Rapport Eenzaamheid Ouderen in Barneveld

Transcriptie

1 Rapport Eenzaamheid Ouderen in Barneveld Barneveld, 4 juli december "Loneliness has been thought of in many ways as a chronic stressor - a socially painful situation that can last for quite a long time." Jaremka Drs. DA Jaspers Huisarts Alinda Docter-Koot Henrieke Anker- Maljaars Praktijkverpleegkundigen de Burgt Dr. R. van Pagee Specialist Ouderengeneeskunde en kaderarts GRZ Annelies Dormans Diëtist Patricia Schulte Fysio Mevr K. Runhaar ELAN Maatschappelijk werk

2 Inhoudsopgave Samenvatting Aanleiding/ Inleiding Literatuuronderzoek Doelstelling Methode/Plan van aanpak Resultaten Conclusies/aanbevelingen Nawoord Literatuur Bijlages... 17

3 Samenvatting Eenzaamheid kan worden beoordeeld als een risicofactor voor gezondheidsproblemen. Door de zorgverleners van de stichting OWZ de Burgt werd verondersteld dat eenzaamheid onder ouderen een groot probleem is in Barneveld. Om deze hypothese te toetsen is er onderzoek gedaan onder de patiëntenpopulatie van huisartsen de Burgt waarbij er een onderscheid wordt gemaakt in het soort gevoel van eenzaamheid: emotionele (subjectief ervaren gemis van een emotioneel hechte band en/of een intieme relatie meteen partner of hartsvriend(in) en sociale eenzaamheid (subjectief ervaren gemis van betekenisvolle relaties met een bredere kring van mensen zoals kennissen, buren, collega's, mensen die dezelfde interesse delen in hobby of sport) Als inclusiecriteria zijn alle alleenwonende mensen van 75 jaar en ouder genomen van de patiëntenpopulatie van Huisartsen de Burgt (272 personen). De eenzaamheidstest van de Jong Gierman is per post verstuurd waarbij er 151 zijn geretourneerd (59%). Als resultaat van deze enquête is dat er sprake is van een matige eenzaamheid (3.61 totale eenzaamheidscore) waarbij de gemiddelde emotionele eenzaamheid (2.16) hoger scoort dan de gemiddelde sociale eenzaamheidsscore (1,60). De literatuur geeft aan dat pas na 85 jaar de emotionele eenzaamheid hoger scoort dan de sociale. Het zou kunnen zijn dat de gemiddelde leeftijd meespeelt bij de geretourneerde enquêtes echter dit is niet onderzocht. Door de toevoeging van alleenwonende zou je een hogere score verwachten echter dat is niet het geval waardoor de eenzaamheidservaring binnen Barneveld niet als ernstig wordt ervaren in tegenstelling tot dat wat de zorgverleners verwachten. Beperkend in dit onderzoek is het aantal deelnemers, de extra selectiecriteria van alleenwonenden toe te voegen en in dit onderzoek is er geen indeling gemaakt per persoon in enigszins/matige/ernstige eenzaamheid waardoor de cijfers niet goed vergelijkbaar zijn met landelijke cijfers of andere onderzoeken en slechts een indicatie geven. Aanbevelingen vanuit dit onderzoek zijn deskundigheidsbevordering bij zorgprofessionals door gebruik maken van screeningsinstrumenten voor gezondheid, het opstellen en uitwisselen van een ecogram tussen hulpverleners waardoor ingespeeld kan worden op oorzaken en interventies. Een goede sociale kaart waardoor de zorgverlener op de hoogte is van de lokale initiatieven in het sociale domein en zo nodig iemand vanuit dit domein toevoegen aan het multidisciplinair overleg als er sprake is van eenzaamheidsproblematiek. Aangezien gezondheid niet meer alleen een domein is van de zorgprofessional maar van ons allemaal, is goede samenwerking nodig om de patiënt goed te kunnen ondersteunen.

4 1. Aanleiding/ Inleiding De doelen van het project Eenzaamheid ouderen komen voort uit de doelen die eerder zijn opgesteld in het plan van aanpak van OWZ de Burgt. - Het zo goed mogelijk in kaart brengen van onze (kwetsbare) ouderen waardoor we vroegtijdig aandoeningen kunnen signaleren, behandelen of begeleiden. Waardoor multidisciplinair zoveel mogelijk achteruitgang in functionaliteit kan worden voorkomen. Vanuit de brainstormsessie avonden georganiseerd door stichting OWZ de Burgt i.v.m. de kwetsbare ouderen is vanuit het hulpverlenersprofiel de hypothese gelanceerd dat sprake is van veel eenzaamheid binnen deze groep binnen de gemeente Barneveld, echter niemand kon dit met cijfers beargumenteren. Doormiddel van een steekproef willen we inzicht krijgen over de mate en soort eenzaamheid die er is bij alleenstaande 75+ers. Daarbij hebben we getracht de haalbaarheid te vergroten door de doelgroep specifiek en concreet te maken. De definitie van eenzaamheid volgens de Jong Gierman luidt: Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde relaties. In de definitie staat centraal dat het bij eenzaamheid om een subjectief oordeel over de sociale relaties gaat, en dat negatieve gevoelens of ervaringen daarbij centraal staan. Wat de relaties betreft, gaat het zowel om de kwantiteit als kwaliteit daarvan. Incidentele gevoelens van eenzaamheid zijn niet altijd een probleem, maar langdurige eenzaamheid kan een negatieve impact op iemands leven hebben. Aangezien de WHO-definitie van gezondheid (Machteld Hubert 2014) is veranderd van ervaren fysieke klachten naar een vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren, in het licht van de fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven is gezondheid niet langer meer strikt het domein van de zorgprofessionals, maar van ons allemaal. Het gaat immers om het vermogen om met veranderende omstandigheden om te kunnen gaan. De werkgroep die het overleg vormgegeven heeft, bestaat uit een huisarts, praktijkverpleegkundige, Specialist Ouderenzorg, maatschappelijk werker en diëtist. De groep is ontstaan vanuit de brainstormsessie kwetsbare ouderen georganiseerd door OWZ de Burgt. De genoemde professionals hebben de taak op zich genomen om in kaart te brengen waar de behoefte aan ouderenzorg in Barneveld ligt. Inzicht te krijgen in de problematiek eenzaamheid rondom de ouderen in Barneveld. Rond dit thema is nog geen onderzoek gedaan in de gemeente Barneveld. Als we beter inzicht hebben in de aard en omvang van de eenzaamheid kunnen we beter bepalen of er noodzaak is voor specifieke programma s voor eenzaamheid. Daarbij is de inzet van de informele zorg (Welzijn, gemeente) onontbeerlijk. Kennis uitwisselen en samen werken kan bijdragen om de gezondheid van de eenzame inwoners van Barneveld te verbeteren. Dat zou een mooi streven zijn! Zoals gezegd: gezondheid is niet meer alleen het domein van de zorgverleners, er is veel meer dat onze gezondheid waarde geeft!

5 1. Literatuuronderzoek. Gevoelens van eenzaamheid kunnen leiden tot gezondheidsproblemen. Bron Filosofe Anja Machielse, Veel medische consumptie door ouderen berust op eenzaamheidsproblematiek, (Bron: uitspraak Rob van der Sande van de V&VN: artikel Dokter ik ben zo eenzaam, medisch contact juli 2016). Ongeveer 4% van de Nederlandse bevolking van 15 jaar en ouder voelde zich sterk eenzaam, terwijl ruim 58% zich matig eenzaam voelde in De cijfers tussen 2012 en 2015 omtrent eenzaamheid veranderen nagenoeg niet. Wel wordt er een relatie met leeftijd en geslacht gevonden. De mate van eenzaamheid neemt toe met de leeftijd en mannen voeler zich meer eenzaam dan vrouwen. In de groep 75 jaar en ouder geeft aan 66% enigszins eenzaam te voelen en 7 % sterk eenzaam (CBS-rapport Eenzaamheid in Nederland, Jacqueline van Beuningen Susanne de Witt, September 2016) Eenzaamheid kan leiden tot meer gezondheidsklachten waarbij de relatie met chronische stress een impact heeft op de immuunrespons. Onderzoekers vonden dat mensen die zich eenzaam voelen meer kans hebben op een re activatie van een latent herpesvirus en produceren meer inflammatoir gerelateerde cytokines en Tumor Necrosis Factor op acute stress dan mensen die zich meer sociaal verbonden voelen. (Loneliness predicts pain, depression, and fatigue: understanding the role of immune dysregulation. Jaremka LM, Psychoneuroendocrinology Aug;38(8): ) Eenzaamheid functioneert als een chronische stressor die een slecht gecontroleerde immuunreactie uitlokt. Deze verhoogde aantallen proteïnes worden vonden bij ontstekingen. Chronische ontstekingen worden geassocieerd met diverse aandoeningen zoals HVZ, DM type II, artritis en Alzheimer evenals de kwetsbaarheid en verlies van functies die ontstaan gaan met het ouder worden. Er zijn aanwijzingen dat (langdurige) eenzaamheid gerelateerd is aan depressies en hartaandoeningen (Cacioppo et al., 2006; Thurston en Kubzansky, 2009). Onderzoek toont bovendien aan dat eenzaamheid de kans op vroeg overlijden vergroot (Penninx et al., 1997). Van Tilburg en De Jong Gierveld (2007) maken onderscheid naar verschillende typen van eenzaamheid, waarbij zij zich baseren op het onderscheid dat Weiss maakte tussen emotionele en sociale eenzaamheid [1973J: Bij emotionele eenzaamheid is sprake van een subjectief ervaren gemis van een emotioneel hechte band en/of een intieme relatie meteen partner of hartsvriend(in). Bij sociale eenzaamheid is er sprake van een subjectief ervaren gemis van betekenisvolle relaties met een bredere kring van mensen zoals kennissen, buren, collega's, mensen die dezelfde interesse delen in hobby of sport etc. Onderzoek laat zien dat emotionele eenzaamheid zwaarder weegt voor mensen dan sociale eenzaamheid; het is moeilijker om mee te maken en mogelijk ook moeilijker op te lossen. Een combinatie van emotioneel en sociaal beleefde eenzaamheid is het meest ernstig; in feite is er dan sprake van meervoudige eenzaamheidsproblematiek.

6 Oorzaken van eenzaamheidsgevoelens kunnen liggen op verschillende niveaus: In de persoon zelf (microniveau): het ontbreken van essentiële sociale vaardigheden, weinig zelfvertrouwen en negatief zelfbeeld, gezondheidsproblemen, immobiliteit door fysieke of materiele beperking. De persoon is niet (voldoende) in staat om relaties aan te gaan of te onderhouden In de omstandigheden (mesoniveau): het tekort aan contact met andere mensen of intieme relatie o.a. door overlijden, verhuizing, scheiding, immigratie. In de maatschappij (macroniveau): individualisering, afname van traditionele sociale verbanden, toename van arbeidsparticipatie van o.a. vrouwen, langer doorwerken, verzakelijking van de zorg- en dienstverlening waardoor er minder contactmomenten zijn. Gezondheidsmonitor GGD en RIVM en CBS Uit de gezondheidsmonitor van 2012 zie we bij de 85+ het percentage emotioneel eenzamen toenemen in vergelijk met de sociaal eenzaam. Terwijl bij de het percentage sociaal eenzaam duidelijk hoger ligt. Alleenstaanden geven in 6 % ernstig eenzaam te voelen en 62% enigszins, hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen leeftijd. In het rapport Kwetsbare ouderen (Sociaal en Cultureel planbureau, Den Haag 2011) is geraamd dat dat het aantal kwetsbare 65-plussers zal stijgen van bijna in 2010 tot meer dan1 miljoen in Er is specifiek naar de leefvorm van de kwetsbare ouderen gekeken. De conclusie is we dat deze toename van kwetsbare ouderen voor twee derde bestaat uit alleenwonenden.

7 Alleenwonende ouderen zijn een belangrijke doelgroep van beleid. Zij zijn vaker kwetsbaarder dan samenwonenden. Deze bevinding sluit aan bij eerder onderzoek vanuit SCP waaruit bleek dat alleenwonenden een lagere levensverwachting hebben, zich minder gezond voelen en vaker lichamelijke beperkingen hebben. Uit de meting van kwetsbaarheid blijkt dat alleenwonenden vaker meervoudige en complexe problematiek hebben. Lichamelijke en psychosociale problemen stapelen zich op met een groot risico op opname in een instelling of overlijden binnen drie jaar. Uit een onderzoek naar het taboe op eenzaamheid van het nationaal ouderenfonds (2016) bleek eerder al dat acht op de tien ouderen het lastig vinden hun isolement te bespreken. Dit is een risicofactor wat we meenemen aangezien dit van invloed kan zijn op de respons. Fokkema en van Tilburg (2006) geven drie oplossingsrichtingen in de aanpak van eenzaamheid; Netwerkontwikkeling: verhogen van het aantal maar vooral van de kwaliteit van de relaties, door nieuwe relaties aan te gaan dan wel bestaande relaties te intensiveren of te verbeteren. Normverlaging: het bijstellen van de wensen en verwachtingen die men heeft van relaties, bijvoorbeeld het idee los te laten dat je per se een partner nodig hebt om gelukkig te zijn of dat de kinderen dagelijks langs moeten komen of moeten bellen, etc. Leren omgaan met gevoelens van eenzaamheid; door relativering, afleiding, of berusting. De eerste richting wordt het vaakst toegepast in de zorg- en welzijnsinstellingen, door het aanbieden van activiteiten, afleggen van huisbezoeken, stimuleren van contacten. Dat heeft onder ander ook te maken met het participatiebeleid van onder andere de WMO. De tweede

8 en derde oplossing ligt meer op het terrein van de individuele hulpverlening zoals het maatschappelijk werk of geestelijke gezondheidszorg. Er zijn een vijftal interventiemogelijkheden te onderscheiden om eenzaamheidsgevoelens te voorkomen of aan te pakken (Onderzoeksbureau CMO Groningen 2010): Van belang is een planmatig aanpak bij eenzaamheidsbestrijding of het voorkomen ervan. Dus: inventariseren wat er allemaal al gebeurd op dit gebied in de wijk of regio; een sociale kaart. Zoeken van samenwerkingspartners die deskundig zijn en toegang hebben tot de doelgroep. Analyseren wat nodig is om eenzaamheid te voorkomen en te bestrijden. Een structurele inbedding van de activiteiten in de organisaties. 2. Doelstelling Doelstelling opgesteld door werkgroep eenzaamheid ouderen Stichting OWZ de Burgt - Inventarisatie van de beleving van eenzaamheid bij alleenstaande 75+ ers binnen de patiëntenpopulatie van stichting OWZ de Burgt. Gemeten door een gevalideerde eenzaamheidstest waarbij inzicht wordt gegeven in de soort eenzaamheid (emotioneel of sociaal) maar ook de mogelijkheid wordt gegeven om oplossingen aan te dragen om de eenzaamheid te kunnen verminderen. De respons is 60% en de resultaten zijn verwerkt voor eind december 2016.

9 3. Methode/Plan van aanpak. Doelgroep. We richten ons op de 75-plussers binnen huisartsen de Burgt daarin hebben wij ons gericht op de alleenstaanden. Deze zijn onder te verdelen in twee groepen: - Verweduwd en alleenwonend: personen van wie de partner overleden is en die niet samenwonen zoals hierboven omschreven. - Anders alleenwonend: personen die niet samenwonen en niet verweduwd zijn, zoals hierboven omschreven. Werkgroep. De werkgroep komt op afspraak bijeen en pakt dan taken op die bijdragen aan de doelen en ambities. Deze doelen en ambities zijn gezamenlijk opgesteld. In dit document is ook een tijdschema opgenomen waarin de acties staan uitgeschreven. Enquête. Om de eenzaamheid te meten hebben we gekozen voor de eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld. Deze schaal is uitgebreid gevalideerd voor wetenschappelijk onderzoek naar eenzaamheid. De schaal van De Jong Gierveld kan als een valide meetinstrument beschouwd worden die zowel de sociale als emotionele eenzaamheid aangeeft en samenhangt met partnerstatus, netwerkomvang, ontvangen van steun (De Jong Gierveld & Van Tilburg, 2007). De individuele toepasbaarheid ervan is niet voldoende uitgetest en hebben deze dus ook anoniem verwerkt. De schaal bestaat uit elf vragen waarin het woord eenzaamheid niet genoemd wordt. We hebben wel de mogelijkheid toegevoegd voor opmerkingen dan wel oplossingen waardoor ouderen zelf mee kunnen denken in mogelijke vervolgacties. Huidige situatie Obstakels Kortetermijndoelstelling 1. Brainstormsessies over korte termijn doelstelling(en). 2. Inzicht krijgen in eenzaamheid bij ouderen. Deze aanschrijven en in kaart brengen. 1. Niet inzichtelijk wat Welzijn Barneveld al op schrift heeft m.b.t. dit onderwerp 2. Is er budget voor financiering project vanuit OWZ 3. Goedkeuring bestuur Inventarisatie naar eenzaamheid en mogelijke oorzaken onder de 75+ populatie van stichting OWZ de Burgt.

10 Q Iom Welzijn/Raedelijn en literatuuronderzoek een diagnostische eenzaamheidstest kiezen om te versturen - Selecteren doelgroep binnen Huisartsen de Burgt - Begeleidend schrijven opstellen - Printen brieven/enveloppen en voor 15 aug opsturen - 1 e week September 2016 brieven retour Q Q Eind oktober 2016 resultaten beschrijven voor Achmea + evt. doel beschrijven voor november voorlopige resultaten presenteren tijdens algemene vergadering OWZ - Project afronden voor eind dec Rapport rondsturen aan Welzijn Barneveld en Elan, Stimenz voor eventueel vervolg interventie mogelijkheden. 4. Resultaten Respons en uitkomsten eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld en Kamphuis We hebben in augustus 2016 een enquête verzonden naar 272 alleenstaande 75+ers. We hebben 151 ingevuld retour gekregen (59%), 9 stuks niet ingevuld of niet meegenomen na overleg huisarts.

11

12 Vraag Uitkomsten vragen enquête eenzaamheid Ja Nee Min of Meer 1. Er is altijd wel iemand in mijn omgeving bij wie ik met mijn 71% 16% 18% dagelijkse problemen terecht kan 2. Ik mis een goede vriend of vriendin 16% 67% 16% 3. Ik ervaar leegte om mij heen 16% 60% 23% 4. Er zijn genoeg mensen op wie ik in geval van narigheid 67% 9% 23% kan terugvallen 5. Ik mis gezelligheid om mij heen 18% 56% 28% 6. Ik vind mijn kring van kennissen te beperkt 11% 68% 19% 7. Ik heb veel mensen op wie ik volledig kan vertrouwen 56% 16% 25% 8. Er zijn voldoende mensen met wie ik mij nauw verbonden 73% 14% 12% voel 9. Ik mis mensen om mij heen 17% 64% 18% 10. Vaak voel ik me in de steek gelaten 9% 79% 11% 11. Wanneer ik daar behoefte aan heb kan ik altijd bij mijn vrienden terecht 64% 9% 26%

13 Van de diverse scores op de vragen zijn de gemiddelden berekend: Gebaseerd op de vragen 2,3,5,6,9,10 Gemiddelde Emotionele 2,16 eenzaamheidsscore Missende gemiddelde Emotioneel 0,07 eenzaamheidsscore Gebaseerd op de vragen 1,4,7,8,11 Gemiddelde Sociale eenzaamheidsscore 1,60 Missende gemiddelde Sociale 0,05 eenzaamheidsscore Totale eenzaamheid 3,76 De eenzaamheidsscore kan worden ingedeeld in: Niet eenzaam (score 0,1 of 2) Matige eenzaamheid (score 3 t/m 8) Sterke eenzaamheid (score 9 of 10) Zeer sterke eenzaamheid (score 11) De resultaten op individueel niveau zijn niet getest; alleen de totalen op de betreffende vragen. Oplossingen die de geënquêteerden zelf aandragen: - Het zou leuk zijn als er af en toe iemand langs zou komen voor een kop koffie. Ik ben 95 en heb niet veel kennissen en familie meer - Meer naar buiten gaan, bijvoorbeeld wandelmiddagen - Soms is het moeilijk om recepten aan te vragen, dat komt omdat ik dan niemand persoonlijk aan de lijn krijg. Kan daar niet een uurtje voor uitgetrokken worden? - Relevante vragen zouden zijn: Is de tv uw beste vriend?, Geeft de kerk steun?, Kunt overweg met de computer? - Stuur eens een kaartje voor verjaardag, vakantie, bijzonderheden, met feestdagen. - Iemand die mij helpt of bij staat om bijvoorbeeld een betere scootmobiel te kunnen krijgen, Iemand die de wegen weet bij zaken waar ik zelf niet uit kom. Opmerkingen die geënquêteerden hebben meegegeven - Tot nu toe ben ik mobiel en kan mij goed redden, komt daar verandering in dan wordt het anders - Ik heb maar 1 persoon die ik volledig kan vertrouwen en dat is mijn dochter die ook mijn mantelzorger is. - Ik heb een fijne vriendin, wij gaan regelmatig een dagje weg en ik heb ook goed contact met mijn kinderen - Deze uitslag geeft misschien een verkeerd beeld, ik ben 76 jaar en kern gezond heb nooit hulp nodig maar geef vaak nog hulp. Heb veel familie en kinderen om mij heen en weet dat dit ook anders kan. Heb al 3 vriendinnen en 2 jongere zussen door de dood verloren. Ik ben wel een dankbaar en zeer bevoorrecht mens.

14 - Ik mis mijn echtgenote - Ik ervaar veel zorg van de HDS - Alle eer voor Nebo Plus wat al veel voor de bejaarde doet. Ook deze zorg voor en om ouderen stellen wij zeer op prijs. Ga zo door! - Beste dokter: Ondanks dat ik mij niet eenzaam voel heb ik soms een unheimisch gevoel - Waar kan je een vriend van in de 80 of wat jonger vinden? 1 die alert is, bereidwillig met begrip en liefde, maar zeker ook zich geborgen weet bij God, er blij om is want Hij laat ons nooit in de steek. Samen muziek luisteren en desnoods zingen en dankbaar zijn voor alles wat je nog hebt. Ik wens jullie sterkte en wijsheid toe. - Uiteindelijk moet je het toch zelf doen. Er zijn goede momenten en ook vervelende ogenblikken, dat je je man erg mist en dat missen wordt niet minder. - Door mijn leeftijd worden mijn vrienden en kennissenkring kleiner i.v.m. overlijden. - Je moet nooit verhuizen als je boven de 80 bent (naar een andere plaats) - Ik heb gezegd dat ik als eenling hier ben gekomen en voel mij nog steeds een eenling. Ik wist dat dat komen zou - Ik heb geen vrienden meer, die zijn overleden. Ook geen broers en zussen meer. - Nu kan ik nog boodschappen doen, fietsen en naar de kerk gaan maar als dit niet meer gaat zal ik wel eenzaam worden want mijn vrienden zijn al zo oud (84 jaar) - Wat wordt er gedaan met mijn antwoorden? En wat merk ik daarvan? - Ik woon in een aanleunwoning van Nebo plus. Er wordt veel georganiseerd en daar kan ik ook aan deelnemen. Daardoor hoef ik mij niet te vervelen en ik heb genoeg aanspraak - Niet zeuren gewoon doorgaan - Geweldig die betrokkenheid voor ouderen - Kunt u de oproep over 1 jaar herhalen? dan kan alles weer anders zijn. Ik ben 88,5 jaar en veel van mijn vrienden zijn ook redelijk in leeftijd gevorderd - Ik voel mij niet eenzaam alhoewel ik wel dagen heb dat ik de hele dag niemand zie. 5. Conclusies/aanbevelingen De berekeningen zijn gedaan m.b.t. de 151 ingevulde formulieren die zijn geretourneerd, dit is 59% en dus 1% minder dan de doelstelling. We zijn echter van mening dat 151 wel voldoende in aantal is om uitslagen te interpreten. Er is binnen de steekproef sprake van een matige totale eenzaamheidsscore. Opgemerkt dient te worden dat de steekproef gehouden is onder alleenstaanden (een risicogroep) en de cijfers gepresenteerd door CBS is voor de gehele populatie van 75 jaar en ouder wel of niet alleenstaand. De verwachting zou dan toch zijn dat de cijfers in de steekproef nog hoger zouden zijn dan de landelijke cijfers. Bij de cijfers van CBS voor alleenstaanden is er geen onderscheid gemaakt in leeftijd en wijken de percentages niet veel af van de algehele bevolking (6 % ernstig en 62% enigszins). Een mogelijke verklaring voor de lage eenzaamheidsscores kunnen zijn een hoge sociale samenhang die er in Barneveld is en een overwegend harmonische belevingswereld (wijkscan Raedelijn 2014). Afzonderlijk scoren de gemiddelde emotionele en sociale eenzaamheid met 2,16 en 1,6 niet hoog waardoor ze afzonderlijk niet een groot probleem lijkt binnen de geënquêteerden. Wel

15 dient opgemerkt te worden dat de emotionele eenzaamheid (sprake van een subjectief ervaren gemis van een emotioneel hechte band en/of een intieme relatie met een partner of hartsvriend(in)) hoger scoort dan de sociale eenzaamheid. De landelijke cijfers laten juist zien dat de sociale eenzaamheid pas hoger scoort dan de sociale eenzaamheid bij 85+ers. Een verklaring zou kunnen zijn dat er meer 85+ers deel hebben genomen aan de enquête, echter we hebben de enquêtes anoniem laten invullen dus kunnen dit niet aantonen dan wel verwerpen. Voor een volgend onderzoek zou dit wel een aanvulling kunnen zijn om meerdere determinanten toe te voegen zoals leeftijd, geslacht en woonverband. De percentages die in de literatuur worden beschreven door de landelijke cijfers van het CBS: 66% enigszins en 7% ernstig eenzaam kunnen wij niet reproduceren aangezien wij alleen de gemiddelde van de vragen hebben berekend maar niet per persoon een score hebben berekend. Hierdoor kunnen we helaas onze cijfers niet goed vergelijken met de landelijke cijfers. Dit zou in een groter onderzoek buiten deze steekproef van meerwaarde kunnen zijn. Wij kunnen dus niet aantonen hoe groot de groep is met ernstige eenzaamheidsgevoelens binnen de steekproef. De matige totale score van 3,76 ondersteunt niet onze hypothese dat eenzaamheid een grote factor is binnen de patiëntengroep van Stichting OWZ de Burgt. Echter de matige respons van de enquêtes kan hierbij toch een vertekend beeld geven en men dient alert te zijn op eenzaamheidsklachten bij ouderen aangezien dit gezondheidsschade met zich mee brengt maar dit dus op individueel niveau. Onderscheid tussen emotionele en sociale eenzaamheid is van belang in de te kiezen interventie. Het feit dat er door de deelnemers veel opmerkingen zijn toegevoegd geeft aan dat zij betrokken zijn en deze opmerkingen zouden ook onderdeel van een interventie kunnen zijn. Zoals in de literatuur wordt aanbevolen is de diagnostiek/screening te verbeteren bij zorgverleners zou als aanbeveling kunnen gelden door gebruikt te maken van het screeningsinstrument van Machteld Huber; Mijn positieve gezondheid. MijnPostieveGezondheid test zou een goed score instrument kunnen zijn om de gezondheid van kwetsbare ouderen in kaart te brengen waarbij ook mogelijke eenzaamheidsproblematiek aan het licht komt en het dus maatwerk betreft. Tevens kan een ecogram bijdragen aan het in kaart brengen van het netwerk van de patiënt en mogelijk inzetbaar voorde interventie van eenzaamheid. Hierbij lijkt het vanzelfsprekend dat indien er al een overzicht is van het netwerk van de patiënt door een andere organisatie dat deze met elkaar gedeeld kan worden. Het aanschuiven van deze medewerkers van het sociale domein bij een multidisciplinair overleg kan een goede aanvulling zijn als eenzaamheid een rol speelt op de gezondheid van een patiënt. De mogelijkheden van het sociale domein en informele inzet dienen bekend te zijn bij de zorgverleners en verdere ontwikkeling en verspreiding van sociale kaart (tevens project waaraan OWZ de Burgt deelneemt) onder de zorgverleners zodat zij gerichter kunnen verwijzen naar de juiste instelling/domein waardoor de gezondheid van de patiënt niet achteruit gaat.

16 6. Nawoord. De werkgroep spreekt haar dank uit naar iedereen die hieraan heeft meegewerkt en is van mening dat het uitvoeren van gezamenlijke onderzoeken bijdraagt een betere samenwerking. Op deze manier kunnen problemen goed in kaart worden gebracht en ook breder worden gekeken naar oplossingen. Dit rapport wordt aangeboden aan Welzijn Barneveld, Elan en Stimenz die mogelijk dit ter ondersteuning kunnen gebruiken voor eventuele interventies voor eenzaamheids-problematiek. Dit rapport is vrij om doorgestuurd te worden naar derden die belangstelling hiervoor hebben. Er kunnen geen rechten worden ontleend aan dit rapport. 7. Literatuur Rapport kwetsbare ouderen Sociaal cultureel planbureau SCP 2011, Rapport Kwetsbaar alleen Sociaal cultureel planbureau SCP-juli 2011 Artikel Dokter ik ben zo eenzaam, medisch contact juli 2016 Voltooid leven, Commissie-Schnabel, okt 2016 Filosofe Anja Machielse, 2016 Eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld en Kamphuis (1985) Positieve Gezondheid, Machteld Huber (2014) Loneliness predicts pain, depression, and fatigue: understanding the role of immune dysregulation. Jaremka LM, Psychoneuroendocrinology Aug;38(8): ) CBS-rapport Eenzaamheid in Nederland, Jacqueline van Beuningen Susanne de Witt, September 2016) Wijkscan Barneveld (Raedelijn 2014) Je hebt iemand nodig Onderzoeksbureau CMO Groningen (2010)

17 8. Bijlages 8.1 Bijlage 1. Toelichting Eenzaamheidsschaal van de Jong Gierveld en Kamphuis (1985) De schaal is ontwikkeld voor gebruik in wetenschappelijk onderbouwd vragenlijstonderzoek. Het gebruik van de scores in dit soort onderzoek is bijvoorbeeld gericht op het berekenen van een gemiddelde score over honderden of duizenden ondervraagden. Hoewel de instrumenten zorgvuldig zijn ontworpen en veel onderzoek is verricht naar hun bruikbaarheid is niet bekend of ze ook toepasbaar zijn voor het bepalen van het al dan niet eenzaam zijn van afzonderlijke personen. Daarom is het niet toegestaan deze instrumenten voor zo'n toepassing te gebruiken Stap 1 Tel het aantal neutrale en positieve antwoorden ("min of meer", "ja",) op de items 2, 3, 5, 6, 9, 10. Dit is de emotionele eenzaamheidsscore. Tel het aantal keren dat niet geantwoord is op de items 2, 3, 5, 6, 9, 10. Dit is de missende emotionele eenzaamheidsscore. Tel het aantal neutrale en negatieve antwoorden ("min of meer", "nee",) op de items 1, 4, 7, 8, 11. Dit is de sociale eenzaamheidsscore. Tel het aantal keren dat niet geantwoord is op de items 1, 4, 7, 8, 11. Dit is de missende sociale eenzaamheidsscore. Stap 2 Berekende de totale eenzaamheidsscore als de optelling van de emotionele eenzaamheidsscore en de sociale eenzaamheidsscore. Stap 3 De totale eenzaamheidsscore is alleen geldig wanneer de optelling van de missende emotionele eenzaamheidsscore en de missende sociale eenzaamheidsscore 0 of 1 is. De sociale eenzaamheidsscore is alleen geldig wanneer de missende sociale eenzaamheidsscore 0 is. De emotionele eenzaamheidsscore is alleen geldig wanneer de missende emotionele eenzaamheidsscore 0 is. Stap 4 Desgewenst kan de totale eenzaamheidsscore nader ingedeeld worden naar vier niveaus: niet eenzaam (score 0, 1 of 2), matige eenzaamheid (score 3 t/m 8), sterke eenzaamheid (score 9 of 10) en zeer sterke eenzaamheid (score 11). 8.2 Bijlage 2. CBS Eenzaamheid in Nederland, kerncijfers

18 8.3 Bijlage 3. Positieve gezondheidsthema s volgens Machteld Huber