Najaarscongres. PENSIOEN: Maatschappelijk vraagstuk? Of politieke speelbal? 22 november

Transcriptie

1 Najaarscongres PENSIOEN: Maatschappelijk vraagstuk? Of politieke speelbal? 22 november 1

2 Agenda uur Opening en Inleiding Helen Heijbroek, voorzitter KPS uur Introductie Dr. Lennart Booij, dagvoorzitter uur Op weg naar een sterke tweede pijler? Prof.dr. Theo Nijman, lid commissie Goudswaard uur Van pensioencrisis tot pensioen(r)evolutie Prof.mr.drs. Mark Heemskerk, bijzonder hoogleraar Pensioenrecht uur PAUZE uur Paneldiscussie: Hoe gaan we verder? Verkenning van mogelijke alternatieven Panel: Mirjam Bink, ONL voor Ondernemers Willem Reijn, ANBO Michiel Hietkamp, CNV Jongeren Thomas Ronnes, Jonge Socialisten Discussie wordt in goede banen geleid door Lennart Booij Afsluiting, lunch en mogelijkheid van bezoek aan Louwman Museum 2

3 Opening en Inleiding Helen Heijbroek, voorzitter KPS 3

4 Een sterk merk in ontwikkeling Benz patent motor car 1886 Benz 5hp phaeton 1895 Benz Duc Victoria 1900 Merceds Benz K Torpedo 1926 Mercedes Benz Nurburg Mercedes Benz spezial roadster

5 en op de toekomst voorbereid.. Mercedes Benz SLR Mercedes benz F Cell Roadster 5

6 Nederlands pensioenstelsel: sterk merk Toppositie wereldwijd, maar.. 6

7 Gaan we voor grondige verbouwing? Rijksmuseum 7

8 Of is alleen nieuwbouw toekomstbestendig? Welkom in het Louwman Museum 8

9 Bouwstenen 9

10 Agenda uur Opening en Inleiding Helen Heijbroek, voorzitter KPS uur Introductie Dr. Lennart Booij, dagvoorzitter uur Op weg naar een sterke tweede pijler? Prof.dr. Theo Nijman, lid commissie Goudswaard uur Van pensioencrisis tot pensioen(r)evolutie Prof.mr.drs. Mark Heemskerk, bijzonder hoogleraar Pensioenrecht uur PAUZE uur Paneldiscussie: Hoe gaan we verder? Verkenning van mogelijke alternatieven Panel: Mirjam Bink, ONL voor Ondernemers Liane den Haan, ANBO Michiel Hietkamp, CNV Jongeren Thomas Ronnes, Jonge Socialisten Discussie wordt in goede banen geleid door Lennart Booij Afsluiting, lunch en mogelijkheid van bezoek aan Louwman Museum 10

11 Introductie Dr. Lennart Booij, dagvoorzitter 11

12 Op weg naar een sterke tweede pijler? Prof.dr. Theo Nijman, lid commissie Goudswaard 12

13 Op weg naar een sterke tweede pijler? Theo Nijman Tilburg University November 2013

14 Agenda Wat stond er ook al weer in Goudswaard en Frijns? Zijn we na vier jaar discussie iets opgeschoten? Kernvragen nu bij invulling tussenvariant FTK Juist deze maanden essentieel voor realiseren aanbevelingen Tijdige evolutie voorkomt revolutie Welke vragen moeten aan de orde komen in de al aangekondigde vervolg discussie over verdere hervormingen van het Nederlandse stelsel? 14

15 Goudswaard rapport: Op naar een sterke tweede pijler Belangrijkste elementen uit het rapport: Onvermijdelijke afruil kosten, ambitie en risico Er worden terecht grote beleggingsrisico s genomen maar risico s niet helder belegd (incomplete contracten) Sluit direct aan bij Frijns! Spanning (spagaat) tussen groepen deelnemers Meer of minder beleggingsrisico Al dan niet afdekken van renterisico Gebrek aan transparantie Onrealistische verwachtingen over pensioenuitkomst Geen inschatting van mate van onzekerheid Transparant zijn over (waarde van) zachte individuele rechten 15

16 Discussie Inmiddels breed draagvlak voor stijging pensioenleeftijd als t.z.t. levensverwachting hoger dan thans ingeschat (LAM) Begrip gegroeid voor belang van indexatie en voor uitkeringen die deels meebewegen met behaalde rendementen (RAM/AFS) Lang blijven hangen in precieze invulling zachte rechten, duidelijkheid lijkt er nu snel te komen Grote vraag wat te doen met opgebouwde rechten. Is het juridisch b.v. houdbaar om het bedrag per jaar te verlagen omdat men doorgaans langer pensioen zal krijgen? of om in de tussenvariant FTK korten van rechten over meer jaren dan nu al het geval is uit te smeren? 16

17 Generatie-akkoord mei 2013 Akkoord tussen aantal ouderen organisaties (ANBO, Unie KBO, PCOB) en jongeren organisaties CNV Jong en FNV Jong. Betrokken als gespreksleider Doel: wegnemen indruk dat oud en jong alleen maar tegenover elkaar staan in de pensioendiscussie Aanbevelingen o.a.: Premie actuarieel fair i.p.v. discontering gemiddelde rente Geen waarde veranderingen bij aanpassingen aan contract Vrijheid pensioenfonds om eigen risicoprofiel te kiezen Enige individuele vrijheid in keuze beleggingsbeleid gewenst Beperken van pro-cycliciteit Nader onderzoek nodig naar doorsneepremie en -opbouw 17

18 Waar staan we eind november 2013? Belangrijke stappen gezet: Completere contracten Risico informatie in termen van koopkracht Maatschappelijk overeenstemming over doorwerking levensverwachting Toch een FTK: tussenvariant, uitsmeren van schokken bij nominale discontering Issue laatste maanden 2013: Precieze vormgeving tussenvariant Hoe voorkomen we grote complexiteit? Laat fondsen hun eigen risicoprofiel kiezen en houd ze daar aan Hoe kunnen we de premie stabiliseren zonder intransparante overdrachten? Kunnen heldere eigendomsrechten bijdragen aan herstel van vertrouwen? 18

19 Tilburgs Menu Uitdaging voor Klijnsma en parlement om tussenvariant zo vorm te geven dat aanbevelingen Goudswaard en Frijns (en Wijffels) echt uit de verf komen Gerechten op Tilburgs Menu (Bovenberg-Nijman, oktober 2013): o Dekkingsgraad staffel in plaats van complexe AFS o Gebruik vaste verwachte rendementen aandelen (als in opdracht commissie parameters); sta ook variant toe die rente gevoeligheid verder beperkt door vaste exogene indexatieambitie o In definitie houdbare indexatie niet alleen verwachte pad betrekken maar ook mate van onzekerheid (vergelijk haalbaarheidstoets) o Actuarieel faire variabele opbouw bij vaste premie (en geen tien-jaars rente middeling) o Rapporteer economische waarde en verantwoord verschuivingen daarin als gevolg van beslissingen van fondsbestuur KISS TiM! 19

20 Belang van vermelden van economische waarde van pensioentoezegging Zeven onderzoekers en specialisten hebben verwoord waarover ze het eens zijn en op basis van welke argumenten de auteurs soms verschillen in de beleidsaanbevelingen Guus Boender, Lans Bovenberg, Dirk Broeders, Peter Gortzak, Theo Kocken, Theo Nijman en Jan Tamerus, zie Gedeelde aanbeveling: Hanteer niet de (huidige) juridische waarde van de pensioentoezegging maar de economische waarde als uitgangspunt voor waardeoverdracht, kostendekkende premie etc De juridische waarde is gebaseerd op de fictie van risicoloos beleggingsbeleid en een 100% dekkingsgraad. In de economische waarde wordt de waarde van (onzekere) toekomstige toe- en afslagen meegenomen 20

21 Transparantie: herverdelende solidariteit alleen boven de motorkap Pensioenfondsen verschuiven bij afwijking van compleet contract veelal economische waarde tussen deelnemers pensioen Verwerken nieuwe inzichten levensverwachting Discretie in beslissing al dan niet te indexeren Keuze beleggingsbeleid (tenzij contract lineair) Dergelijke herverdelende solidariteit vraagt om transparantie De zeven auteurs verschillen over de vraag of een pensioenfonds wel waarde moet herverdelen. Waar ze het over eens zijn is dat als het gebeurt dat transparant moet gebeuren. Economische waarde daartoe belangrijk uitgangspunt 21

22 Vervolg discussie Klijnsma heeft terecht aangekondigd dat de discussie na de FTK discussie zal doorgaan over: Grote verplichtstelling Doorsneepremie en doorsneeopbouw Vermijden perverse solidariteiten, b.v. overdrachten naar hogere inkomens Heldere individuele eigendomsrechten, als in DC3.0 Meer flexibiliteit en maatwerk Risicodragende annuïtaire uitkeringen? Deels niet annuïtaire uitkering? Uitkering gekoppeld aan individuele zorgkosten? Keuze van de pensioenaanbieder? 22

23 Doorsneepremie en doorsneeopbouw Verzekeringssolidariteit is gewenst, kostensolidariteit (ex ante bekende waarde overdrachten) niet Dit is voorbeeld van ongewenste (kosten) solidariteit Jongere werknemer krijgt te behalen beleggingsrendement niet toegerekend en bekostigt zo pensioenopbouw van oudere werknemer Ongelijke uitkomsten afhankelijk van vraag wanneer men zzp-er was, wanneer men part-time of in buitenland werkte Alternatief is b.v. gelijke premie van allen maar verschil in opbouw: iedere deelnemer betaalt ex ante eigen kosten ( degressieve opbouw ) Vooral overgangsprobleem: hoe afscheid van impliciete toezeggingen aan nu oudere werknemers Juridische vragen welke alternatieven toegestaan en in hoeverre gelinked aan al dan niet grote verplichtstellling 23

24 Relevant vergezicht: DC 3.0 Sluit aan bij 10 punten plan van jongerenorganisaties van PvdA, D 66 en VVD, mei 2013 Complete contracten, waarin afgesproken hoe uitkering zal fluctueren met ontwikkeling van financiële markten, rente, inflatie en levensverwachting Nominale garanties kunnen naarmate men ouder wordt groter deel van pensioentoezegging uitmaken Pensioenplicht met nationaal bepaalde inleg Keuze beleggingsmix door pensioenaanbieder Eventueel vrije keuze van pensioenaanbieder (door werkgever dan wel werknemer) Voors en tegens nader te onderzoeken: DB en DC convergeren 24

25 Conclusies Nog steeds heeft Nederland een sterk pensioenstelsel maar onderhoud is nodig In paar jaar tijd al meer bereikt dan vaak gedacht De komende maanden zijn zeer belangrijk Daarna gaat de discussie door 25

26 Mission Netspar contributes to the ongoing improvement of financing opportunities for the old age of Dutch and European citizens through network development, formulating and executing scientific research and knowledge transfer programs.

27 Van pensioencrisis tot pensioen(r)evolutie Prof.mr.drs. Mark Heemskerk, bijzonder hoogleraar Pensioenrecht 27

28 Van pensioencrisis tot pensioen(r)evolutie Naar een nieuw pensioenevenwicht voor jong en oud Prof. mr. drs. Mark Heemskerk Hoogleraar pensioenrecht, Radboud Universiteit Nijmegen Blom c.s. advocaten, Nieuwegein 28 2

29 Kraakt ons pensioenstelsel? Er is een pensioencrisis 5,5 miljoen mensen gekort in 2013 rumoer over casinopensioen Het pensioenevenwicht tussen jong en oud dreigt te worden verstoord Solidariteit ter discussie Pensioenleeftijd Doorsneepremie Naar een nieuw pensioenevenwicht? 29

30 Het nieuwe pensioen: verwachtingsmanagement Levensverwachting stijgt: goed nieuws? De 70% eindloonmythe bestaat nog Pensioenanalfabetisme Weinig vertrouwen in pensioenfondsen Pensioen wordt minder zeker en zeker minder 30

31 De pensioenkloof tussen jong en oud Pensioenevolutie: van 70% eindloon naar 70% middelloon Pensioenversoberingen 1. van eindloon naar middelloon 2. afschaffing van VUT naar prepensioen 3. de stille pensioenrevolutie: het premieplafond (CDC) 4. verhoging pensioenleeftijd 5. minder pensioenopbouw en lagere premies? Langer doorwerken voor minder pensioen Het is tijd voor verwachtingsmanagement 31

32 Het nieuwe pensioencontract Economische pensioenhervorming.met juridische bezwaren Werkt alleen als jong én oud meedoen De ongemakkelijke waarheid: (1) pensioen is al onzeker (2) pensioenakkoord is geen juridisch akkoord Weerstand tegen plannen Europees eigendomsrecht Wijzigen met voormalig werknemers Leeftijdsdiscriminatie Van nominaal en reëel In basisvariant ongunstig voor jongeren naar een tussenvariant 32

33 Pensioen wijzigen met pensioengerechtigden Positie slapers en pensioengerechtigden is nauwelijks geregeld 1. Pensioenovereenkomst = pensioenafspraken tussen werkgever en werknemer? 2. Wijzigen via verplicht bpf (art 4 wet Bpf) deelnemers en werkgevers leven statuten en reglementen bedrijfstakpensioenfonds na 3. Eenzijdige wijziging pensioenovereenkomst (19 PW) werkgever kan pensioenovereenkomst zonder instemming werknemer wijzigen indien zodanig zwaarwichtig belang dat belang werknemer naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid moet wijken Wat staat er niet? 33

34 Pensioen wijzigen met pensioengerechtigden (2): Juridische evolutie De pensioenfondsroute: niet de werkgever maar het pensioenfonds wijzigt het pensioenreglement HR 6 september 2013 (ECN);HR 9 november (Delta Lloyd) Wijzigingsverbod opgebouwd pensioen als belemmering 34

35 Naar een nieuw pensioenevenwicht (1) Wettelijk voorgeschreven doorsneepremie bij verplicht Bpf Tijdsevenredige pensioenopbouw (17 PW) Doorgeschoten solidariteit? Balans herstellen door loslaten doorsneepremie? 35

36 Naar een nieuw pensioenevenwicht (3) Leeftijdsafhankelijke opbouw of premie bij middelloonregeling kan nu niet Juridische belemmeringen wegnemen 8 Wet Bpf wijzigen? Leeftijdsdiscriminatie? HvJ 26 september 2013 Experian) De verplichtstelling in gevaar? (HvJ 2011, AG2R) 36

37 Naar een nieuw pensioenevenwicht (4) De verplichtstelling gerechtvaardigd De hypotheekrenteaftrek van het pensioengebouw Is verplichtstelling wenselijk?.individueel pensioensparen?.keuzevrijheid voor uitvoerder? Onderzoek 37

38 Conclusie Nederland heeft een goed pensioenstelsel.dat onderhoud vergt Geen pensioenpaniek of revolutie.maar goed doordachte evolutie zoeken/teksten_redes/ Vragen? 38

39 Pauze tot uur 39

40 Paneldiscussie:Hoe gaan we verder? Verkenning van mogelijke alternatieven Wordt hiermee voorgesorteerd op stip op de horizon of is daar meer voor nodig? Panel: Mirjam Bink, ONL voor Ondernemers Willem Reijn, ANBO Michiel Hietkamp, CNV Jongeren Thomas Ronnes, Jonge Socialisten Discussie wordt geleid door Lennart Booij 40

41 Afsluiting Postbus CA Hoevelaken T: F: