Monitor alcohol en middelen

Transcriptie

1 Geneeskundige en Gezondheidsdienst Monitor alcohol en middelen Thema 1 Alcohol- en middelengebruik in Utrecht Wat, waar en hoeveel? 2011

2

3 Colofon Uitgave Unit Epidemiologie en informatie Afdeling Gezondheidsbevordering en Epidemiologie GG&GD Utrecht, Gemeente Utrecht Postbus GK Utrecht In opdracht van v Afdeling Maatschappelijke Gezondheidsbevordering en Zorg GG&GD Utrecht, Gemeente Utrecht Internet Rapportage Eva van der Meer, Addi van Bergen Unit Epidemiologie en Informatie, GG&GD Utrecht Informatie Eva van der Meer eva.van.der.meer@utrecht.nl (030) Foto omslag Sietse Brouwer Drukwerk Geprint door Ricoh, Utrecht Bronvermelding Het overnemen van gegevens uit deze publicatie is toegestaan met de bronvermelding. Maart 2012

4

5 Inhoudsopgave Samengevat 1 Inleiding 1 1 Achtergrond 3 2 Alcohol Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht gebruikte ooit alcohol? Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht gebruikte in het afgelopen jaar of in de afgelopen vier weken alcohol? Bij hoeveel procent van de inwoners van Utrecht is sprake van alcoholgebruik dat gezondheidsrisico's met zich meebrengt? Wat is het drinkgedrag van de inwoners van Utrecht? 11 3 Tabak Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft ooit gerookt? Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht rookt? Wat roken de inwoners van Utrecht en hoeveel roken zij gemiddeld? 17 4 Drugs Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft ooit drugs gebruikt? Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft in het afgelopen jaar drugs gebruikt? Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft in de afgelopen vier weken drugs gebruikt? 21 Literatuurlijst 23 Bijlage 1 Databronnen 24 Bijlage 2 Tabellen - alcohol 25 Bijlage 3 Tabellen - tabak 38 Bijlage 4 Tabellen - drugs 44

6

7 Samengevat Dit rapport is geschreven in het kader van de ontwikkeling van een Utrechtse monitor alcohol en middelen. Deze monitor voorziet in de behoefte aan structurele en actuele informatie over trends en ontwikkelingen op het gebied van alcohol en middelengebruik. Dit rapport bevat de uitwerking van het eerste thema van de monitor en geeft een antwoord op de volgende vraag: Wat is de omvang, aard en setting van het alcohol- en middelengebruik in Utrecht? Aan de hand van de meest recente gegevens uit de Utrechtse Gezondheidspeiling (2010) en de Jeugdmonitor (2009 en 2010) zijn de omvang, aard en setting van het alcohol- en middelengebruik in Utrecht in kaart gebracht. Er wordt zicht gegeven op verschillende aspecten van het middel (de hoeveelheid die gebruikt wordt), van de set (geslacht, leeftijd) en de setting (context van gebruik en enkele socio-economische factoren). De belangrijkste bevindingen zijn: Alcohol Alcohol is voor veel mensen in Utrecht iets dat erbij hoort. Bijna iedereen experimenteert met alcohol en blijft het ook drinken. Experimenteren met alcohol begint vaak al op de basisschool. In de tweede en derde klasse hebben hoger opgeleide jongeren, Nederlandse, Surinaams/Antilliaanse jongeren en jongeren uit gezinnen met een hoge welvaart vaker ooit en recentelijk gedronken. De leeftijdscategorie jaar valt op. Utrechters in deze leeftijdscategorie drinken vaker en meer dan Utrechters in andere leeftijdscategorieën. In Utrecht bevat deze leeftijdsgroep relatief veel studenten. Hoger opgeleiden en autochtonen drinken relatief vaak en veel. Bij mannen en bij mensen in de leeftijdscategorie jaar is vaker sprake van problematisch alcoholgebruik. Tabak Experimenteren met roken begint veelal op de middelbare school. Lang niet iedereen die experimenteert, blijft roken. Relatief veel Turken en autochtone Utrechters met een lage SES roken en roken ook zwaar. Wanneer mensen in de leeftijdscategorieën en roken, dan roken ze relatief vaak zwaar. Drugs Met het roken van cannabis experimenteren bijna net zoveel mensen als met roken van tabak. Echter, gemiddeld op latere leeftijd dan met tabak en weinig mensen blijven cannabis (af en toe of regelmatig) gebruiken. Cannabis wordt met name door jongvolwassenen (16-24 jaar) gebruikt. Gebruik van andere soft- en harddrugs komt zeer weinig voor. Relatief worden slaap- en kalmeringsmiddelen, XTC en paddo's nog het meest (een keer) gebruikt.

8 De gegevens in dit rapport geven zicht op de enkele essentiële onderdelen van de omvang, aard en setting van het Utrechtse alcohol- en middelgebruik. Er zijn echter ook aspecten die onderbelicht zijn gebleven. Zo is bijvoorbeeld geen zicht op combinaties in middelen die gebruikt worden en zijn met name determinanten van de set en setting voor een groot deel onbekend. Ook de maatschappelijke gevolgen van middelengebruik zijn buiten beschouwing gelaten. Een deel van deze punten zal aan bod komen in de andere thema's van de monitor. Tevens zal een verdieping van het eerste thema plaatsvinden wanneer de Gezondheidspeiling weer uitgevoerd is. Met de nieuwe gegevens, zal onder meer gekeken worden naar trends en zullen gegevens vergeleken kunnen worden met de G4. Ook zal een verdieping plaatsvinden aan de hand van secundaire analyses naar verbanden tussen alcohol- en middelengebruik en andere determinanten van gezondheid.

9 Inleiding In 2008 bleek uit cijfers van de Volksgezondheidsmonitor Utrecht dat te vroeg en teveel werd gedronken met name door jongeren en mensen van 55 jaar en ouder. Deze ontwikkeling was ook landelijk zichtbaar. Met het gemeentelijk actieprogramma 'Anders denken, anders doen' ( ) zijn de voorwaarden gecreëerd om het terugdringen van overmatig en excessief alcoholgebruik op de kaart te zetten. Bestuurlijk is met het bekrachtigen van de nota 'Duurzaam Gezond' ( ) gekozen om de huidige inzet voort te zetten én een extra impuls te geven aan de aanpak. In het vervolgprogramma op 'Anders denken, anders doen' wordt drugspreventie aangehaakt en wordt explicieter ingegaan op het terugdringen van druggebruik waar nodig. Voor een adequate uitvoering van bovengenoemde alcohol- en middelenprogramma door de GG&GD Utrecht is een goede informatievoorziening essentieel. Structureel is actuele informatie nodig over trends en ontwikkelingen hierin. De Utrechtse monitor alcohol en middelen voorziet hierin. De centrale vraag in dit instrument luidt als volgt: Wat zijn kenmerken van en trends en ontwikkelingen in het alcohol- en middelengebruik in de stad Utrecht en op welke wijze kunnen deze in kaart gebracht worden? Deze vraag is te verdelen in verschillende thema's met eigen deelvragen. Het eerste thema 'Alcohol- en middelengebruik in Utrecht' komt in deze rapportage aan de orde. Dit eerste product dat in het kader van de monitor wordt uitgegeven, geeft een beeld van de actuele situatie in het alcohol- en middelengebruik in de stad Utrecht. Het geeft een antwoord op de volgende vraag: Wat is de omvang, aard en setting van het alcohol- en middelengebruik in Utrecht? De gegevens in dit rapport gaan over jongeren in groep 7 en 8 van het basisonderwijs en jongeren in de 2 e en 3 e klas van het voortgezet onderwijs. Onder de noemer volwassenen vallen in dit geval de inwoners van Utrecht van 16 jaar en ouder. De gegevens komen uit de Gezondheidspeiling en uit de Jeugdmonitor. Twee instrumenten waarmee de volksgezondheid van de inwoners van Utrecht in kaart wordt gebracht. Zie bijlage 1 voor meer informatie over de gebruikte databronnen. 1

10 2

11 1 Achtergrond Alcohol- en middelengebruik Alcohol- en middelengebruik is een ruim begrip. Bedoeld wordt gebruik van alcohol, sigaretten en drugs. Middelen met een psychoactieve werking. De genoemde middelen hebben ieder op hun eigen manier (stimulerend, verdovend of bewustzijnveranderend/geestverruimend) direct invloed op de hersenen. In het gebruik van middelen worden verschillende stadia onderscheiden. Middelengebruik begint meestal met experimenteel gebruik van alcohol, tabak of cannabis. Experimenteel gebruik kan overgaan in geregeld gebruik waarbij het wordt gebruikt om bijvoorbeeld met stress om te gaan. Wanneer de gewenste effecten bereikt worden, kan dit leiden tot herhaald gebruik. In deze fase kan probleemgedrag ontstaan: zoals spijbelen bij jongeren, liegen of teruglopende prestaties. Wanneer het gebruik aanhoudt ondanks de problemen die het veroorzaakt, kan sprake zijn van misbruik. Het middelengebruik is dan een centrale plaats gaan innemen in het leven en veroorzaakt op verschillende terreinen (op school, thuis, werk) aanzienlijke problemen. Het laatste stadium is dat van verslaving en wordt ook vaak 'afhankelijkheid' genoemd (Verhulst en Verheij, 2000). Niet iedereen doorloopt al bovenstaande fasen in middelengebruik. De theorie van Zinberg (1984) over verslaving en stadia van gebruik wordt in Nederland veel gehanteerd. Deze luidt dat factoren in de drug (middel), set (individu) en setting (omgeving) samen bepalen of het middelengebruik van een persoon gecontroleerd blijft of problematisch wordt (tabel 1). Tabel 1 Determinanten in drug, set en setting (Zinberg, 1984) Drug Set Setting Aanbod Persoonlijkheid Context gebruik Werking Geslacht Gezin Invloed Leeftijd School Hoeveelheid Gemoedstoestand, lichamelijke en Werk geestelijke gesteldheid Combinaties in gebruik Kennis en opvattingen over (risico's) Vrienden en kennissen middel Verwachtingen van gebruik (Sub)cultuur Waarden en normen Socio-economische factoren Biochemische eigenschappen Wetgeving Sociale vaardigheden Prijs en beschikbaarheid middel Eerdere ervaringen Self-efficacy In deze rapportage wordt aan de hand van de verschillende stadia van gebruik beschreven wat de aard en setting van het middelengebruik is. Naar voren komen aspecten van het middel (hoeveelheid), set (geslacht, leeftijd) en setting (context gebruik, socio-economische factoren). Significante verschillen 3

12 tussen groepen in de Utrechtse bevolking worden toegelicht. Significant wil zeggen dat de verschillen (waarschijnlijk) niet op toeval berusten. Alcohol Alcohol wordt gedronken in de vorm van bier, wijn of gedestilleerd. Dranken die minder dan vijftien volumeprocenten alcohol bevatten, worden 'zwak alcoholisch' genoemd. Dranken die meer dan vijftien volumeprocent alcohol bevatten, worden 'sterk alcoholisch' genoemd. Omdat de grootte van de glazen veranderd met de hoogte van het alcoholpercentage (hoe hoger het percentage, hoe kleiner het glas) bevat ieder (standaard)glas evenveel alcohol. Alcohol is een ontspannend middel. De effecten van alcohol verschillen van persoon tot persoon. Deze effecten zijn afhankelijk van geslacht, gewicht, leeftijd en hoe iemand zich op het moment van drinken voelt. Overmatig gebruik, ook incidenteel, kan leiden tot ongevallen. Ook is het een verslavende stof waarbij in geval van regelmatig gebruik gewenning en tolerantie optreden. Alcoholgebruik is oorzakelijk gerelateerd aan meer dan zestig medische aandoeningen. Met name leverziekten, hart- en vaatziekten, kanker, hersenschade en psychische ziekten kunnen het gevolg zijn van (overmatig) alcoholgebruik. Daarnaast zijn is alcohol betrokken bij het ontstaan van tweehonderd andere ziekten (WHO, 2011). Een harde grens tussen schadelijk en onschadelijk alcoholgebruik bestaat niet. Of alcoholgebruik schadelijk is, of kan zijn, hangt af van de totale hoeveelheid die gedronken wordt, de hoeveelheid de per keer wordt gedronken, door wie (man/vrouw, leeftijd) gedronken wordt en in welke situatie. Alcoholgebruik kan leiden tot een verhoogde kans op acute en chronische problematiek (hoge bloeddruk, hersenbloeding, kanker en andere gezondheidsklachten). Jongeren beneden de achttien jaar en vrouwen die zwanger willen worden of borstvoeding geven, worden ontraden alcohol te drinken. Tabak Tabak wordt gemaakt uit de gedroogde bladeren van de tabaksplant en wordt meestal gerookt in een sigaret, sigaar of pijp. Het effect van tabak is stimulerend en rustgevend. Het belangrijkste psychoactieve bestanddeel is nicotine en dit is een verslavende stof. Bij het inhaleren van tabaksrook komen verschillende stoffen vrij die schadelijk zijn voor de gezondheid. In de jaren zestig en zeventig was roken heel gebruikelijk. In 1970 rookte 59% van de Nederlanders van 15 jaar en ouder (en 75% van de mannen). Tussen 1970 en 1990 is het aantal rokers behoorlijk gedaald. In 2000 rookte 33% en in %. In de afgelopen jaren is het percentage rokers in de algemene bevolking gestabiliseerd, dan wel nog iets afgenomen (COR, TNS NIPO in Nationale Drug Monitor, 2011). Anders dan bij alcohol, is voor roken geen (relatief) veilige grens aan te geven. Roken is een duidelijke risicofactor voor verschillende gezondheidsaandoeningen. Bij mensen boven de twintig jaar is een groot deel van de sterfgevallen door longkanker, COPD en kanker in het hoofdhalsgebied te wijten aan roken. Roken is ook een risicofactor voor bijvoorbeeld aandoeningen aan hart en bloedvaten. Niet alleen de rokers zelf, maar ook de mensen die meeroken (passief roken) lopen meer risico op onder meer longkanker en hart- en vaatziekten. Wanneer moeders tijdens de zwangerschap (passief) roken, lopen hun kinderen eveneens meer risico op gezondheidsproblemen. Vanwege deze gezondheidsrisico's wordt roken ontmoedigd en worden niet-rokers beschermd (RIVM, 2012). 4

13 Drugs Onder het begrip drugs vallen in dit geval verschillende soorten psychoactieve middelen. In dit stuk gaat het om middelen als cannabis, amfetamine, XTC, GHB, LSD, paddo's, cocaïne, heroïne, methadon en slaap- of kalmeringsmiddelen. Het zijn geneesmiddelen of genotsmiddelen met een 'drogerende' werking die kunnen leiden tot verslaving. In de Nederlandse Opiumwet wordt onderscheid gemaakt tussen soft- en harddrugs. Harddrugs zijn volgens de wet schadelijker. In de praktijk is deze grens echter lastiger te trekken. Onder softdrugs vallen middelen als cannabis en slaap- en kalmeringsmiddelen. In geval van softdrugs worden de risico's toelaatbaar geacht. Frequent gebruik van cannabis kan echter ook leiden tot psychotische stoornissen, met name bij mensen die hier aanleg voor hebben. Jongeren zijn in het algemeen een kwetsbare groep voor negatieve gevolgen van druggebruik. Gebruikers van harddrugs kunnen een hersenbeschadiging oplopen of ernstige psychische problemen krijgen. De meeste drugs kunnen, afhankelijk van gebruikspatronen, kenmerken van gebruiker en omgevingsfactoren leiden tot verslaving ofwel afhankelijkheid. Cannabisproducten (hasj, marihuana) zijn niet sterk verslavend en zijn relatief onschadelijk voor de gezondheid. Het risico van afhankelijkheid neemt wel toe bij langdurig frequent gebruik (RIVM, 2012http:// De regels die in Nederland zijn gemaakt om het gebruik van harddrugs zo veel mogelijk te beperken, zijn vastgelegd in de opiumwet (Rijksoverheid, 2012). 5

14 2 Alcohol 2.1 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht gebruikte ooit alcohol? In het kort: Alcohol is een middel waar een zeer groot deel van de Utrechtse bevolking in ieder geval mee experimenteert, want 88% van de mensen boven de 16 jaar heeft ooit wel eens alcohol gedronken. Dit experimenteren begint voor een groot deel al op de basisschool. 31% van de leerlingen in groep 7/8 heeft al eens alcohol heeft gedronken. Starten op een leeftijd van 13 jaar of jonger houdt verband met probleemdrinken op latere leeftijd. Jongens op de basisschool hebben vaker dan meisjes wel eens alcohol gedronken. In het voortgezet onderwijs is geen verschil tussen jongens en meisjes waarneembaar. Jongeren die Havo/Vwo doen hebben vaker dan jongeren die vmbo doen wel eens gedronken. Zowel op de basisschool als op de middelbare school hebben jongeren uit gezinnen met een hoge welvaart vaker wel eens gedronken dan jongeren uit gezinnen met een lagere welvaart. Landelijke percentages vallen hoger uit dan de percentages in Utrecht. Hoger opgeleiden hebben bijna allemaal ooit alcohol gedronken. Mensen van Marokkaanse en Turkse afkomst experimenteren minder vaak met alcohol. In deze paragraaf geeft zicht op de experimenteerfase van het drinken van alcohol. Er wordt gesproken van het ooit gebruiken van alcohol. Aan leerlingen in groep zeven en acht (BO) en tweede en derde klas (VO) is gevraagd of ze ooit (één slokje of meer) alcohol hebben gedronken. Van volwassenen is bekend wie nooit alcohol hebben gedronken. De achterliggende tabellen (1 tot en met 14) zijn opgenomen in bijlage 2. Jongeren In 2010 had bijna een derde (31%) van de Utrechtse leerlingen in groep 7 en 8 wel eens alcohol gedronken (figuur 1). Dat wil zeggen minimaal één slokje door kinderen van 10, 11 of 12 jaar oud. Jongens hebben dit vaker gedaan dan meisjes; 35% tegenover 26%. En leerlingen van 12 jaar vaker dan leerlingen van 10 jaar (respectievelijk 36% en 24%). Daarnaast valt op dat dit alcoholgebruik op jonge leeftijd vaker voorkomt in gezinnen met een hoge welvaart. Een landelijke vergelijking van percentages in het basisonderwijs is lastig te maken. In het voortgezet onderwijs zijn in 2009 cijfers verzameld. 42% van de jongeren in de tweede en derde klas geeft aan ooit alcohol te hebben gedronken. Jongens bijna net zoveel als meisjes (figuur 1). Naarmate de leeftijd stijgt, stijgt ook het percentage jongeren dat gedronken heeft. Wat betreft niveau van onderwijs is er wel verschil; de jongeren die havo/vwo volgen, hebben vaker al eens gedronken (50%) dan jongeren die vmbo doen (32%). En net als op de basisschool is hetzelfde verband te vinden met de gezinswelvaart. Wanneer de Utrechtse leerlingen uit het voortgezet onderwijs worden vergeleken met de landelijke cijfers uit 2009, valt op dat de landelijke percentages hoger uitvallen. In Utrecht heeft in % van de 14-jarigen ooit alcohol gedronken, tegenover 70% gemiddeld in Nederland. Voor de 15-jarigen komt dit uit op 47% tegenover 84%. 6

15 Volwassenen Wanneer naar de volwassen bevolking in Utrecht wordt gekeken, wordt duidelijk dat alcoholgebruik heel 'gewoon' is. Vanaf 16 jaar, de leeftijd waarop volgens de wet gedronken mag worden, heeft 88% ooit alcohol gedronken. Met name hoger opgeleiden experimenteren in ieder geval met alcohol; 96% van de hbo/wo-opgeleiden heeft ooit alcohol gedronken. Vrouwen hebben vaker dan mannen nooit gedronken; 15% tegenover 10%. Opvallend is de samenhang met etniciteit. Van de Marokkaanse mensen heeft 86% en van de Turkse mensen heeft 76% nooit gedronken. Tevens valt de relatie met leeftijd op. Ouderen (65 jaar en ouder) hebben vaker nooit alcohol gedronken. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Jongens groep 7/8 BO Meisjes groep 7/8 BO Jongens klas 2/3 VO Meisjes klas 2/3 VO Volwassenen (16+) Figuur 1 Alcoholgebruik ooit (minimaal één keer een slokje) 2.2 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht gebruikte in het afgelopen jaar of in de afgelopen vier weken alcohol? In het kort: Alcohol is een middel waar bijna iedereen mee experimenteert en dat ook bijna iedereen blijft gebruiken. In het basisonderwijs heeft 5% in de afgelopen vier weken gedronken. Op de middelbare school heeft een kwart van de jongeren in de tweede of derde klas recentelijk gedronken. Vergeleken met landelijke cijfers, vallen de percentages voor jongeren in Utrecht lager uit. 83% van de van de volwassen Utrechters gebruikte recentelijk (in het afgelopen jaar) alcohol. Een heel klein deel heeft in het verleden wel alcohol gedronken, maar in het afgelopen jaar niet. Dit betreft met name lager opgeleiden. In deze paragraaf wordt gekeken naar recentelijk (in het afgelopen jaar) en actueel (in de afgelopen vier weken) alcoholgebruik. Leerlingen in groep zeven en acht (BO) en in de tweede en derde klas (VO) zijn gevraagd of zij in de afgelopen vier weken alcohol hebben gedronken. Volwassenen zijn gevraagd 7

16 naar hun alcoholgebruik in het afgelopen jaar. Daarbij wordt een groep onderscheden die in het verleden wel alcohol heeft gedronken, maar niet in het afgelopen jaar. Jongeren In Utrecht geeft 5% van de leerlingen uit groep 7 en 8 van het basisonderwijs aan dat zij recentelijk (in de afgelopen vier weken) alcohol hebben gedronken. Net als bij het ooit-gebruik zijn dit meer jongens dan meisjes (8% en 3%) en meer 12-jarigen dan 10-jarigen (8% en 3%) (figuur 2). Ongeveer een kwart (26%) van de jongeren in de tweede en derde klas geeft aan in de afgelopen vier weken alcohol te hebben gedronken. Jongens bijna net zoveel als meisjes. Ook hier stijgt het percentage jongeren dat drinkt naarmate de leeftijd stijgt. Het niveau van onderwijs dat gevolgd wordt hangt samen met het actuele alcoholgebruik. Jongeren die havo/vwo volgen, drinken vaker (30%) dan jongeren die vmbo doen (20%). Wanneer de Utrechtse leerlingen uit het voortgezet onderwijs worden vergeleken met de landelijke cijfers uit 2009, valt op dat de landelijke percentages hoger uitvallen. In Utrecht heeft in % van de 14-jarigen ooit alcohol gedronken, tegenover 70% gemiddeld in Nederland. Voor de 15-jarigen komt dit uit op 47% tegenover 84%. Vergeleken met landelijke cijfers, vallen ook bij deze maat de Utrechtse percentages iets lager uit. Voor de 14-jarigen 39% tegenover 26% en voor de 15 jarigen 60% landelijk tegenover 31% in Utrecht. 30% 20% 10% 0% Jongens groep 7/8 BO Meisjes groep 7/8 BO Jongens klas 2/3 VO Meisjes klas 2/3 VO Figuur 2 Alcoholgebruik in de afgelopen vier weken Volwassenen In totaal heeft 83% van de Utrechtse volwassenen in het afgelopen jaar alcohol gedronken. Naast de mensen die nooit gedronken hebben, heeft 5% van de Utrechters vroeger wel gedronken, maar in het afgelopen jaar niet. In deze groep zitten relatief veel lager opgeleiden. Verder zijn er geen significante groepsverschillen. Landelijk zijn de percentages bekend van de bevolking van 16 tot en met 64 jaar die in het afgelopen jaar alcohol heeft gedronken. Wanneer we dit vergelijken met Utrecht komt dit nagenoeg gelijk uit; 84% gemiddeld in Nederland en 85% in Utrecht. Over alcoholgebruik in de afgelopen vier weken door volwassenen zijn Utrechtse gegevens niet beschikbaar. Wel bekend zijn de mensen die nooit drinken en de mensen die het afgelopen jaar niet 8

17 hebben gedronken. Dit is bij elkaar 17%. Landelijk is bekend dat 76% van de bevolking in de afgelopen maand alcohol heeft gedronken. Dit percentage geeft aan de meeste mensen die in het afgelopen jaar hebben gedronken, ook in de afgelopen maand alcohol nuttigden. Naar verwachting zal dit cijfer in Utrecht niet veel afwijken van het landelijke. 2.3 Bij hoeveel procent van de inwoners van Utrecht is sprake van alcoholgebruik dat ge- g zondheidsrisico's met zich meebrengt? In het kort: Bingedrinken door jongeren en overmatig, zwaar of problematisch alcoholgebruik door volwassenen kunnen zeer schadelijk zijn voor de gezondheid. Van de totale groep tweede- en derdeklassers heeft 15% in de afgelopen vier weken binge gedronken. Van de tweede- en derdeklassers die in de afgelopen vier weken hebben gedronken, heeft 55% minimaal eenmaal binge gedronken. 13% van de volwassen Utrechters drinkt overmatig. Zeker jongvolwassenen onder de 25 jaar, maar ook mensen tussen de 50 en 70 jaar drinken relatief vaak overmatig. Daarnaast zijn het vaker mannen dan vrouwen. 15% van de volwassen Utrechters is een zware drinker. Mannen en mensen van onder de 25 jaar zijn vaker zware drinker. Een derde van deze leeftijdsgroep drinkt zwaar. 10% van de Utrechtse volwassenen is een problematische alcoholgebruiker. Vooral mannen en mensen in de leeftijdscategorie jaar drinken problematisch. Een grens voor veilig, risicoloos alcoholgebruik te trekken, is zeer moeilijk. Wel worden in Nederland verschillende normen gehanteerd. Zo wordt gesproken van overmatig alcoholgebruik: voor mannen meer dan 21 glazen alcohol per week, voor vrouwen meer dan 14 glazen alcohol per week. Dit zegt iets over het totale aantal glazen per week. En wordt met name gebruikt om het zogenaamde gewoontedrinken aan te geven. Het begrip zwaar drinken zegt meer over piekgebruik: voor mannen wekelijks minimaal eenmaal 6 of meer glazen alcohol op één dag, voor vrouwen wekelijks 4 of meer glazen alcohol op één dag. Problematisch alcoholgebruik geeft een indruk van problemen rond het drinken van alcohol. Het kan een risico zijn voor alcoholmisbruik. Problematisch alcoholgebruik is een samengestelde maat waarbij vragen horen als: 'Heeft u wel eens behoefte gehad om minder te drinken?'; 'Heeft u wel eens geprobeerd met drinken te stoppen zonder dat dat lukte?' en 'Heeft u wel eens alcoholhoudende drank gedronken om uw zorgen te vergeten?'. Bij leerlingen in de tweede en derde klas (VO) wordt gekeken naar bingedrinken in de afgelopen vier weken en naar dronkenschap (ooit). Bingedrinken is het drinken van vijf of meer alcoholische drankjes op één gelegenheid. Jongeren Wanneer gesproken wordt over schadelijk of riskant alcoholgebruik door jongeren, dan gaat het vaak over bingedrinken en dronkenschap. Dit drinkgedrag is geassocieerd met tal van medische aandoeningen en vergroot het risico op ongevallen. In 2009 had 15% van de tweede- en derdeklassers in Utrecht in de afgelopen vier weken minimaal eenmaal vijf of meer alcoholische consumpties op één gelegenheid gedronken (figuur 3). Bingedrinken 9

18 hangt samen met de leeftijd; hoe hoger de leeftijd, hoe vaker het voorkomt. Van de leerlingen van 13 jaar of jonger heeft 8% binge gedronken en van de leerlingen van 16 jaar of ouder heeft 27% dit gedaan. Tussen jongens en meisjes zit geen verschil. Van de jongeren die in de afgelopen vier weken alcohol hebben gedronken, heeft meer dan de helft (55%) in diezelfde vier weken binge gedronken. Ook in deze groep neemt het bingedrinken toe met de leeftijd en is geen verschil tussen jongens en meisjes. Schoolniveau speelt wel een rol; meer jongeren die vmbo doen, dan jongeren die havo/vwo doen, hebben binge gedronken. 22% van de jongeren in de tweede of derde klas geeft aan ooit dronken te zijn geweest (figuur 3). Jongens net zo vaak als meisjes en het percentage jongeren dat dronken is geweest neemt toe naarmate de leeftijd hoger is. Autochtonen, jongeren met een hoger schoolniveau (havo/vwo) en jongeren uit een gezin met een hoge welvaart zijn relatief vaker dronken geweest. 30% 20% 10% Jongens klas 2/3 VO Meisjes klas 2/3 VO 0% Bingedrinken in afgelopen vier weken Ooit dronken Figuur 3 Bingedrinken en dronkenschap door jongeren 2 e /3 e klas VO Volwassenen Een veilige grens voor alcoholgebruik kan niet worden gesteld. De Gezondheidsraad (2006) adviseert mannen niet meer dan twee glazen per dag te drinken en vrouwen niet meer dan één glas. Ook dit matige alcoholgebruik is echter niet helemaal veilig. Veelal wordt gesteld dat mannen overmatig drinken wanneer zij meer dan 21 glazen alcoholhoudende drank per week drinken en dat vrouwen overmatig drinken bij meer dan 14 glazen alcohol per week. In 2010 drinkt 13% van de volwassen Utrechters overmatig. Utrechters jonger dan 25 jaar doen dit vaker dan Utrechters van boven de 25 jaar. 23% van de jarigen drinkt overmatig. Mensen tussen de 25 en 50 jaar doen het wat rustiger aan; van hen drinkt ongeveer 8% overmatig. Na de leeftijd van 50 jaar wordt weer meer gedronken. Van de mensen tussen de 50 en 70 jaar drinkt ongeveer 18% overmatig. Overmatige drinkers zijn voornamelijk te vinden in de autochtone bevolkingsgroep (14%) (tabel 2). Wanneer de grens lager wordt gelegd; bij respectievelijk zeven glazen voor vrouwen en veertien voor mannen, veranderen de aandachtsgroepen bijna niet. De verschillen naar geslacht worden wel kleiner, waardoor mannen niet significant vaker dan vrouwen de gestelde norm overschrijden. Bij zwaar alcoholgebruik gaat het om met regelmaat veel drinken op één gelegenheid; minimaal één keer per week zes of meer glazen alcohol. Gemiddeld wordt in Utrecht zwaar gedronken door ongeveer 1 op de 7 mensen (15%). Het betreft meer mannen dan vrouwen en ook opvallend vaker jongere mensen; bijna een derde (32%) van de mensen tussen de 16 en 24 jaar drinkt wekelijks veel op één gelegenheid. Ook springt de groep eruit die als hoogste opleiding havo,vwo of mbo heeft genoten (tabel 2). 10

19 Wanneer bij iemand sprake is van problematisch alcoholgebruik, dan heeft deze persoon een drinkpatroon dat leidt tot lichamelijke klachten, psychische of sociale problemen. De aanpak van bestaande problemen wordt verhinderd. Iemand loopt dan het risico afhankelijk te worden van alcohol of is dit zelfs al. Gemiddeld is in Utrecht 10% van de volwassenen een problematisch alcoholgebruiker, waaronder meer mannen (13%) dan vrouwen (8%). In de leeftijdsgroepen jaar en jaar komt dit ook vaker voor; respectievelijk onder 15% dan wel 18%. In de leeftijdcategorie jaar is het percentage problematische drinkers ook nog hoog (13%), echter niet significant. Tabel 2 Alcoholgebruik door volwassen Utrechters UTRECHT AANDACHTSGROEPEN (significant afwijkend van Utrechts gemiddelde) Geslacht Leeftijd Opleiding Etniciteit Wijk Overmatig alcoholgebruik 13% Man (15%) jaar (25%) - - West (17%) Binnenstad (26%) Zwaar alcoholgebruik 15% Man (18%) jaar (35%) havo/vwo/mbo (23%) - Binnenstad (26%) Problematisch alcoholgebruik 10% Man (13%) jaar (18%) - - Binnenstad (18%) 2.4 Wat is het drinkgedrag van de inwoners van Utrecht? In het kort: Jongeren drinken met name bij anderen thuis (49%) of thuis met anderen (45%). Jongens drinken vaker op straat dan meisjes; 42% tegenover 30%. Vmbo-leerlingen drinken vaker thuis alleen en in discotheken. Havo/vwo- leerlingen drinken vaker op schoolfeesten en op straat. De meeste jongeren drinken breezers/kant en klare mixdrankjes of bier. Meisjes drinken vaker breezers/kant en klare mixdrankjes, jongens drinken vaker bier. Alcoholgebruik is voor volwassenen duidelijk iets dat bij het weekend hoort. Van alcoholgebruik door de week én in het weekend, is met name sprake bij mannen en bij mensen van 55 jaar of ouder. De meeste mensen hebben drank uit de categorie wijn/sherry/port/vermout gedronken. Dit zijn met name vrouwen. Mannen drinken vaker bier. Van de jongvolwassenen (16-24 jaar) die aangeven alcohol te drinken, drinken de meesten in het café (70%), thuis met anderen (56%) of thuis bij anderen (54%). Deze paragraaf gaat over drinkgedrag. Dit drinkgedrag is onder te verdelen in waar, wat en hoe vaak. Niet op al deze aspecten is zicht bij zowel jongeren als volwassenen. Aan leerlingen uit de tweede en derde klas (VO) is gevraagd naar de locatie waar zij drinken en welke drankjes ze drinken, waarbij ze meerdere antwoorden mogen geven. Volwassenen zijn gevraagd wanneer ze drinken; door de week en/of in het weekend en wat zij drinken. Jongvolwassenen (16-24 jaar) zijn tevens gevraagd waar zij drinken. 11

20 Jongeren In figuur 4 is zichtbaar waar jongeren drinken. De meeste leerlingen die alcohol drinken, doen dit thuis bij anderen (49%) of thuis met anderen (45%). Ruim een derde (36%) drinkt op straat. Jongens drinken vaker op straat dan meisjes; 42% tegenover 30%. Leerlingen op het vmbo (12%) drinken vaker thuis alleen dan leerlingen op het havo/vvwo (5%). Ook drinken zij vaker in discotheken (39% tegenover 28%). Havo/vwo-leerlingen drinken daarentegen weer vaker op schoolfeesten (15% tegenover 10%) en vaker op straat (respectievelijk 38% en 31%). Keet/hok/schuur Sportkantine Restaurant Thuis alleen Schoolfeest Café Discotheek Op straat Thuis met anderen Bij anderen thuis 0% 10% 20% 30% 40% 50% Figuur 4 Plaatsen waar jongeren drinken (jongeren die wel eens gedronken hebben) Daarnaast is van jongeren uit de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs bekend wat zij drinken (tabel 3). Van de jongeren die aangeven dat zij ooit alcohol hebben gedronken, drinken de meeste jongeren (66%) Breezers/alcopops/andere kant en klare mixdrankjes. Bier staat op de tweede plek (52%). Meisjes drinken met name Breezers/alcopops/kant en klare mixdrankjes, jongens drinken vaker bier. Wijn/cider/champagne worden meer door meisjes gedronken en pure sterke drank in verhouding meer door jongens. Tabel 3 Soorten drank die jongeren drinken (jongeren die wel eens gedronken hebben) UTRECHT Jongens Meisjes Breezers/alcopops/kant 66% 62% 71% en klare mixdrankjes Bier 52% 63% 42% Zelfgemaakte mixdrankjes 35% 32% 38% Wijn/cider/champagne 32% 27% 38% Shooters (bv. Feigling, 20% 19% 22% Flügel) Likeur 18% 17% 19% Sterke drank puur 15% 20% 11% Sherry/port/Martini 12% 10% 14% 12

21 Volwassenen Bij volwassenen is zicht op wanneer gedronken wordt. Daarbij valt op dat het gebruik van alcohol duidelijk iets is dat bij het weekend hoort. De meeste volwassen inwoners drinken door de week (maandag tot en met donderdag) namelijk niet of hooguit op één dag (52%). Terwijl in het weekend (vrijdag tot en met zondag) bijna niemand nooit drinkt. Door de meeste mensen wordt dan op één of twee dagen gedronken (47%) (tabel 4a en 4b). Van dagelijks gebruik, dus door de week én in het weekend, is met name sprake bij mannen en bij mensen van 55 jaar of ouder. Waarbij wel opvallend is dat er ook een aanzienlijke groep van deze leeftijd is, die juist helemaal niet drinkt. Dus de mensen van deze leeftijd die drinken, drinken vaak (tabel 4b). Tabel 4a Aantal drinkdagen door de week (maandag tot en met donderdag) UTRECHT AANDACHTSGROEPEN (significant afwijkend van Utrechts gemiddelde) Geslacht Leeftijd Opleiding Etniciteit Wijk 4 dagen Nederlands Binnenstad 12% Man (17%) 55+ (26%) lage SES (18%) (23%) 3 dagen 7% Tabel 4b Aantal drinkdagen in het weekend (vrijdag tot en met zondag) UTRECHT AANDACHTSGROEPEN (significant afwijkend van Utrechts gemiddelde) Geslacht Leeftijd Opleiding Etniciteit Wijk 3 dagen Binnenstad 18% Man (23%) 55+ (32%) (31%) 2 dagen Noordoost 25% (32%) hbo/wo (32%) (31%) Oost (28%) Binnenstad (31%) Naast het advies om niet iedere dag te drinken, wordt ook piekgebruik ontraden. Voor mannen geldt het advies om maximaal 5 glazen op een dag te drinken en voor vrouwen maximaal 3. De meeste mensen drinken door de week één of twee glazen (45%) en in het weekend twee of drie (40%). Deze cijfers zeggen echter niets over op hoeveel dagen dit aantal wordt gedronken. Maar structureel wordt deze norm overschreden door 17% en met name door jonge mensen; 40% van de groep jarigen overschrijdt deze norm. Wanneer gekeken wordt naar wat gedronken wordt (tabel 5), valt op dat wijn/sherry/port/vermout het meest gedronken worden. 83% van de volwassen Utrechters en daarbij 91% van de vrouwen heeft in het afgelopen jaar een van deze dranken gedronken. Bier staat op de tweede plek (73%) en wordt voornamelijk door mannen gedronken. 13

22 Tabel 5 Soorten drank die volwassen Utrechters drinken Wat drinkt de Utrechter? UTRECHT Geslacht Wijn/sherry/port/vermout 83% Vrouw (91%) Bier 73% Man (88%) Jenever/brandewijn/vieux/rum/cognac/ 40% Man (52%) whisky/wodka/ander gedistilleerd Likeur/advocaat/bessenjenever/citroenjenever 27% - Mixdrankjes/breezers 23% - Vervolgens kan nog gekeken worden naar waar gedronken wordt. Deze gegevens zijn alleen bekend voor de leeftijdsgroep16-24 jaar. Van de mensen die aangeven alcohol te drinken, drinken de meesten in het café (70%), thuis met anderen (56%) of thuis bij anderen (54%). De meeste verschillen naar locatie hangen samen met leeftijd jarigen drinken relatief weinig thuis met anderen (27%), in het café (42%), in een restaurant (9%) en op een studentenvereniging (6%). Zij drinken vaker dan jarigen op schoolfeesten. Ergens anders Keet/hok/schuur Op straat Thuis alleen Schoolfeest Sportkantine Studentenvereniging Restaurant Discotheek Bij anderen thuis Thuis met anderen Café 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% Figuur 5 Plaatsen waar jongvolwassen (16-24 jaar) Utrechters drinken 14

23 3 Tabak 3.1 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft ooit gerookt? In het kort: Ruim de helft (54%) van alle Utrechters heeft geëxperimenteerd met roken. 4% van de leerlingen in groep 7/8 van het basisonderwijs heeft wel eens gerookt. Turkse leerlingen geven relatief vaak aan wel eens gerookt te hebben. In de 2 e /3 e klas van het voortgezet onderwijs heeft 31% van de jongeren wel eens gerookt. Mannen, autochtonen met een lage SES en inwoners ouder dan 40 jaar, hebben vaker ooit gerookt. Deze paragraaf geeft zicht op de experimenteerfase van roken. Leerlingen in groep zeven en acht (BO) en tweede en derde klas (VO) zijn gevraagd of ze ooit één sigaret, sigaar, pijp hebben gerookt. Van volwassenen is bekend wie nooit gerookt hebben. De achterliggende tabellen (15 tot en met 22) zijn opgenomen in bijlage 3. Jongeren In Utrecht heeft 4% van de leerlingen in groep 7/8 wel eens gerookt. Jongens net zo vaak als meisjes. Deze Utrechtse cijfers uit het basisonderwijs verschillen weinig van de landelijke cijfers. Landelijk geeft namelijk één op de twintig leerlingen (5%) in groep acht aan ooit minimaal één sigaret te hebben gerookt. En ook worden hier geen significante verschillen tussen jongens en meisjes gevonden. Turkse leerlingen geven relatief vaak aan wel eens gerookt te hebben (10%). In 2009 had 31% van de jongeren in de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs wel eens gerookt. In de tweede klas is dit 28% en in de derde klas is dit gestegen naar 33% (figuur 6). Landelijk geeft 34% van de 14-jarigen aan wel eens gerookt te hebben. Het percentage in Utrecht wijkt hiervan niet veel af; 30%. 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Jongens groep 7/8 BO Meisjes groep 7/8 BO Jongens klas Meisjes klas Volwassenen 2/3 VO 2/3 VO Figuur 6 Roken ooit 15

24 Volwassenen Van de Utrechtse volwassenen heeft 54% ooit gerookt (figuur 6). 72% van de autochtonen met een lage SES heeft ooit gerookt. Het zijn met name mannen (60%) en oudere mensen (55 jaar en ouder) die ooit gerookt hebben. Bevolkingsgroepen die minder vaak aangeven ooit gerookt te hebben, zijn Marokkanen (71%) en Surinamers (64%). 3.2 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht rookt? Lang niet iedereen die experimenteert met roken, blijft roken. 40% van de leerlingen in de 2 e /3 e klas van het voortgezet onderwijs die aangeven ooit gerookt te hebben, rookt ten tijde van het onderzoek. Dit is 12% van de totale groep leerlingen. Het zijn met name autochtone leerlingen. 43% van de Utrechtse volwassenen die ooit gerookt hebben, rookt nog steeds. Daarmee rookt 23% van de totale groep Utrechtse volwassenen. Met name autochtonen met een lage SES roken. Een derde van deze groep rookt. Ook Turken roken relatief vaker. Het actuele roken wordt bepaald aan de hand van de vraag of ze nu roken. Deze vraag is gesteld aan zowel leerlingen in groep zeven en acht (BO), als leerlingen in de tweede en derde klas (VO), als volwassenen. Bij volwassenen is daarbij ook gevraagd of ze in het verleden wel gerookt hebben, maar nu niet meer roken. Jongeren Van de 31% tweede- en derdeklassers die in 2009 aangaf ooit te hebben gerookt, gaf 40% aan dat zij op het moment van onderzoek rookten. Dit is 12% van het totale aantal leerlingen in deze klassen. 9% uit de tweede en 16% uit de derde klas. Er zijn hierin geen verschillen tussen jongens en meisjes. Het zijn met name autochtone leerlingen die roken (15%). Marokkaanse leerlingen geven veel minder vaak aan dat zij roken (4%). Landelijk is een vergelijking van de percentages lastig, omdat daar wordt uitgegaan van dagelijks roken. In Utrecht is niet bekend of door jongeren dagelijks gerookt wordt. Volwassenen In 2010 rookte iets minder dan een kwart (23%) van de Utrechtse volwassenen. Het percentage mannelijke rokers is ongeveer gelijk aan het percentage vrouwelijke rokers. Onder de lager opgeleiden zijn meer rokers dan onder hoog opgeleiden. Relatief veel autochtonen met een lage SES roken; een derde van deze groep. Ook onder de Turkse bevolkingsgroep zijn veel rokers (30%). Het percentage rokers in de totale Utrechtse bevolking neemt sinds 2003 langzaam af (figuur 7). Deze dalende trend is ook landelijk zichtbaar. Het percentage rokers in Nederland van 15 jaar en ouder is van 30% in 2003 geleidelijk gedaald naar 28% in Bijna een derde (31%) van de Utrechters heeft vroeger wel gerookt, maar rookt nu niet meer. Het zijn meer mannen dan vrouwen en er is een samenhang te zien met leeftijd. In de leeftijdscategorieën 55-64, en 80 jaar en ouder bevinden zich relatief meer mensen die gestopt zijn met roken. Autochtonen met een lage SES zijn ook relatief vaker gestopt (40%). 16

25 40% 30% 20% 10% Percentage Utrechtse volwassenen (19+) dat rookt 0% Figuur 7 Ontwikkelingen roken 3.3 Wat roken de inwoners van Utrecht en hoeveel roken zij gemiddeld? Het grootste deel van de jongeren uit de 2 e /3 e klas van het voortgezet onderwijs die roken, rookt tien sigaretten of minder per week. Een kwart rookt minimaal een pakje per week. Een kwart van de jongeren rookt een pakje per week. Sigaretten worden het meest gerookt door volwassen Utrechters. De helft rookt maximaal tien sigaretten per dag. 8% is een zware roker en rookt dus meer dan 20 sigaretten per dag. Van de mensen die roken zijn relatief veel autochtonen met een lage SES en Turken zware rokers (14% en 15%). 13% van de mensen in de leeftijdscategorie en 18% van de mensen in de leeftijdscategorie jaar die roken, rookt zwaar. In deze paragraaf komen aspecten van rookgedrag aan de orde. Leerlingen van de tweede en derde klas (VO) zijn gevraagd hoeveel sigaretten ze gemiddeld per week roken. Volwassenen zijn gevraagd hoeveel sigaretten ze per dag en sigaren en pakjes pijptabak per week roken. Jongeren Van de jongeren in de tweede en derde klas die roken, rookt 29% maximaal één sigaret per week. Een kwart rookt minimaal een pakje per week. Er zijn geen verschillen tussen jongens en meisjes in aantal sigaretten dat gerookt wordt. Volwassenen Van de Utrechtse volwassenen rookt het grootste deel (87%) sigaretten. Van 4% is niet bekend wat zij roken en 9% rookt sigaren of pijp. De helft van de mensen die sigaretten roken, rookt hooguit 10 sigaretten per dag en 29% tussen de 11 en 20 sigaretten. 8 % is een zware roker en rookt dus meer dan 20 sigaretten op een dag. De meeste zware rokers zijn autochtonen met een lage SES. Ze zijn tussen 17

26 de 55 en 64 jaar. Jongere mensen (tussen 19 en 39 jaar) roken, wanneer zij roken, in verhouding minder. 60% van deze leeftijdsgroep rookt maximaal 10 sigaretten per dag. Tabel 6 Roken door Utrechtse volwassenen (16+) UTRECHT AANDACHTSGROEPEN (significant afwijkend van Utrechts gemiddelde) Geslacht Leeftijd Opleiding Etniciteit Wijk Roken ooit (72%) mavo/lbo Nederlands 54% Man (60%) (70%) (69%) lage SES (72%) -- Roken nu Nederlands mavo/lbo 23% lage SES (33%) (31%) Turks (30%) -- Zwaar roken Nederlands mavo/lbo (door or rokers) 8% (18%) lage SES (14%) (13%) Turks (15%) -- 8% 4% 9% Rookt, maar rookwaar onbekend 29% Rookt sigaren/pijp 1-10 sigaretten per dag sigaretten per dag 50% >20 sigaretten per dag (zware roker) Figuur 8 Aantal sigaretten dat wordt gerookt 18

27 4 Drugs 4.1 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft ooit drugs gebruikt? Van de verschillende middelen, wordt met cannabis het meest geëxperimenteerd. 14% van de leerlingen in de 2 e /3 e klas van het voortgezet onderwijs heeft ooit cannabis gerookt. Dit zijn met name jongens, autochtone jongeren en hoger opgeleide jongeren. Harddrugs heeft een enkele jongere (0,5%) ooit geprobeerd. 41% van de Utrechters tussen de 18 en 54 jaar heeft ooit cannabis gebruikt. Andere middelen die relatief veel volwassen Utrechters wel eens proberen, zijn slaap- en kalmeringsmiddelen (14%), XTC (10%) en paddo's (8%). In deze paragraaf wordt zichtbaar wie experimenteren met het gebruik van drugs. Het gaat hier om cannabis, maar ook om verschillende andere middelen. Aan leerlingen uit de tweede en derde klas is gevraagd of ze ooit cannabis en of ze ooit harddrugs hebben gebruikt. Bij volwassenen (16-54 jaar) wordt daarbij onderscheid gemaakt in verschillende middelen. De achterliggende tabellen (23 tot en met 29) zijn opgenomen in bijlage 4. Jongeren Van de leerlingen in de tweede en derde klas heeft 14% ooit cannabis gebruikt, jongens (16%) meer dan meisjes (12%). Autochtone jongeren (18%) en jongeren die havo/vwo volgen (17%) hebben vaker ooit cannabis gebruikt. Daarnaast is aan de jongeren gevraagd of zij ooit harddrugs hebben gebruikt. In de tweede en derde klas geeft 1,5% aan dat zij dit gedaan hebben. Niet bekend is welke middelen zij gebruiken. Volwassenen Van de volwassenen tussen de 18 en 54 jaar heeft 41% ooit in hun leven cannabis gebruikt; 46% van de mannen en 36% van de vrouwen (figuur 9). Het betreft vooral mensen onder de 30 jaar (54%) en hoger opgeleiden (47%) (tabel 6). Landelijk ligt dit percentage veel lager: 26% van de Nederlandse bevolking tussen de 15 en 65 jaar heeft ooit cannabis gebruikt. Dit verschil wordt ondersteund door het feit dat cannabisgebruik hoger is in stedelijk gebied (NPO, IVO in Nationale Drug Monitor, 2011). Het grootste deel van de volwassen Utrechters tussen de 18 en 54 jaar heeft nog nooit harddrugs (amfetamine, XTC, LSD, cocaïne en heroïne en GHB) gebruikt. De middelen die mensen nog het meest ooit eens geprobeerd hebben, zijn slaap- en kalmeringsmiddelen (14%), XTC (10%) en paddo's (8%) (figuur 9). De laatste twee middelen worden vaker door mannen gebruikt dan door vrouwen. 19

28 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Cannabis Slaap- of kalmeringsmiddelen XTC Paddo's Cocaïne Amfetamine LSD GHB Andere middelen Heroïne Methadon Figuur 9 Middelengebruik ooit (Utrechters jaar) 4.2 Hoeveel procent van de d inwoners van Utrecht heeft in het afgelopen jaar drugs gebruikt? 2,3% van de volwassen Utrechters tussen de 18 en 54 jaar gebruikte recentelijk drugs. Hierin zit een groep die af en toe eens gebruikt; wel in het afgelopen jaar, maar niet in de afgelopen vier weken en een groep die regelmatig gebruikt. 13% van de volwassen Utrechters tussen de 18 en 54 jaar gebruikte in het afgelopen jaar cannabis. Dit zijn met name jongvolwassenen (28%). De middelen die het meest zijn gebruikt in het afgelopen jaar zijn cannabis, slaap- of kalmeringsmiddelen en XTC. Ruim 2% gebruikte middelen in het afgelopen jaar, maar niet in de afgelopen vier weken. Dit is de groep die af en toe eens wat gebruikt. In deze paragraaf gaat het recentelijk gebruik. Gevraagd is aan volwassenen (16-54 jaar) welke middelen zij in het afgelopen jaar hebben gebruikt. Onderscheid wordt gemaakt in gebruikers die wel in het afgelopen jaar, maar niet in de afgelopen vier weken hebben gebruikt. Wanneer deze laatstgenoemde groep niet wordt meegerekend, komt het recreatief (af en toe) gebruik naar voren. Jongeren Er zijn geen gegevens bekend over middelengebruik door Utrechtse jongeren in het afgelopen jaar. Volwassenen 6 % van de Utrechtse volwassenen tussen de 18 en 54 jaar heeft in het afgelopen jaar, maar niet in de afgelopen vier weken, cannabis gebruikt (figuur 10). Met de groep die ook in de afgelopen vier weken heeft gebruikt erbij, komt het totale percentage dat in het afgelopen jaar heeft gebruikt op 13%. Landelijk ligt dit op 7%. Jonge mensen gebruiken het vaakst cannabis. Met 28% gebruikt de groep tussen de 19 en 24 jaar het meest. Daarnaast komt de etnische categorie 'overig westers' met 20% opvallend vaker voor (tabel 6). 20

29 7% van de volwassenen geeft aan dat zij in het afgelopen jaar slaap- of kalmeringsmiddelen hebben gebruikt. Voor XTC is dat het geval bij bijna 4% (figuur 10). 8% 6% 4% 2% 0% Cannabis Slaap- of kalmeringsmiddelen XTC Cocaïne Amfetamine Paddo's Andere middelen GHB LSD Heroïne Methadon Figuur 10 Middelengebruik in de afgelopen twaalf maanden, maar niet in de afgelopen vier weken (Utrechters jaar) 4.3 Hoeveel procent van de inwoners van Utrecht heeft in de afgelopen vier weken drugs gebruikt? Een zeer klein gedeelte van de algemene bevolking in Utrecht gebruikt met regelmaat middelen. 7% van de Utrechtse jongeren uit de 2 e /3 e klas VO gebruikte in de afgelopen maand cannabis en minder dan 1% gebruikte harddrugs. Van de Utrechtse volwassenen gebruikte 2% in de afgelopen vier weken middelen. Cannabis is het middel dat het meest geregeld wordt gebruikt; 7%. Dit zijn met name jongvolwassenen. Andere middelen die met regelmaat worden gebruikt zijn slaap- en kalmeringsmiddelen en XTC. In deze paragraaf komt het actuele gebruik aan de orde. Volwassenen (16-54 jaar) is gevraagd naar het gebruik van middelen in de afgelopen vier weken. Dit is de groep die (waarschijnlijk) met regelmaat middelen gebruikt. Jongeren Ongeveer 7% van de Utrechtse jongeren uit de tweede en derde klas had in de afgelopen maand cannabis gebruikt. Meer jongens dan meisjes (9% tegenover 6%) en meer havo/vwo- dan vmbo-scholieren (respectievelijk 10% en 4%). Op de vraag of de leerlingen in de afgelopen vier weken harddrugs hebben gebruikt, antwoordt 0,5% bevestigend. 21

30 Volwassenen Ook 7% van de Utrechtse volwassenen tussen de 18 en 54 jaar kan worden aangemerkt als cannabisgebruiker (figuur 11). Ook hier is de leeftijdscategorie oververtegenwoordigd. 14% van hen heeft in de afgelopen vier weken gebruikt (tabel 7). Minder dan 2% gebruikte recentelijk middelen. 3% van de mensen geeft aan dat zij slaap- en kalmeringsmiddelen gebruiken en ruim 1% slikt geregeld XTC. Cocaïne en amfetamine wordt door ongeveer 1% gebruikt (figuur 11). De groep die amfetamine gebruikt is relatief jong (onder de 24 jaar). XTC wordt voornamelijk door mensen onder de 30 jaar gebruikt. Er is een grote groep gebruikers van slaap- en kalmeringsmiddelen die tussen de 25 en 30 jaar is en een grote groep die tussen de 40 en 55 jaar is. 6% van deze laatste groep gebruikte in de afgelopen vier weken deze middelen. Tabel 7 Cannabisgebruik (Utrechters jaar) UTRECHT AANDACHTSGROEPEN (significant afwijkend van Utrechts gemiddelde) Geslacht Leeftijd Opleiding Etniciteit Wijk Ooit (54%) Binnenstad 41% Man (46%) hbo/wo (47%) (53%) (62%) In de afgelopen Overig 12 maanden, niet 6% (14%) - Westers - in de afgelopen 4 (12%) weken In de afgelopen 4 7% (14%) weken 8% 6% 4% 2% 0% Cannabis Slaap- of kalmeringsmiddelen XTC Cocaïne Amfetamine Andere middelen GHB LSD Paddo's Heroïne Methadon Figuur 11 Middelengebruik in de afgelopen vier weken (Utrechters jaar) 22