: één op de vier personen. Dit wijst op een aanzienlijke toename van psychisch onwelbevinden bij de mannen, van 13% bij de 65 tot 74 jarigen tot 25% bij mannen van 75 jaar en ouder. Figuur 2 Percentage van de bevolking (15 jaar of ouder) met recente mentale problemen, volgens de gedichotomiseerde GHQ-12 score [4+], volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België

25 Analyse volgens opleidingsniveau De gemiddelde score en de graad van de mentale gezondheid variëren slechts weinig in functie van het opleidingsniveau van de ondervraagden. De verschillen in functie van de scholingsgraad zijn niet significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Analyse volgens verstedelijkingsgraad De gemiddelde GHQ score lijkt hoger in de steden (1,4) dan in halfstedelijke gebieden en het platteland (1,2) maar dat verschil is niet significant na correctie voor leeftijd en geslacht. De woonomgeving heeft een invloed op de mentale gezondheid: 27% van de stadsbewoners vertoont een psychisch onwelbevinden (drempelwaarde [2+]), terwijl de prevalentie hiervan 23-24% bedraagt bij de bewoners van minder verstedelijkte gebieden. Deze verschillen zijn significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Ze zijn echter niet van toepassing wanneer men de meer ernstige problemen in overweging neemt (drempelwaarde [4+]). Evolutie in de tijd De gemiddelde GHQ-score kende een aanzienlijke daling tussen 1997 en 2001 (1,6 tegen 1,3), maar de cijfers voor 2004 (1,3) zijn dezelfde als in Deze evolutie in de tijd wordt "kwadratisch" genoemd. Deze kwadratische evolutie kan ook vastgesteld worden voor het psychische onwelbevinden (drempelwaarde [2+]) en de meer ernstige mentale gezondheidsproblemen (drempelwaarde [4+]). Figuur 3 geeft de evolutie in de tijd weer van psychisch onwelbevinden ([2+]) voor België en voor de 3 gewesten. Het profiel voor de meest ernstige problemen is analoog, maar wordt hier niet weergegeven. Figuur 3 Percentage van de bevolking (15 jaar of ouder) met recent psychisch onwelbevinden, volgens de gedichotomiseerde GHQ-12 score [2+], per jaar en per gewest, Gezondheidsenquête, 2004, België

26 Gewesten Een analyse van de resultaten volgens de gewesten wijst op een meer gunstige toestand in het Vlaamse Gewest dan in de andere gewesten (bijvoorbeeld Figuur 3 voor WB_2). De gemiddelde GHQ score bedraagt 1,1 in het Vlaamse Gewest tegen 1,6 in Brussel en 1,5 in Wallonië en dit verschil is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. We tellen ook minder personen met psychisch onwelbevinden [2+] in het Vlaamse Gewest (21%) dan in Brussel (31%) en Wallonië (30%). Het percentage personen met mentale gezondheidsproblemen [4+], bedraagt in de drie gewesten respectievelijk 12%, 16% en 15%. De analyses gecorrigeerd voor leeftijd en geslacht bevestigen deze verschillen. Vlaams Gewest In het Vlaams Gewest zijn de resultaten voor psychisch welbevinden dus het best: de GHQ-score bedraagt er gemiddeld 1,0, het percentage personen met psychisch onwelbevinden is er 21% en het percentage personen met een mentaal gezondheidsprobleem bedraagt er 12%. Zoals in de andere gewesten is de gemiddelde GHQ-score bij de mannen (0,9) aanzienlijk lager dan bij vrouwen (1,3). Mannen scoren voor wat betreft de hier voorgestelde indicatoren (17% bij [2+] en 9% bij [4+]) beter dan vrouwen (24% en 14% respectievelijk). Het percentage personen met psychisch onwelbevinden volgens leeftijd is in Vlaanderen min of meer gelijk aan dat van België, met globaal gezien minder hoge scores en frequenties (Figuur 4). Ook hier zien we dat de opleidingsgraad geen factor van betekenis is, welke indicator ook in overweging genomen wordt. De indicatoren van psychisch welzijn variëren niet in functie van de urbanisatiegraad van de leefomgeving. Wat de evolutie in de tijd betreft van de indicatoren, zien we een verschil tussen de gemiddelde GHQscore van 1997 (1,9) en deze van 2001 en in 2004 (1,5). Dit geldt ook voor het percentage personen met meer mentale gezondheidsproblemen (grenswaarde [4+]). De evolutie van psychisch onwelbevinden in de tijd (grenswaarde [2+]) is daarentegen lineair (28% in 1997, 22% in 2001 en 21% in 2004, Figuur 3). Deze verschillen zijn significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Figuur 4 Percentage van de bevolking (15 jaar of ouder) met psychisch onwelbevinden, volgens de gedichotomiseerde GHQ-12 score [2+], volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Vlaams Gewest

27 Brussels Gewest Wat het psychische welzijn van de inwoners betreft, zijn de resultaten het minst gunstig in het Brussels Gewest. De GHQ score is er hoog (1,6), met een aanzienlijk verschil tussen de mannen en de vrouwen (respectievelijk 1,3 tegen 1,8 ). Ook mentale gezondheidsproblemen komen vaker voor bij vrouwen. In Brussel is het percentage personen met psychisch onwelbevinden volgens leeftijd en geslacht analoog aan dit in Vlaanderen en België, met dat verschil dat het percentage jonge mannen tussen 15 en 24 jaar met psychisch onwelbevinden tamelijk hoog ligt (27%) en dat bijna één jonge vrouw op twee (45%) dergelijke problemen heeft (Figuur 5). Nog een bijzonderheid: de prevalentie van psychisch onwelbevinden bij de mannen is gelijk aan deze bij de vrouwen in de leeftijdsgroep jarigen (32% tegen 31%) en hoger dan bij de vrouwen in de groep jaar (31% tegen 26%). Figuur 5 Percentage van de bevolking (15 jaar of ouder) met psychisch onwelbevinden, volgens de gedichotomiseerde GHQ-12 score [2+], volgens leeftijd en geslacht Gezondheidsenquête, 2004, België Brussels Gewest Net zoals in de andere gewesten, heeft het opleidingsniveau, na correctie voor leeftijd en geslacht, geen invloed op de indicatoren van psychisch welzijn. Wat de evolutie in de tijd van de indicatoren betreft, wordt vastgesteld dat die gelijkaardig is aan die van België, namelijk een aanzienlijk verschil tussen 1997 enerzijds en 2001 en 2004 anderzijds voor de gemiddelde GHQ-score (1,9 tegen 1,6), voor de prevalentie van psychisch onwelbevinden [2+] (37% tegen 31%) en voor het vóórkomen van mentale gezondheidsproblemen [4+] (21% tegen16-17%). Waals Gewest In het Waals Gewest zijn de indicatoren voor welzijn aanzienlijk minder gunstig dan in Vlaanderen, maar gelijkaardig aan die van Brussel. De GHQ score bedraagt 1,5 bij de bevolking van 15 jaar en ouder. Op basis van de gehanteerde criteria heeft 30% van de inwoners van het Waals Gewest te kampen met psychisch onwelbevinden [2+] en 15% met mentale gezondheidsproblemen [4+]. Vrouwen scoren voor alle drie de indicatoren slechter dan mannen ( GHQ score: 1,7 tegen 1,2; GHQ[2+]: 33% tegen 26%; en GHQ[4+]: 17% tegen 12%)

28 In Wallonië zijn de indicatoren i.v.m. psychisch welzijn (mannen en vrouwen door mekaar) gunstiger voor de leeftijdsgroepen van 55 tot 74 jaar, voornamelijk voor de mannelijke bevolking (Figuur 6). De verschillen in functie van de leeftijd zijn minder duidelijk in Wallonië dan in de andere gewesten, vooral bij de vrouwen. (Figuur 6), waar we met de leeftijd een lichte lineaire daling zien van de problemen. Mannen hebben het vaakst te kampen met psychisch onwelbevinden [2+] tussen 15 en 34 jaar (>30%), en dit neemt af met de leeftijd tot op 75 jaar. Figuur 6 Percentage van de bevolking (15 jaar of ouder) met recente psychologische problemen, volgens de gedichotomiseerde GHQ-12 score [2+], volgens leeftijd en geslacht Gezondheidsenquête, 2004, België Waals Gewest De indicatoren van psychisch welzijn variëren, na correctie voor leeftijd en geslacht, niet significant in functie van het opleidingsniveau. De verschillen qua urbanisatiegraad zijn na correctie voor leeftijd en geslacht niet significant en dit geldt door de drie indicatoren van psychisch welzijn. Ten slotte zien we in België en het Brussels Gewest een significant verschil tussen 1997 enerzijds en 2001 en 2004 anderzijds, en dit voor alle drie de bestudeerde indicatoren Positieve mentale gezondheid: vitaliteitscore (WB_4) De indicator voor positieve mentale gezondheid, gemeten op basis van de vitaliteitschaal SF-36, varieert van 0 tot 100, waar de hoogste waarden overeenstemmen met meer vitaliteit of energie België In België bedraagt de gemiddelde vitaliteitscore voor de bevolking van 15 jaar en ouder 64 op een schaal van 0 tot

29 Analyse qua geslacht en leeftijd Mannen zijn gemiddeld vitaler dan vrouwen (67 tegen 62), en dat verschil is significant na correctie voor leeftijd. Het verschil tussen mannen en vrouwen is significant voor alle leeftijdscategorieën (Figuur 7). De gemiddelde vitaliteitscore varieert in functie van de leeftijd (significante associatie). Het vitaliteitgehalte, mannen en vrouwen door mekaar beschouwd, is hoger bij de jongeren en daalt met de leeftijd tot ongeveer 54 jaar. Rond 55 jaar (leeftijd van brugpensioen), zien we een toename die aanblijft tot 75 jaar voor mannen (Figuur 7) en tot voor 65 jaar voor vrouwen. Het vitaliteitgehalte ligt het laagste na de leeftijd van 75 jaar. Figuur 7 Gemiddelde score voor vitaliteit (gemeten via toepassing van de SF-36), van de bevolking van 15 jaar of ouder, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Analyse volgens opleidingsniveau De analyse van de vitaliteit in functie van het opleidingsniveau leidt na correctie voor leeftijd en geslacht niet tot significante verschillen. Analyse volgens verstedelijkingsgraad Mensen in de stad hebben een vitaliteitsniveau (62) dat lager ligt dan het niveau van de inwoners van halfstedelijke gebieden (66) en landelijke gebieden (64), en die verschillen zijn significant na correctie voor leeftijd en geslacht. We merken op dat dit verschil waarschijnlijk te wijten is aan de Brusselaars in het bijzonder (Brussel maakt deel uit van de categorie 'stedelijk gebied'), aangezien de analyses in functie van de urbanisatiegraad in het Vlaams en het Waals Gewest niet duiden op verschillen tussen de stedelijke en landelijke gebieden Gewesten De inwoners van het Vlaams Gewest hebben een energieniveau dat duidelijk hoger ligt (70) dan dat van de inwoners van het Brussels en Waals Gewest ( respectievelijk 55 en 56 ). De verschillen zijn significant na correctie voor leeftijd en geslacht

30 Vlaams Gewest In het Vlaamse Gewest ligt de gemiddelde levensvitaliteit het hoogste. Mannen hebben er gemiddeld meer energie dan vrouwen (73 tegen 68), en dit verschil is significant na correctie voor leeftijd. Het profiel van de variatie volgens leeftijd en geslacht is identiek aan dat van België, maar het vitaliteitsgehalte ligt hoger. Dat cijfer ligt het hoogste tussen 55 en 64 jaar (73), en het laagst na 75 jaar (65). Het energieniveau varieert niet op significante wijze volgens de opleidingsgraad (van 68 tot 70). In Vlaanderen stellen we geen kloof vast tussen de vitaliteit van de stadsbewoners en die van de inwoners van niet-stedelijke gebieden (van 69 tot 71). Brussels Gewest Het vitaliteitgehalte dat gerapporteerd wordt door de inwoners van Brussel ligt globaal gezien tamelijk laag (56). Het is aanzienlijk minder hoog bij de vrouwen dan bij de mannen (54 tegen 59), ook na correctie voor leeftijd. Op jaar en op jaar, is het vitaliteitsgehalte het hoogst (58) en na 75 jaar het laagst (50, ofwel 54 voor de mannen en enkel 48 voor de vrouwen) (Figuur 8). Het vitaliteitniveau is niet geassocieerd met het opleidingsniveau (van 56 tot 57). Figuur 8 Gemiddelde score voor vitaliteit (gemeten via toepassing van de SF-36), van de bevolking van 15 jaar of ouder, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Brussels Gewest Waals Gewest De vitaliteitscore in Wallonië (55) is vergelijkbaar met die van Brussel (56), maar aanzienlijk lager dan die van het Vlaams Gewest (70). De mannen hebben gemiddeld aanzienlijk meer levenslust dan vrouwen (58 tegen 53). Het profiel van de verschillen volgens leeftijd en geslacht is identiek aan dat van België, maar op een minder hoog niveau. Het energieniveau is het hoogste bij de jarigen (58) en tussen 55 en 64 jaar (57), en het laagste na 75 jaar (50). In het Waals Gewest stelt men in tegenstelling tot de andere gewesten een verband vast tussen de scholingsgraad en de levenslust, die gaat van 53 bij lager geschoolden naar 57 bij de hoger geschoolden. We vinden in Wallonië geen kloof tussen de vastgestelde levenslust bij de bewoners van steden en die van minder verstedelijkte gebieden

31 4.3. Somatische problemen (SL_1) De indicator voor somatische problemen wordt opgebouwd op basis van de antwoorden op een subschaal van de SCL-90-R. De operationele omschrijving van somatisatie, die gegeven wordt door de auteur van deze vragenlijst, bepaalt dat somatische problemen een weerspiegeling zijn van de perceptie van een gebrekkige lichaamsfunctie" België Op basis van ons criterium ter omschrijving van de prevalentie van somatisatie, blijkt dat 8% van de bevolking van 15 jaar en ouder lijdt aan somatische problemen. Analyse volgens leeftijd en geslacht Vrouwen geven vaker problemen van somatische aard aan dan mannen (respectievelijk 11% en 6%) en dat verschil is significant na correctie voor de leeftijd. De prevalentie van somatische problemen stijgt aanzienlijk met de leeftijd. Ze gaat van 4 % bij de jarigen naar 14% bij de groep 75+. De analyses die gecorrigeerd zijn voor geslacht duiden op een significante lineaire toename van de cijfers in functie van de leeftijd. Deze toename is belangrijker bij vrouwen dan bij mannen (Figuur 9). Figuur 9 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL- 90R-score, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België

32 Analyse volgens opleidingsniveau We stellen een belangrijke gradiënt vast in de prevalentie van somatische problemen in functie van de scholingsgraad: 4% bij de groep die een diploma heeft van hogere studies en 17% bij de groep van de mensen zonder diploma of enkel een diploma lagere school. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Analyse volgens verstedelijkingsgraad De prevalentie van somatische problemen verschilt na correctie voor leeftijd en geslacht niet op significante wijze volgens de urbanisatiegraad. Evolutie in de tijd We stellen na correctie voor leeftijd en geslacht geen aanzienlijk verschil vast van de prevalentie van somatische problemen tussen 2001 en 2004 (Figuur 10). Figuur 10 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL-90R-score, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Gewesten De verdeling van personen met somatische problemen varieert na correctie voor leeftijd en geslacht niet van gewest tot gewest (8-9%) (Figuur 11). Figuur 11 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL-90R-score, per jaar en per gewest, Gezondheidsenquête, 2004, België

33 Vlaams Gewest In het Vlaams Gewest lijdt 8% van de bevolking van 15 jaar en ouder aan recente somatische problemen, ofwel 10% van de vrouwen en 5% van de mannen. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd. De associatie tussen leeftijd en somatische problemen is significant na correctie voor geslacht. De prevalentie van somatische problemen neemt zeer duidelijk toe na de leeftijd van 65, zowel voor vrouwen als voor mannen (Figuur 12). Figuur 12 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL-90R-score, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Vlaams Gewest Net zoals voor de nationale resultaten, zien we een significante associatie tussen de somatische problemen en de scholingsgraad (4% bij de personen met een hoger diploma tegen 18% met een diploma van de lagere school), maar geen significant verschil volgens de urbanisatiegraad en dit na correctie volgens leeftijd en geslacht. De prevalentie van somatische problemen nam licht toe in Vlaanderen in 2004 ten opzichte van 2001, maar het verschil is niet significant na correctie voor leeftijd en geslacht. Brussels Gewest De resultaten van het Brussels Gewest verschillen fundamenteel niet van die van het Vlaams Gewest. Somatische problemen worden vastgesteld bij 8% van de ondervraagden, ofwel bij 10 % van de vrouwen en 6% van de mannen. Dit verschil is significant na correctie voor leeftijd. De verdeling volgens leeftijd en geslacht is in Brussel enigszins verschillend. Twee groepen worden onderscheiden. Bij de mannen is er een eerste groep tussen 15 en 54 jaar waar de somatische problemen zich stabiliseren rond 6 % (met een uitzondering voor de jarigen) en een tweede vanaf 55 jaar, met cijfers rond de 8%. Bij de vrouwen is er een eerste categorie in de leeftijdklasse 15 tot 44 jaar, met eveneens cijfers rond de 6 %, en een tweede categorie vanaf 45 jaar, met hogere cijfers, tussen 13 en 16% (Figuur 13). De prevalentie van somatische problemen is omgekeerd evenredig met de opleiding want die kent een terugloop van 14% naar 4% volgens de scholingsgraad en het verschil is significant na correctie voor leeftijd en geslacht. De prevalentie van somatische problemen is ten slotte stabiel in de tijd

34 Figuur 13 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL-90R-score, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Brussels Gewest Waals Gewest In het Waals Gewest is de prevalentie van somatische problemen (9%) iets hoger dan in de andere gewesten (8%), zonder echter statistisch significant te zijn. Het verschil tussen de mannen (7%) en de vrouwen (12%) inzake de frequentie van somatische problemen blijft significant na correctie voor de leeftijd. In Wallonië nemen de somatische problemen snel toe met de leeftijd aangezien ze reeds 9% bedragen bij de personen van jaar. Bij de vrouwen stijgen de cijfers vervolgens om uiteindelijk te schommelen tussen 16% en 18% vanaf 45 jaar. Bij mannen van 45 jaar en meer, schommelt de prevalentie rond 10%, behalve voor de jarigen waar de prevalentie daalt tot 6% (Figuur 14). Figuur 14 Percentage van de bevolking (van 15 jaar en ouder) met somatische klachten, volgens de SCL-90R-score, volgens leeftijd en geslacht, Gezondheidsenquête, 2004, België Waals Gewest