Roken, alcohol en drugs

Transcriptie

1 Roken, alcohol en drugs Infokaart Jeugdgezondheidszorg 9 Roken Rokers hebben een hoger risico op sterfte en chronische aandoeningen dan niet-rokers. Landelijk was roken in 7 verantwoordelijk voor bijna. sterfgevallen. Het voorkómen en tegengaan van roken levert een grote bijdrage aan het verbeteren van de volksgezondheid. Daarom is het terugdringen van het aantal (mee)rokers één van de speerpunten van het gezondheidsbeleid van de overheid. In Zeeland is roken slechts zijdelings (onder de noemer 'genotmiddelen') als speerpunt opgenomen in de lokale beleidsnota's volksgezondheid. Roken komt via bredere programma's aan de orde, zoals in de Gezonde School en Genotmiddelen. Aan het eind van de basisschool starten de eerste kinderen met roken. Vooral in de eerste klassen van het voortgezet onderwijs neemt het aantal rokers snel toe. Landelijk heeft van alle 16-jarigen ruim de helft wel eens gerookt. Bij 13-jarigen ligt dit percentage rond de 1. Jongeren die op 16- jarige leeftijd nog niet zijn begonnen met roken, hebben een grote kans dit later niet te gaan doen [1]. Diverse factoren zijn van invloed op de kans dat jongeren (gaan) roken: - omgevingsfactoren, zoals de verkrijgbaarheid van tabak, tabaksreclame en het rookgedrag van ouders en leeftijdsgenoten - persoonsgebonden factoren, zoals de houding ten aanzien van roken, persoonlijkheidskenmerken, genetische aanleg en vaardigheden (bijvoorbeeld weerbaarheid) Kerngegevens Zeeland - Roken Ongeveer één op de veertien (7) Zeeuwse 13- jarigen rookt incidenteel of regelmatig Meer rokers onder laagopgeleide jongeren Roken onder 13-jarigen nagenoeg gelijk gebleven gedurende de jaren Eén op de veertien Zeeuwse 13-jarigen rookt Van de Zeeuwse 13-jarigen in 9 geeft 7 aan incidenteel of regelmatig te roken. Tussen jongens en meisjes zijn geen verschillen te zien. In Zeeuws- Vlaanderen roken minder 13-jarigen (4) in vergelijking met de andere regio s (8). In Tholen roken twee keer zoveel jongeren (14) dan gemiddeld in Zeeland (7). In de gemeente Tholen gaat het voornamelijk om vmbo leerlingen. Dit omdat leerlingen vaak in West- Brabant naar school gaan en daarom niet door de Jeugdgezondheidszorg van de GGD Zeeland worden gezien. Uit de literatuur blijkt namelijk dat leerlingen van het lwoo en vmbo meer roken, alcohol drinken en drugs gebruiken dan leerlingen van havo en vwo []. Bij vergelijking van vmbo-leerlingen in Tholen met vmbo-leerlingen in Zeeland blijkt nog steeds dat in Tholen meer gerookt wordt. Ook 13-jarigen in de gemeente Reimerswaal (11) en Schouwen-Duiveland (9) roken vaker. Daarentegen roken in Terneuzen en Hulst minder jongeren (zie tabel 1).

2 Tabel 1. Roken (incidenteel of regelmatig) bij 13-jarigen naar Zeeuwse gemeente in 5-9 * roken N Borsele 11 7 Goes 13 6 Hulst 64 5 Kapelle 5 7 Middelburg 14 6 Noord-Beveland 15 6 Reimerswaal 1 11 Schouwen-Duiveland Sluis 65 7 Terneuzen 8 3 Tholen Veere 9 7 Vlissingen 18 7 Zeeland 1 7 *vetgedrukte en onderstreepte percentages zijn significant (p<,5) verschillend vergeleken met het Zeeuwse gemiddelde Interpretatie Vanwege de kleine aantallen per gemeente in een bepaald onderzoeksjaar is bij de analyses naar gemeente besloten om de onderzoeksjaren samen te voegen. De Preventieve Gezondheidsonderzoeken (PGO) worden per schooljaar uitgevoerd. De cijfers worden echter per onderzoeksjaar geanalyseerd. Onderzoeken van verschillende schooljaren kunnen dus in één onderzoeksjaar vallen. Hierdoor fluctueert het onderwijstype van de groep leerlingen in het voortgezet onderwijs per onderzoeksjaar. Besloten is daarom om de analyses naar onderwijstype voor de jaren 5 t/m 9 samen uit te voeren. Alleen significante verschillen (p<,5) zullen worden besproken in de tekst. Er is een sterke samenhang tussen roken en onderwijsniveau. Onder de Zeeuwse 13-jarigen roken vmbo-leerlingen ruim drie keer zoveel als -leerlingen (zie figuur 1) Roken onder 13-jarigen gelijk gebleven Vergeleken met voorgaande jaren is het percentage 13-jarigen dat rookt nagenoeg gelijk gebleven (zie figuur ). Landelijk is sinds 1997 een daling te zien in het percentage jongeren dat in de afgelopen vier weken heeft gerookt: bij 1-14 jarigen van 13 naar 8 in Figuur. Roken (incidenteel of regelmatig) bij 13-jarigen in 5-9 Alcohol Alcoholgebruik is voor jongeren extra schadelijk. Zo verdragen ze alcohol slechter omdat ze nog in de groei zijn, minder wegen en kleiner zijn. Hierdoor voelen ze de effecten van alcohol sneller en heviger. Alcohol verstoort onder andere de hormoonhuishouding, die te maken heeft met spieren botgroei en seksuele ontwikkeling. Bovendien zijn organen tijdens de groei extra vatbaar voor de schadelijke invloed van alcohol. Zo verstoort alcohol een goede hersenontwikkeling van jongeren [3]. Onderstaande hersenscan laat de hersenactiviteit zien (roze) van twee 15-jarige jongens terwijl zij een geheugentest doen, beide nuchter. Bij de drinker (rechts) is beduidend minder hersenactiviteit te zien dan bij de jongen die niet drinkt. Hersenactiviteit tijdens een geheugentaak 15-jarige jongen drinkt niet 15-jarige jongen drinkt veel, vaak en jong begonnen Figuur 1. Roken (incidenteel of regelmatig) bij 13-jarigen naar onderwijstype in 5-9 Dr. Susan Tapert, University of California, San Diego

3 Verder geldt dat hoe jonger kinderen met alcohol in aanraking komen, hoe groter de kans is op overmatig gebruik en verslaving op latere leeftijd. Het Ministerie van VWS wijst drinken van alcohol onder de 16 jaar dan ook af. Indien daarna wordt gedronken, dan met mate. Ouders kunnen hieraan bijdragen door van jongs af aan duidelijke regels te stellen, zelf een goed voorbeeld te geven en over alcohol met hun kind te praten. Nederlandse jongeren beginnen op jonge leeftijd met alcohol drinken. De jongeren die drinken doen dit vaak en in grote hoeveelheden. Van de 1- jarigen heeft 56 ooit alcohol gedronken en onder 16-jarigen is dit 93. Recent drinken (in de afgelopen maand) komt voor bij 16 van de 1-jarigen en 78 van de 16-jarigen [4]. Na een jarenlange toename, neemt sinds 3 het percentage 1- en 13-jarigen dat alcohol drinkt in Nederland af. Deze daling vond plaats bij zowel jongens als meisjes. In de oudere leeftijdscategorieën is geen daling zichtbaar van het aantal scholieren dat ooit alcohol heeft gedronken [5]. In tegenstelling tot de daling in alcoholgebruik bij de jongste leeftijdsgroep is het aantal jongeren dat met een alcoholintoxicatie door een kinderarts in een ziekenhuis is behandeld sterk gestegen. In 8 steeg het aantal 13 ten opzichte van 7 en in de eerste helft van 9 is het aantal al ruim 5 hoger dan in 8 [6]. Kerngegevens Zeeland - Alcohol Eén op de zeven (14) 13-jarigen in Zeeland drinkt incidenteel of regelmatig alcohol Lwoo/vmbo-leerlingen drinken vaker alcohol dan leerlingen van Dalende trend in alcoholgebruik onder 13- jarigen Eén op de zeven Zeeuwse 13-jarigen drinkt wel eens alcohol Bijna één op de zeven 13-jarigen (14) drinkt incidenteel of regelmatig alcohol. In Zeeuws- Vlaanderen gebruiken 13-jarigen minder alcohol in vergelijking met de andere regio s: 1 en in Walcheren 14 en in de Oosterschelderegio 16. In de gemeente Tholen gebruiken meer 13-jarigen alcohol (3) dan gemiddeld in Zeeland (). In Tholen gaat het, zoals hierboven bij roken al is vermeld, voornamelijk om vmbo leerlingen. Vergelijking van de vmbo-leerlingen in Tholen met de vmbo-leerlingen in Zeeland levert echter nog steeds hetzelfde beeld. Meer Thoolse 13-jarigen drinken alcohol. Ook 13-jarigen in Schouwen-Duiveland (33), Reimerswaal (6) en Sluis (5) drinken vaker alcohol. Daarentegen drinken minder 13-jarigen in Terneuzen en Hulst alcohol (zie tabel ). Tabel. Alcohol (incidenteel of regelmatig) bij 13-jarigen naar Zeeuwse gemeente in 5-9 * alcohol N Borsele 31 Goes Hulst Kapelle 151 Middelburg 486 Noord-Beveland 53 Reimerswaal 85 6 Schouwen-Duiveland Sluis 38 5 Terneuzen Tholen 3 3 Veere 37 5 Vlissingen 47 Zeeland 397 *vetgedrukte en onderstreepte percentages zijn significant (p<,5) verschillend vergeleken met het Zeeuwse gemiddelde Er is een samenhang te zien tussen onderwijsniveau en alcoholgebruik. Vmbo-leerlingen drinken vaker alcohol dan -leerlingen (zie figuur 3) alcohol Figuur 3. Alcohol (incidenteel of regelmatig) bij 13- jarigen naar onderwijstype in 5-9 Dalende trend in alcoholgebruik onder 13- jarigen in Zeeland Vergeleken met voorgaande jaren is het percentage 13-jarigen dat wel eens alcohol drinkt sterk gedaald van 3 in 5 1 naar 14 in Cijfers voorgaande jaren niet beschikbaar 3

4 Figuur 4. Alcohol (incidenteel of regelmatig) bij 13- jarigen in 5-9 Drugs Het is bewezen dat cannabisgebruik (hasj/wiet) het reactie- en concentratievermogen en het korte termijn geheugen vermindert. Daardoor worden school- en werkprestaties en het verkeersgedrag negatief beïnvloed. Scholieren die cannabis gebruiken vertonen vaker agressief en delinquent gedrag (stelen, vandalisme, zwartrijden) en hebben vaker schoolproblemen (spijbelen, lage prestatie) dan leeftijdgenoten die niet blowen. Dit verband is sterker naarmate de frequentie van gebruik toeneemt. Blowers gebruiken ook vaker andere middelen dan niet-blowers, zoals het drinken van 5 of meer glazen alcohol in de afgelopen maand, dagelijks roken en ooit-gebruik van harddrugs [7]. Middelengebruik is voor alle jongeren gerelateerd aan problemen met school, maar voor meisjes meer dan jongens, voor jongere adolescenten meer dan voor oudere, en voor hoger opgeleiden meer dan voor laagopgeleiden [8]. Het op jonge leeftijd beginnen is specifiek voor cannabisgebruik een belangrijke voorspeller voor het gebruik, maar de onderliggende mechanismen zijn niet bekend. Mogelijk spelen genetische factoren ook een rol. Factoren zoals de mate van uitgaan, het plegen van kleine criminaliteit, en het omgaan met andere jongens en meisjes die blowen, hangen samen met cannabisgebruik. Het gebruik van cannabis neemt toe met de leeftijd. Maar weinig Nederlandse leerlingen van twaalf hadden in 7 ervaring met cannabis: één op de vijftig (,3). Op zestienjarige leeftijd had bijna één op de drie ooit wel eens cannabis gebruikt (3) [9]. Eén procent van de Zeeuwse 13-jarigen gebruikt wel eens drugs Druggebruik (soft- en harddrugs) onder Zeeuwse 13-jarigen is minimaal; 9 jongeren in 9 (1) geven aan incidenteel of regelmatig drugs te gebruiken. In de gemeente Schouwen-Duiveland geven jongeren vaker aan drugs te gebruiken (3, 38 leerlingen) dan in Zeeland gemiddeld in de periode 5-9 (1). Vergeleken met voorgaande jaren is het percentage Zeeuwse 13-jarigen dat wel eens drugs gebruikt gedurende de jaren stabiel gebleven (1). Kerngegevens Zeeland - Drugs Onder de 13-jarigen gebruiken vmbo-leerlingen twee keer zo vaak drugs als -leerlingen (zie figuur 5). 1 Gebruik van drugs is minimaal op 13-jarige leeftijd in Zeeland; 1 geeft aan incidenteel of regelmatig drugs te gebruiken Vmbo-leerlingen in Zeeland gebruiken vaker drugs dan leerlingen van Druggebruik onder 13-jarigen stabiel gebleven gedurende de jaren 1,4,7 Figuur 5. Drugs (incidenteel of regelmatig) bij 13-jarigen naar onderwijstype in 5-9 Of enquêtes betrouwbare cijfers opleveren over druggebruik is onduidelijk Jongeren vullen voorafgaand aan het preventief gezondheidsonderzoek een schriftelijke vragenlijst in die naar het onderzoek met de jeugdverpleegkundige moet worden meegebracht en daar wordt besproken. Uit de ervaringen van de jeugdverpleegkundigen blijkt dat jongeren de vragen over drugs niet altijd eerlijk beantwoorden. Mogelijk dat de percentages die hier genoemd worden een onderschatting zijn van de werkelijke situatie. Drugpreventie vooral mix van voorlichting en wet- en regelgeving Jongeren (en hun ouders of verzorgers) worden door middel van voorlichting gewezen op de risico's van druggebruik. De voorlichting wordt vooral aangeboden in zogenaamde settings zoals school, uitgaansleven en jongerenwerk. Ook via internet wordt informatie over drugs en het gebruik ervan geboden. De belangrijkste algemene bepalingen over (bezit, handel, verkoop en productie van) drugs zijn vastgelegd in de Opiumwet. 4

5 Daarnaast zijn er allerlei wettelijke bepalingen voor horecaondernemers, coffeeshophouders en organisatoren van evenementen [1]. Hoe komt de GGD aan deze informatie? De gegevens in deze infokaart zijn afkomstig uit de Preventieve Gezondheidsonderzoeken (PGO) 5-9 die worden uitgevoerd door de Jeugdgezondheidszorg in klas (13-jarigen) in het voortgezet onderwijs. Meer informatie? Voor meer resultaten van de PGO s gaat u naar Op deze website vindt u meer cijfers. Daar vindt u tevens een link naar de andere infokaarten die over de jeugd zijn geschreven. Voor meer informatie over aanbevolen interventies en gezondheidsbevorderende activiteiten zie Bronnen 1. Feenstra D (STIVORO), Zantinge EM (RIVM). Hoeveel mensen roken? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Bilthoven: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\ Factoren die van invloed zijn op de gezondheid\ Leefstijl\ Roken, 8 december 9.. Schrijvers CTM, Schoemaker CG. Spelen met gezondheid. Leefstijl en psychische gezondheid van de Nederlandse jeugd. RIVM-rapport nr Bilthoven: RIVM, 8 3. Kuunders MMAP (RIVM), Laar MW van (Trimbos-instituut). Wat zijn de mogelijke gezondheidsgevolgen van alcoholgebruik? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Kompas Volksgezondheid\ Factoren die van invloed zijn op de gezondheid\ Leefstijl\ Alcoholgebruik, 4 maart 1 4. Kuunders MMAP (RIVM), Laar MW van (Trimbos-instituut). Hoeveel mensen gebruiken alcohol? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, < Gezondheidsdeterminanten\ Leefstijl\ Alcoholgebruik, 3 maart 9 5. Kuunders MMAP (RIVM), Laar MW van (Trimbos-instituut). Neemt het aantal mensen dat alcohol gebruikt toe of af? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Kompas Volksgezondheid\ Factoren die van invloed zijn op de gezondheid\ Leefstijl\ Alcoholgebruik, 3 maart Alcoholintoxicaties bij jongeren in Nederland. Een onderzoek bij kinderafdelingen in Nederlandse ziekenhuizen. Cijfers van 7, 8 en 9 (t/m juni). STAP, de Universiteit Twente, de Reinier de Graaf Groep te Delft en het Nederlands Signaleringscentrum Kindergeneeskunde (NSCK) 7. Laar MW van (Trimbos-instituut). Wat zijn de mogelijke oorzaken van druggebruik? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\ Factoren die van invloed zijn op de gezondheid\ Leefstijl\ Druggebruik, 19 juni Ter Bogt et al. Middelengebruik en voortijdig schoolverlaten. Universiteit Utrecht en Trimbos Instituut, november Laar MW van (Trimbos-instituut). Hoeveel mensen gebruiken drugs? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Kompas Volksgezondheid\ Factoren die van invloed zijn op de gezondheid\ Leefstijl\ Druggebruik, 19 juni 6 1. Busch MCM (RIVM). Wat is het aanbod? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Kompas Volksgezondheid\ Preventie\ Preventie gericht op gezondheidsdeterminanten\ Preventie gericht op leefstijl\ Preventie van druggebruik, 19 juni 6. Colofon Auteur: Leonie de Bruijne, epidemioloog GGD Zeeland, afdeling Algemene Gezondheidszorg. en GGD Zeeland, Goes december 1 5