Taalbeleid op het Petrus Canisius College

Transcriptie

1 Taalbeleid op het Petrus Canisius College Lisa Oskamp Studentnummer 0212 Onderzoeksverslag profiel organisator Begeleider ILO: Femke Boesenkool Begeleider PCC: Marleen Rolie Juni 200

2 Inhoud Aanleiding...3 Inleiding...5 Onderzoeksopzet...7 Resultaten...8 Score spelling... Score woordkennis...11 Score zinsbouw...13 Score tekstbegrip... Interviews...17 Evaluatie

3 Aanleiding Het Petrus Canisius College (PCC) is een scholengemeenschap bestaande uit diverse vestigingen (zie organogram). In Alkmaar (Fabritiusstraat), Bergen en Heiloo zitten de juniorvestigingen. Leerlingen die naar 3 havo of 3 vwo gaan, doen dit op de vestiging Het Lyceum in Alkmaar. Het vmbo is gevestigd aan de Vondelstraat in Alkmaar. Uit ervaring van docenten op het PCC is gebleken dat het taalniveau van veel leerlingen niet voldoende is. De school wil hier iets aan doen, omdat leerlingen succesvoller zijn in hun loopbaan als de Nederlandse taalvaardigheid goed is. Het gaat met name om foutloos taalgebruik ten aanzien van spelling en stijl en leesvaardigheid. Daarom is de werkgroep taalbeleid opgericht. Deze staat onder leiding van Marleen Rolie (vestigingsdirecteur van PCC Vondelstraat). PCC Alkmaar: Het Lyceum Alkmaar: Vondelstraat Alkmaar: Fabritiusstraat Organogram PCC Bergen Heiloo Op het moment dat dit punt op school ter sprake kwam, is het rapport Over de drempels met taal en rekenen van de commissie Meijerink verschenen. Deze Expertgroep Doorlopende Leerlijnen Taal en Rekenen is in mei 2007 opgezet door Marja van Bijsterveldt, de staatssecretaris van het ministerie van OCW. De commissie moest onderzoeken wat leerlingen op verschillende niveaus in hun schoolloopbaan moeten kennen en kunnen op het gebied van taal en rekenen. Het was namelijk zo dat er behalve rond het centrale examen nergens goed en officieel was vastgelegd wat leerlingen moeten kennen en kunnen. In het rapport wordt het taalniveau dat leerlingen moeten hebben aangegeven voor belangrijke momenten in hun schoolloopbaan. Het gaat om de overgangen tussen basisonderwijs, vmbo, mbo, vwo, hbo en universiteit. Bij elk van deze overgangen moeten de leerlingen een basiskwaliteit qua taalvaardigheid bezitten. Deze basiskwaliteit is gedefinieerd als het niveau van een vaardigheid zoals 75% van de leerlingen die nu (waarschijnlijk) beheerst. Deze norm is vastgesteld op basis van toetsgegevens. Voor de leerlingen in de eerste klas geldt dat iedereen het niveau eind primair onderwijs moet hebben. Aan het einde van het vmbo, het havo en het vwo moeten leerlingen de drempel naar vervolgonderwijs kunnen halen. (Meijerink, 2007). Leerlingen hebben meer kans op een optimale schoolloopbaan als ze deze drempels makkelijker kunnen nemen. Tegenwoordig nemen steeds meer onderwijsinstellingen, zoals de Vrije Universiteit een taaltoets af en het PCC wil dat leerlingen het taalniveau hebben dat nodig is om deze toetsen te halen. Er wordt nu op de juniorvestiging Alkmaar Fabritiusstraat gewerkt met de taalprogramma s muiswerk en nieuwsbegrip. Muiswerk is een digitaal programma waarbij leerlingen oefenen met spelling (werkwoordspelling en spelling op woordniveau), woordbeeld, begrip van woordsoorten en zinsopbouw. Nieuwsbegrip heeft tot doel het leesbegrip van de leerlingen te stimuleren op een aansprekende manier, namelijk door de actualiteit als kapstok te gebruiken. Het is echter niet duidelijk of leerlingen echt vooruit gaan, 3

4 oftewel minder taalfouten maken dan voorheen, door het gebruik van deze programma s. Daarom wil het PCC, en dan met name de werkgroep taalbeleid, weten of deze programma s effectief zijn. Daarnaast wil de school met een structurele aanpak komen op het gebied van taal en spelling en daarom moet bekeken worden hoe het afnemen van taaltoetsen (begin- en eindtoets) en het geven van taaltrainingen aan zwakkere leerlingen past binnen het gewone programma van het komende schooljaar. Hiervoor moet eerst in kaart worden gebracht wat elke vestiging op dit moment doet om de taalvaardigheid van leerlingen te verbeteren.

5 Inleiding Het is van belang om in te gaan op enkele theorieën over spellingvaardigheid en leesvaardigheid om uiteindelijk conclusies uit het onderzoek te kunnen trekken. Ten eerste is de gemeten spellingvaardigheid voor een groot deel onafhankelijk van de intelligentie. Dit betekent dat er dus intelligente kinderen met lage spellingvaardigheid zijn en minder intelligente kinderen die goed kunnen spellen. Hieruit blijkt dat kunnen spellen vraagt om relatief specifieke bekwaamheden die je niet per se hebt als je intelligent bent of mist als je minder intelligent bent. Uit iemands intelligentie is dus niet af te leiden of deze persoon een goede speller is. Omgekeerd geldt ook dat het niveau van spellingvaardigheid niet verklaard moet worden uit de intelligentie. (Van Bon, 13). Dit is belangrijk om te weten, omdat de verwachting van de docent een belangrijke rol speelt bij de prestaties van de leerlingen. Leraren die hoge verwachtingen van leerlingen hebben en deze voor alle leerlingen uitdragen, halen betere schoolprestaties dan leraren met lage verwachtingen. Hoge verwachtingen vormen namelijk een stimulans voor de leerprestaties, ook bij leerlingen bij wie het leerproces niet vlot verloopt. Geloof in vooruitgang en waardering daarvoor ondersteunt de leermotivatie en de perceptie van het eigen kunnen. (Van der Leij, 18). Het is daarnaast van belang dat een leerling zijn aandacht er bij heeft als hij oefeningen doet. Een persoon die snel afgeleid is, heeft immers meer moeite met een leertaak dan iemand die zich goed kan concentreren. Om er voor te zorgen dat de leerling met zijn aandacht bij de stof is, moet de moeilijkheidsgraad van de te leren leerinhoud niet te hoog of te laag zijn. Bij het vergroten en op peil houden van de aandacht is de supervisie van de docent belangrijk. De leraar kan het leergedrag van de leerling in de gaten houden en ingrijpen wanneer hij afdwaalt. Andere leerlingen zouden deze taak ook op zich kunnen nemen, maar supervisie kan ook gegeven worden door apparatuur. Kinderen kunnen bijvoorbeeld sterk geconcentreerd raken door het werken met een computer. (Van der Leij, 18) Een probleem dat ontstaat door het geven van extra lessen aan leerlingen is het op peil houden van de motivatie. Het uitblijven van succeservaringen en steeds oefenen met dezelfde leerinhoud heeft een negatieve invloed. De kans op succeservaringen wordt vergroot door het geven van kortere opdrachten en door kleine vorderingen te prijzen. De leerinhoud kan aantrekkelijk gemaakt worden door deze betekenis te geven voor de leerlingen. Dit kan bijvoorbeeld door aan te sluiten bij hun voorkennis en belevingswereld. De belangstelling van de docent is motivatieverhogend, maar het kan wel een negatieve bijwerking hebben. De leerling komt door de extra aandacht namelijk in een uitzonderingspositie terecht, hij kan denken dat hij niet meer zonder hulp kan en hij schrijft succes toe aan de externe bron. Het gevoel van eigen kunnen kan benadrukt worden door leerlingen zelfstandig te laten werken. Het werken met materiaal en apparatuur kan daarom stimulerender zijn voor het competentiegevoel dan het voortdurend onder controle staan van een docent. (Van der Leij, 18). De vestiging Alkmaar Fabritiusstraat werkt met de programma s muiswerk (een computerprogramma) en nieuwsbegrip (klassikale lessen). Aan de hand van bovenstaande theorie lijkt muiswerk een goed programma, omdat leerlingen op de computer werken en omdat deze de vorderingen van de leerlingen bijhoudt om de moeilijkheidsgraad van de oefeningen daarop aan te passen. Ook nieuwsbegrip lijkt een prima middel om de leesachterstand van leerlingen weg te werken, omdat dit programma aansluit op de belevingswereld van leerlingen doordat er steeds actuele teksten gebruikt worden. Maar of leerlingen echt vooruit gaan door het gebruik van deze programma s is op het PCC nooit onderzocht. De doelstelling van dit onderzoek is derhalve, uitvinden of de taalprogramma s muiswerk en nieuwsbegrip effectief zijn om te bepalen of deze programma s moeten blijven. 5

6 De programma s kosten namelijk veel geld. De centrale vraagstelling hierbij is: wat is het verschil voor wat betreft het taalniveau van leerlingen vóór het werken met de programma s muiswerk en nieuwsbegrip en het taalniveau daarna? Om dit te onderzoeken heb ik diverse deelvragen opgesteld. Ten eerste is het taalniveau van de leerlingen voordat en nadat ze met de taalprogramma s gewerkt hebben van belang. Ik vergelijk ook de schoolniveaus vmbo en havo/vwo met elkaar door te kijken hoe de leerlingen van beide schoolniveaus voor het werken met de taalprogramma s scoorden en hoeveel daarna. Ten derde vergelijk ik de scores van jongens en meisjes met elkaar. Ook hier gaat het dan om de score voor het werken met de taalprogramma s en die van daarna. Tot slot kijk ik of er een verband bestaat tussen de tijd die aan het maken van de toets wordt besteed en het resultaat van de toets. De bovenstaande vragen heb ik onderzocht voor de onderzoeksgroep en voor een controlegroep. Voor de laatste groep geldt dat het bij hen gaat om de score van de begintest en de score van de eindtest zonder dat zij met één van beide taalprogramma s hebben gewerkt. De variabelen waar het om gaat, zijn in de eerste plaats de programma s muiswerk en nieuwsbegrip. Taalniveau, oftewel zwakke- of sterke leerlingen) is ook een variabele. Aangezien het rapport van de commissie Meijerink geen harde cijfers noemt over het taalniveau dat een leerling in een bepaalde jaarlaag moet hebben, ga ik uit van de norm van de test behorende tot het programma muiswerk. Dit programma gaat uit van niveau 1 (zeer laag) tot en met niveau (zeer hoog). Ik beschouw leerlingen van niveau 1 tot en met (zeer laag, laag, tamelijk laag en laag gemiddeld) als zwakke leerlingen, leerlingen van niveau tot en met (hoog gemiddeld, tamelijk hoog, hoog, zeer hoog) zijn sterke leerlingen. Niveau 5 is gemiddeld en leerlingen die in deze categorie vallen, zijn dus niet sterk of zwak. Tevens spelen groep (onderzoeksgroep of controlegroep), schoolniveau (vmbo of havo/vwo), geslacht (jongen of meisje) en tijd (hoeveel tijd heeft een leerling aan de test besteed) een rol. Een kleiner onderdeel van dit onderzoek is het in kaart brengen van het taalbeleid op de verschillende vestigingen. Dit is bedoeld om daar duidelijkheid over te krijgen, zodat men weet vanuit welke positie verder gebouwd kan worden aan het taalbeleid voor de komende jaren.

7 Onderzoeksopzet Dit onderzoek is een kwantitatief onderzoek. Ik heb de gegevens van de begintest taal en spelling (dit is Testsuite 1 van muiswerk) van de vestiging Fabritiusstraat opgevraagd. Daaruit heb ik de leerlingen gehaald die zwak zijn qua taalniveau en die dus met de bovengenoemde taalprogramma s zijn gaan werken (onderzoeksgroep) en de leerlingen die sterker zijn qua taalniveau en die deze programma s daarom niet gebruikt hebben (controlegroep). Deze gegevens waren niet digitaal, dus ik heb zelf uitgezocht wat bruikbaar was. Ik wilde dat beide groepen de test nogmaals zouden maken om te kijken of de zwakkeren dan beter zouden scoren dan voorheen. In totaal hadden er vijfentwintig kinderen met de taalprogramma s gewerkt. Dit betrof vijftien leerlingen voor spelling en tien leerlingen voor tekstbegrip. In de groep zaten negentien leerlingen van het vmbo en zes leerlingen van het havo/vwo. Er waren achttien jongens en zeven meisjes bij betrokken. Ik heb ervoor gezorgd dat de controlegroep ook uit vijfentwintig leerlingen bestond, met evenveel jongens en meisjes met hetzelfde schoolniveau als de onderzoeksgroep. De controlegroep bevat geen dyslectische leerlingen en de leerlingen uit deze groep hebben zoveel mogelijk dezelfde score uit de begintest als de leerlingen van de onderzoeksgroep. De leerlingen die met het taalprogramma muiswerk hebben gewerkt en de daarbij horende controlegroep heb ik de testen spelling, woordkennis en zinsbouw laten maken. Leerlingen die met het taalprogramma nieuwsbegrip hebben geoefend en de controlegroep die ik daarbij geselecteerd heb, deden de test tekstbegrip. De testen heb ik afgenomen op 3, en 5 juni, acht maanden na de begintest van oktober De gegevens van de begintest en de eindtest heb ik ingevoerd in SPSS om ze te kunnen analyseren. Ik wil namelijk weten op welke taalonderdelen leerlingen beter, slechter of hetzelfde presteren, of er verschillen zijn tussen de kinderen die met de computerprogramma s gewerkt hebben en de kinderen die daar niet mee gewerkt hebben, of er verschillen zijn tussen vmbo- en havo/vwo-leeringen, of er verschil bestaat tussen jongens en meisjes en of de aan de toets bestede tijd van invloed is op het resultaat. Mijn hypothese is dat alle leerlingen vooruit gaan voor wat betreft taalvaardigheid (spellen en lezen), maar dat leerlingen die steunles hebben gekregen met behulp van de programma s muiswerk en nieuwsbegrip meer vooruit zijn gegaan dan de leerlingen die geen steunles gehad hebben. Daarnaast heb ik bekeken wat elke vestiging van het PCC precies doet aan taalbeleid. Dit heb ik gedaan door middel van interviews met de taalcoördinatoren van de vestiging Alkmaar Fabritiusstraat, Bergen, Heiloo en Alkmaar Vondelstraat. Naar aanleiding van de interviews heb ik de gelijkenissen en verschillen op een rijtje gezet. Nu kan er vanaf het komende jaar gewerkt kan worden aan de hand van dezelfde doelstellingen. Alle leerlingen die havo en vwo doen komen na het tweede jaar namelijk terecht op de vestiging Het Lyceum. Het is daarom handig als de juniorvestigingen dezelfde aanpak hebben zodat elke leerling dezelfde basis heeft waaraan vanaf het derde jaar verder gewerkt kan worden. Als blijkt dat leerlingen die steunles hebben gehad meer vooruit zijn gegaan dan leerlingen die geen steunles hebben gehad, dan is dat voor de andere vestigingen reden om ook te gaan werken met de programma s muiswerk en nieuwsbegrip. 7

8 Resultaten De data van de begintest zijn door de school aan mij beschikbaar gesteld. De data van de eindtest heb ik zelf geregeld door de kinderen deze test te laten maken. Ik heb op 3, en 5 juni steeds groepen kinderen uit de klas gehaald en hen de test laten maken. Als beloning voor hun hulp kregen zij van mij een koek. Hieronder staan alle resultaten op een rij. Tabel 1 Onderzoeksgroep en controlegroep Onderzoeksgroep muiswerk: leerlingen Onderzoeksgroep nieuwsbegrip: 10 leerlingen Controlegroep muiswerk: leerlingen Controlegroep nieuwsbegrip: 10 leerlingen. In tabel 1 staat op een rij uit hoeveel mensen de onderzoeksgroep- en controlegroep bestond. De groepen muiswerk maakten de testen spelling, woordkennis en zinsbouw en de groepen nieuwsbegrip maakten de test tekstbegrip. Tabel 2 Geslacht Onderzoek Onderzoek Beide onderzoeken muiswerk nieuwsbegrip Aantal jongens Aantal meisjes Totaal aantal leerlingen In tabel 2 is te zien dat er in totaal 3 jongens en 1 meisjes aan het onderzoek deelnamen. Tabel 3 schoolniveau Onderzoek Onderzoek Beide onderzoeken muiswerk nieuwsbegrip Vmbo-leerlingen havo/vwo-leerlingen 8 12 Totaal aantal leerlingen Tabel 3 geeft weer dat er 38 vmbo-leerlingen aan het onderzoek deelnamen en 12 havo/vwoleerlingen. 8

9 Score spelling Tabel Niveau spelling oktober en juni Score spelling oktober (aantal leerlingen) 1. zeer laag laag 3 3. tamelijk laag 5 3. laag 1 11 gemiddeld 5. gemiddeld 3. hoog 3 8 gemiddeld 7. tamelijk hoog hoog 0 0. zeer hoog 0 0 Totaal 30 2 Score spelling juni (aantal leerlingen) Uit tabel blijkt dat er in juni minder leerlingen de niveaus 1 tot en met scoren dan in oktober. De niveaus 5 en worden in juni door meer leerlingen gehaald dan in oktober. Deze resultaten zeggen echter niet of het om leerlingen uit de onderzoeksgroep of de controlegroep gaat. Tabel 5 Score spelling totaal Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Tabel 5 laat zien dat het verschil in score van de onderzoeksgroep voor wat betreft de toets van oktober en die van juni +0, bedraagt. Voor de controlegroep gaat het om Ik heb gecontroleerd aan de hand van de aan de toets bestede tijd of de toets serieus gemaakt is en dit is bij de spellingtoets het geval. Tabel Score spelling naar onderwijsniveau vmbo Score oktober Onderzoeksgroep vmbo Score oktober Controlegroep vmbo Score juni Onderzoeksgroep vmbo Score juni Controlegroep vmbo Het verschil tussen oktober en juni voor vmbo-leerlingen van de onderzoeksgroep is Voor de controlegroep is dit

10 Tabel 7 Score spelling naar onderwijsniveau havo/vwo Score oktober Onderzoeksgroep havo/vwo Score oktober Controlegroep havo/vwo Score juni Onderzoeksgroep havo/vwo Score juni Controlegroep havo/vwo Havo/vwo-leerlingen uit de onderzoeksgroep zijn tussen oktober en juni omhoog gegaan in score met De controlegroep steeg ook met Tabel 8 Score spelling naar geslacht jongen Score oktober Onderzoeksgroep Jongens Score oktober Controlegroep Jongens Score juni Onderzoeksgroep Jongens Score juni Controlegroep Jongens Jongens van de onderzoeksgroep zijn 0.33 omhoog gegaan en de controlegroep steeg met 0.7. Tabel Score spelling naar geslacht meisje Score oktober Onderzoeksgroep Meisjes Score oktober Controlegroep Meisjes Score juni Onderzoeksgroep Meisjes Score juni Controlegroep Meisjes Meisjes uit de onderzoeksgroep stegen met 0.3, terwijl meisjes uit de controlegroep met 0.5 omhoog gingen. 10

11 Score woordkennis Tabel 10 Niveau woordkennis oktober en juni Score woordkennis oktober (aantal leerlingen) 1. zeer laag laag tamelijk laag. laag 12 1 gemiddeld 5. gemiddeld 0 0. hoog 1 3 gemiddeld 7. tamelijk hoog hoog 2 0. zeer hoog 3 5 Totaal 30 2 Score woordkennis juni (aantal leerlingen) Tabel 10 laat zien dat het aantal leerlingen in de niveaus één tot en met drie en niveau acht afneemt of gelijk blijft, terwijl dit aantal voor de niveaus vier, zes en negen toeneemt. Tabel 11 Score woordkennis totaal Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Tabel 11 toont dat de onderzoeksgroep tussen oktober en juni met 0.58 vooruit is gegaan. De controlegroep is in deze periode met 0.87 gestegen. Tabel 12 Score woordkennis serieus: Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Tabel 12 toont tevens het verschil in score tussen oktober en juni, maar dan alleen van de leerlingen die de test serieus hebben ingevuld. Het verschil van de onderzoeksgroep bedraagt hier en van de controlegroep Tabel 13 Score woordkennis naar onderwijsniveau vmbo Score oktober Onderzoeksgroep vmbo Score oktober Controlegroep vmbo Score juni Onderzoeksgroep vmbo Score juni Controlegroep vmbo In tabel 13 is te zien dat vmbo-leerlingen uit de onderzoeksgroep zijn gestegen met 0.2 en vmbo-leerlingen uit de controlegroep met

12 Tabel 1 Score woordkennis naar onderwijsniveau havo/vwo Score oktober Onderzoeksgroep havo/vwo Score oktober Controlegroep havo/vwo Score juni Onderzoeksgroep havo/vwo Score juni Controlegroep havo/vwo Tabel 1 toont dat havo/vwo-leerlingen uit de onderzoeksgroep 1.5 punt meer behaald hebben en havo/vwo-leerlingen uit de controlegroep Tabel Score woordkennis naar geslacht jongen Score oktober Onderzoeksgroep Jongens Score oktober Controlegroep Jongens Score juni Onderzoeksgroep Jongens Score juni Controlegroep Jongens Jongens uit de onderzoeksgroep scoren 0. meer, terwijl de jongens uit de controlegroep vooruit gaan met 0.8. Tabel 1 Score woordkennis naar geslacht meisje Score oktober Onderzoeksgroep Meisjes Score oktober Controlegroep Meisjes Score juni Onderzoeksgroep Meisjes Score juni Controlegroep Meisjes Meisjes uit de onderzoeksgroep stijgen met 0.3 en meisjes uit de controlegroep stijgen met

13 Score zinsbouw Tabel 17 Niveau zinsbouw oktober en juni Score zinsbouw oktober (aantal leerlingen) 1. zeer laag 5 2. laag tamelijk laag 3 3. laag 5 gemiddeld 5. gemiddeld 8 3. hoog 2 gemiddeld 7. tamelijk hoog hoog 0 0. zeer hoog 0 1 Totaal 30 2 Score zinsbouw juni (aantal leerlingen) Volgens tabel 17 neemt het aantal leerlingen in niveau één, zeven en negen toe, het aantal leerlingen voor niveau twee, drie en acht blijft gelijk en voor de niveaus vier, vijf en zes neemt het af. Tabel 18 Score zinsbouw totaal Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep De onderzoeksgroep is volgens tabel 18 met 1.13 achteruit gegaan, terwijl de controlegroep met 0. vooruit is gegaan. Tabel 1 Score zinsbouw serieus Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Als ik de scores op het onderdeel zinsbouw nog eens analyseer met alleen de data van de leerlingen die de test serieus hebben ingevuld, leidt dat tot de getallen in tabel 1. De score van de onderzoeksgroep daalt met 2.1 en de score van de controlegroep daalt met 0.. Tabel 20 Score zinsbouw naar onderwijsniveau vmbo Score oktober Onderzoeksgroep vmbo Score oktober Controlegroep vmbo Score juni Onderzoeksgroep vmbo Score juni Controlegroep vmbo

14 Tabel 20 laat zien dat vmbo-leerlingen uit de onderzoeksgroep 1.5 achteruit zijn gegaan en dat vmbo-leerlingen uit de controlegroep 0.0 achteruit zijn gegaan. Tabel 21 Score zinsbouw naar onderwijsniveau havo/vwo Score oktober Onderzoeksgroep havo/vwo Score oktober Controlegroep havo/vwo Score juni Onderzoeksgroep havo/vwo Score juni Controlegroep havo/vwo Volgens tabel 21 hebben havo/vwo-leerlingen uit de onderzoeksgroep 0.25 beter gescoord en havo/vwo-leerlingen uit de controlegroep scoorden 1.75 hoger. Tabel 22 Score zinsbouw naar geslacht jongen Score oktober Onderzoeksgroep Jongens Score oktober Controlegroep Jongens Score juni Onderzoeksgroep Jongens Score juni Controlegroep Jongens Jongens uit de onderzoeksgroep gaan omlaag met 1.35, terwijl de jongens van de controlegroep op hetzelfde niveau zijn gebleven. Tabel 23 Score zinsbouw naar geslacht meisje Score oktober Onderzoeksgroep Meisjes Score oktober Controlegroep Meisjes Score juni Onderzoeksgroep Meisjes Score juni Controlegroep Meisjes Meisjes uit de onderzoeksgroep zijn met 0. achteruit gegaan en de meisjes uit de controlegroep hebben 1 punt hoger gescoord. 1

15 Score tekstbegrip Tabel 2 Niveau tekstbegrip oktober en juni Score zinsbouw oktober (aantal leerlingen) 1. zeer laag laag tamelijk laag 1. laag 3 1 gemiddeld 5. gemiddeld 3 1. hoog 3 3 gemiddeld 7. tamelijk hoog hoog 1 2. zeer hoog 0 2 Totaal 1 20 Score zinsbouw juni (aantal leerlingen) Uit tabel 2 blijkt dat het aantal leerlingen dat niveau één, acht en negen scoort is gestegen, het aantal leerlingen met niveau twee, drie, vier, vijf en zeven is gedaald en het aantal leerlingen met niveau zes is gelijk gebleven. Tabel 25 Score tekstbegrip totaal Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Tabel 25 toont aan dat leerlingen uit de onderzoeksgroep vooruit zijn gegaan met 0.73, terwijl de controlegroep achteruit ging met 1.. Tabel 2 Score tekstbegrip serieus Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober Onderzoeksgroep Score oktober Controlegroep Score juni Onderzoeksgroep Score juni Controlegroep Tabel 2 toont de testscores van alle leerlingen die de test serieus hebben gemaakt. Het verschil van de leerlingen in de onderzoeksgroep is +1. en van de leerlingen in de controlegroep Tabel 27 Score tekstbegrip naar onderwijsniveau vmbo Score oktober Onderzoeksgroep vmbo Score oktober Controlegroep vmbo Score juni Onderzoeksgroep vmbo Score juni Controlegroep vmbo

16 Volgens tabel 27 scoren vmbo-leerlingen uit de onderzoeksgroep 0.71 hoger en vmboleerlingen uit de controlegroep scoren 0.1 hoger. Tabel 28 Score tekstbegrip naar onderwijsniveau havo/vwo Score oktober Onderzoeksgroep havo/vwo Score oktober Controlegroep havo/vwo Score juni Onderzoeksgroep havo/vwo Score juni Controlegroep havo/vwo Tabel 28 toont dat havo/vwo-leerlingen uit de onderzoeksgroep 2.5 zijn gestegen en havo/vwo-leerlingen uit de controlegroep 0.5 zijn gedaald. Tabel 2 Score tekstbegrip naar geslacht jongen Score oktober Onderzoeksgroep Jongens Score oktober Controlegroep Jongens Score juni Onderzoeksgroep Jongens Score juni Controlegroep Jongens Jongens uit de onderzoeksgroep scoren 0.88 hoger en de jongens uit de controlegroep gaan 0.22 omhoog. Tabel 30 Score tekstbegrip naar geslacht meisje Score oktober Onderzoeksgroep Meisjes Score oktober Controlegroep Meisjes Score juni Onderzoeksgroep Meisjes Score juni Controlegroep Meisjes Het meisje uit de onderzoeksgroep scoort 3 punten hoger en het meisje uit de controlegroep scoort 2 punten lager. Tabel 31 Score tekstbegrip naar tijd Groep Aantal Gemiddelde Standaardafwijking Score oktober leerlingen < 00 sec Score oktober leerlingen > 00 sec Score juni leerlingen < 00 sec Score juni leerlingen > 00 sec In oktober haalt de groep die onder de 00 seconden met de test bezig is een gemiddelde van 3.5 en de groep die langer dan 00 seconden bezig is, haalt een gemiddelde van.. In juni is hetzelfde te zien, eerstgenoemde groep behaalt een gemiddelde van 1.8 en de andere groep haalt 5.. 1

17 Interviews Om het taalbeleid van elke vestiging in kaart te brengen, heb ik onderstaande vragenlijst afgenomen. Bij twee taalcoördinatoren heb ik dit mondeling kunnen doen en bij de andere twee moest dit schriftelijk gebeuren. Onder de vragenlijst heb ik de respons per vestiging geplaatst. Vragenlijst: 1. a. Worden alle leerlingen uit de eerste klas in het begin van het jaar getest op taalvaardigheid? b. Wat voor test wordt daarvoor gebruikt? c. Is het een schriftelijke- of digitale test? d. Wordt de test bij alle leerlingen tegelijk afgenomen? 2. a. Wat wordt er met de uitslag van de test gedaan? b. Krijgen de zwakkere leerlingen extra les in taal en spelling? 3. a. Hoe zien deze extra lessen eruit? b. Met welk (computer)programma wordt geoefend? c. Worden de oefeningen afgestemd op de betreffende leerlingen of zijn de oefeningen van te voren vastgesteld? d. Wat wordt precies geoefend? e. Hoeveel extra lessen worden er gegeven?. Hoe worden de zwakkere leerlingen die extra lessen nodig hebben geselecteerd? 5. a. Hoeveel leerlingen hebben dit schooljaar extra les in taalvaardigheid gevolgd? b. Hoe vaak kregen de leerlingen les (wekelijks, maandelijks)?. a. Maken de leerlingen uit de eerste klas aan het eind van het schooljaar een test op het gebied van taalvaardigheid? b. Wat voor test wordt daarvoor gebruikt? c. Is het een schriftelijke- of digitale test? d. Wordt de test bij alle leerlingen tegelijk afgenomen? e. Wat wordt er met de uitslag van de test gedaan? Respons vestiging Alkmaar Fabritiusstraat 1a. Ja b. Testsuite van muiswerk. c. Digitale test. d. Het wordt per klas afgenomen. 2a. Resultaten worden per klas, school en landelijk vergeleken en de uitslag bepaalt welke leerlingen steunlessen krijgen aangeboden. b. Ja. 3a. Er wordt geoefend met computerprogramma s. b. In de steunlessen spelling wordt muiswerk gebruikt en in de steunlessen tekstbegrip wordt gewerkt met nieuwsbegrip. c. Muiswerk is afgestemd op de leerlingen, omdat het programma de vorderingen van de leerlingen opslaat. Nieuwsbegrip is een vast programma. d. Met muiswerk wordt basisspelling en basisgrammatica geoefend. Met nieuwsbegrip leren leerlingen een aantal stappen te nemen om een tekst goed te kunnen begrijpen en ze doen woordkennis op. e. Acht lessen.. Leerlingen die lager dan gemiddeld scoren krijgen steunles. 5a. Vijftien leerlingen hebben steunles spelling gehad en tien leerlingen steunles tekstbegrip. 17

18 b. Ze kregen één keer per week les. a. Nee. Respons vestiging Bergen 1a. Ja b. Voor spelling een dictee van dyslexieprotocol het mooie weer en voor begrijpend lezen de test Hacquebord. c. De testen zijn schriftelijk, want digitaal is duur. d. Ja, ze worden per klas afgenomen. 2a. De uitslag gaat naar de mentoren en op basis daarvan wordt er steunles gegeven aan bepaalde leerlingen. b. Ja. 3a. Van de herfstvakantie tot eind januari wordt er één keer per week geoefend. Het zijn opdrachten over spelling en tekstbegrip. b. Voor begrijpend lezen wordt nieuwsbegrip gebruikt en voor spelling wordt gebruik gemaakt van verzameld werk, dat zijn oefeningen in spelling. c. Oefeningen worden van te voren vastgesteld. d. Met name bij spelling is er veel aandacht voor werkwoordspelling. En bij begrijpend lezen gaat het om het aanleren van een vast stappenplan en om verwijswoorden. e. Ongeveer vijftien.. Op basis van een norm. 5a. Voor spelling ging het om 2 leerlingen en voor begrijpend lezen om 2 leerlingen. Daarnaast waren er nog elf leerlingen die in verband met dyslexie zowel wat spelling als begrijpend lezen hebben gedaan. b. Ze kregen één keer per week les.. Nee Respons vestiging Heiloo 1a. Ja, op alle niveaus b. Hacquebord. c. Schriftelijk d. Per klas 2a. Aan de hand van de uitslag van de test worden de leerlingen ingedeeld bij een steunles. b. Er is ondersteuning voor spelling. 3a. De leerlingen uit verschillende groepen zitten bij elkaar. De docent Nederlands geeft klassikaal les. De inhoud is in die lessen (nog) niet op maat. b. Muiswerk en eigen materiaal c. De oefeningen zijn (nog) niet op maat. d. Werkwoordspelling en klinker- en medeklinkeroefeningen, e. Tien lessen van 50 minuten.. De leerlingen doen mee aan het dictee het wonderlijke weer. 5a. Ongeveer veertig. b. Tien. c. Ze krijgen één keer per week 50 minuten les.. Nee. Respons vestiging Alkmaar Vondelstraat Dit heb ik nog niet ontvangen. 18

19 Conclusie en discussie Van de 18 leerlingen op de vestiging Alkmaar Fabritiusstraat hebben er 25 steunles gevolgd, wat neerkomt op ongeveer 17%. Uit de tabellen 1 tot en met 3 blijkt dat het gaat om leerlingen die met muiswerk hebben geoefend en 10 leerlingen die met nieuwsbegrip hebben gewerkt. Ook is te zien dat er meer jongens dan meisjes aan de steunlessen deelnamen en dat vmbo ers in de meerderheid waren in deze groep. Dit is opvallend als de theorie van Van Bon erbij genomen wordt, want hij zegt juist dat er geen samenhang tussen spelling en intelligentie is. Uit de score van de test spelling (tabel tot en met ) blijkt dat de onderzoeksgroep voor spelling 0. punten vooruitgang heeft geboekt in acht maanden tijd. Toch behoren zij volgens de norm nog steeds tot de groep zwakke leerlingen. Hun score ligt namelijk ook in juni onder de 5. Wanner dit resultaat (+0.) naast dat van de controlegroep (+0.57) gelegd wordt, is te zien dat er weinig verschil bestaat tussen de vooruitgang die beide groepen geboekt hebben. Het werken met het computerprogramma muiswerk heeft geleid tot driehonderdste meer vooruitgang ten opzichte van de groep die er niet mee werkte. Dat is niet veel als de in totaal niveaus in ogenschouw genomen worden. Als de groep opgesplitst wordt naar schoolniveau dan wordt duidelijk dat havo/vwo-leerlingen (+1.25) meer vooruit gaan dan vmbo-leerlingen (+0.3). Bij een splitsing op basis van geslacht blijkt dat meisjes uit de onderzoeksgroep meer vooruit zijn gegaan dan jongens. De onderzoeksgroep die de test serieus heeft gemaakt, is op het gebied van woordkennis minder vooruit gegaan (+0.58) dan de controlegroep (+0.2). De groep stijgt wel van niveau.1 tot.7, waarmee bijna het niveau gemiddeld wordt bereikt. Een vergelijking tussen vmbo- en havo/vwo-leerlingen levert op dat de laatstgenoemde categorie meer vooruit is gegaan, namelijk met 1.5 tegenover 0.2. De controlegroep bestaande uit vmbo-leerlingen heeft meer vooruitgang geboekt dan de onderzoeksgroep, maar dit is bij havo/vwo-leerlingen juist andersom. Een vergelijking tussen deelnemende jongens en meisjes wijst uit dat de meisjes uit de onderzoeksgroep meer vooruit zijn gegaan dan de jongens. Voor de controlegroep geldt het omgekeerde. Bij zinsbouw valt op dat er in juni meer leerlingen het niveau 1 tot en met (zwakke leerlingen) scoren en dat het aantal sterke leerlingen (niveau tot en met ) gelijk blijft. Bij deze taalvaardigheid is dan ook een daling te zien. De onderzoeksgroep scoort 2.1 minder en de controlegroep 0.. Het niveau van de onderzoeksgroep daalt hierdoor van.1 naar 2. Deze daling wordt veroorzaakt door vmbo-leerlingen aangezien zij met 1.5 achteruit zijn gegaan terwijl havo/vwo-leerlingen met 0.25 beter gescoord hebben. Bij opsplitsing van de resultaten naar geslacht komt naar voren dat meisjes uit de onderzoeksgroep minder achteruit zijn gegaan (-0.) dan jongens uit de onderzoeksgroep (-1.35). Voor tekstbegrip geldt dat er in juni meer leerlingen tot niveau 1 tot en met (zwakke leerlingen) zijn gaan behoren, maar deze conclusie kan ook getrokken worden voor niveau tot en met (sterke leerlingen). Serieuze leerlingen van de onderzoeksgroep hebben de test beduidend beter gemaakt dan de controlegroep, de scores waren respectievelijk +1. en Ze gaan van niveau 3. naar.8, wat bijna neerkomt op gemiddeld. Leerlingen van havo/vwo zijn met 2.5 gestegen en leerlingen van het vmbo met 0.71, maar het betreft slechts twee vwoleerlingen en 7 vmbo-leerlingen. Uit tabel 31 blijkt dat leerlingen die langer dan tien minuten aan de test werken een hoger gemiddelde behalen. Dus meer tijd besteden aan de test, betekent een hogere score. Het is daarom van belang dat dit verband aan leerlingen duidelijk gemaakt wordt. Hier is ook een link te zien met geconcentreerd en gemotiveerd aan het werk zijn. Als dat het geval is, zullen leerlingen hoger scoren. De centrale vraag van dit onderzoek was: zijn de programma s muiswerk en nieuwsbegrip effectief? Het programma muiswerk is effectief voor spelling en woordkennis, omdat 1

20 leerlingen uit de onderzoeksgroep op deze onderdelen vooruit gaan. Dit is echter niet het geval bij zinsbouw. Het programma nieuwsbegrip is effectief, omdat de leerlingen uit de onderzoeksgroep vooruit gaan op het onderdeel tekstbegrip. Een kanttekening hierbij is dat de controlegroep ook progressie boekt, waaruit te concluderen valt dat er nog meer uit beide programma s te halen is. Het is daarnaast opvallend dat havo/vwo-leerlingen steeds beter scoren dan vmbo-leerlingen en ook meisjes scoren beter dan jongens. Het is denkbaar dat hier verwachtingen en motivatie een rol spelen, maar dit heb ik niet onderzocht. Een ander punt van discussie is het kleine aantal leerlingen dat heeft deelgenomen aan dit onderzoek, wat het minder betrouwbaar maakt. Anderzijds heb ik wel alle leerlingen getest die steunlessen hebben gevolgd, dus de onderzoeksgroep had niet groter kunnen zijn. Maar het spreekt voor zich dat de resultaten niet als algemeen geldend voor grotere groepen gebruikt kunnen worden. De programma s muiswerk en nieuwsbegrip kunnen effectiever worden als er (meer) aandacht besteed wordt aan een aantal punten. Maak leerlingen en docenten duidelijk dat er geen direct verband bestaat tussen intelligentie en spellingsvaardigheden. Docenten zullen dan hogere verwachtingen van leerlingen krijgen, wat zeker voor vmbo-leerlingen van belang is aangezien zij op de meeste punten lager scoren dan havo/vwo-leerlingen. Ook leerlingen zullen harder werken als ze weten dat er kans op succes bestaat. Behaalt een leerling succes dan zal hij nog gemotiveerder zijn. Ook betekenis geven aan de opdrachten komt de motivatie ten goede. Het belang van taalvaardigheid moet leerlingen dus goed duidelijk gemaakt worden. Het verband tussen de tijd die een leerling aan een taaloefening besteedt en het resultaat moet ook op ingegaan worden. Het is beter om rustig aan een oefening te werken en een goed resultaat te behalen dan als eerste klaar te zijn. Een ander punt dat de effectiviteit van beide programma s kan vergroten is het verhogen van het aantal steunlessen. Nu wordt er tien tot vijftien lessen mee gewerkt en dat blijkt niet genoeg te zijn om een aantal niveaus te stijgen. Uit de interviews is daarnaast gebleken dat er op elke vestiging een begintest wordt afgenomen, maar dat deze per vestiging verschillend is. Tevens wordt overal steunles aangeboden, maar deze wordt ook op elke vestiging anders aangepakt. In verband met de overgang naar 3 havo en 3 vwo op de vestiging Het Lyceum is eenduidigheid in het taalbeleid gewenst. Alleen dan kan er vanuit dezelfde basis verder gewerkt worden. Om hiertoe te komen is overleg tussen de vestigingen, zoals de leden van de werkgroep taalbeleid nu al doen, zeer nuttig. Het is belangrijk om dit overleg regelmatig te laten plaatsvinden. Om een goed taalbeleid te voeren, is het ook van belang om te weten waar je staat. Daarom zou het goed zijn om de vooruitgang van leerlingen op alle vestigingen volgend jaar te testen. Op basis van die resultaten zou een doel gesteld kunnen worden voor de komende jaren. Misschien moeten de prestaties die het PCC van de leerlingen wil zien minder vrijblijvend zijn. Als de consequenties van het niet behalen van een bepaalde score van te voren duidelijk zijn, kan een leerling die het doel niet haalt verplicht worden om harder te werken. Dit kan in de vorm van extra oefeningen op school of thuis. De prestaties van leerlingen moeten in ieder geval steeds in de gaten gehouden worden. Het afnemen van een eindtest om de vorderingen in kaart te brengen is dus op elke vestiging aan te bevelen. 20

21 Evaluatie Ik vond het een interessante opdracht om aan te werken. Ik heb veel geleerd over een andere manier van onderzoek doen. Bij de studie geschiedenis moet je het (vrijwel) altijd doen met de gegevens die je hebt en bij dit type onderzoek moet je juist heel goed nadenken welke onderzoeksgegevens je nodig hebt. Ook had ik nog nooit gewerkt met SPSS, maar ik ben daarbij goed geholpen waardoor het toch mogelijk was dit programma te gebruiken. Nu ik weet hoe het werkt, lijkt het mij handig om in de toekomst gegevens van onderzoeken op school ook met dit programma te verwerken. Ik vond het ook leuk en interessant om bij de vergaderingen van de werkgroep taalbeleid aanwezig te zijn, omdat je dan echt van binnenuit kunt zien hoe beleid op school tot stand komt. Er wordt echt geprobeerd het taalbeleid op een bepaalde manier vorm te geven en ik ben heel benieuwd of dit daadwerkelijk tot goede resultaten zal leiden. Er zijn drie competenties waar ik aan gewerkt heb door het uitvoeren van dit onderzoek. In de eerste plaats de organisatorische competentie doordat ik het afnemen van de test en de hulp die ik gekregen heb bij het werken met het programma SPSS moest plannen. Daarnaast ben ik ook duidelijk geweest over de doelen, taken en verwachtingen naar de leerlingen die de test nogmaals hebben gemaakt. De tweede competentie waar dit onderzoek bij aansluit is het samenwerken met collega s. Ik heb bijvoorbeeld geregeld dat de leerlingen even uit de les mochten komen om de test nogmaals te maken door de bedoeling en het belang van mijn onderzoek aan de betreffende collega s uit te leggen. Daarnaast heb ik ervaringen uitgewisseld met de leden van de werkgroep taalbeleid tijdens twee vergaderingen. De derde competentie die aan de orde is gekomen is reflectie en onderzoek ten dienste van ontwikkeling. Ik heb namelijk inzicht in mijn sterke en zwakke punten. Ik wist bijvoorbeeld van te voren dat ik hulp nodig had bij het formuleren van mijn deelvragen en variabelen en bij het werken met het programma SPSS, omdat ik mij nooit eerder met dit type onderzoek heb bezig gehouden. Ik heb dan ook gezorgd dat twee mensen tijd vrij maakten om al mijn vragen te beantwoorden. Een zaak die de volgende keer anders gedaan kan worden, is bijvoorbeeld het houden van interviews met de leerlingen die ik getest heb. Ik zou ze dan vragen of ze hun mening willen geven over het werken met de computerprogramma s muiswerk en nieuwsbegrip. Vinden ze het leuke programma s om mee te werken? Gaat het beter met teksten lezen en spellen nu ze met deze programma s werken? Houden ze zich buiten school bezig met taaloefeningen? Lezen ze boeken in hun vrije tijd? Het onderzoek zou daarnaast sterker worden als er een experiment van gemaakt wordt met gecontroleerde omstandigheden. Op hetzelfde tijdstip dat de onderzoeksgroep steunles volgt, zou de controlegroep bijvoorbeeld huiswerk van talige vakken kunnen maken. Leerlingen die meedoen aan het onderzoek moeten ook een vragenlijst invullen over hun achtergrond en ze houden bij hoeveel boeken ze lezen tijdens de onderzoeksperiode. Dit experiment zou dan op meerdere vestigingen tegelijk plaats kunnen vinden zodat de groep leerlingen die meedoet veel groter wordt. Op die manier kun je conclusies trekken die meer zeggingskracht hebben. Een kanttekening bij het onderzoek zoals ik dat nu heb uitgevoerd is dat het onderzoek veel tijd heeft gekost, want het is iets waar ik aan heb gewerkt naast het lesgeven en de andere taken van het ILO. Juist in deze laatste periode is het al heel druk. Volgende keer zou het daarom handiger zijn om eerder te beginnen met de opzet van het profielproduct, want het was nu bijvoorbeeld lastig om alle leerlingen te testen. Ik moest een aantal keer naar de vestiging Fabritiusstraat om alle data te verzamelen terwijl het handiger was om dat op één dag af te handelen. Maar dit is geen zaak die ik anders had kunnen doen. Het kwam door de tijdsdruk gewoon zo uit. 21