Bestrijden Laaggeletterdheid in Waalwijk van A tot Z ( vastgesteld door het college van gemeente Waalwijk)

Transcriptie

1 Bestrijden Laaggeletterdheid in Waalwijk van A tot Z ( vastgesteld door het college van gemeente Waalwijk) Meedoen in de maatschappij is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Niet iedereen kan gedrukte en geschreven informatie gebruiken en begrijpen. Veel mensen hebben moeite met het lezen en schrijven. Deze notitie Bestrijden Laaggeletterdheid in Waalwijk van A tot Z richt zich op de aanpak van laaggeletterdheid en analfabetisme bij Volwassenen. Met het vaststellen van de notitie Waalwijk Taalrijk in december 2014 heeft het college besloten niet alleen in te zetten op de taalontwikkeling van het kind, maar ook in te zetten op het terugdringen van laaggeletterdheid bij de ouders. Visie van Waalwijk Taalrijk is: Taal is een basisvoorwaarde voor kinderen om optimaal hun talenten te kunnen ontwikkelen. Binnen de gemeente Waalwijk streven we ernaar dat elk kind en elke ouder functioneel geletterd is en blijft. Samenwerking tussen ouders en professionals op basis van partnerschap is hiervoor noodzakelijk. Daarom staat deze notitie niet op zich zelf. Het is een logisch vervolg op de ingeslagen weg. Met de Startbijeenkomst Waalwijk Taalrijk op 20 mei 2015 is een enthousiaste start gemaakt met het programma. Aan de vervolgbijeenkomst in juni 2016 hebben 160 professionals en vrijwilligers deelgenomen. Partijen zijn bereid het uitvoeringsplan Waalwijk Taalrijk uit te voeren. Het uitvoeringsplan is op 26 juli 2016 vastgesteld door het college. De aanpak in Waalwijk wordt zowel regionaal als landelijk uitgedragen. Bovendien wordt Waalwijk Taalrijk genoemd als good practice bij de ministeries van SZW, OCW en VWS. Om de laaggeletterdheid van de ouders effectief aan te pakken is het belangrijk dat er een passend aanbod volwasseneneducatie beschikbaar is zowel in het formele als het informele circuit. 1

2 Analfabetisme en laaggeletterdheid In Nederland zijn ongeveer 1,3 1 miljoen mensen boven de 16 jaar die moeite hebben met lezen en schrijven. Analfabetisme is niet kunnen lezen en schrijven. Laaggeletterdheid is te veel moeite hebben met lezen en schrijven om voldoende te kunnen functioneren in het dagelijks leven. Iemand kan dan bijvoorbeeld niet zelf een treinkaartje kopen, bijsluiters van medicijnen lezen of formulieren invullen. Kick off bijeenkomst Tel mee met taal (tekening: Jochem Galema) Beter meedoen in de samenleving Laaggeletterden hebben moeite om volwaardig mee te kunnen doen in de samenleving. Uit de publicatie Feiten & Cijfers van de Stichting Lezen en Schrijven blijkt dat: 1. Deelname aan taaltrajecten leidt tot een betere taalbeheersing, de meeste deelnemers aan taaltrajecten beschikken over verbeterde schrijfspreek- en luistervaardigheden. 2. Een betere taalbeheersing ervoor zorgt dat mensen zelfredzamer, sociaal actiever en gelukkiger zijn en zo een betere plek in de samenleving krijgen. 3. Een betere taalbeheersing leidt tot een betere economische situatie: betere arbeidsmarktpositie en beter functioneren van de werknemers. 4. De gezondheidssituatie van geletterden is in een aantal opzichten beter; zij ontwikkelen gezondheidsvaardigheden en ervaren minder snel problemen. 5. Investeren in taalscholing zorgt ervoor dat mensen doorstromen naar andere vormen van opleiding. Zij werken zo structureel aan het bereiken en behouden van hun status als geletterde. 6. Aandacht voor lezen en schrijven op jonge leeftijd gaat laaggeletterdheid tegen. 1 Bij facts meer (Waalwijkse)achtergrondcijfers 2

3 Communiceren via de digitale weg Door de ontwikkelingen zoals de toenemende digitalisering krijgen laaggeletterden steeds meer moeite om de ontwikkelingen in onze samenleving bij te houden. De digitale dienstverlening is niet meer weg te denken. Of het nu gaat om het aanvragen van een paspoort, internetbankieren of het declareren van zorgkosten. Laaggeletterden kunnen deze ontwikkeling niet of nauwelijks bijbenen en raken steeds meer afhankelijk van derden. De bibliotheek Waalwijk verzorgt Klik en Tikcursussen en Digisterker cursussen. Klik en Tik is gericht op het digitaal vaardiger maken, Digisterker op het kunnen communiceren met de overheid o.a. met DigiD. Doelgerichte aanpak Laaggeletterdheid moet doelgericht en breed maatschappelijk aangepakt worden. De doelstelling is om het aantal laaggeletterden in Waalwijk blijvend terug te dringen via preventie (Waalwijk Taalrijk) en curatie (educatie voor volwassenen). Educatie voor Volwassenen Via de Wet Educatie Beroepsonderwijs (WEB) kunnen volwassenen taalonderwijs volgen. De WEB richt zich voornamelijk op lezen en schrijven voor volwassenen met Nederlands als eerste taal (NT1) en basiseducatie voor allochtone volwassenen zonder inburgeringsplicht (NT2). Contactgemeente Tilburg moet in overleg met de regiogemeenten een regionaal educatieplan 2 opstellen. In dit programma wordt aangegeven welke activiteiten in de regio Midden Brabant worden bekostigd uit de rijksbijdrage. Feiten & Cijfers laaggeletterdheid Laaggeletterdheid is een probleem. 1 op de 9 mensen in Nederland tussen de 16 en 65 jaar is laaggeletterd. In totaal zijn dat 1,3 miljoen Nederlanders die grote moeite hebben met lezen en schrijven. Twee derde is van Nederlandse afkomst en een derde is van buitenlandse afkomst. 57% van hen is vrouw en 43% is man. Ongeveer 43% van de laaggeletterden is werkloos of inactief op de arbeidsmarkt. Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving naar schatting jaarlijks 556 miljoen euro. Een groot deel van deze kosten (circa 63%) wordt veroorzaakt door een verminderde productiviteit en verminderde belastinginkomsten. Een lagere productiviteit betekent op de middellange termijn een lager inkomen voor de laaggeletterde. Hier komen de uitkeringskosten voor werkloze laaggeletterden nog bij. Deze kosten worden geschat op circa 75 miljoen per jaar (of circa 75 per laaggeletterde persoon/ per uitkeringsontvanger). 3 2 Toelichting op Het Regionaal Educatieplan Midden Brabant bij de letter R. 3 Bron 3

4 Rapport Ken uw doelgroep : Cubiss 4 heeft in november 2015 binnen het verzorgingsgebied van de Bibliotheek Midden-Brabant in kaart gebracht waar in de verschillende wijken en kernen kwetsbare groepen wonen. Om vast te stellen om welke kwetsbare groepen het gaat en welke omvang deze hebben is er een meta-analyse uitgevoerd.hiervoor is gebruik gemaakt van gegevens uit verschillende databronnen die samenhangen met het feit of iemand zich in een kwetsbare positie bevindt. In deze rapportage wordt onder kwetsbare groepen verstaan: groepen mensen, woonachtig in o.a. de gemeente Waalwijk die in een potentieel kwetsbare positie verkeren. Een kwetsbare inwoner is een persoon die niet zelfredzaam is en daardoor niet in staat tot maatschappelijke participatie. Naar schatting is 7% van de potentiële beroepsbevolking laaggeletterd. Deze mensen beschikken over onvoldoende vaardigheid om te kunnen omgaan met de lees- en schrijftaken in het dagelijks leven en op het werk. Ze hebben niet het niveau om in de kenniseconomie en de moderne westerse samenleving adequaat te functioneren. Rapport Ken uw doelgroep : De kans op laaggeletterde inwoners: De wijken Waalwijk-Centrum + Besoyen, Baardwijk + Laageinde + De Hoef, Antoniusparochie +Bloemenoord, Zanddonk + Meerdijk 5 worden als zeer kwetsbaar aangemerkt. In deze wijken is een relatief grote kans op taalachterstand en laaggeletterdheid. Vrijhoeve heeft een iets minder grote kans, maar de kans op laaggeletterde inwoners is bovengemiddeld groot. Sprang + Landgoed Driessen, Capelle + Nieuwe vaarten Waspik is de kans op laaggeletterde inwoners gemiddeld. De kans op maatschappelijke kwetsbare inwoners: De wijken Waalwijk-Centrum + Besoyen, Baardwijk + Laageinde + De Hoef, Antoniusparochie + Bloemenoord, Zanddonk + Meerdijk, Sprang+ Landgoed Driessen en Vrijhoeve worden zeer hoog gekwalificeerd. Capelle + Nieuwe Vaart en Waspik worden hoog aangemerkt. Opvallende zaken uit de onderliggende indicatoren: Opleidingsniveau: Het aandeel laagopgeleide 19 tot 65 jarigen is in de gemeente Waalwijk erg hoog, in verhouding tot de regio Hart van Brabant en Nederland als totaal. 5% van de jarige inwoners heeft geen of een lage opleiding genoten 31% MAVO of LBO. Het aandeel laagopgeleide ouderen (65 +) is in de gemeente Waalwijk eveneens erg hoog, namelijk 72%. Hart van Brabant (67%) en in Nederland (64%). Etniciteit: In Baardwijk + Laageinde + De Hoef is een kwart van de inwoners in het buitenland geboren of zijn/haar ouders in het buitenland geboren. Ook in de Antoniusparochie + Bloemenoord (20%), Zanddonk + Meerdijk (19%) en Waalwijk-Centrum + Besoyen (17%) wonen relatief veel allochtonen. Het percentage allochtone inwoners ligt in Waalwijk op 15. Het gemiddelde percentage in Hart van Brabant is 17 en in Nederland 22. In Waalwijk wonen 422 vrouwen tussen de 30 en 55 jaar die in een westers land, anders dan Nederland zijn geboren. Daarnaast wonen er 668 vrouwen tussen 30 en 55 jaar die in een niet-westers land zijn geboren. In de wijken Baardwijk+ Laageinde + De Hoef wonen de meeste niet-westerse allochtoonse vrouwen. Er wordt ingeschat dat er in Waalwijk laaggeletterde vrouwen (zowel allochtoon als autochtoon) in de leeftijd van 30 tot 55 jaar wonen. 4 Onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Bibliotheek Midden-Brabant en EVA(Educatie voor Vrouwen met Ambitie) 5 Cubiss heeft de wijken Meerdijk en Zanddonk samengevoegd. De Meerdijk kent veel koopwoningen in een duurdere segment, Zanddonk heeft veel sociale huurwoningen. Dit geeft een vertekend beeld. 4

5 Inkomen: In 2014 ontving 3% van de beroepsbevolking in Noord- Brabant een bijstandsuitkering. Het landelijk percentage is 3,9. In alle wijken is het percentage uitkeringsgerechtigden lager dan het landelijk gemeente. Uitzondering is de wijk Baardwijk + Laageinde + De Hoef. Hier ligt het percentage op 4,8. Dit geldt ook voor het aantal arbeidsongeschikten. Ook hier wijkt de wijk Baardwijk + Laageinde + De Hoef met 7,8% negatief af ten op zichte van het Noord Brabantse gemiddelde van 6,8% en het Landelijk gemiddelde van 7,1%. Het gemiddelde persoonlijk inkomen in Waalwijk ligt onder het Brabantse gemiddelde. Waar een Brabander met een inkomen gemiddeld op jaarbasis ontvangt is dit in Waalwijk Type woning: In Waalwijk is 32% van het aantal woningen in bezit van een wooncorporatie. Dit is nagenoeg gelijk aan het landelijke percentage. Leefbaarheid: De sociale cohesie in Waalwijk wordt positief beoordeeld. Uit de deelscores blijkt dat de score op sociale samenhang lager is dan het landelijk gemiddelde. De totale score van Waalwijk is 2. De score is bepaald op basis van objectieve kenmerken. Meting op basis van subjectieve kenmerken zoals de mate van tevredenheid van de inwoners laat zien dat 47% van de inwoners van 19 tot 64 ontevreden is over de betrokkenheid in de buurt. De veiligheid ligt boven het landelijk gemiddelde. Eenzaamheid: 41% van de 19 tot 65 jarige inwoners voelt zich eenzaam. Hiervan voelt 8% zich zelfs zeer eenzaam. Het landelijk percentage inwoners (19 tot 65 jaar ) die zich matig of zeer eenzaam voelt bedraagt 37%. Het gemiddeld percentage Regio Hart van Brabant is eveneens % van de 65 plussers voelt zich eenzaam. Hiervan voelt 10% zich zelfs zeer eenzaam. Het landelijke percentage inwoners (ouder dan 65 jaar) die zich matig of zeer eenzaam voelt bedraagt 46%. Het gemiddeld percentage Hart van Brabant is 45%. 9% van de 19 tot 65 jarigen geeft aan niet genoeg mensen in het eigen netwerk te hebben om terug te kunnen in geval van narigheid. Gemiddeld percentage Hart van Brabant is 8. 12% van de 65 plussers geeft aan niet genoeg mensen in het eigen netwerk te hebben om terug te kunnen vallen in het geval van narigheid. Gemiddeld percentage Hart van Brabant is 9. Gezondheid: 24 % van de inwoners van 19 tot 65 jaar ervaart problemen met de gezondheid ( gaat wel tot zeer slecht. Bij 65 plussers bedraagt het percentage 42. Hiervan geeft 8 % van 19 tot en met 65 jarigen aan niet de dingen te kunnen doen die men zou willen. Bij de 65 plussers is het percentage 20%. Jonge potentieel kwetsbare kinderen: In 2015 woonden in Waalwijk kinderen in de leeftijd van 2 tot 6 jaar. Hiervan waren 190 peuters en 175 kleuters geïndiceerd voor een VVE ( Voor en Vroegschoolse indicatie). Het volledige rapport van Cubiss is als bijlage bij deze notitie toegevoegd. 5

6 Gezamenlijke aanpak laaggeletterdheid via Tel mee met Taal Bovenstaande gegevens uit het onderzoek van Cubiss laten zien dat ook in Waalwijk laaggeletterdheid bij volwassenen een issue is. Alhoewel er geen concreet aantal laaggeletterden in het rapport genoemd wordt, geeft het rapport voldoende aanleiding om te veronderstellen dat in Waalwijk een grote groep inwoners niet of onvoldoende in staat is om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken. Deze mensen verliezen met de steeds verdergaande digitalisering de zelfredzaamheid. Uit diverse onderzoeken blijkt dat laaggeletterd zijn problemen oplevert op verschillende leefgebieden. De ministeries van OCW, SZW en VWS hebben daarom hun krachten gebundeld en willen met het actieprogramma Tel mee met Taal voorkomen dat mensen met een beperkte taalvaardigheid aan de kant komen te staan. Het programma Tel mee met Taal richt zich op drie domeinen: het gezin, de arbeidsmarkt en de gezondheidszorg. Dit zijn de terreinen waar de grootste problemen rondom taalachterstand en laaggeletterdheid spelen en waar de verbinding tussen de organisaties het meest kansrijk is. De vier kernelementen uit Tel mee met Taal zijn: Lokale netwerkaanpak met als doelstelling dat landelijk Nederlanders een aantoonbaar verbeterde taalbeheersing hebben en hun maatschappelijke participatie is toegenomen. Beoogde resultaten zijn onder andere een duurzame infrastructuur per arbeidsmarktregio, trainen van vrijwilligers als taalmaatje/taalcoach en het inrichten van taalpunten. Taalakkoorden met als doelstelling dat gemeenten regie houden en verantwoordelijkheid nemen met andere partijen om het taalnetwerk duurzaam te maken. Beoogde resultaten zijn onder andere taalakkoorden te sluiten, werkgevers te betrekken bij de taalakkoorden en een stimuleringsbudget beschikbaar te stellen voor moeilijk bereikbare doelgroepen. Binnen het taalakkoord zijn de domeinen gezin, arbeidsmarkt en gezondheid essentiële elementen. Leesbevordering met als doelstelling landelijk 1 miljoen jonge kinderen tot en met de basisschoolleeftijd te bereiken met leesbevordering. Beoogde resultaten zijn onder andere de invoering van BoekStart bij alle basisbibliotheken, het gebruik van BoekStart in de kinderopvang en de implementatie van de Bibliotheek op school in het basisonderwijs, vmbo en havo/vwo. 6 Experimenteren met als doelstelling het verbinden van taal en andere onderwerpen en daarmee moeilijk bereikbare doelgroepen te bereiken. Beoogde resultaten zijn onder andere een groter bereik van kinderen van laagtaalvaardige ouders en van laaggeletterde 50-plussers zodat die laatsten gezondheidswinst behalen. 6 Leesbevordering is een belangrijke pijler in het Waalwijk Taalrijk programma 6

7 Het programma Tel mee met Taal sluit aan bij de doelstellingen van de gemeente Waalwijk. Enerzijds met de uitgangspunten Waalwijk Taalrijk anderzijds met de aanpak vanuit de WEB. Bij de WEB zien we dat de focus de afgelopen jaren vooral gelegen heeft op de bijstandsgerechtigden en de zogenaamde doorburgeraars 7 omdat deze groepen relatief makkelijk op te sporen zijn via Baanbrekers. Door volwasseneneducatie te koppelen aan het Waalwijk Taalrijk programma, kunnen we ook andere groepen bereiken en via de WEB ondersteunen met een passend aanbod. Harde taaleis bijstandsgerechtigden Zonder Nederlands te begrijpen en te spreken is het moeilijker om aan het werk en daarmee uit de bijstand te komen. Vanaf 1 januari 2016 zijn gemeenten verplicht om van bijstandsgerechtigden te verlangen dat zij actief werken aan hun taalvaardigheid. Van bijstandsgerechtigden wordt verwacht dat zij zich inspannen om een basisniveau te bereiken. Doen ze dit niet dan kan de bijstandsuitkering verlaagd worden. We verwachten dat met de uitvoering van de Wet Taaleis in de bijstand het beroep op de WEB toeneemt. In het Regionaal Educatieplan wordt hier rekening mee gehouden. Informeel en formeel aanbod Vanuit de taaleis in de bijstand, maar ook via de aanpak Waalwijk Taalrijk waarbij de focus niet alleen op het kind maar ook op de ouder gelegd wordt, zullen inwoners op zoek gaan naar mogelijkheden om de Nederlandse taalvaardigheden te verbeteren. Volwassen kunnen via het volwassenenonderwijs (WEB) ondersteund worden. De WEB richt zich op het lezen en schrijven voor volwassenen met Nederlands als eerste taal (NT1) en basiseducatie voor allochtone volwassenen zonder inburgeringsplicht. De WEB wordt gerekend tot het formele aanbod en kan voor een deel van de doelgroep een te grote stap zijn. Veel mensen hebben behoefte aan een laagdrempelige voorziening om met taal te oefenen omdat de stap naar het formeel aanbod te ver is. Jongeren vaak niet in beeld De vaardigheden op het gebied van lezen en schrijven van kinderen nemen af. Tegelijkertijd vraagt de huidige kennissamenleving juist steeds meer van onze vaardigheden om informatie te verwerken. Zo moeten laaggeschoolde werknemers tegenwoordig veiligheidsvoorschriften kunnen lezen, grafieken begrijpen en percentages berekenen. De jongeren doen ogenschijnlijk gewoon mee in de maatschappij. Ze gaan naar school en zijn actief op sociale media. De problemen ontstaan meestal pas als ze aan het werk willen en ze geen behoorlijke sollicitatiebrief kunnen schrijven. Naar schatting is 7% van de jongeren (16 tot 24 jaar) laaggeletterd. Omdat de meeste van deze jongeren tot op zekere hoogte wel kunnen lezen en schrijven is deze laaggeletterdheid lastig te herkennen. Jongeren erkennen hun probleem ook vaak niet. Als de jongeren wél in beeld zijn, is het moeilijk een passend en doeltreffend aanbod te bieden. In de aanpak van het voorkomen van laaggeletterdheid door middel van het uitvoeringsprogramma Waalwijk Taalrijk moet 7 Iemand die aan de inburgeringsplicht heeft voldaan maar wel behoefte heeft aan een extra taalaanbod wordt doorburgeraar genoemd. 7

8 laaggeletterdheid bij jongeren voorkomen worden. Voor de laaggeletterde jongeren (16+) moet extra aandacht komen op het herkennen en bespreekbaar maken van de laaggeletterdheid. Vaak is er met deze jongere meer aan de hand, zoals problemen in de thuissituatie, werkloosheid, voortijdig schoolverlaten etc. Deze jongeren komen via team WijZ en Baanbrekers in beeld en wanneer laaggeletterdheid herkend wordt, zal dit bespreekbaar worden gemaakt. Voor deze jongeren zal naast het huidige aanbod een extra aanbod, specifiek gericht op de jongeren ontwikkeld moeten worden. Mogelijk dat hiervoor een experimenteer subsidie via het actieprogramma Tel mee voor Taal aangevraagd kan worden. 8 Ketenaanpak voor duurzaam succes In het aanvalsplan laaggeletterdheid 9 kwam CINOP o.a. tot de conclusie dat de bestrijding van laaggeletterdheid op de lange termijn effect heeft, als wordt begonnen bij jonge kinderen (en hun ouders). Daarbij moet taal centraal worden gesteld in het onderwijs en moeten werkgevers worden gestimuleerd om lees- en schrijfcursussen aan te bieden aan werknemers. In het Aanvalsplan Laaggeletterdheid wordt gepleit voor een continue ketenaanpak, waarbij ook werkgevers een belangrijke partner zijn. Het Waalwijkse bedrijf DOCDATA heeft het landelijk taalakkoord voor werkgevers mede ondertekend. Bij de letter S meer informatie over de samenwerking in Waalwijk. Laaggeletterdheid herkennen Laaggeletterdheid is een overkoepelende term voor mensen die grote moeite hebben met lezen en schrijven. Een laaggeletterde is iemand met taalniveau 1F (het niveau waarmee een kind de basisschool hoort te verlaten) of lager. Dit houdt in dat een laaggeletterde wel een beetje kan lezen en een beetje kan schrijven, maar hier grote moeite mee heeft. Het zijn dus geen analfabeten, want die kunnen helemaal niet lezen en schrijven, zelfs niet een beetje. Als laaggeletterde ben je niet in staat gedrukte of geschreven informatie te gebruiken. Je kunt niet volwaardig meedoen in de maatschappij, thuis en op het werk. Je hebt bijvoorbeeld grote moeite met formulieren invullen voor bijvoorbeeld zorgtoeslag en straatnaamborden lezen. Mensen verbergen hun laaggeletterdheid vaak goed, omdat ze zich schamen voor dit probleem. Ze gebruiken regelmatig excuses om onder het lezen uit te komen. Laaggeletterdheid bestrijden begint met het herkennen en bespreekbaar maken. Vervolgens kan samen met de laaggeletterde op zoek gegaan worden naar een aanbod. Professionals kunnen getraind worden om laaggeletterdheid te herkennen én bespreekbaar te maken. Stichting Lezen en Schrijven biedt workshops herkennen laaggeletterdheid aan voor professionals en vrijwilligers. De Taalmeter is een online tool waarmee organisaties op een snelle en eenvoudige manier mensen op het spoor kunnen komen die mogelijk moeite hebben met lezen. In het kader van de Waalwijk Academie willen we voor gemeentelijke professionals een aantal workshops aanbieden. 8 Inspirerend voorbeeld Rotterdam waar jongeren via het jongerenloket worden gescreend op taalvaardigheden door middel van de taalmeter 9 Opbrengsten in beeld Rapportage Aanvalsplan Laaggeletterdheid

9 Middelen voor de volwasseneducatie Tot 2015 maakten de WEB middelen onderdeel uit van het gemeentelijk participatiebudget. Per 1 januari 2015 loopt de uitkering van het WEB-budget via de centrumgemeenten in de 35 arbeidsmarktregio s. De verplichte besteding van WEB-middelen bij ROC s, de gedwongen winkelnering, komt vanaf dat moment deels te vervallen. De WEB gelden zijn geoormerkt voor volwasseneducatie. De contact gemeente (Tilburg) dient verantwoording af te leggen over de besteding van de WEB middelen aan het Ministerie van OCW. Voor 2016 is voor de arbeidsmarktregio Midden Brabant in totaal een bedrag van beschikbaar voor volwasseneneducatie. Dit is de optelsom van de budgets die door het Rijk zijn toegerekend aan de 11 gemeenten in de regio. Het budget voor Waalwijk bedraagt ,69. Nieuwkomers: Geen tijd te verliezen Gemeenten in Nederland staan voor de grote opgave om de extra instroom asielaanvragers met een voorlopige verblijfsvergunning te huisvesten. Deze nieuwe Waalwijkse inwoners moeten snel integreren en een toekomstperspectief hebben. Werken en snel de Nederlandse taal leren horen daarbij. Tot voor kort werd de prioriteit bij het leren van de Nederlandse taal gelegd en kwam het vinden van werk op een later moment pas aan de orde. In het rapport Geen tijd te verliezen 10 pleit de WRR voor integrale aanpak in plaats van de tijdelijke aanpak voor een snelle integratie. Vergunninghouders zijn inburgeringsplichtig en zijn volgens de inburgeringswet zelf verantwoordelijk voor de inburgering. Gevolg hiervan is dat gemeenten geen middelen meer krijgen om een taalaanbod te doen en dat inburgeraars ook geen toegang meer hebben tot de WEB. Ondersteuning via het informeel aanbod is wel mogelijk om daarmee het leren van de Nederlandse taal te versnellen, bijvoorbeeld via taalmaatjes projecten. De taalmaatjes mogen daarentegen via de WEB wel opgeleid en ondersteund worden. In Waalwijk is via de WEB in 2015 gestart met een Train de trainer project. Het project wordt uitgevoerd door het ROC Tilburg en ContourdeTwern. ContourdeTwern koppelt de vrijwillige taalcoach aan anderstaligen zoals vergunninghouders, arbeidsmigranten en inburgeraars. Taalcoaching verbetert het taalniveau, zelfvertrouwen en de participatie en integratie van anderstaligen. Ze vinden sneller (vrijwilligers)werk, een inburgeringscursus of opleiding. Het vergroot het netwerk van de anderstalige én de vrijwillige taalcoach en het leidt tot kennis over elkaars cultuur en wederzijds begrip. Ouderen: taalvaardigheid neemt af Uit landelijk onderzoek 11 blijkt dat minimaal 21,5% van de 65 plussers laaggeletterd is. Met het ouder worden neemt de taalvaardigheid af. Veel mensen die nu laaggeletterd zijn, hebben een goede basis meegekregen in het regulier onderwijs. Mensen die in hun werk of dagelijkse routine weinig lezen of schrijven lopen het risico om hun taalvaardigheid te verliezen. Daarnaast zijn er ouderen die destijds op veertienjarige leeftijd de school hebben verlaten en zijn gaan werken. Deze groep mensen hebben vaak moeite om brieven en 10 Geen tijd te verliezen: van opvang naar integratie van asielmigranten rapport van de Wetenschappelijke raad voor het Regeringsbeleid (WRR) van december Buisman & Houtkoop

10 formulieren te lezen en te begrijpen. Deze groep ouderen krijgen, met de toenemende digitalisering steeds meer moeite om zelf de administratie te regelen. De ouderen zijn daarom een belangrijke doelgroep voor het Taalhuis Waalwijk (zie verder in deze notitie). Partners in Waalwijks taalnetwerk Voor veel laaggeletterden is de drempel hoog om zich in te schrijven voor een taalcursus. In Waalwijk houden verschillende organisatie zich bezig met de groep laaggeletterden, ieder vanuit de eigen opdracht. Om laaggeletterdheid effectief, maar vooral ook duurzaam aan te pakken is het belangrijk dat de verschillende organisaties in de nabije omgeving van laaggeletterden samen werken. De ouder die via de 0-6 jarige aanpak in beeld is, kan ook bij Baanbrekers in beeld zijn vanwege een uitkering. Laaggeletterdheid kan effectief worden aangepakt waar de grootste problemen rondom taalachterstanden en laaggeletterdheid spelen: gezin, arbeidsmarkt en de gezondheids(zorg). Met de aanpak Waalwijk Taalrijk is een enthousiaste start gemaakt om laaggeletterdheid in Waalwijk integraal aan te pakken. Het is logisch om in de aanpak van laaggeletterdheid volwassenen aan te sluiten op dit netwerk. De partners zijn: de gemeente Waalwijk, het onderwijs, de Bibliotheek Midden-Brabant, ContourdeTwern en het ROC Tilburg. Verder wordt samenwerking gezocht met Baanbrekers en Vluchtelingenwerk. Werkgevers zijn op dit moment nog niet direct betrokken. In het kader van Waalwijk Taalrijk is de ambitie uitgesproken om de vraag en aanbod op één fysieke plaats samen te laten komen in een Taalhuis Waalwijk. Verder toelichting op de vorming van het Taalhuis Waalwijk bij de letter T. Q(k)walitatief en divers taalaanbod Het educatiebudget van de WEB blijft een specifieke uitkering die alleen ingezet mag worden voor opleidingen Nederlandse taal en rekenen voor niet inburgeringsplichtige volwassenen. De opleidingen waarvoor het educatiebudget ingezet kan worden zijn zowel bij aanbieders die een erkend diploma afgeven (formeel aanbod) als bij aanbieders die geen diploma afgeven maar enkel onderwijs bieden (non-formeel aanbod). In 2016 moet minimaal 50% van het WEB besteed worden bij een ROC. Door deze veranderingen hebben gemeenten meer bestedingsvrijheid bij het samenstellen van een regionaal educatie aanbod passend bij de diversiteit van de doelgroep. De wetswijziging biedt meer ruimte om lokaal maatwerk aan te bieden. In 2016 is hiermee een voorzichtige start gemaakt. Dat wil zeggen dat 10% buiten het ROC Tilburg om besteed mag worden. In het regionaal educatieplan vindt uitwerking plaats. Regionaal educatieplan Midden-Brabant en te bereiken resultaten a. Regionaal educatieplan Contactgemeente Tilburg heeft samen met de regiogemeenten een educatieplan opgesteld. De regiogemeenten verwachten dat in de toekomst er meer behoefte zal zijn aan een informeel aanbod in plaats van een formeel aanbod. Gemeenten willen liever met lokale partners dichtbij de burgers afspraken maken. Het ROC Tilburg zal daarom steeds meer de samenwerking met de lokale partners 10

11 moeten gaan zoeken zodat er een goede balans tussen formeel en informeel aanbod ontstaat. In worden de volgende educatie trajecten (regionaal) aangeboden: Nederlandse taal en rekenen gericht op alfabetiseringen en op het ingangsniveau van het Beroepsonderwijs. Nederlands als tweede taal gericht op beheersing van een basisniveau Nederlandse taal. Nederlands als tweede taal 1 en 2 die opleiden voor het diploma Nederland/ Staatsexamen. Het lokaal aanbod bestaat uit: Trainen, begeleiden en adviseren van vrijwilligers op oefenprogramma s ter ondersteuning van bovenstaande trajecten. Project Baanbrekers: doorburgertrajecten voor inburgeraars die wel aan de inburgeringsplicht hebben voldaan maar extra taalondersteuning nodig hebben evenals bijstandsgerechtigden die vanwege de Wet taaleis moeten werken aan de Nederlandse taalvaardigheden. Opzet van een Taalnetwerk en een Taalhuis. b. Te bereiken resultaten Op basis van het Regionaal Educatieplan heeft contactgemeente Tilburg een Programma van Eisen opgesteld voor het ROC Tilburg. Voor de te bereiken resultaten zijn als subsidievoorwaarden opgenomen: Monitoring Financiën: minimaal 4 maal per jaar vindt rapportage plaats. Monitoring resultaten in termen van onderwijsoutput: Verbetering van prestaties op het gebied van Nederlandse taal en/of rekenen. Betere beheersing van de Nederlandse taal en/of rekenbeheersing. Effect op sociale inclusie. Samen bouwen aan een Taalnetwerk in Waalwijk Om laaggeletterdheid effectief aan te pakken is het belangrijk om een duurzame infrastructuur op te zetten. Maatschappelijke partners zowel professionals als vrijwilligers werken samen en bouwen daarmee een sluitend taalnetwerk op, om hulp te bieden aan de laaggeletterden. Dit gebeurt op landelijk, regionaal en gemeentelijk niveau. Vier organisaties 13 hebben de handen ineen geslagen tot een gezamenlijke aanpak laaggeletterdheid in de 12 Het regionaal Educatieplan Midden Brabant 2016 is als bijlage bij deze notitie gevoegd. 13 MST/ ROC Tilburg / Contour de Twern / Bibliotheek Midden Brabant 11

12 Midden Brabant en een project opgezet onder de noemer Taalnetwerk. Het Taalnetwerk wordt ondersteund door de landelijke Stichting Lezen en Schrijven. Het Taalnetwerk is gestart in Tilburg en wordt uitgerold naar de volledige arbeidsmarktregio. In 2016 worden er verschillende taalhuizen geopend o.a. in Tilburg en Waalwijk. Speerpunten van het Taalnetwerk: In beeld brengen doelgroep en huidig bereik; Inventarisatie van het educatieve aanbod; Taalakkoord sluiten: gezamenlijke aanpak, de kracht van verbinding; Taalhuis opzetten: herkenbare plek in de wijk / dicht bij de doelgroep waar laaggeletterden terecht kunnen; Inzet van meer vrijwilligers, getraind volgens eenzelfde methode; Verbinding maken in de regio tussen taalhuizen, educatief aanbod en vrijwilligers. Te bereiken resultaten: Burgers met een taalvraag moeten makkelijker de weg vinden naar een taalaanbieder en direct naar het meest passende aanbod worden geleid. De drempel om educatie te gaan volgen moet lager worden, zeker voor Nederlandstalige laaggeletterden. Meer taalvragers worden bediend door professionele docenten en/of vrijwilligers. De ondersteuning, scholing, coaching van vrijwilligers moet leiden tot een kwalitatief goede uitvoering. De vraag naar educatie leidend is voor het aanbod. Oprichten van Taalhuizen in de regio Midden-Brabant in samenwerking met lokale partners. In Waalwijk is in januari van dit jaar een werkgroep (Taalnetwerk Waalwijk) gestart met als doel om in de tweede helft van 2016 een Taalhuis Waalwijk te openen. Taalhuis Waalwijk een fysieke plek voor taal In het Taalhuis komen vraag en aanbod op taalgebied bij elkaar. Een duidelijke plek voor laaggeletterden, taalaanbieders, taalactiviteiten en collectie. In een Taalhuis wordt door meerdere partijen samengewerkt. Daarmee worden meer laaggeletterden bereikt en ontstaat er een gevarieerd aanbod dat goed aansluit op de verscheidenheid aan taalvragen van laaggeletterden. In het regionaal Educatieplan voor 2016 is opgenomen dat er in Waalwijk in 2016 een Taalhuis wordt gestart. Het Taalhuis Waalwijk wordt gevestigd in de Bibliotheek Waalwijk aan de Wilhelminastraat. De beoogde opening is 29 september De werkgroep Taalnetwerk Waalwijk wil een intentieverklaring als onderlegger van het Taalhuis opstellen. De partners van het Taalhuis Waalwijk ondertekenen deze intentieverklaring tijdens de opening van het Taalhuis Waalwijk. Deze partners zijn: Bibliotheek Midden- Brabant, ContourdeTwern, ROC Tilburg, MST, Stichting Leerrijk Waalwijk en de gemeente Waalwijk. In de verklaring wordt het beoogde 12

13 doel, de intentie tot samenwerken en samenwerkingsafspraken opgenomen. Deze intentieverklaring geldt als opmaat om te komen tot een breder Taalakkoord in 2017 met meer samenwerkingspartners. Zoals bedrijven, Casade, Baanbrekers en Vluchtelingenwerk. Uniek concept Waalwijk Taalrijk uitgangspunt Het Taalhuis Waalwijk gaat uit van het bestaande en bouwt voort op dat wat er al is. Voor de gemeente Waalwijk wordt gebruik gemaakt van de samenwerking en de verbindingen die zijn ontstaan vanuit de aanpak Waalwijk Taalrijk. Visie bestrijden laaggeletterden Waalwijk Voor het bestrijden van laaggeletterden volwassenen sluiten we aan bij de visie van Waalwijk Taalrijk. Voor het bestrijden van laaggeletterdheid bij volwassenen is het uitgangspunt: elke volwassene is en blijft functioneel geletterd. Wat gaan we doen om laaggeletterdheid te bestrijden? Uit het rapport Ken uw doelgroep van Cubiss blijkt dat ook in Waalwijk een noodzaak bestaat om laaggeletterdheid aan te pakken. Als we laaggeletterdheid niet aanpakken zal een groot deel van de Waalwijkers in de toekomst moeite hebben om volwaardig mee te doen in de samenleving. Het kunnen lezen en schrijven zal o.a. door de digitalisering steeds belangrijker worden. Wat gaan we concreet doen om te zorgen dat iedere volwassene functioneel geletterd is en blijft? De inzet van volwasseneneducatie in Waalwijk wordt gekoppeld aan het uitvoeringsprogramma Waalwijk Taalrijk. In het regionaal educatieplan 2017 en verder voor de WEB wordt geopteerd voor een flexibele inzet van middelen om daarmee meer mogelijkheden te hebben om met de middelen meer lokaal maatwerk te verlenen. In 2016 in Waalwijk een Taalhuis openen. Ondertekenen van een intentieverklaring van het Taalnetwerk Waalwijk in 2016 met als uiteindelijke doel om in 2017 een Taalakkoord te sluiten met alle (belangrijke) partners die zich inzetten op het bestrijden en voorkomen van laaggeletterdheid. Workshops herkennen laaggeletterdheid via de Waalwijk Academie aan te bieden in samenwerking met Stichting Lezen en Schrijven. Xtra financiële middelen voor aanpak laaggeletterdheid Om laaggeletterdheid te bestrijden zetten we ook financiële middelen in. In 2016 verstrekken we een opstartsubsidie van om de start van het Taalhuis Waalwijk financieel mogelijk te maken. Vanaf 2017 zijn de structurele kosten van het Taalhuis Waalwijk ,-. Dit wordt op basis van cofinanciering in samenwerking met de partners mogelijk gemaakt. 13

14 Y(ei)gen verantwoordelijkheid stimuleren In het kader van minder overheid en meer samenleving verwachten we van onze inwoners dat zij autonoom zijn en daar waar nodig zelf op zoek gaan naar een oplossing voor een ondervonden probleem. Laaggeletterdheid staat zelfredzaamheid en autonoom handelen in de weg. Bij het herkennen en bespreekbaar maken van laaggeletterdheid zal het nemen van de eigen verantwoordelijk om hier iets aan te doen gestimuleerd worden. Zelfredzaamheid bereiken door werken aan taalvaardigheden Geletterdheid is de basis van de participatie: duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt, het bevordert de zelfredzaamheid en het verbetert de mogelijkheden om deel uit te maken van een sociaal netwerk Bijlagen Bijlage 1: Ken uw doelgroep Kwetsbare groepen, van Cubiss november