Eenzaamheid bij ouderen: Ambities en mogelijkheden

Transcriptie

1 Eenzaamheid bij ouderen: Ambities en mogelijkheden Prof. dr. Anja Machielse Cliëntenbelang Amsterdam 27 september 2016 Foto: Eamonn Doyle Het project van de UvH 1

2 Onderwerpen Wat is eenzaamheid en waarom is het een probleem? Wat kunnen we doen aan eenzaamheid en hoe kunnen we het voorkomen of verminderen? 2 Het project van de UvH 2

3 Wat is eenzaamheid en waarom is het een probleem? Het project van de UvH 3

4 Sociale verbondenheid Sociale relaties voorzien in fundamentele sociale bestaansvoorwaarden Identiteit en zelfrespect Sociale integratie Sociale steun Het project van de UvH 4

5 Positief verband met welzijn, gezondheid en de ervaring van een zinvol leven Sociale relaties sociaal kapitaal + buffer Ontbreken ervan sociale kwetsbaarheid Het project van de UvH 5

6 Omvang netwerk kwaliteit netwerk Eenzaamheid sociaal isolement Het project van de UvH 6

7 Eenzaamheid in Nederland (> 18 jaar) 62% 30% Niet eenzaam Matig eenzaam Ernstig eenzaam 8% Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2012) 7 Het project van de UvH 7

8 Eenzaamheid in Nederland (> 75 jaar) 50% 40% Niet eenzaam Matig eenzaam Ernstig eenzaam 10% Bron: Gezondheidsmonitor (GGD, CBS, RIVM, 2012) Het project van de UvH 8

9 Risicofactoren Een hoge leeftijd Gezondheidsproblemen Sociaaleconomische factoren (Langdurige) mantelzorg Etniciteit Woonomgeving Het project van de UvH 9

10 Life-events Gevolgen voor het sociale netwerk Belangrijke kantelmomenten in het leven Het project van de UvH 10

11 Man, 73 jaar Er komt ziekte in je leven en dan laten ze het afweten. Als het niet goed met je gaat, blijven mensen weg. Dat is mijn ervaring. En je wil het zelf ook niet. Je wil liever contacten als je over leuke dingen kan praten. En dan krijg je op een gegeven moment dat je toch op weer op jezelf bent aangewezen. Het project van de UvH 11

12 Kwetsbaarheid van ouderen Gezondheidsproblemen/mobiliteit Afnemende zelfredzaamheid Toenemende afhankelijkheid Tegelijk: sociale verschraling Het project van de UvH 12

13 Vrouw, 91 jaar Ik had zes broers en een zus, en ik was de jongste. Maar als je de jongste bent, dan blijf je alleen achter, dan gaat alles om je heen weg, dat verdwijnt. En in een tamelijke korte tijd, misschien in een jaar of vijf, is het allemaal weg gevallen. Vrienden ook. Ik had een hartstikke fijne vriendenkring, maar alles is weg. Allemaal weg. Het project van de UvH 13

14 Verlieservaringen Zingevingsvragen Gevoel van overbodigheid Het project van de UvH 14

15 Kwetsbaarheid Fysiek en/of psychisch medische oplossingen Andere dimensie van kwetsbaarheid - Kwaliteit van leven zingeving - Sociaal contacten Het project van de UvH 15

16 Welzijnsrisico Gezondheidsrisico Participatierisico Het project van de UvH 16

17 Wat kunnen we doen aan eenzaamheid? Het project van de UvH 17

18 Actie op 3 niveaus Meer aandacht voor elkaar Op tijd herkennen van (zorgwekkende) situaties van eenzaamheid Zo nodig: effectieve hulp inzetten Het project van de UvH 18

19 Meer aandacht voor elkaar Bevorderen sociale verbanden Ondersteunen van bewonersinitiatieven Wijknetwerken Permanente dialoog Sleutelfiguren Publiekscampagnes Het project van de UvH 19

20 Op tijd herkennen Stille problematiek Schaamte en taboe Onzichtbaar en passief Zorgmissend / zorgmijdend Maar ook: Handelingsverlegenheid Het project van de UvH 20

21 Willy Oldegarm 21 Het project van de UvH 21

22 Maatwerk Aansluiten bij iemands specifieke situatie, behoeften, ambities en motivaties Het project van de UvH 22

23 Vrouw, 64 jaar Het is goed bedoeld, maar dan komen ze met allerlei adviezen, dan krijg je zo n algemene opmerking: Oh, dan moet je dit of dat. En dan denk je: daar heb ik niets aan Ze moeten kijken wat voor leven je geleid hebt. Je kan toch niet zeggen: iedereen moet A, B of C doen. Ik wil bepaalde dingen gewoon niet, want die passen niet bij mij. Het project van de UvH 23

24 Interventieprofielen Bron: Machielse, 2015 Het project van de UvH 24

25 Vrouw, 62 jaar Na het overlijden van mijn man, was ik heel diep in de put. Ik moest alles zelf doen en dat is heel moeilijk... Dat heb ik nooit gehoeven, want ik had een man: ik hoefde maar te knippen en hij deed alles. Het project van de UvH 25

26 Interventieprofielen Het project van de UvH 26

27 Man, 79 jaar Als jong mannetje was ik al een loner. Ik heb nooit een normaal leven geleid. Ik ben een beetje een misfit. Ik ben niet helemaal compleet. Sociaal en emotioneel, mentaal, ben ik niet volgroeid. Ik ben niet helemaal af. Het project van de UvH 27

28 Interventieprofielen Bron: Machielse, 2015 Het project van de UvH 28

29 Vrouw, 73 jaar Je hebt hier in de buurt ook zo n wijkcentrum... daar hebben ze bijvoorbeeld zo n borduurmiddag of ze hebben een klaverjasmiddag en als je daar dan naartoe gaat dan moet je je verplicht happy voelen. En dat weerhoudt mij dan om daarnaar toe te gaan Daar moet je echt, als ze wat tegen je zeggen, ook weer antwoord geven. Niet dat ik dat niet wil, maar ja Het project van de UvH 29

30 Interventieprofielen Bron: Machielse, 2015 Het project van de UvH 30

31 Vrouw, 69 jaar Ik heb geen behoefte aan contacten met andere mensen. Omdat ik niet wil praten over mijn leven en mijn problemen. Als ik erover praat, wordt ik heel verdrietig. Daarom vermijd ik mensen. Het project van de UvH 31

32 Realistische verwachtingen Eenzaamheid is niet altijd oplosbaar!! Mogelijkheden: - Netwerkontwikkeling en activering - Vergroten zelfstandigheid - Praktische problemen oplossen - Stabiliseren van de situatie - Leren omgaan met de situatie - Emotionele steun - Vangnet Het project van de UvH 32

33 Conclusies Valkuil: - Te hoge verwachtingen - Te veel willen Preventie, verzachting, voorkomen escalatie Vereist: bewustwording en deskundigheid Samenwerking van organisaties, vrijwilligers en burgers Het project van de UvH 33

34 Dank voor uw aandacht! Foto: Eamonn Doyle 34 Het project van de UvH 34

35 Meer informatie Machielse, A. (2015). Ouderen in sociaal isolement. Ervaren baat van hulp. Utrecht: Movisie. Machielse, A. (2011). Bestrijding van sociaal isolement bij ouderen. In: Openbaar Bestuur. Tijdschrift voor beleid, organisatie en politiek 21 (9), pp Machielse, A. (2011) Sociaal isolement bij ouderen: een typologie als richtlijn voor effectieve interventies. In: Journal of Social intervention, 20 (4), pp Machielse, A. & R. Hortulanus (2011). Sociaal isolement bij ouderen. Op weg naar een Rotterdamse aanpak. Amsterdam: SWP. Machielse, A. (2006). Onkundig en onaangepast. Een theoretisch perspectief op sociaal isolement. Utrecht: Jan van Arkel. Machielse, A. (2003). Niets doen, niemand kennen. Den Haag: Elsevier Overheid. Het project van de UvH 35