JAARVERSLAG DE EENDRAGT PENSIOEN N.V.

Transcriptie

1 JAARVERSLAG 2008

2

3 Jaarrekening Jaarverslag 2006 JAARVERSLAG DE EENDRAGT PENSIOEN N.V English Summary Toelichting Jaarrekening 15 mei 2009 Dit verslag is vastgesteld overeenkomstig Artikel 23, lid 2 van de statuten

4 JAARVERSLAG 2008 PERSONALIA Raad van Commissarissen Mr. R.E. Rogaar (voorzitter, externe deskundige) A. Boeve (op voordracht werknemers, tot en met 31 december 2008) K.C. Jonasse (op voordracht werknemers, vanaf 1 januari 2009) Ing. J.M.M. Orie (op voordracht niet-actieven) J.W. Rietmulder (externe deskundige, op voordracht directie) L. Zegers RA (op voordracht verzekeringnemers) Beleggingscommissie D. Wenting AAG RBA (voorzitter, externe deskundige) Drs. E.M. Knoope RBA (externe deskundige) Drs. J.B. Molenkamp RBA RO (externe deskundige) W. Stutvoet (namens de verzekerden) H. van der Zwaag RA (namens de verzekerden) Directie Drs. P.D.H. Menco RBA A. Nieuwenhuizen, actuarieel analist AG Certificerend actuaris E. Nebbeling Actuaris AG, Actimos Accountant W. Teeuwissen RA, KPMG Accountants N.V. 4

5 Inhoudsopgave Jaarverslag 2008 Kerncijfers. 4 Verslag Raad van Commissarissen 5 Verslag directie 8 Pensioenen 13 Beleggingen 17 Ontwikkelingen na balansdatum 27 Jaarverslag 2006 Jaarrekening Balans 30 Winst- en verliesrekening 32 Kasstroomoverzicht.33 Actuariële winstanalyse 34 Toelichting jaarrekening 35 Algemeen 37 Verslaggevingskader 47 Balansposten 48 Technische voorzieningen 49 Winst- en verliesrekening 50 Toelichting balans.51 Toelichting winst- en verliesrekening.60 Toelichting actuariële winstanalyse.65 Gebeurtenissen na balansdatum.68 Overige gegevens.68 Accountantsverklaring.69 Bijlagen English summary.71 Verzekerde ondernemingen 79 5

6 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag kerncijfers Aantal polissen actieve deelnemers arbeidsongeschikte deelnemers premievrij verzekerden gepensioneerden Premies/koopsommen 34,8 37,3 Waardeoverdrachten: inkomend 2,8 2,0 uitgaand 4,9 2,5 Uitkeringen 40,3 38,4 Pensioenverplichtingen 760,8 642,4 Mutatie eigen vermogen -60,6 20,4 Beleggingen: belegd vermogen (marktwaarde) 1.021,7 992,2 beleggingsinkomen 20,1 29,1 6 bedragen in miljoenen euro s

7 VERSLAG RAAD VAN COMMISSARISSEN Gedurende 2008 heeft de Raad van Commissarissen (RvC) van De Eendragt Pensioen N.V. vijf maal vergaderd. Daarnaast hebben zowel de voorzitter als enkele leden in afzonderlijke commissievergaderingen met de directie zich laten informeren over verschillende vraagstukken en daarover van gedachte gewisseld. Jaarverslag 2006 Tijdens de formele vergaderingen heeft de RvC zich gebogen over: - het jaarverslag de rapportage van de certificerend actuaris - de toereikendheidstoets - de bevindingen en aanbevelingen van de accountant - behaalde resultaten en budgettering (korte en lange termijn) - de beheers- en controlesystemen - de strategie van de vennootschap - het acquisitiebeleid en potentiële verzekeringnemers - het risicobeleid en beheersing van algemene en specifieke risico s - de situatie op de financiële markten en de daarmee samenhangende risico s voor de vennootschap - het beleggingsbeleid in algemene zin en de behaalde rendementen - de rapportage door de voorzitter van de beleggingscommissie in diens aanwezigheid - het beleid ten aanzien van premieovereenkomsten voor zowel bestaande als nieuwe deelnemers - de afdekking van het renterisico op de verplichtingen - het verzoek aan DNB voor het gebruik van een interne rentecurve - de personele bezetting en de aanstelling van nieuwe medewerkers - een coachingstraject voor de directie en de organisatie als geheel - de voortgang van de in samenhang met de Pensioenwet benodigde documenten en informatie - het rooster van aftreden van de commissarissen - de opvolging van een van de leden van de RvC - de compliance - de maatschappelijke verantwoordelijkheid Tevens heeft de RvC overleg gevoerd met de accountant, de certificerend actuaris van de vennootschap en de voorzitter van de beleggingscommissie. In afwezigheid van de directie werd het functioneren van de directie geëvalueerd, alsmede die van de RvC-leden zelf. Tevens werd de variabele beloning van de directie over 2008 vastgesteld. 7

8 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Samenstelling RvC Conform het in 2006 door de Stichting De Eendragt Pensioen, enige aandeelhouder van de vennootschap, goedgekeurde reglement van de RvC bestaat deze uit ten minste vier, maar in de praktijk uit vijf personen. Naast de onafhankelijke voorzitter worden de leden voorgedragen door respectievelijk de verzekerde ondernemingen, de werknemers en de vertegenwoordigers van de niet-actieven in het bestuur van de Stichting De Eendragt Pensioen. Daarnaast wordt een RvC-lid benoemd op voordracht van de directie. Allen dienen zonder last of ruggespraak en in gezamenlijkheid te functioneren, waarbij de belangen van alle betrokkenen en de vennootschap naar vermogen gelijkelijk behartigd dienen te worden. Geen van de RvC-leden bezit aandelen of andere eigendomsrechten van de vennootschap. Wel hebben de heren Boeve en Zegers hun pensioenregeling bij De Eendragt verzekerd, terwijl de heer Orie pensioen van De Eendragt ontvangt. De externe leden en het door de niet-actieven voorgedragen lid ontvangen een passende remuneratie voor hun werkzaamheden. De door de ondernemingen en werknemers voorgedragen leden krijgen een onkostenvergoeding. In het verslagjaar zelf hebben zich geen wijzigingen voorgedaan in de samenstelling van de RvC. Wel werd een procedure gestart om een opvolger te zoeken voor de heer Boeve. De onderneming waar de heer Boeve werkzaam is, heeft haar activiteiten in Nederland beëindigd. Daarbij treedt de heer Boeve conform het rooster per 1 januari 2009 af als commissaris. Met inachtneming van alle daartoe in de statuten van de vennootschap en het reglement van de RvC opgenomen artikelen en na toetsing door De Nederlandsche Bank doet het de RvC veel genoegen dat de heer K.C. Jonasse op 17 december 2008 door de aandeelhouder is benoemd tot nieuwe commissaris van de vennootschap op voordracht van de werknemers. Vanaf 1 januari 2009 heeft hij zijn werkzaamheden in de RvC volledig op zich genomen. De RvC is de heer Boeve dankbaar voor zijn inzet en bijdrage gedurende de afgelopen vijf jaar, waaronder de eerste twee jaar als lid van het Dagelijks Bestuur van het voormalige pensioenfonds en drie jaar als lid van de RvC. Wij hebben de heer Boeve leren kennen als een toegewijd en kundig collega die zijn rol in de Raad altijd met gepaste distinctie heeft vervuld. Financiële soliditeit De RvC heeft na consultatie van de accountant geconstateerd dat de financiële soliditeit van de vennootschap ruim aan de daaraan te stellen eisen voldoet. De eigen vermogen positie is ruimschoots voldoende gebleken, ook gegeven de huidige financiële crisis. Wel baart het de RvC enige zorgen dat de marktomstandigheden het de vennootschap bemoeilijken een volledige afdekking van de rentegevoeligheid van de verplichtingen op de financiële markten te bewerkstelligen. Hierdoor blijft het risico bestaan dat de toekomstige solvabiliteit van de vennootschap door marktbewegingen vermindert. In dit kader is de RvC verheugd dat de vennootschap toestemming heeft gekregen van De Nederlandsche Bank tot het gebruik van ECB AAA staatsleningencurve voor de toereikendheidstoets. Deze rentecurve biedt weliswaar nog steeds geen mogelijkheid tot volledige afdekking van alle risico s, maar verkleint deze wel ten opzichte van de eerder gebruikte rentetermijnstructuur op basis van de swapcurve. 8

9 Het doet de commissarissen genoegen dat het beleggingsbeleid ten aanzien van de depotbuffers, de bestemmingsreserve solidaire portefeuille en het eigen vermogen gedurende 2008 heeft geresulteerd in een resultaat dat, hoewel negatief, aanvaardbaar is in relatie tot de desastreuze algemene ontwikkeling op de financiële markten. Daarbij heeft de RvC er vertrouwen in dat het bijgestelde beleid in 2009 de risico s verder zal verminderen. De RvC geeft hoge prioriteit aan het toezicht op de beheersing van zowel financiële als operationele risico s van de vennootschap. Jaarverslag 2006 Tot besluit De RvC spreekt zijn waardering uit voor het gevoerde financiële beleid van de directie en de verdere uitbouw van de positionering van de vennootschap. De RvC is de medewerkers van De Eendragt erkentelijk voor de grote inzet, aandacht en creativiteit waarmee de belangen van alle deelnemers en de verzekerde ondernemingen worden gediend. Amsterdam, 15 mei 2009 Mr. R.E. Rogaar (voorzitter) K.C. Jonasse (vanaf 1 januari 2009) Ing. J.M.M. Orie J.W. Rietmulder L. Zegers RA A. Boeve (tot en met 31 december 2008) 9

10 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag 10

11 VERSLAG DIRECTIE Systeemcrisis In 2008 voltrok zich een mondiale crisis in het financiële systeem die zijn weerga in de afgelopen 75 jaar niet kende. Wat medio 2007 begon als een probleem in de Amerikaanse hypotheekmarkt groeide uit tot een wereldwijde ineenstorting van het bankwezen, gevolgd door een ongekend snelle economische neergang. Ondanks nooit eerder vertoonde monetaire en budgettaire maatregelen, omvangrijke reddingsacties voor banken en verzekeringsmaatschappijen en grote eensgezindheid in de noodzaak om de crisis met alle beschikbare middelen te bestrijden, heeft zich in 2008 een systeemcrisis voorgedaan die de wereld mogelijk nog jaren in de greep zal houden. De financiële markten zijn totaal verstoord, wat niet alleen tot uitdrukking komt in gigantische vermogensverliezen, maar ook in het ontbreken van liquiditeit in deelmarkten waar dat tot voor kort onmogelijk werd gehouden. Hiertoe behoren ook de belangrijkste markten om het renterisico op de voorziening verzekeringsverplichtingen af te dekken. Jaarverslag 2006 De Eendragt in de storm Dankzij enerzijds de hoge solvabiliteit en anderzijds een in 2006 ingezet beleggingsbeleid dat alle onnodige risico s tracht te voorkomen, heeft De Eendragt de crisis in 2008 bevredigend doorstaan. Uiteraard vielen vermogensverliezen niet geheel te voorkomen, maar in vergelijking tot zowel andere verzekeringsmaatschappijen als pensioenfondsen heeft de strategie geresulteerd in beperkte schade. Op totaalniveau, vergelijkbaar met de sterk negatieve resultaten van pensioenfondsen, boekte De Eendragt een positief rendement van 4,4%. Deze gunstige uitkomst valt volledig toe te schrijven aan de hoge opbrengsten op de tegenover de voorzieningen staande vastrentende beleggingen. Daartegenover stonden verliezen in de depotbuffers van de verzekerde ondernemingen en de bestemmingsreserve solidaire portefeuille van 20,1%, respectievelijk 18,7%. Onder invloed van de financiële crisis en de wegvallende marktliquiditeit ontstonden ernstige anomalieën in de prijsvorming van renteswaps, die de afdekking van de renterisico s frustreerden. Op basis van voorgenomen contractuele afspraken dient De Eendragt eventuele tekorten in de actuariële oprenting van de voorzieningen uit haar eigen vermogen aan te zuiveren. Aangezien de marktverstoringen naar verwachting geruime tijd kunnen aanhouden, wat onbekende consequenties voor de solvabiliteit van de verzekeraar kan opleveren, is De Eendragt begin november in overleg getreden met De Nederlandsche Bank om toestemming te verkrijgen voor het gebruik van een alternatieve rentetermijnstructuur. Dit heeft er uiteindelijk in geresulteerd dat de centrale bank in maart 2009 toestemming heeft gegeven voor het gebruik van een interne curve, gebaseerd op de ECB AAA staatsleningencurve, voor de berekening van de toereikendheidstoets. 11

12 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Verzekerde ondernemingen Gedurende het verslagjaar heeft een overweldigend aantal partijen offertes aangevraagd voor een collectieve pensioenverzekering. Dit heeft uiteindelijk geresulteerd in negen nieuwe contracten met een ingangsdatum in Tot de ondernemingen die verwelkomd mochten worden, hoort onder meer de Nederlandse vestiging van Pfizer. Helaas moest in januari 2008 Favini Apeldoorn B.V. haar poorten onverwacht sluiten, terwijl Stora Enso Berghuizer Papierfabriek N.V. in de loop van het jaar haar bedrijfsactiviteiten definitief beëindigde. In totaal groeide het aantal verzekerde ondernemingen in 2008 naar 25. Het verheugt de directie zeer dat zowel ondernemingen als hun adviseurs de onderscheidende kwaliteiten van De Eendragt onderkennen en grote belangstelling tonen voor de dienstverlening van onze onderneming. Organisatorische en personele wijzigingen Gedurende 2008 vond een aantal wijzigingen plaats in de personele bezetting. Na bijna 36 dienstjaren ging het hoofd van de financiële en beleggingsadministratie, de heer A. Koster, met pensioen. Zijn opvolger heeft zich al sinds oktober 2007 kunnen inwerken. Wij zijn de heer Koster dankbaar voor zijn jarenlange inspanningen voor De Eendragt en spreken de hoop uit dat hij nog lang mag genieten van zijn wel bestede vrije tijd in de hem kenmerkende uitstekende gezondheid. De pensioenadministratie kreeg een nieuw hoofd. Haar voorganger stapte over naar applicatiebeheer en vormt daar de schakel tussen de administratie en de ICT. Ook zal hij nieuwe versies van de in huis ontwikkelde programmatuur testen. Verder vond op de pensioenadministratie nog het vertrek en de opvolging plaats van een senior medewerker. Ook op het actuariaat en het secretariaat vond gedurende het verslagjaar een mutatie plaats. De directie is alle medewerkers zeer erkentelijk voor hun grote inzet en inspanning voor de verzekerden en onze onderneming. De gemeenschappelijke en individuele bijdragen hebben er opnieuw voor gezorgd dat de dienstverlening van De Eendragt op een hoog peil kon blijven, ondanks de hectiek op de financiële markten en de inspanningen die de grote toename van nieuw verzekerden meebracht. Op organisatorisch gebied werden belangrijke projecten afgerond. Met name de digitalisering van het papieren archief van de pensioenadministratie vormde een mijlpaal. De financiële administratie schakelde over op een nieuw grootboek, dat de managementinformatie aanzienlijk moet verbeteren en de flexibiliteit substantieel verhoogt. Deze overgang houdt ook verband met de toestroom van nieuwe verzekerden wat een geavanceerdere registratie wenselijk maakt. Op de ICT-afdeling werd een grote inspanning verricht voor een ingrijpende vernieuwing van de in eigen beheer ontwikkelde programmatuur voor de pensioenadministratie. De afronding zal in het eerste halfjaar van 2009 plaatsvinden. De overschakeling naar de nieuwe versie moet leiden tot aanzienlijke vereenvoudigingen van de pensioenadministratieve werkzaamheden, de overzichtelijkheid van de informatiestromen bevorderen en verdere automatisering van activiteiten mogelijk maken. 12

13 Medio 2008 vond de gefaseerde ingebruikname van een moderne nieuwe website plaats. Via deze bron verwacht De Eendragt de communicatie met deelnemers, verzekerde ondernemingen en bestuurders aanzienlijk te kunnen verbeteren onder gelijktijdige beheersing van de daarmee gepaard gaande kosten. In het besloten gedeelte voor de deelnemers kunnen deze alle individuele pensioengerelateerde informatie vinden. Koppeling met de pensioenadministratie moet zorgen voor voortdurend actuele gegevens. Tot de beschikbare instrumenten behoort ook een geavanceerde, zeer gebruiksvriendelijke pensioenplanner. Jaarverslag 2006 Pensioenwet De Pensioenwet vereist aanhoudend grote inspanningen van de organisatie en haar medewerkers. Niet alleen betreft dat de afronding van alle benodigde juridische documenten, ook de hele informatievoorziening aan deelnemers dient aangepast te worden. De actieve verzekerden ontvingen in 2008 een eerste Uniform Pensioen Overzicht (UPO). Alle aangesloten ondernemingen hadden voor het eind van het jaar een uitvoeringsovereenkomst in hun bezit. Andere wettelijk vereiste informatie en documenten zullen in 2009 volgen. De hiervoor genoemde nieuwe website moet er voor zorgen dat de beschikbare gegevens voortdurend actueel blijven en tegelijkertijd de inspanning en kosten, om de informatie bij de doelgroep te krijgen, minimaliseren. Prijzen Dat ook anderen de bijzondere kwaliteiten van De Eendragt onderkennen, moge blijken uit de eervolle prijzen die ons in het afgelopen jaar werden toegekend. In oktober ontving De Eendragt uit handen van een vakjury de NPN-prijs voor het meest toonaangevende beleggingsbeleid van pensioenuitvoerders met een vermogen onder de drie miljard euro. Het blad NPN maakt deel uit van de uitgever die ook de Financial Times publiceert. In november kende een internationale jury onder auspiciën van het blad Investment & Pensions Europe aan De Eendragt de belangrijkste Europese prijs voor pensioenuitvoerders toe. Deze European Gold Award wordt gegeven aan de winnaar van het beste Europese ondernemings-, bedrijfstak-, overheidspensioenfonds en fonds met een vermogen onder de één miljard euro. Die laatste categorie won De Eendragt eveneens. Verder ontvingen wij nog de los daarvan staande prijs voor beste Nederlandse pensioenuitvoerder. In de jaren dat IPE deze prijzen uitlooft, heeft alleen het ABP de hoofdprijs naar Nederland mogen meenemen. In haar eindoordeel roemde de jury De Eendragt voor haar uitgewogen, dynamische en hoogwaardige pensioenproducten, haar risicobeheersing en rijkelijk aanwezige innovaties. Zij oordeelde dat De Eendragt een formidabele pensioenaanbieder is die als kleine organisatie een lichtend voorbeeld vormt voor de pensioensector. 13

14 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Vooruitzichten In tijden van crisis staat risicobeheersing voorop. De Eendragt hoeft wat dat betreft weinig aan het beleid bij te stellen, want de beheersing van risico s staat al jaren centraal in onze strategie. Tekenend daarvoor is ook de wijze waarop De Eendragt voorop loopt bij de omschakeling naar een interne rentecurve voor de berekening van de voorzieningen en de toereikendheidstoets. Dat stelt de verzekeraar in staat om het renterisico effectiever af te dekken op de financiële markten ten faveure van meer zekerheid voor verzekerden en de solvabiliteit van de vennootschap. Ofschoon de voorwaardelijke indexatie op lange termijn ten gevolge van de financiële crisis mogelijk onder druk kan komen te staan, zal De Eendragt in 2009 de solidaire portefeuille volledig indexeren. De directie houdt het volste vertrouwen in de toekomst van De Eendragt en het vermogen om deelnemers een uitstekend pensioen tegen een redelijke kostprijs te kunnen bieden. 14

15 PENSIOENEN Acquisities In 2008 zijn zes nieuwe uitvoeringsovereenkomsten tot stand gekomen. Het aantal nieuwe verzekerden bedraagt 303, waarvan de gegevens in 2008 in de administratie zijn opgenomen. Ook in 2008 hebben veel gegadigden zich gemeld voor een gesprek en een offerte. Jaarverslag 2006 Pensioenwet Eind 2008 hebben alle aangesloten ondernemingen een concept-uitvoeringsovereenkomst ontvangen waarin de Pensioenwet is geïmplementeerd. Het pensioenreglement, dat door De Eendragt opgesteld dient te worden, is het sluitstuk in de pensioendriehoek werkgever werknemer pensioenuitvoerder. De pensioenreglementen zijn medio 2009 beschikbaar. De communicatie uit hoofde van de Pensioenwet zal zo veel als mogelijk en toegestaan plaatsvinden via de nieuwe webportal. Pensioenpremie In 2008 is de geboekte pensioenpremie afgenomen met 0,9 miljoen tot 36,4 miljoen. Het verschil met de benodigde premie bedroeg in ,1 miljoen. Dit verschil is ten laste gebracht van de individuele depots van de ondernemingen. IFRS De Eendragt had voor de IFRS-dienstverlening ook in 2008 een samenwerkingsverband met Deloitte. De Eendragt levert in dit verband de benodigde data voor de berekeningen op uniforme wijze aan. Communicatie Medio 2009 zal de nieuwe webportal van De Eendragt gereed zijn. De portal ondersteunt voor verschillende belanghebbenden de communicatie met De Eendragt. Het algemene gedeelte is voor iedereen toegankelijk. Dit deel bevat algemene informatie over De Eendragt, waaronder de jaarverslagen. Daarnaast kunnen deelnemers met een eigen inlogcode hun gegevens raadplegen waaronder het uniforme pensioenoverzicht en het geldende pensioenreglement. Met de pensioenplanner kunnen simulaties op de eigen pensioensituatie worden uitgevoerd zoals een vervroegde of uitgestelde pensioendatum. De simulaties geven ook een betrouwbare benadering van het netto inkomen. Verzekeringnemers kunnen via de portal mutaties doorgeven en de verwerking hiervan online volgen. Zij hebben ook inzicht in de verzekerde bedragen voor hun werknemers. Bestuurders tenslotte kunnen in de bestuurdershoek stukken raadplegen zoals verslagen van vergaderingen. Pensioensparen en beschikbare premie (premieovereenkomsten) Eind 2008 bedroeg de voorziening verzekeringsverplichtingen voor premieovereenkomsten 27,4 miljoen, ongeveer 4% van de voorziening verzekeringsverplichtingen. In samenhang met de wettelijke zorgplicht heeft De Eendragt voor premieovereenkomsten een zogeheten life-cycle benadering ontwikkeld, waarbij de deelnemers op basis van hun leeftijd worden ingedeeld in risicoklassen. Naargelang de pensioendatum nadert, daalt het beleggingsrisico. Er blijft immers een kortere periode over om verliezen te compenseren met hoge rendementen. 15

16 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Aanvankelijk was het, mede op grond van regelgeving, de bedoeling alle deelnemers met een premieovereenkomst per 1 januari 2009 over te laten gaan in het life-cycle systeem. Door de verslechterde situatie op de financiële markten besloot de AFM eind 2008 dat verzekerden met een afwijkend beleggingsprofiel de mogelijkheid dienden te krijgen dit van de life-cycle afwijkende profiel voort te zetten tot het moment waarop de situatie op de financiële markten zich heeft hersteld. De Eendragt heeft hierop alle verzekerden die zich hiervoor kwalificeerden de keus gegeven tussen hun afwijkende profiel of het profiel dat hoort bij de standaard life-cycle. In 2008 hebben de verschillende risicoklassen het navolgende netto rendement op jaarbasis opgeleverd. Het rendement wordt één keer per jaar bijgeschreven, rekening houdend met het maandsaldo in de premieovereenkomst. RENDEMENTEN PREMIEOVEREENKOMSTEN Risicoklasse en leeftijd LIQUIDITEITEN VASTRENTEND ZAKELIJKE WAARDEN RENDEMENT jaar 100% 0% 0% 3,9% jaar 10% 70% 20% 1,0% jaar 5% 70% 25% -0,1% jaar 0% 70% 30% -1,2% jaar 0% 60% 40% -3,7% jaar 0% 50% 50% -6,1% jaar 0% 40% 60% -8,4% jaar 0% 30% 70% -10,7% jaar 0% 20% 80% -13,0% 10 jonger dan 36 jaar 0% 10% 90% -15,2% Technisch resultaat Onder technisch resultaat wordt verstaan het resultaat op arbeidsongeschiktheid, overlijden en kosten. In de uitvoeringsovereenkomsten zijn bepalingen opgenomen over winstdeling in het technische resultaat van de verzekeraar. Het resultaat over de drie genoemde componenten wordt gecumuleerd over de contractsperiode. Winstdeling geschiedt indien het gecumuleerde bedrag positief is. In principe vindt winstdeling bij afloop van de uitvoeringsovereenkomst plaats. Arbeidsongeschiktheid In 2008 zijn de kosten van het premievrij voortzetten van de pensioenopbouw wegens arbeidsongeschiktheid gehandhaafd op een laag niveau. De daarvoor in de premie begrepen opslag is per 1 januari 2008 verlaagd en was ook in 2008 toereikend. Ook de premie voor de WIA-excedent verzekering is verlaagd. Ook voor deze verzekering was de premie in 2008 toereikend. In de voorziening verzekeringsverplichtingen is de premie opgenomen voor het uitlooprisico van de gesloten uitvoeringsovereenkomsten. Door de premieverlaging, die per 1 januari 2008 is doorgevoerd voor zowel de premievrijstelling als de WIA-excedent verzekering, kon een deel van deze voorziening vrijvallen. Dit heeft het resultaat over 2008 met 1,8 miljoen gunstig beïnvloed. 16

17 Overlijden Het resultaat op overlijden was in 2008 negatief. De ontvangen risicopremies vermeerderd met de vrijval aan voorziening wegens overlijden waren niet afdoende om de toename van de voorziening wegens overlijden te dekken. Jaarverslag 2006 Kosten De directe en indirecte kosten van de beleggingen worden in mindering gebracht op het beleggingsresultaat. In de voorziening verzekeringsverplichtingen is een administratiereserve en een opslag voor excassokosten opgenomen. Daarnaast betalen de verzekeringnemers afhankelijk van het aantal verzekerden een procen tuele kostenopslag berekend over de pensioengevende grondslag. Deze drie beschikbare kosten opslagen waren net niet voldoende om de kosten, na aftrek van de hiervoor aangegeven beleggingskosten, te dekken. Pensioenadministratie In 2008 is grote voortgang geboekt met de aanpassingen in de administratieve systemen als gevolg van de invoering van de Pensioenwet. Begin 2009 wordt het aangepaste systeem (DEPAS) operationeel. De vraag naar individueel pensioenadvies blijft onveranderd hoog, mede door de flexibiliteit in de pensioenregeling die De Eendragt biedt. De vraag naar berekeningen bij pensioneren neemt nog steeds toe en vereist veel aandacht, mede doordat is overgegaan naar waardering op marktrente. Daarnaast geldt dat verzekerden die in dienst treden doorgaans een waardeoverdracht vanuit een andere verzekeraar doen, waarbij veel maatwerk wordt geleverd in de advisering. Toeslagverlening (indexatie) De Eendragt kent de mogelijkheid voor de verzekeringnemer om de niet-actieven onder te brengen in de solidaire portefeuille van De Eendragt. Als niet-actieven worden beschouwd de pensioentrekkenden, de slapers (verzekerden van wie de deelname aan de pensioenregeling is geëindigd, bijvoorbeeld door ontslag) en de verzekerden aan wie wegens arbeidsongeschiktheid vrijstelling van premiebetaling is verleend. Indien een verzekerde in de solidaire portefeuille is opgenomen, verzorgt De Eendragt de voorwaardelijke indexatie. Deze voorwaardelijke indexatie is afhankelijk van de bestemmingsreserve solidaire portefeuille. Met de komst van nieuwe ondernemingen zijn ook andere indexatiemomenten dan 1 juli ontstaan. De peildatum voor de index ligt altijd drie maanden voor het indexatiemoment. In 2008 zijn de ingegane pensioenen en de pensioenaanspraken van de slapers van verzekerden in de solidaire portefeuille aangepast aan de kosten van levensonderhoud en hiermee volledig waardevast gebleven. Voor de verzekerden met premie vrijstelling wegens arbeidsongeschiktheid is het fictieve salaris voor de pensioenberekening in 2008 aangepast met de loonindex. Met de volledige indexatie in de solidaire portefeuille was in 2008 een bedrag gemoeid van 9,6 miljoen. 17

18 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Ontwikkeling depots en eigen vermogen De depots van de verzekeringnemers bevatten doorgaans een buffer die onder andere gebruikt wordt om financiering tegen doorsneepremie mogelijk te maken. Ook kan een tegenvallend beleggingsrendement worden gecompenseerd. Het eigen vermogen van De Eendragt kent een separate ontwikkeling. In onderstaande tabel is het verloop weergegeven van de depotbuffers en het eigen vermogen in DEPOTBUFFERS EIGEN VERMOGEN Boekwaarde per Ten laste van depotbuffers Resultaat boekjaar Boekwaarde per BEDRAGEN IN DUIZENDEN EURO'S 18

19 BELEGGINGEN Beheersing van risico Centraal in het beleggingsbeleid van De Eendragt Pensioen N.V. staat de beheersing van risico s. Hiertoe behoren naast de onzekerheden van de financiële markten ook de risico s die samenhangen met de ontwikkelingen van de kapitaalmarktrente en de inflatie. De Eendragt maakt onderscheid naar depots ten behoeve van de verzekerde ondernemingen en de solidaire portefeuille. Deze laatste bevat niet-actieven, te weten gepensioneerden, arbeidsongeschikten en deelnemers die niet meer bij verzekerde ondernemingen werkzaam zijn maar nog wel hun pensioenvoorziening bij De Eendragt hebben aangehouden. Verschillende recent verzekerde ondernemingen houden uit kostenoogpunt van de inkoop in de voorwaardelijk geïndexeerde solidaire portefeuille hun niet-actieven in eigen depot. Deze deelnemers worden toegerekend aan het depot van de verzekerde onderneming. Jaarlijks legt de directie de middelenverdeling vast in een beleggingsplan met een horizon van één tot vijf jaar, maar rekening houdend met de lange termijn (25 jaar) rendementen en risico s op de financiële markten. Dit plan bevat tevens het beleid ten aanzien van de afdekking van het rente- en inflatierisico, alsmede de strategie voor premieovereenkomsten. Alvorens het beleggingsplan wordt geïmplementeerd, vindt eerst een uitvoerige discussie plaats met de beleggingscommissie van De Eendragt. Deze bestaat uit twee vertegenwoordigers van de verzekerden en drie externe deskundigen. De beleggingscommissie toetst de voornemens van de directie, adviseert over het gevoerde beleid en ziet toe op de uitvoering van de afspraken. Zij rapporteert daarover jaarlijks aan de Raad van Commissarissen. Jaarverslag 2006 Afdekking rentegevoeligheid verplichtingen De Eendragt voert een beleid dat zorg moet dragen voor een zo volledig mogelijke afdekking van de risico s verbonden aan de invloed van rentewijzigingen op de voorziening verzekeringsverplichtingen. Deze aanpak beoogt de beleggingsopbrengst van de voor dit doel ingerichte portefeuille zo volledig mogelijk overeen te laten komen met de actuariële oprenting van de verplichtingen. De Eendragt geeft immers garantiecontracten af aan de verzekeringnemers. Indien het resultaat op de beleggingen achterblijft bij de toename van de voorzieningen, dient het eigen vermogen van de verzekeraar voor compensatie te zorgen. Een dergelijke situatie kan zich met name voordoen bij een rentedaling, zoals in 2008 optrad. Afdekking vond tot en met 2008 plaats met behulp van een portefeuille Europese staatsleningen ter grootte van de verplichtingen, aangevuld met rentederivaten die de rentegevoeligheid van de obligatieportefeuille in overeenstemming brengen met die van de verplichtingen. Dit gebeurde separaat voor de depots van de verzekerde ondernemingen en de solidaire portefeuille, aangezien beide groepen een verschillende rentegevoeligheid hebben. Door gebruik te maken van receiver swaptions, call opties op renteswaps, beoogde De Eendragt bovendien te profiteren van een mogelijke rentestijging. Deze asymmetrische producten geven een bescherming bij een dalende rente, zoals in 2008, maar genereren bij stijgende rentes, zoals in 2006 en 2007, potentiële baten die als maatschappijwinstdeling terugvloeien naar de verzekerde ondernemingen. 19

20 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Onder normale omstandigheden bewegen de door De Nederlandsche Bank (DNB) opgelegde rentetermijnstructuur (RTS) op basis van de Europese swaprente en de curve van Europese staatsleningen binnen een nauwe bandbreedte met elkaar. Bovendien ligt de swaprente, met banken als tegenpartij, boven de vrijwel risicovrije rente op staatsleningen. Beide markten kennen een grote liquiditeit, zodat voor De Eendragt geen enkel probleem bestond om het renterisico af te dekken. Gedurende 2008 ontstond door de crisis op de financiële markten echter een totaal nieuwe situatie. De swaprente daalde onder de staatsleningencurve ten gevolge van het volledig wegvallen van de liquiditeit in beide markten in combinatie met een geforceerde vraag naar renteswaps. Dat gold vooral voor het lange en zeer lange deel van de curve. De vijftigjaars swaprente zakte ver onder de dertigjaars, waardoor deze extreem lange verplichtingen een aanzienlijk hogere contante waarde kregen. Tegelijkertijd frustreerde het gebrek aan liquiditeit de effectieve afdekking van de verplichtingen met zowel swaps als langlopende staatsleningen. De Eendragt achtte daarbij het tegenpartijrisico van banken, dat bij swaps wordt aangegaan, ongewenst gezien de wankele financiële situatie van die sector. Verzekeringsmaatschappijen hebben de wettelijke mogelijkheid om hun verplichtingen tegen een zogeheten interne curve te waarderen. De Eendragt heeft met het oog op het zo optimaal mogelijk afdekken van de rentegevoeligheid van de verplichtingen begin november 2008 een verzoek ingediend tot het gebruik van een aan alle DNB-criteria voldoenende interne curve voor haar toereikendheidstoets. Na een uitvoerige discussie werd begin maart 2009 toestemming verleend voor het gebruik van de door de ECB samengestelde AAA euro staatsleningencurve. Deze rentetermijnstructuur, die met terugwerkende kracht tot 1 januari 2008 werd ingevoerd voor de berekening van de voorziening pensioenverplichtingen in de depots en de solidaire portefeuille, vormt een grote verbetering vergeleken bij de swapcurve. RENTETERMIJNSTRUCTUUR ,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% JAREN 1,0% DNB swapcurve primo ECB curve primo 20 DNB swapcurve ultimo ECB curve ultimo

21 Afdekking inflatierisico De Eendragt heeft de ambitie om de pensioenen van de verzekerden in de solidaire portefeuille te indexeren indien de omvang van de bestemmingsreserve solidaire portefeuille dat toelaat. Daartoe vindt naast de afdekking van de rentegevoeligheid ook een zo optimaal mogelijke bescherming plaats tegen het inflatierisico. Dit gebeurt met behulp van zogeheten inflation linked swaps op de Harmonized Index of Consumer Prices (HICP), de gemiddelde inflatie in het eurogebied. Deze derivaten verrekenen aan het eind van hun looptijd het verschil tussen de op het moment van aanschaf door de markt verwachte inflatieniveau voor de hele periode en de werkelijke prijsstijging over het tijdvak. Jaarverslag 2006 Tot juli 2008 steeg de zogeheten euro Break-even Inflation (BEI) aanzienlijk onder invloed van de oplopende energie- en grondstoffenprijzen. Die maand waren de inflation swaps van De Eendragt meer dan twintig miljoen euro waard, waartegenover uiteraard een potentieel hoge indexatielast stond. Daarna trad echter een plotselinge kentering op die zich gedurende het vierde kwartaal sterk versnelde. Zonder dat de bestaande tegenpartijen de mogelijkheid boden om posities te sluiten er werden simpelweg geen bied- en laatprijzen meer afgegeven viel de BEI met bijna een vol procentpunt omlaag. Dat betekende voor de waardering van de bestaande inflation swap portefeuille een waardedaling van tientallen miljoenen. In november vond de verkoop plaats van enkele korter lopende posities tegen een relatief gering verlies van 0,26 miljoen euro. De resterende strategisch aangehouden lange inflation swaps circa 25% van de voorziening in de solidaire portefeuille hadden ultimo jaar een negatieve waardering van 7,8 miljoen euro ten opzichte van een positieve waarde van 6,6 miljoen euro eind 2007 (in 2007: boekwinst van 7,4 miljoen euro). Tegenover dit boekverlies staat een fors gedaalde inflatieverwachting. De eventuele kosten van het toekomstige waardevast houden van de pensioenen zullen mogelijk dus ook aanzienlijk lager uitvallen. Beleggingsbeleid Naast de verplichtingenportefeuilles voert De Eendragt voor de depotbuffers van de verzekerde ondernemingen en de bestemmingsreserve solidaire portefeuille een afzonderlijk beleggingsbeleid gericht op het genereren van een op middellange termijn aantrekkelijke opbrengst bij een vooraf bepaald, aanvaardbaar risico. Gedurende 2008 is bij voortduring ingespeeld op de alsmaar verdiepende crisis op de financiële markten. Begin van het jaar werd reeds de aandelenpositie enigszins verkleind. In augustus vond de verkoop plaats van het volledige aandelenbelang in opkomende markten en het grootste deel van de beursgenoteerde vastgoedportefeuille. Direct volgend op het faillissement van Lehman Brothers werden alle bedrijfsleningen terstond verruild voor Europese staatsleningen. Overigens betrof het hier papier met een kredietkwaliteit van tenminste AA. Slechts een beperkt aantal obligaties, met name van AIG en enkele banken, bleef desondanks onverkocht achter. Deze stukken zijn inmiddels allemaal van de hand gedaan. Tevens werd medio september het uitlenen van effecten beëindigd. Rekening houdend met een opzegtermijn is eind november met een verlies afscheid genomen van de portable alpha overlay. Deze heeft helaas nooit de hooggespannen verwachtingen waargemaakt. 21

22 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Medio 2008 werd een klein bedrag belegd in zogeheten leveraged loans, bedrijfsobligaties met een korte looptijd en een onderpand voor de hoofdsom. Door de ineenstorting van ook deze markt heeft de nieuwe beleggingscategorie een bescheiden negatief rendement opgeleverd. Dat gold ook voor obligaties van opkomende landen, eveneens een nieuw mandaat in het verslagjaar. Samenstelling beleggingsportefeuilles In het volgende overzicht is de uitkomst van de samenstelling van het belegd vermogen per ultimo 2008 weergegeven in vergelijking met de middelenverdeling op basis van het beleggingsplan De percentages van de referentie-indices worden maandelijks teruggebracht naar de beginstand, wat mede verband houdt met het in opbouw zijnde belang in niet-beursgenoteerd vastgoed. Middelenverdeling beleggingsportefeuille ultimo 2008 en beleggingsplan* depotbuffers solidaire portefeuille Realisatie Beleggingsplan Realisatie Beleggingsplan Vastrentende waarden 16,1 10,0 6,9 7,5 Aandelen 23,5 35,0 19,9 30,0 Vastgoed 56,6 50,0 64,9 57,5 Liquide middelen en deposito s 2,3 0,0 6,7 0,0 Innovatie 1,5 5,0 1,6 5,0 Totaal *Exclusief valuta en rente-afdekking in procenten Vastrentende waarden Bij de vastrentende waarden moet onderscheid worden gemaakt tussen obligaties ten behoeve van de afdekking van het renterisico op de voorzieningen (de verplichtingenportefeuilles) en leningen die thuishoren in de beleggingsportefeuilles. In die laatste zitten strategisch in principe geen staatsleningen. Gedurende 2008 bevond zich wel een klein bedrag aan leveraged loans in de beleggingsportefeuilles. Verder werd vijftien miljoen euro belegd in obligaties van opkomende landen als eerste aanzet voor een groter mandaat. Door de gewijzigde marktomstandigheden is dit mandaat kort na het eind van het boekjaar echter weer beëindigd. Ten slotte bevonden zich nog wat reguliere obligaties in de beleggingsportefeuilles als tijdelijk substituut voor kasmiddelen. Gedurende het verslagjaar heeft de kapitaalmarktrente grote uitslagen te zien gegeven. In eerste instantie steeg deze onder druk van een toenemende inflatievrees. Naargelang de financiële crisis zich echter ontrolde, vervulden staatsleningen de functie van vluchthaven met een sterke rentedaling als gevolg. Alle andere typen obligaties lieten grote tot extreme koersverliezen zien. Het verschil in rendement tussen staatsleningen enerzijds en bedrijfsleningen anderzijds bereikte niveaus die in lange tijd of zelfs nooit eerder waren voorgekomen. De vrees voor grootschalige faillissementen eiste haar tol en vertaalde zich in hoge rentestanden. Dit proces werd 22

23 nog versterkt door het wegvallen van normale vraag-aanbod verhoudingen in de meeste markten en gedwongen verkopen van grote pakketten schuldpapier door in problemen geraakte financiële instellingen. Traditionele arbitrageanten als banken en hedge funds konden deze rol niet meer vervullen. Risicoaversie en het gedwongen moeten verminderen van schuldposities zorgden eveneens voor uitzonderlijke marktomstandigheden. Jaarverslag 2006 De geldmarktrente werd in 2008 volledig gedomineerd door de kredietcrisis en de ongekende monetaire verruiming door centrale banken. Onderstaande grafieken laten dit zien. LANGE EN KORTE RENTE EUROGEBIED ,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec RENTECURVE EUROGEBIED ,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 3m 1jr 3jr 30 jaar staat 10 jaar staat 1 maand euribor 5jr 7jr 9jr primo 23 15jr 20 jr ultimo 30 jr

24 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag De obligaties in de verplichtingenportefeuille hebben een totale opbrengst gegenereerd van 29% voor de depots van de verzekerde ondernemingen en 13% voor de solidaire portefeuille. Het grote verschil in rendement komt voort uit het verschil in rentegevoeligheid tussen de twee groepen en de daarmee samenhangende invloed van een grote rentedaling op de portefeuilles. Aandelen De aandelenmarkten lieten afgelopen jaar over de hele wereld zeldzaam grote verliezen zien. Met name in januari en februari en tussen begin oktober en 21 november ontstond regelrechte paniek. Ter illustratie, de koersontwikkeling in oktober was statistisch gezien een 9,7 standaarddeviatie gebeurtenis, een kans van één op een miljard. Helaas schijnen dit soort uitzonderlijke gebeurtenissen op de financiële markten zich gemiddeld eens per drie jaar voor te doen. Wat 2008 uniek maakte, is de extreme correlatie tussen vrijwel alle beleggingscategorieën en regio s. Nergens konden beleggers schuilen of risico verminderen door diversificatie. AANDELENMARKTEN 2008 (1 JAN 2008=100) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Eurogebied VS Japan Opkomende markten Medio januari 2008 vond de transitie plaats van de tot dan toe bij BGI belegde aandelenportefeuille ontwikkelde landen naar een Franse dochter van Lehman Brothers Asset Management. Het nieuwe mandaat betrof een zogeheten bètastrategie, waarbij volgens een volledig mathematisch proces aandelen in het eurogebied, de VS en Japan worden belegd zonder vast te houden aan de doorgaans gebruikelijke referentieindices. Door in plaats van de marktwaarde als uitgangspunt te nemen, te kiezen voor een portefeuille met onderling de laagst mogelijke correlaties, neemt het risico substantieel af, terwijl toch eenzelfde of hogere opbrengst kan worden gerealiseerd. 24

25 Ofschoon de maandelijkse afwijking van de MSCI-indices doorzettingsvermogen vergen, heeft de beheerder zijn beloftes waargemaakt in De standaarddeviatie lag per saldo op 19,5% tegen 22,9% voor de samengestelde MSCI-indices, terwijl bovendien een extra rendement overbleef van 1,6%. Na het faillissement van Lehman Brothers heeft de beheerder besloten om zijn strategie voort te zetten in een eigen organisatie. Een uitgebreid onderzoek door De Eendragt naar diens mogelijkheden daartoe heeft geen belemmeringen opgeleverd om het mandaat te continueren. Jaarverslag 2006 Het relatief omvangrijke belang in aandelen opkomende markten werd in augustus verkocht, wat de verliezen op aandelen deels heeft beperkt. Helaas bleek de tegelijkertijd voorgenomen afdekking van het overgebleven aandelenbelang ontwikkelde landen met futures praktisch niet mogelijk. Gezien de financiële positie van deze broker werd eind augustus besloten om de met Lehman Brothers daartoe opgezette systemen en principe overeenkomst niet te effectueren. Voor het aangaan van andere future contracten was het toen te laat. AANDELEN BELEGGINGSPORTEFEUILLE ULTIMO 2008 DEPOTS ONDERNEMINGEN BESTEMMINGSRESERVE SOLIDAIRE PORTEFEUILLE PREMIEOVEREENKOMSTEN Eurogebied 11,8 17,2 0,8 Verenigde Staten 4,5 6,4 0,3 Japan 3,9 5,6 0,3 Totaal 20,2 29,2 1,4 Waardering aandelen tegen actuele waarde, zijnde de per balansdatum geldende beurskoersen. 25 IN MILJOENEN EURO'S Vastgoed Niet-beursgenoteerd vastgoed vormde de kern van de beleggingsportefeuille van zowel de depotbuffers van de verzekerde ondernemingen als de solidaire portefeuille. De Eendragt heeft in de loop van de jaren een aantal door gespecialiseerde vermogensbeheerders belegde portefeuilles opgebouwd met spreiding over woningen, winkels, bedrijfsgebouwen en kantoren, alsmede over Nederland en het eurogebied. In totaal beliep de in niet-genoteerd vastgoed belegde portefeuille eind % van de totale middelenverdeling bij de depotbuffers en 64% bij de solidaire portefeuille. Deze hoge weging komt mede voort uit de relatief gunstige rendementsontwikkeling ten opzichte van de andere beleggingen. Daar staat tegenover dat niet-genoteerd vastgoed een geringe liquiditeit kent en de weging dus niet snel kan worden teruggebracht. Pogingen om daarmee een begin te maken, stuitten reeds medio 2008 op gebrek aan vraag door andere beleggers. Naast niet-genoteerd vastgoed bezat De Eendragt begin 2008 nog twee beursgenoteerde belangen. De aandelen Wereldhave zijn in augustus verkocht, zodat nog slechts een bescheiden bedrag in een indextracker resteert. Deze belegging heeft zich in lijn met de

26 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag aandelenmarkten bewogen en daarmee bijgedragen aan het licht negatieve rendement van de totale categorie. In tegenstelling tot de genoteerde fondsen heeft niet-beursgenoteerd vastgoed afgelopen jaar opnieuw relatief gunstig gepresteerd. Vanaf het vierde kwartaal trad echter een kentering op in de waardering van de objecten, waarbij ook voor 2009 rekening moet worden gehouden met een negatief rendement. Op lange termijn verwachten wij dat deze beleggingscategorie evenwel een aantrekkelijke rendement-risico verhouding blijft bieden. VASTGOED 2008 (1 JAN 2008=100) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Eurogebied beursgenoteerd Nederland niet-genoteerd NEDERLANDS VASTGOED 2008 (1JAN 2008=100) jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Woningen Winkels Kantoren Bedrijfsruimten 26

27 VASTGOED BELEGGINGSPORTEFEUILLE ULTIMO 2008 DEPOTS ONDERNEMINGEN BESTEMMINGS- RESERVE SOLIDAIRE PREMIE- OVEREENKOMSTEN PORTEFEUILLE Niet-beursgenoteerd Nederland Woningen 10,4 18,6 1,0 Winkels 7,5 14,8 0,5 Kantoren 10,3 18,5 0,9 Bedrijfsgebouwen 8,6 14,7 0,5 Eurogebied Winkels, kantoren, bedrijfsgebouwen 8,4 27,1 0,9 Beursgenoteerd Indextrackers (EPRA) 3,4 1,3 0,5 Totaal 48,6 95,0 4,3 Jaarverslag 2006 IN MILJOENEN EURO'S Waardering beursgenoteerde vastgoedfondsen tegen actuele waarde, zijnde de per balansdatum geldende beurskoersen. Niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen worden gewaardeerd tegen het evenredige deel van de netto vermogenswaarde waartoe De Eendragt gerechtigd is. Portable alpha strategie De Eendragt had begin 2008 een aanzienlijk belang in een zogeheten portable alpha strategie. In dit geval betrof dat beleggingen in vastrentende en valutagerelateerde strategieën die geheel los stonden van een onderliggende benchmark. De portable alpha strategie vormde een toevoeging aan de bestaande middelenverdeling, waarbij deze drukte op het risicobudget, maar niet ten koste ging van de belegbare middelen. De opbrengst kwam ten gunste of ten laste van de totale beleggingsopbrengst. Voor deze strategie verwachtte De Eendragt op termijn van drie jaar een gemiddeld rendement van circa 4% bij een risico van 7% per jaar. Helaas is de beheerder er echter allerminst in geslaagd om die prognoses, laat staan zijn eigen, dubbel zo hoge verwachtingen waar te maken. Ook bleek het marktneutrale karakter van de strategie in de praktijk anders uit te pakken. Aangezien het mandaat sinds medio 2007 enkel verlies heeft opgeleverd, is besloten om daarvan afscheid te nemen, wat eind oktober 2008 heeft plaatsgevonden. Swaption portefeuille De als onderdeel van de afdekking van het renterisico gebruikte receiver swaptions moesten in 2008 voor het eerst hun nut bewijzen in een periode van extreme rentedaling. Ofschoon renteswaps in dit soort omstandigheden altijd de voorkeur verdienen vanwege het ontbreken van een initiële investering, hebben de swaptions afdoende gewerkt. Gezien de gewijzigde rentetermijnstructuur op basis van de AAA euro staatsleningencurve zijn alle swaptions in maart 2009 verkocht. 27

28 JAARVERSLAG 2008 Jaarverslag Belegd vermogen, rendement en risico Het totaal belegd vermogen (inclusief liquide middelen en premieovereenkomsten) steeg gedurende het boekjaar van 992 naar miljoen. Deze mutatie vormde de resultante van koopsommen en onttrekkingen, de negatieve koers ontwikkeling van de zakelijke waarden en de positieve opbrengst van de obligatieportefeuilles. Gedurende 2008 heeft de verplichtingenportefeuille van de depots van de verzekerde ondernemingen een totale opbrengst gegenereerd van 47,6 miljoen euro tegen een actuarieel benodigde oprenting op basis van de oorspronkelijke swapcurve (de door DNB aanvankelijk voorgeschreven rentetermijnstructuur) van 65,2 miljoen euro. Voor de solidaire portefeuille gaat het om respectievelijk 63,0 en 85,9 miljoen euro. Per saldo kon op basis van de oude rentetermijn structuur 39,2 miljoen euro niet worden gedekt uit de opbrengsten van de verplichtingenportefeuille. Na correctie voor de nieuwe curve op basis van de AAA euro staatsleningen resteerde een positief resultaat van 2,2 miljoen euro, dat aan het eigen vermogen van De Eendragt wordt toegevoegd. De totale beleggingsopbrengst van de depotbuffers bedroeg minus 20,1%. De bestemmingsreserve solidaire portefeuille had een negatieve opbrengst van 18,7% en ondervond daarnaast nog een waardedaling in samenhang met de lagere waardering van de inflation swaps ter grootte van 8,6%. Het absolute risico, de standaarddeviatie, van de beleggingsportefeuille bedroeg bij de depotbuffers 10,9% tegen 10,5% voor de benchmark portefeuille. In de solidaire portefeuille kwam de standaarddeviatie uit op 9,1% ten opzichte van 7,9% voor de referentieportefeuille. TOTAAL RENDEMENT 2008 DEPOTS ONDERNEMINGEN SOLIDAIRE PORTEFEUILLE DE EENDRAGT BENCHMARK DE EENDRAGT BENCHMARK Verplichtingenportefeuille 29,0 13,0 Beleggingsportefeuille Vastrentende waarden 1,0-7,1 0,1-7,1 Vastgoed -3,7-3,6-3,0 0,6 Aandelen 1) -40,1-43,0-40,2-42,6 Portable alpha -6,3 3,8-6,3 3,8 Totaal inclusief valuta-afdekking -20,1-19,1-18,7-14,4 Totaal inclusief inflation swaps -27,3 Totale beleggingsopbrengst 4,4 Nederlandse pensioenfondsen 2) -16,6 IN PROCENTEN 1) Inclusief valuta-afdekking 2) Op basis van meting beleggingsresultaten door WM Company, excl. de beleggingen van ABP en PGGM. 28

29 Ontwikkelingen na balansdatum In samenhang met de ontwikkelingen op de financiële markten heeft De Eendragt voor 2009 het beleggingsbeleid voor de depotbuffers, de bestemmingsreserve solidaire portefeuille en het eigen vermogen bijgesteld. Naast een percentuele vermindering van de aandelenpositie is ook het belang in obligaties van opkomende markten verkocht. Met de vrijkomende middelen kan in de loop van het jaar, mits de omstandigheden daartoe ruimte bieden, het belang in leveraged loans en bedrijfsleningen worden uitgebreid. Ook biedt het beleggingsplan ruimte voor een belang in grondstoffen en eventueel andere alternatieve beleggingen. Per saldo komt het ex-ante portefeuillerisico beduidend lager uit dan in voorgaande jaren. Jaarverslag 2006 De Nederlandsche Bank heeft begin maart ingestemd met de aanvraag door De Eendragt voor het gebruik van een interne rentecurve op basis van de door de ECB gepubliceerde AAA euro staatsleningencurve. Direct volgend op de toestemming van DNB is ook het beleggingsbeleid voor de verplichtingenportefeuille aangepast. Dit dient zich immers te richten op de afdekking van de AAA euro staatsleningencurve in plaats van de swapcurve. Naast de verkoop van de swaption posities is de extern beheerde obligatieportefeuille teruggetrokken en gereorganiseerd om in eigen beheer een optimale afstemming van de beleggingen op de verplichtingen mogelijk te maken. Over het eerste kwartaal van het jaar 2009 hebben zich 9 bedrijven voor hun pensioenvoorziening aangesloten bij De Eendragt, waarmee een verdere stap is gezet in de diversificatie van de cliëntenkring en de verlaging van het risico van de verzekeraar. Amsterdam, 15 mei 2009 Directie P.D.H. Menco A. Nieuwenhuizen 29