Psychosociale zorg aan vluchtelingenkinderen

Transcriptie

1 Psychosociale zorg aan vluchtelingenkinderen Herhalingscursus Kinderartsen Beatrix Kinderziekenhuis 26 september 2016 Jacqueline Mulders Agenda Ervaringen van kinderen (en ouders) Land van herkomst Tijdens de vlucht In Nederland Impact van gedwongen migratie op psychosociale gezondheid Versterken van veerkracht Foto ANP / Valerie Kuypers Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 2 Terminologie Vluchtelingen: Een asielzoeker is iemand die politiek asiel vraagt in een ander dan zijn eigen land. Dit kan iemand zijn die gevlucht is en stelt dat terugkeer naar het land van herkomst gevaar oplevert. Bij het verkrijgen van een verblijfsvergunning: statushouder Bij afwijzing: uitgeprocedeerde asielzoeker Een vluchteling is iemand die zijn woongebied is ontvlucht uit vrees voor oorlog en geweld of vreest voor zijn leven vanwege vervolging. Een vluchteling is een als zodanig erkende asielzoeker die een verblijfsvergunning heeft gekregen en een huis in een gemeente heeft gekregen. Aantallen: mondiaal perspectief Children now make up more than half of the world s refugees Het gaat om 11 miljoen kinderen wereldwijd. Uprooted: The growing crisis for refugee and migrant children. (UNICEF, 2016) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 4 Aantallen: in Nederland Fasen in het leven van een vluchteling(gezin) Vanaf 2013: aantal minderjarige asielzoekers in Nederland verdrievoudigd In 2015: minderjarige asielzoekers geregistreerd Van hen 20% alleenstaande minderjarige asielzoekers Vooral 16- tot 18 jarigen ondernamen vlucht alleen Syrië (38%), Eritrea (32%), Afghanistan (14%) (*amv) Kinderen met ouders: Syrië (55%), Eritrea (7%), Afghanistan (4%). (CBS statline) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 5 Fasen in het leven van een vluchteling(gezin) Fase 1: Ontwrichting en structureel geweld Fase 2: Vlucht Fase 3: Aankomst en screening Fase 4: Verblijf in centra en asielprocedure Fase 6: Acculturatie Fase 7: Terugkeer Psychosociale hulpverlening en vluchtelingen, Sjef de Vries (Pharos) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 6 1

2 Fasen in het leven van een vluchteling(gezin) Hoe een gezin (of een kind) reageert op (opeenstapelende) stressoren is afhankelijk van draaglast en draagkracht gedurende deze fasen. Fase 1: Ontwrichting en geweld Foto AFP Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 7 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 8 Ervaringen van vluchtelingen Fase 1: Ontwrichting en geweld Each and every family in Syria is terrified. They are guaranteed nothing one day their house may be destroyed; another day a family member may be killed. There s no way to know when this will happen. Mohamad, 17 jaar oud Untold Atrocities. The stories of Syrian s children. Save the Children (2012). Foto This is exile - diaries of child refugees Film fragment Abdu Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 9 Fase 2: De vlucht Foto TRTWorld and agencies Ervaringen van vluchtelingen Fase 2: de vlucht Ervaringen van vluchtelingen Fase 2: de vlucht Besluit om te vluchten: gedwongen keuze Motieven om te vluchten verschillen Instinctief handelen + geen tijd en ruimte voor het ervaren van emoties Verwerken van emoties: later stadium + kunnen dan een grote rol gaan spelen Filmopdracht: The Guardian (2015). We Walk Together: a Syrian refugee family s journey to the heart of Europe. Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 11 Stressoren tijdens de vlucht: leven in vluchtelingenkamp (seksueel) geweld verdrinking moeilijke reis mensenhandel Het zijn mensen die al heel lang op de vlucht zijn, die ginds in een uitzichtloze situatie zitten en geen enkel perspectief meer hebben. Ze komen naar Nederland om hun kinderen een betere toekomst en onderwijs te geven. - A. Hassan, centrum 45 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 12 2

3 Wat is een trauma? Bij emotionele verwondingen spreekt men van een psychotrauma: het psychische letsel dat wordt opgelopen na een schokkende gebeurtenis. Trauma = een containerbegrip Maak onderscheid: Traumatische gebeurtenis Type I (acuut, onverwacht, eenmalig) Type II (chronisch, aanhoudend of een situatie die zich herhaalt) Traumatische ervaring Traumatisering / getraumatiseerd Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 13 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 14 Vormen van structureel geweld waardoor trauma kan ontstaan Marteling Toezien hoe anderen gepijnigd worden Vrijheidsberoving Vernedering Verkrachting Oorlogshandelingen Verwerken van traumatische ervaring In fasen: Tijdens gebeurtenis: angst, hulpeloosheid, afschuw Uren tot dagen erna: schok, ontkenning, verdoving Normaal proces van heen en weer gaan tussen: Herbeleven Ontkennen / vermijden Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 15 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 16 Doel verwerkingsproces - Emoties onder controle krijgen - Machteloosheid overwinnen: weer gevoel van controle over zijn eigen leven hebben - Gebeurtenis een plaats geven: ervaringen worden verleden - Weer vertrouwen in zichzelf en anderen krijgen Posttraumatische klachten Concentratieprobleem Vergeetachtig zijn Piekeren Slecht slapen Nachtmerries, herbelevingen Somberheid Vermijden Lichamelijke klachten Gevoel waardeloos te zijn Gedachten aan de dood Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 17 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 18 3

4 Peuters/Kleuters (4-6) Schoolkinderen (6-12) Pubers/adolescenten (12-18) Angstig hechtgedrag (Separatie)angst Regressief gedrag (verlies van zindelijkheid / taalvaardigheden) Concentratieproblemen, leermoeilijkheden Agressieve / angstige fantasieën Overdreven bezorgdheid over eigen veiligheid of die van anderen Verminderd functioneren op school Schaamte voor gevoel van kwetsbaarheid Schaamte voor afhankelijkheid van ouders Slaapproblemen Re-enactmentplay Radicale gedragsverandering Agressief gedrag Vertraging van ontwikkelingsmijlpalen Risicovol gedrag Alcohol / drugsgebruik Woede, wraakfantasieën Angst voor controle verlies Ouders kennen het traumaconcept vaak niet en/of verzetten zich ertegen. Culture, Context and the Mental Health and Psychosocial Wellbeing of Syrians (UNHCR, 2015) Leeftijdsspecifieke reacties na schokkende gebeurtenissen (Beer et al, 2007) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 19 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 20 Ervaringen van vluchtelingen Fase 1: Ontwrichting en geweld Ontwikkeling psychopathologie: Classificatie DSM-V: Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen Risicofactor ontwikkeling psychopathologie: directe blootstelling aan geweld. (van Schie & van den Muijsenbergh, 2016) Mate van geweld, onderdeel zijn van geweld of marteling en cumulatieve blootstelling aan traumatische gebeurtenissen: determinanten voor ontwikkeling PTSS (van Schie & van den Muijsenbergh, 2016) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 21 Bekijk het in perspectief: Normale stress-reacties op abnormale gebeurtenissen Onderzoek Zweden: Helft van vluchtelingenkinderen had kort na aankomst psychische problemen (symptomen van posttraumatische stress). Na 4 tot 10 jaar bleek psychische gezondheid flink verbeterd, zonder professionele (trauma)hulp. Vrijwel geen enkel kind had een posttraumatische stress stoornis ontwikkeld. Belang van sociale steun Phaxx artikel Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 22 Belasting en veerkracht Wat is nodig? Voornaamste voorspellers voor een goede psychische gezondheid zijn: het hebben van voldoende sociale steun; de nabijheid van naaste familie ; en het zo snel mogelijk kunnen oppakken van het normale leven, met het perspectief op werk, opleiding en ontwikkeling dat daarbij hoort. Ervaringen van vluchtelingen Fase 1: Ontwrichting en geweld Alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv): extra kwetsbaar Vaker traumatische ervaringen opgedaan dan kinderen die samen met ouders of familieleden zijn gevlucht. (Derluyn et al, 2009; Groark et al, 2010). Hierdoor kans op het ontwikkelen van psychiatrische stoornissen ook groter. (Hodes et al, 2008; Groark et al, 2010). Amv van wie al een familielid in gastland is: minder PTSS en minder internaliserende gedragsproblemen. (Bean et al, 2007). Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 24 4

5 Fase 3: Aankomst en screening Ervaringen van vluchtelingen Fase 1: Ontwrichting en geweld De jongeren maken zoveel mee onderweg, zonder ouders. [.] Er is een grote schaamte. Maar jongeren hebben zoiets van ik ben niet de enige die dit heeft meegemaakt, er zijn altijd anderen die nog erger hebben meegemaakt. Bron: Door Pharos geïnterviewde sleutelpersoon over Eritrese AMV Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen Foto Groen Links pagina 25 Foto Hollandse Hoogte / Karel Zwaneveld Ervaringen van vluchtelingen Fase 3: aankomst en screening Vraag om bescherming: Staat heeft plicht deze aanvraag te beoordelen (=asielprocedure) Staat heeft plicht opvang, rechtshulp en medische zorg te verlenen geen screening voor psychosociale problemen Bij afwijzing: terugkeer / uitzetting Bij toekenning: verblijfsvergunning asiel = Vluchtelingstatus Altijd bepaalde tijd (5 jaar), daarna om te zetten naar permanent of terugkeer Achterhaal in welke fase van de procedure het kind zich bevindt Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 28 Ervaringen van vluchtelingen Fase 3: aankomst en screening Kinderen zonder papieren: kwetsbare groep Recht op zorg, geen recht op een zorgverzekering Naar schatting: kinderen tussen de 4-18 jaar Grotere kans op psychische problemen Fase 4: Verblijf in centra en asielprocedure LAMPION Landelijk Advies- en informatiepunt Medische Procedure Illegalen Ongedocumenteerden Niet toegelaten asielzoekers (030) NVK Werkgroep zieke kinderen zonder papieren nvk@nvk.nl telefoon (030) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 29 Foto NRC 5

6 Fase 4 Verblijf in centra en asielprocedure Verschillende vormen van opvang: Centrale ontvangstlocatie (COL), Proces opvang locatie (POL), Asielzoekerscentrum (AZC) Na afwijzing asielaanvraag: opvang in diverse settings gericht op terugkeer Vrijheidsbeperkende locaties (VBL van COA) Gezinslocaties (GL van COA) Vreemdelingendetentie (DJI) Opvang bij gemeenten, NGO s, kerken verdwijnen in de illegaliteit Fase 4 Verblijf in centra en asielprocedure Asielprocedure: enerzijds hoop, anderzijds angst om terug te moeten Grote kans op asiel, snel : Syriërs, Eritreeërs Andere groepen: wisselende kans en snelheid Lange duur in asielprocedure: Toename angst en lang niets doen: slechtere gezondheid Toename stress bij veel overplaatsingen Zorg verlenen aan vluchtelingen Vanuit perspectief hulpverlener 1. Taalproblemen en gebruik van tolken 2. Interculturele setting a) Contact en vertrouwen b) Gedrag c) Ideeën over ziekte en gezondheid 3. Zwijgen over psychische problematiek en somatiseren 4. Weinig overdraagbare kennis, veel intuïtief handelen GEVOLGEN Onzekerheid, verwarring, misverstand, irritatie, te weinig tijd risico ineffectief medisch handelen Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 33 Gezondheid vluchtelingen algemeen Vanuit perspectief vluchteling Communicatie (taal, tolk) Hulp vragen bij gevoelig onderwerp: teken van zwakte niet bij onbekenden kan hulp wel helpen? Is de hulpverlener te vertrouwen / kan die mij begrijpen? Zoekt erkenning en steun Vaak in eerste instantie gericht op lichamelijke klachten Onbekend met psychische hulp (stigma) Vermijding (herinnering/verleden; vraag om pillen) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 34 Onderzoeksresultaten: Syrië Overheidssector (grotendeels gratis) en privé sector (tegen betaling) Directe toegang tot medisch specialistische zorg Directe toegang tot medicatie Geen apart systeem voor jeugdgezondheidszorg Geen uitgebreide structuur voor geestelijke gezondheidszorg Ervaren communicatie en taalbarrière Ervaren gebrek aan tijd tijdens consult Onbegrip waarom niet verwezen wordt naar specialistische zorg Onvoldoende kennis over het Nederlandse gezondheidszorgsysteem Lange wachttijd voor maken van een afspraak of uitslag onderzoek Toegang tot medische noodzorg Zorg verlenen aan vluchtelingen Meisjesbesnijdenis Prevalentie/verwachtingen: Syrië, Eritrea, Somalië, Irak, Iran Meer informatie: Website Pharos ( Focal Point Meisjesbesnijdenis Direct: focalpointmeisjesbesnijdenis@pharos.nl pagina 35 Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 36 6

7 Ervaringen van vluchtelingen Fase 5 t/m 7: Fase 6: Acculturatie Fase 7: Terugkeer I am afraid something is still inside me and it is so painful, every month, I don t know what I should do, to who I should talk. The doctor does not understand me. We can t communicate. (Moeder, 41, uit stad Aleppo) We didn t know that we need to call 112 (Vader, 34, uit stad Aleppo) Eerste weken in de gemeente (Pharos, 2016) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 38 Ervaringen van vluchtelingen Eerst was ik blij dat ik mijn vader zag. Ik hoopte dat mijn vader werk zou hebben. Mijn vader heeft geen werk. Hij zit alleen thuis. Dat is een probleem. (Jongen, 15, uit Aleppo) Eerste weken in de gemeente (Pharos, 2016) Ervaringen van vluchtelingen If the Dutch teachers talk to the child about bad things, we believe that the child will start to wonder: who killed my family? Who did bad things? The child will think: When I am big man, I will kill them. In himself he will say that. This is not in Qur an, but this comes from society. (Vader, 36, uit Damascus) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 39 Eerste weken in de gemeente (Pharos, 2016) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 40 Ervaringen van vluchtelingen Fase 6: Acculturatie Ervaringen van vluchtelingen Fase 7: Terugkeer Fase 6: Acculturatie - Vrede sluiten met het verleden - Aanpassen aan veranderingen in het gezin - Aanpassen aan veranderingen in het land van aankomst (Goed ouderschap in moeilijke tijden, Trudy Mooren & Julia Bala) Welke feesten blijven gevierd, welke krant wordt gelezen, welke televisiezender staat aan? Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 41 Fase 7: Terugkeer Tijdelijke status (5 jaar) o Wat is de eigen wens? Definitieve verblijfsvergunning (na 5 jaar) Na 5 jaar kun je Nederlanderschap aanvragen (NL paspoort) (nieuw wetsvoorstel: 7 jaar) Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 42 7

8 Ervaringen van vluchtelingen Fase 7: Terugkeer Samenvattend: Vroegtijdig in beeld hebben Preventie Versterken opvoedvaardigheden ouders Goede ketensamenwerking Kinderartsen: Uitgebreide intake Opbouwen van vertrouwen Psychische problemen gezamenlijk benaderen Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen pagina 43 Bezoek onze website voor meer informatie! Meer vragen of informatie? Informatie en adviespunt via de Pharos website Afsluiting Dank voor uw aandacht! Facebook SyriersGezond صحتك بهولندا Gezondheid en kwaliteit van zorg voor iedereen 8