Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel 37, eerste lid, van de Mededingingswet. Zaaknummer 2009/TNO Beheer - Holland Metrology I. MELDING 1. Op 10 juli 2000 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat TNO, via (haar dochter) TNO Beheer B.V., voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over Holland Metrology N.V. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 134 van 14 juli Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant heeft een derde zijn zienswijze naar voren gebracht. Ambtshalve zijn vragen gesteld aan verschillende marktpartijen. II. PARTIJEN 2. TNO Beheer B.V. (hierna: TNO Beheer) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. TNO Management B.V. houdt 99% van de aandelen in TNO Beheer en de Stichting TNO Deelnemingen de resterende 1%. TNO Management B.V. is een dochter van de Nederlandse Organisatie voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek TNO (hierna: TNO). TNO is een publiekrechtelijke rechtspersoon die is opgericht krachtens de TNO-wet [1]. 3. TNO Beheer is actief op het gebied van de commercialisering van kennis en kunde die door TNO-instituten is ontwikkeld en het ontplooien van internationale activiteiten op het gebied van research, ontwikkeling en dienstverlening in samenwerking met TNO-instituten. 4. Holland Metrology N.V. (hierna: HM) is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. De Nederlandse Staat houdt alle aandelen in HM. HM is de moederorganisatie van het Nederlands Meetinstituut (NMi) B.V. (voorheen Dienst van het IJkwezen). 5. HM is actief op het gebied van het beheren, onderhouden en ontwikkelen van nationale meetstandaarden en referentiematerialen (via haar dochteronderneming NMi Van Swinden Laboratorium B.V.); testen en certificeren van meetmiddelen, kansspelen, elektrische en elektronische apparatuur (via haar dochteronderneming NMi Certin B.V.); toezien op kwaliteit en gebruik van meetmiddelen en kansspelen in Nederland als toezichtinstantie op grond van de IJkwet en de Wet op de Kansspelen (via haar dochteronderneming Verispect B.V.) en het leveren van metrologische expertise.

2 III. DE GEMELDE OPERATIE 6. De hoofdlijnen van de gemelde operatie zijn neergelegd in een door beide partijen ondertekende brief van het ministerie van Economische Zaken aan TNO Beheer d.d. 20 juni 2000 inzake de overname van alle aandelen in HM door TNO Beheer. IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 6, omschreven transactie leidt er toe dat TNO zeggenschap verkrijgt over HM. 8. Betrokken ondernemingen, in de zin van het Besluit vaststelling formulieren Mededingingswet (Staatscourant 1 van 2 januari 1998), zijn TNO en HM. 9. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. Relevante markten Relevante productmarkten ISO 9000-certificatie 10. Volgens partijen bestaat er nauwelijks overlap in hun activiteiten. De enige overlap in activiteiten die er volgens partijen bestaat, heeft betrekking op de ISO 9000-certificatie (ISO 9001, 9002, 9003). TNO en HM zijn bevoegd om systemen van bedrijven te certificeren volgens ISO HM (via haar dochteronderneming NMi Certin B.V.) richt zich daarbij uitsluitend op fabrikanten van optische en elektronische apparatuur, waaronder meetapparatuur. TNO (via haar dochteronderneming TNO Certification B.V.) richt zich bij de systeemcertificatie volgens ISO 9000 ook op fabrikanten van meetapparatuur, maar richt zich daarbij vooral (voor 102 van de totaal 104 aan fabrikanten van meetapparatuur uitgegeven certificaten) op fabrikanten en leveranciers van medische hulpmiddelen. HM richt zich niet op medische apparatuur. 11. Volgens partijen vormt (kwaliteitssysteem)certificatie tegen n van de normen uit de ISO 9000-serie n markt. Bedrijven bepalen zelf welk deel van hun organisatie zij gevalueerd en gecertificeerd willen hebben. Afhankelijk daarvan kan men een ISO (eindcontrole), (productie) of certificaat (geheel bedrijf) ontvangen. VCA (Veiligheids Checklist Aannemers) en ISO (voorheen BS 7750) vormen volgens partijen aparte markten.

3 12. Een bevraagde concurrent acht een onderverdeling naar de in punt 11 bedoelde certificaten noodzakelijk, daar het om verschillende schemas en dus verschillende criteria gaat. Tevens is volgens deze concurrent VCA niet in alle branches mogelijk; dit schema is met name voor de bouwbranche bedoeld. Wel wijst deze concurrent er op dat vanaf aanvang 2001 het onderscheid tussen 9001/9002/9003 zal komen te vervallen; alle gecertificeerde organisaties krijgen dan in principe een 9001-certificaat waarop eventuele beperkingen worden aangegeven. 13. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of ISO (kwaliteitssysteem)certificatie als n markt of als meerdere markten, onder te verdelen naar ISO 9001, 9002 en 9003 of naar type afnemer en vervolgens naar type apparatuur, dient te worden gezien, omdat de uiteindelijke materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie de punten 23 en 24). Met (markt) partijen kan worden aangenomen dat de ISO certificering en VCA-norm aparte markten zijn, aangezien ISO een norm is voor milieumanagementsystemen en geen directe relatie heeft met ISO 9000 en VCA niet in alle branches mogelijk is en met name voor de bouwbranche is bedoeld. Kalibratie 14. Naast de horizontale overlap in activiteiten op het gebied van ISO 9000 (kwaliteitssysteem)certificatie zijn HM[2] en TNO[3] actief op het gebied van de kalibratie van krachtmeetsystemen. Kalibratie laat zich het beste omschrijven als het meten van meetapparatuur zodat deze laatste aan de vastgestelde standaarden voldoet. In het onderhavige geval is sprake van een verticale integratie tussen de kalibratie-activiteiten van TNO en die van NMi[4], aangezien NMi op haar beurt apparatuur die gebruikt wordt door andere bedrijven die krachtkalibraties uitvoeren, waaronder Zwick en TNO, kalibreert. HM/NMi baseert zich daarbij op de nationale meetstandaard. 15. TNO en Zwick kalibreren de meetapparatuur bij fabrikanten van diverse producten met behulp van de apparatuur die gekalibreerd is door HM/NMi VSL. TNO en HM/NMi zijn derhalve geen concurrenten van elkaar. De certificaten van HM/NMi VSL en van andere kalibratielaboratoria, zoals TNO (Industrie), zijn niet vergelijkbaar. Kalibratielaboratoria als TNO (Industrie) zijn in Nederland veelal door de Raad van Accreditatie geaccrediteerde organisaties, waarbij n van de eisen is dat hun kalibratie-apparatuur herleidbaar is naar de internationale standaarden. NMi VSL vormt zo naar eigen zeggen van TNO het topje van de Nederlandse meetpyramide met de hoogste nauwkeurigheid ten aanzien van de internationale meetstandaarden. NMi VSL voert de standaardenactiviteiten uit in opdracht van en grotendeels betaald door het ministerie van Economische Zaken (hierna: EZ). Daarbij wordt door EZ de eis gesteld dat NMi VSL zich niet begeeft in sectoren en vormen van kalibraties die al door andere Nederlandse marktpartijen worden aangeboden. NMi VSL vormt volgens partijen uitsluitend het sluitstuk tussen de meettechniek in Nederland enerzijds en de internationale meetstandaarden anderzijds. 16. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of de markt voor kalibratie van krachtmeetsystemen als n markt dient te worden gezien of dat deze dient te worden onderverdeeld naar het gewicht van de te kalibreren apparatuur, omdat de uiteindelijke materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie de punten 25 tot en met 31).

4 EMC-certificatie 17. Zowel HM als TNO (Certification) geven verklaringen af inzake de elektromagnetische comptabiliteit (EMC) van producten. Om in Nederland een EMC-certificaat te kunnen afgeven, dient een bedrijf geaccrediteerd te zijn door de Raad van Accreditatie (de zgn. Sterlab-accreditatie) waarbij dan tegelijk wordt aangegeven voor welke toepassingsgebieden/producten de EMC-accreditatie geldt. Het is dus niet mogelijk om EMC-certificaten af te geven voor toepassingsgebieden waarvoor een organisatie niet geaccrediteerd is. Gelet op het voorgaande en het feit dat de verschillende EMC-certificaten naar toepassingsgebied vanuit het oogpunt van de opdrachtgever niet substitueerbaar zijn, volgt dat een nadere onderverdeling dient te worden gemaakt naar het toepassingsgebied waarvoor de EMC-certificatie plaatsvindt. TNO is alleen bevoegd, als notified body op grond van de Europese Richtlijn inzake medische hulpmiddelen, tot het afgeven van EMCverklaringen over medische hulpmiddelen. HM geeft met name, als notified body op grond van de Richtlijn inzake Radio and Telecom Terminal Equipment (R&TTE), EMC-verklaringen over (draadloze) radio- en telecomapparatuur af. Daarnaast is HM, als competent body op grond van de algemene Europese EMC-richtlijn en als notified body op grond van de Europese Automotive richtlijn, bevoegd tot het afgeven van EMC-verklaringen voor verschillende producten voor de civiele/commercile markt en automotive producten. 18. Uit het bovenstaande blijkt dat de activiteiten van TNO en HM niet overlappen op de verschillende EMC-certificatiemarkten. Er bestaat echter wel verticale overlap tussen de activiteiten van TNO als afnemer van EMCcertificaties op verschillende gebieden, waaronder op de civiele/commercile markt en voor automotive, en de activiteiten van HM als de bevoegde instantie die verklaringen inzake EMC afgeeft op verschillende gebieden, met uitzondering van EMC-verklaringen betreffende medische hulpmiddelen. Relevante geografische markten 19. Alhoewel HM en TNO ook buiten Nederland actief zijn, zijn HM en TNO voor wat betreft de activiteiten als bedoeld in de punten 10 tot en met 18 met name actief in Nederland. 20. Partijen zijn van mening dat de markt voor ISO 9000-(kwaliteitssysteem) certificatie wereldwijd is. Partijen verwijzen hierbij naar een ISO Survey[5] waaruit kan worden afgeleid dat er werelwijd in totaal certificaten zijn uitgegeven, waarvan in Nederland. Daarnaast heeft de Nederlandse Raad voor Accreditatie wereldwijd bijna 100 bedrijven geaccrediteerd die actief zijn op dit gebied. 21. Voor de kalibratie van krachtmeetsystemen geldt dat de Europese accreditatieorganisaties samenwerken in de Europese Organisatie voor Accreditatie. De meeste daarvan (in elk geval alle deelnemers uit West- Europa) zijn ook partij bij een multilaterale erkenningsovereenkomst (hierna: MRA) waarin zij hebben vastgelegd elkaars certificaten als volledig gelijkwaardig te accepteren. In het kader van de MRA kan men terecht bij elk laboratorium dat een accreditatie heeft van n van de Europese accreditatieinstellingen die ondertekenaar zijn van de MRA. 22. In onderhavig geval kan in het midden blijven of de ISO (kwaliteitssysteem)certificatiemarkt(en), de markt(en) voor de kalibratie van krachtmeetsystemen en de EMC-(product)certificatiemarkten beperkt zijn tot

5 Nederland of ruimer afgebakend dienen te worden, omdat de uiteindelijke materile beoordeling hierdoor niet wordt benvloed (zie de punten 23 tot en met 33). B. Gevolgen van de concentratie ISO 9000-certificatie 23. Op de Nederlandse markt voor ISO 9000-certificatie bedroeg het marktaandeel van TNO in 1999 minder dan 5% (voor ISO 9001 en ISO 9002 was dat ook minder dan 5%; alleen voor ISO 9003 heeft TNO geen certificaat in Nederland uitgegeven). NMi Certification opereert uitsluitend in de sector elektrische en optische apparatuur en heeft slechts [0-10]* certificaten afgegeven in de ISO 9000-serie in 1999, te weten [0-5] ISO en [0-5] ISO 9003-certificaten. Op de gebieden ISO 9001 en ISO 9003 is derhalve geen sprake van overlap in de activiteiten van TNO en HM. Op het gebied van ISO 9002 bedroeg het gezamenlijke marktaandeel van TNO en HM in 1999 minder dan 5%. 24. ISO geeft in haar Survey aan dat eind 1999 wereldwijd in de sector elektrotechnische en optische industrie certificaten zijn afgegeven. Welk deel daarvan in Europa of Nederland is afgegeven, is partijen niet bekend. Wereldwijd is 14,6% van het totale aantal ISO 9000-certificaten uitgegeven in de sector elektrische en optische apparatuur. Indien dit percentage ook wordt toegepast op Nederland dan zouden er in deze sector in Nederland circa 1550 ISO 9000 certificaten zijn uitgereikt. Vergeleken met dit cijfer zouden HM/NMi en TNO Certification volgens partijen een gezamenlijk marktaandeel van minder dan 10% hebben. Binnen de branche elektrotechnische en optische industrie kan een onderscheid worden gemaakt naar verschillende typen apparatuur. Wordt er naar de verschillende typen apparatuur gekeken, dan bestaat er nauwelijks overlap in de activiteiten van TNO en HM, aangezien TNO (Certification) zich bij de systeemcertificatie volgens ISO 9000 vooral (voor 102 van de totaal 104 aan fabrikanten van meetapparatuur uitgegeven certificaten) op fabrikanten en leveranciers van medische hulpmiddelen richt en HM zich niet op medische apparatuur richt. Kalibratie 25. Het kalibreren van krachtmeetsystemen vormt voor HM/NMi VSL een betrekkelijk kleine activiteit in termen van externe omzet. De totale omvang in omzet ligt per jaar rond de NLG [6]. Deze beperkte omzet op het gebied van kalibraties heeft onder andere te maken met het feit dat HM/NMi de overige activiteiten die men eerder op dit gebied uitvoerde per 1999 heeft overgedragen aan het uit NMi afkomstige, maar verzelfstandigde, Kalibra B.V. Ook de omzet die is toe te rekenen aan 6 medewerkers, werkzaam bij TNO Industrie op het gebied van kalibratie van krachtmeetsystemen, is beperkt tot circa NLG [0-5] miljoen per jaar. 26. Gelet op het feit dat krachtmetingen met name voor HM/NMi VSL een kleine activiteit vormt, kan in het onderhavige geval geconcludeerd worden dat de gevolgen voor de mededinging beperkt zullen zijn. Dezelfde conclusie kan getrokken worden indien een nadere onderverdeling wordt gemaakt naar zeer zware, zware, middelzware en lichte apparatuur/krachtmeters. 27. Een branchevereniging heeft namens haar leden bezwaar aangetekend

6 tegen de voorgenomen concentratie van de activiteiten van HM en TNO. Volgens deze vereniging zijn NMi en TNO de enige twee instanties in Nederland die bevoegd zijn tot het kalibreren van krachtmeetsystemen. Door de concentratie van activiteiten van HM en TNO zou slechts n machtige en dominante partij resteren op de markt van kalibratie van krachtmeetsystemen in Nederland waardoor er geen enkele vorm van concurrentie meer mogelijk zal zijn. 28. Allereerst kan gesteld worden dat HM/NMi en TNO op de markt(en) voor kalibratie van krachtmeetsystemen geen concurrenten zijn, maar dat hun activiteiten slechts een verticale relatie hebben zoals beschreven in punt 14. Vervolgens geldt, zoals blijkt uit de punten 25 en 26, dat krachtmetingen voor zowel HM/NMi als TNO kleine activiteiten vormen. Tot slot zijn er door de Raad van Accreditatie, naast TNO, ten minste vier andere testlaboratoria van krachtmeetmiddelen geaccrediteerd, waaronder Kalibra (voorheen NMi) die krachtkalibraties uitvoert voor derden. 29. De Raad van Accreditatie heeft bovendien bevestigd dat het mogelijk is en in de praktijk ook voorkomt, dat men voor een dergelijke kalibratie zoals HM/NMi uitvoert, terecht kan bij elk laboratorium dat een accreditatie heeft van n van de Europese accreditatie-instellingen/ondertekenaars van de MRA [7]. Deze nationale standaardenlaboratoria kennen aan die van het NMi gelijkwaardige certificaten toe. Of men in de praktijk van deze uitwijkmogelijkheid gebruik maakt, is afhankelijk van de door de afnemer gehanteerde tariefstelling en levertijd. Afhankelijk van het pakket dat de afnemer wenst te kalibreren, kan deze in bepaalde gevallen uitsluitend bij een buitenlands nationaal standaardenlaboratorium terecht in verband met de daarvoor benodigde specialisatie. Over deze specialisaties zijn afspraken gemaakt tussen de verschillende nationale standaardenlaboratoria. De Raad van Accreditatie geeft aan dat laboratoria die in het oosten van Nederland zijn gevestigd, gebruik maken van het Duits nationaal standaardenlaboratorium en dat het ook voor laboratoria, gevestigd in andere delen van Nederland, steeds eenvoudiger wordt elders in Europa een nationaal standaardenlaboratorium in te schakelen. 30. Toch kan de uitwijk naar het buitenland voor laboratoria nog steeds een drempel vormen. Reeds nu kunnen kalibratielaboratoria echter hetzij in Nederland terecht bij het NMi[8], hetzij bij een ander nationaal standaardeninstituut in Europa op grond van de MRA. Dit verandert niet als gevolg van de concentratie. Als gevolg van de concentratie zal het TNO wel mogelijk zijn haar apparatuur tegen interne tarieven te laten kalibreren door het NMi. Een dergelijke finale test van de apparatuur maakt echter slechts een klein deel uit van de kosten van een testlaboratorium, actief op het gebied van (de) kalibratie (van krachtapparatuur). Het meest kostbaar voor een dergelijk testlaboratorium zijn de personeelslasten en zijn apparatuur zelf. 31. Een concurrent op het gebied van de ISO 9000-certificatie is zeer beducht voor koppelverkoop waarbij TNO concurrerende diensten (ISO certificatie) aan kan bieden aan klanten via een ingang die is verkregen met de overname van HM (kalibratie). Gelet op de marktaandelen van TNO op de ISO 9000-(kwaliteitssysteem)certificatiemarkt(en) en de beperkte omzet die HM/NMi VSL behaalt op de markt(en) voor de kalibratie van krachtmeetsystemen lijkt dit mogelijke gevaar vooralsnog niet reel. EMC-certificatie

7 32. Wanneer TNO of n van haar instituten producten ontwikkelt die onder n van de verschillende EMC-richtlijnen vallen, moet TNO als fabrikant zorgdragen voor de EMC-certificatie van deze producten. Na de operatie zal het mogelijk zijn om naast medische hulpmiddelen ook andere producten die door TNO worden ontwikkeld in-house EMC te certificeren (zoals met name ten aanzien van radio- en telecomrandapparatuur). 33. Volgens een concurrent zou van de mogelijkheid als bedoeld in punt 32 mogelijk een marktafsluitend effect kunnen uitgaan. Deze vrees lijkt echter niet gegrond. Allereerst heeft HM op het toepassingsgebied waar zij zich voornamelijk op richt, namelijk de EMC-certificatie van radio- en telecomrandapparatuur, en waarop zij een marktaandeel had van minder dan 30% in Nederland in 1999, geen omzet behaald met het verrichten van dergelijke EMC-certificaties voor TNO. Daarnaast is TNO ook op de andere toepassingsgebieden waar HM zich op richt een bescheiden afnemer van EMC-certificaten van HM/NMi. Verder zijn er verschillende concurrenten zoals KEMA, KTL en D.A.R.E. actief op de Nederlandse markt. Voorts is ieder bedrijf dat waar ook ter wereld EMC-geaccrediteerd is, bevoegd om EMCcertificaten af te geven. Ten slotte dient ook in aanmerking te worden genomen dat de EMC-activiteiten van HM de afgelopen jaren sterk verminderd zijn. VI. CONCLUSIE 34. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 35. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 27 september 2000 w.g. Drs. R.J.P. Jansen Plv. directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit Tegen dit besluit kan degene, wiens belang rechtstreeks bij dit besluit is betrokken, binnen zes weken na bekendmaking van dit besluit een gemotiveerd beroepschrift indienen bij de arrondissementsrechtbank te Rotterdam, sector bestuursrecht, Postbus 50951, 3007 BM, Rotterdam.

8 [1] 19 december 1985, Staatsblad 762. [2] Via haar dochteronderneming NMi Van Swinden Laboratorium B.V. (hierna: NMi VSL). [3] Via haar instituut Industrie. [4] Het bij Koninklijk Besluit aangewezen nationaal meetstandaardeninstituut voor Nederland. [5] The ISO Survey of ISO 9000 and ISO Certificates, Ninth cycle, * In deze openbare versie van het onderhavige besluit zijn delen van de tekst weggelaten of vervangen door een bandbreedte om redenen van vertrouwelijkheid. Dit wordt aangegeven door middel van vierkante haken. [6] En zeker niet meer dan NLG per jaar. [7] Bijvoorbeeld bij het nationaal standaardenlaboratorium in het Verenigd Koninkrijk of in Duitsland. [8] Of bij een (ander) geaccrediteerd kalibratielaboratorium dat kalibratie van voldoende nauwkeurigheid maar niet de zeer hoge nauwkeurigheid van de Europese meetinstituten, waaronder NMi, aanbiedt. Aan de inhoud van deze pagina's kunt u geen rechten ontlenen.