Chr sten Democ atische Verkenningen

Transcriptie

1 Chr sten Deoc atische Verkenningen Een christen-deocratisch verbond 2 De positie van inderheden in het onderwijs 6 Franse discussie over de verzorgingsstaat 16 Culturele waarden eer erkennen 23 De andere kant van het geschenk 28 Culturele diensie struikelblok voor Europese Unie 3 3 Medialand voorbij de schaarste 36 Maandblad va n het Wetenschappelijk lnstituut voor het C D A t/97

2 Chno..,ten I )eocratjo..,chc Vcrkenn1ngen 1..., her rnaanclblccl van hct \JCctcn,chappeltlk \no..,tjtuut voor hct C:!),.\ l1ct 1.., de voorllelting vj.n t-\nti-rcvolutionaire StJ.Jtkunde Chtcltik 1-h,toch Tqc\,chntt en Polttick l'cr,pecticl Redactic dr,_,\i lk111ctna prol clr..\i L llcclan,-v,dcc dr' \\'I Deeran r II.A.t\1,-an C.cnntp dr,_ I' Hccnn,J prot ch I',\ I H Htr,ch llall111 \'th>rztttcr' prot d1 r 1.11\1 K11ntnan S.l dr C I. Klop dro.., L 1!.J.ning-Boero..,clllJ. dr H A (,\\ Notcnhoolll r '"' II l'a,, pl.d1 f 1.1- _', \\'oldr111g dr..,.\1 lzln..,cn o..,cu et<hi'>, Rcdactie-adres \\.'c tcn"h,1ppcl11k \n,tlllllll '''"" hl'l Cll-\ l'oq\"" '11-l'i' 2'1111 Cl!len I bag tck (.,onicii-h2-ls-lllta\ dr' 1\l hnsc11 Sn_ rct,1rc...,...,c A V\cco..,L holl\\ cr- V11 \\'1...,'->l'll I )c rcdzlcllc o..,tl'lt cr prqo.., op Zlrtl~c\cn 'lol!llzl)>.llllj.~ll -1-(l{l(l \\'(HJrclcn tl onl\ ;1ngcn d1c pjo..,<.,c11 Ill de opzct vzln Chn...tc11! )L olrzltjo..,chc Vcrkcnn1ngcn. tcr Jcccno..,ic gczondcn hockcn kunncn tllct \\ ordcn gcrctournccrd lnternct-j.drco..,. http \\'\\'\\.ub.nl [ -ad-jclrl"-, cllj(u pi.nct Chno..,tcn Dcocratio..,chc Vcrkcnnlllgcn wil cen gcwctcno..,!unctic vervullcn h111ncn de chn..;ten-dcocrjtic, vcrkcnnend, grcnzen Jlta-.tcnd. opin1crend, zowcl hj-..torio..,chanalitio..,ch al-.. tocko...tgericht en internationaal geonl;nteercl. Het doct dit vjnujt cen kritisch-"jiidairc en onalhankcli1kc opstclling ten opzichte van het C:DA. Hct schn1tt over en vjnuit het o..,pannlllgvcld wo..,o..,en!"elool en politick. Het \TJJ.gt de aandacht voor de hetckc!ll..., vjn chno..,ten-dcocrjtjo..,chc uitgzlng-.punten \'Oor po1jtjekc en tllzljt...,chappclii~e vrjzlgstukken Chrio..,tcn I )coc rjtlo..,che Vcrkcnn1ngen richt z1ch op de trend 111 hct j""lolith_lc en tllzlijlo..,chjppl'li!ke gchcurcn uok l!l de politieke J.ltuJlllclt vjn de djg Uitgever Wctcl"Lhappellik lnsutuul ''""' hct ( [),\ l'osthus "1-15' 2511 C.l Den Hac~ tckloon 117- H2 IS 711 Eindredactie drs 1\1 C 1\,'-clcttel \-1 C.\1 Vennga-!JJ()\ll,lll<.., Vorgeving en produktie,'.i.,-an Sc haik,,.\ V\cco..,chou\\Tr-van \X'Jo..,<.,en Druk Sdu Cral,ch Bcdr11t Abonnecntcn I )c Jhonnccnto..,prqo.., hcdr;lagt I;--; )(l JllT ]Jell 11Kl \\T\\" l'll \'LTZC!ldkoo..,tcn Studcntcn ( :1 ll\-icdcn I 111 'ill 1 oo..,o..,c lcro.., IS -.\h( Jll11l"tlll"11lellJdlll11ll...trJtll' 1 clbctic ( ~hjj<..,tl'll l )cou JtJo..,clw Vc1 ~ClllllllgL n l'osthus <ti-l'" 2'ill(l (,I I len ~Llc~ BeCindiging abonneent.\honnccllll'll ~unncn...,l hrdtel1\k tot ultlt11jk I decchlt 'Jll \wt l(lpcndc Zlh()nncento..,iaar \\'Olden opgeze~~d hlj \ourku11 et opgj\t VJll rcdcn' cn1 B11 tllct t11digc opzeggl!lg \\'ordt hct Jhonncent autojtlo..,lh voor ccn jj.jr ver\cngd Adreswijzigingen B1i wiiziglllg vjn njjlll en. ut ad reo.., verzockcn \\'lj u ecn gewijz1gd Jdreo..,handJc toe tc zcndcn JZlll de redjctle Chno..,tcn l )cocrzltj<..,che Vcrkcnningcn, Po...,thuo.., i() +5 i Cl Den Haog Betalingcn Cehn11k voor uw hctjllllgcn h11 \oorkelll de tc ont\'jngen...,turtjngo..,acccptglrn~jjrtcn dn \TrgcJkkelq~t de \Trwcr~lllg Ac\vertenties () pgzi\'l' \an Jdvcrtent ll'" ZlJ n ( l ).\ -JcdclL l ll' tclcloon11711 '-12 -\N Ill

3 INHOUD Een christen-deocratisch verbond Prof. dr. E.MH. Hirsch Ballin 2-4 Ter introductie 5 De positie van inderheden in het onderwijs Dr. HAK Klatter-Foler 6-15 Franse discussie over de verzorgingsstaat Prof. dr. W Albeda Europees cultuurbeleid: Culturele waarden eer erkennen Prof. dr. A G. Weiler Europees cultuurbeleid: De andere kant van het geschenk Dr. AE Koter Europees cultuurbeleid: Culturele diensie struikelblok voor Europese Unie Prof. dr. A Klaer Periscoop: Medialand voorbij de schaarste Drs. M Jansen en NJP Mol CDV I 'J7

4 Wat en kan lezen in een tijdschnft als dat nu voor u ligt, is uiterate bepcrkt, vergelcken et water allcaal te lczen valt op de pagina's die gebruikcrs van hct Internet kunnen opvragcn Op hct Internet is onafzienbaar vee] in fora tie beschikbaar, aar we oeten ons wei rcaliseren dat ensen niet eindeloos vee! inforatie in zich op kunnen ncen. Het wezenlijke verschil tussen het Internet enerzijds en kranten, tijdschritten en radio- of televisieprograa's anderzijds is dus dat hct Internet gcen selccterende redactie hecft, en de voorheen bekende edia noodzakelijkerwijs altijd wei. Is dat een voordcel van het Internet? Als we de aandacht richten op Ianden waar censuur selecteert is het antwoord stellig ja. In een saenleving als de onze ligt het antwoord inder voor de hand. Het zijn Internet tc zien als een tetische, vorsende instelling vooral ensen die een kride edewerkers en auteurs op het spoor te koen. AI realiseert lang niet icdereen zich dat hctzcltde geldt voor oroepen. Zcnders en oroepverenigingen herken je niet aileen aan deafzonderlijke prograa's. aar ook aan de keuze die door de 'redacteuren' van die oroep (prograadirecteuren l wordt geaakt. Op het Internet oet de gebruikcr het zondcr zo'n 'redactic' doen. Je kunt natuurlijk zeggen. ieder is daar verantwoordelijkheid voor de eigen keuze. 1\laar dat lijkt, bij de onafzicnhare overvlocd van silr en pagina's ooier dan het is. Soige Internetgehruikcrs vinden intus<,en dan ook haat bij de adviezen die her en der in de vor van adresboeken et 'links' worden gegeven. Teken van de tijd Er is reden genoeg de overvloed van eindeloos uiteenlopende gegcvens en contacten op hct ken van de tijd Ordcning hebhen die et het hrengen in die overvlocd Internet zijn gehaat. Er Prof. dr. EJ\.1H. Hirsch i'>, of we het willcn of niet, zijn evenwel ook ensen Balli11 de opgave waarvoor we die op hct Internet het spoor hijster ra- ons geplaatst zicn. De tijd is voorhij ken en hij obscure sites Ianden. Een waarin ensen - door plaats van wokrant of tijdschrift ontleent zijn kwaliteit aan het verogen van de redactic een gocde, voor de lezers overtuigendc selcctic te aken uit het aanbod van ogelijke puhlicaties, en uitcraard goencn, wcrken en tcr kcrke gaan gehonden aan een afgcbakcnde kring van gesprekspartncrs - als vanzclf kennis, ervaringen en heoordelingen et elkaar deelden. Dat betckende niet dat ze in ( llv I <J/

5 saaie eendracht wegzakten, aar discussie pijvisic Niet aileen de Ncderlandse had wei een vaste hode van gecechappelijke gcschiedenis en principes. Als resultaat van obiliteit, counicatie en '>Chaalvcrgroting zijn we dat houvast kwijt De socioloog Giddens spreekt hier van 'disebedding' Nict eer ingehed in ccn geeenschappelijkc horizon van kennis christen deocratic, aar ook andere traditionele grote partijcn hinnen en buiten Nederland kennen spectaculairc ups cd downs in kiezerssteun. Zc kunnen vee! indcr dan vroeger <,tcuncn op een vaste, vanzelfsprekende steun vanuit een groep van ensen die tot die politieke stroing 'behoren' en ervaringen wordt het voor cnsen oeilijker tot een geeenschappclijke bcoordeling te koen. De tijdsfactor De politiek wordt isschien nog ecr dan andere lcvcnsterreinen eegezogcn Losse eningen De deocratisering in deze en de vorigc eeuw was niet aileen een staat<,rechtelijk vcrandcringsproces. Het was eerst in de haast wcrcldwijde openheid van inforatie en cningen, zondcr veel saenhang Daarin speelt de tijdsfactor cen rol. Echte resultatcn van politick en vooral de ontwikkcling van een handelen - uit het oogpunt van 'openbarc ening' door cer1 steeds groterc kring van eedenkende burgers: cn'.en die her nict over hun kant lieten gaan hoc de staatsacht wcrd uitvan socialc geoefend of ten ovcrstaan de kwaliteit van rechtsstaat en saenlcving- kunnen pas op de (iddel)lange tennijn worden vastge<,teld O willc van de controkerbaarheid van de acht is ecn politiek andaat cchter nood Jlli'>t vcrstck liet aan een tennijn van (in de gaan. De openbare cning '>tcunde dus op een den. Het tijdsper<,pectid rcgcl) vier jaren gcbon Wil politiek van et elkaar - onder ccr waarde zijn in een van de beoordelrng is dus via kranten en tijdschriften haast per ddinitie korter saenleving et - delcn van kennis en ervaringen dan van water beoordceld o zo. in discus zoveel losse kennis oet worden, hoogsten'> sic et anderen, tot cen vier jaren, en cestal - bij en eningen, dan politrek oordecl te koen. het nadercn van de verkiezingsdatu Is zoicts als de voring oet ze een punt - nog korter. Vtlll ccn openbarc n1cning De directe reactie in opiniepeilingen en edia hebben waarop ze nog wei ogelijk als de kadcrs van geeenschappelijke zich richt en heeft het tijdspcrspectief kennis en ervaring van de politiek nog kortcr waaraan ze zich zozccr vcrvagcn en overgaan geaakt. Op de gebeurtcdcnjc in CCn grotc. ongeor verbindt: haar nissen van de dag oet baaicrd van gegeverls en eningcn van het gereagecrd- lief.,t onid- nog veel sneller worden politieke idealen. oent? Lossc brokstukkcn inforatic roepen lossc opinies op, npinie<, die op zichzelf dellijk Zo lijken politici in staat tot werkelijk wonderhaarlijke prestaties: binncn ccn paar uur zijn zij best dnordacht kunnen zrjn, aar gerced ovangrijkc wetsvoorstcllcn, aper hcrlcidbaar tot een aatschap- adviezen en rapporten, waaraan aan- UlV I 'J7

6 denlang is gewerkt, van een vastbesloten coentaar te voorzien. Kunnen kiezers dat beter? Is het in deze situatie redelijk van de kiezers te verwachten dat ze zich bij hun politieke voorkeur door iets anders dan wisselende sypathieen Iaten leidenj Men kan dat in elk geval niet doorbreken door sipel te verwijzen naar het roeruchte verleden van een politieke partij of beweging. De staat van dienst in het veri eden is op zichzelf niet onbelangrijk Het verleden kan aileen een inspirerende traditie worden als daarin otieven werkzaa zijn die ensen iets te zeggen hebben. Die otieven- waarden en beginselen- oeten iets voor de toekost betekenen, anders zijn ze geen traditie die wordt doorgegeven, aar een object van ideeenarcheologie. Traditie zet zich dus voort in otiverende idealen voor de toekost. Wie de Evangelien leest, ziet zich dat voortdurend ontrollen langs Jezus Christus' levensweg: de onverwachte herinterpretatie van de traditie, opdat die tot een levensideaal wordt. Ook dat was een tijd waarin de kost van allerlei nieuwe cultuurpatronen verwarring had veroorzaakt en de krapachtig volgehouden oude gewoonten geen perspectief eer boden. waarin isdaad niet in aatschappelijke posities is ogeunt, en enscn - ook waar verschillen in welstand en levensvervulling zijn- tach een geeenschap voren, die bereid is op te koen voor wie kwetsbaar of zwak is. Is dat te idcalistisch? Er zijn vee! dingcn in de politick waarvoor alternatieven hestaan, aar wil politick van waardc zijn in een saenleving et zoveel losse kennis en eningen, dan oet ze een punt hebhen waarop ze zich richt en waaraan zc zich verbindt haar politieke idealen. Prof. dr. EMH. Hirsch Balll11 Wat wei kan, en waartoe een door beginselen gedreven politieke beweging als de christen-deocratische in staat oet zijn, is dit: de kiezers een verbond aanbieden dat de politick van aile dag in het perspectief plaatst van een verbond dat gericht is op politieke idealen en zich daarnaar de aat laat neen. Dan worden tradities gekarakteriseerd door hun betekenis voor de toekost, een saenleving die niet de erfenis van een vernietigd ilieu hoeft te dragen, In de colun geven de led en va11 de redactle hun persoonljjke opvattlngen weer. Zlj hopen daaree een aanzet te geven voor reflectle of debat. CDV J/97

7 te beginnen wenst de redactie u een zeer voorspoedig Wij hopen weer vee! lezenswaardige artikelen te bieden. Moge dit nuer daarvan een voorproefje zijn. Op donderdag 12 deceber 1996 presenteerde het Wetenschappelijk lnstituut het nieuwe rapport 'Gaven in overvloed. Europees cultuurbeleid in christen-deocratisch pcrspectief'. De coissievoorzitter prof.dr AG. Weiler overhandigdc het rapport aan staatssecretaris drs. A Nuis van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappcn. Het rapport bestaat uit twee delen. In het eerste dec! is een noratieve cultuurfilosofie te vinden die gdnspireerd is door de christelijke traditie. Het uitgangspunt daarvan is dat cultuurvoring vooral gcworteld is in crvaringen van zin en waarde. In het rapport wordt exeplarisch belang tocgekend aan ccn zinervaring in het bijzonder: de gaveervaring. In het slothoofdstuk van het rapport wordt gesteld dat over de cultuurfilosofie en de consequenties die daaruit getrokken zijn, een breed aatschappelijk gesprek ogelijk zou oeten zijn. Bij gelegenheid van de aanbieding is de publieke discussie over het rapport - en dan vooral over de cultuurfilosofie - geopend door evr. dr Aatke Koter en prof.dr.arjo Klaer. U vindt hun prikkelende reacties en een korte inleiding op het rapport van de heer Weiler in dit nuer Klaer is in zijn bijdrage nogal pessiistisch over de Europese eenwording, onder andere naar aanleiding van de verwaarlozing van de culturele diensie. Hij beschouwt het conflict tussen Nederland en Frankrijk over de drugsprobleatiek als een veeg teken. Dit sceptische geluid wordt in dit blad niet vaak gehoord. Misschien oet de discussie over Europa als culturele bedreiging of culturele verrijking aar eens goed gevoerd worden. Hoe het ook zij, in iedcr geval is het noodzakelijk dat wij in Nederland grondig kennisneen van de politieke discussies die in de andere lidstaten spelen (in de hoop dat de anderen hetzelfde doen). Dat kan vee! wederzijds onbegrip voorkoen. Wat dat betreft is de bijdrage van prof. dr W. Albeda voorbeeldig. Deze geeft op onovertroffen anier een overzicht van de Franse discussie over de verzorgingsstaat. Het lijkt de redactie verplichte kost voor politici en abtenaren op het inisterie van Socialc Zaken en Werkgelegenhcid. Dit nuer opent et ecn artikel van evr.dr.h.ak.kiatter-foler over de positie van inderheden in het onderwijs en sluit et een periscoop van ondergetekende en de heer N_J P Mol waarin een paging is gedaan o door iddel van scenario's greep te krijgen op de razcndsnelle ontwikkelingen in edialand. Drs. M. Janse11 redaclie-secretaris z r z Cl CDV 1/'J7

8 De sleutel tot vergroting van kansen van allochtonen op de arbeidsarkt is vooral gelegen in een adequate, gedegen opleiding en een goede beheersing van de Nederlandse taal. De positie van allochtonen in het Nederlandse onderwijs is echter nag altijd z z z zwak. Nodig zijn: activiteiten en initiatieven die de begeleiding en ondersteuning van allochtone kinderen door hun ouders versterken, structurele diagnostisering en redeiering et betrekking tot de beheersing van het Nederlands en vergroting van de algeene effectiviteit van scholen. D e positie van inderhedcn in het Nederlandse te hcsprekcn bevindingen van Tesser onderhavige artikel. llit de hieronder onderwijs is e.a. ( zal hlijken dat a! vele jarcn de posit1c van et nae een punt van grate zorg. Turkse en tvlarokkaanse Alhoewcl er duidelijke lccrlingen in hct Nederlandse verschillen in onderwijssucces aan tc wijzen zijn tussen vcrschillende groepen allochtonen, is de positie van velen van hen nog steeds aanerkclijk indcr florissant dan die van hun Nederlandse lccftijdgenoten. De 'Rapportage inderhcden 1996' Dr. HAK Klatter- Foler onderwijs nog altijd zwak is. De situatie van Turkse leerlingen en ogelijke verklarende factoren voor hun relaticf geringe schoolsucces zullen in dit artikel worden geillustrecrd aan de hand van rcsultaten uit hct prootieonderzoek van de au- (Tesser e.a. 1996) die op 13 noveber 1996 door hct Sociaal en Cultureel Planbureau is gepresenteerd, bevat de jongste gegcvcns over de positie van allochtonen op de gebieden onderwijs, arbeid en huisvesting. Deze rapportage zal als uitgangspunl dicnen voor het teur van dit artikel dat in septeber 199fi is algerond et de vcrdediging van hct proelschrift Turbe kinderen en hun schoolsucces. Een dieptestudie naar de rol van sociaal-culturele oricntatie, taalvaardigheid en ondcrwijskencrkcn' (Kiattcr-Foler 199fi) In dczc ("[)V I 'J/

9 studie is een kleine groep van negenentwintig Turkse leerlingen uit Eindhoven enkele Jaren van dichthij gevolgd in hun school- en thuissituatie en is gezocht naar verklaringsgronden voor hun achterblijvende onderwijssucces. In het eerste gedeelte van dit artikel zullen de belangrijkste hevindingen uit de 'Rapportagc inderheden 1996' worden besproken De aandacht gaat daarbij sreciaal uit naar het thea onderwijs, aar gezien de relatie tussen orlciding en arheidspositie zal ook het onderdecl arbeid besproken worden. In het tweede gedeclte kocn orzct en re.,ultatcn van het gcnoede prootieonderzoek naar schoolsucces van Turkse lcerlingen aan de orde. Het artikel zal hesloten worden et aanbevelingen gericht op vergroting van de kansen or schoolsucccs van allochtone leerlingen Mogelijk kunnen deze aandachtsrunten bijdragen aan discu.,sies hinnen het CDA over (onderwijs)heleid ten aanzien van inderheden. Arbeid en onderwijs In de genocde 'Rapportage inderheden 1996' (Te.,ser e.a. 1996) wordt de situatie van inderheden in ons land uitgehreid heschreven en wordt het overheidsheleid et hetrekking tot inderheden gcanalyseerd In hct volgende worden enkclc uitkosten van dcze rarrortage hesproken; de bron van deze inforatie i'> steeds bovengenocn1de ropportagc. 1 Voordat in de rarrortage wordt ingegaan or de speciheke thea's arbeid en onderwijs, wordt stilgestaan hij de getalsatige ontwikkeling van inderhedcn. Het allochtone dee! van de bevolking hlijkt nag altijd snel toe te neen en het aantal!eden daarvan groeit bovendien vee! sneller dan dat van de autochtone bevolking In tahel I wordt een vcrgelijkcnd overzicht gegeven van de ovang van de vier grootste inderheidsgroepen en de autochtoon-ncdcrland.,e bcvolking in 199 en In tabcl I op ragina 8 is te zien dar het totale aantal personen uit de vier grootste inderheidsgroeren is gestegen van zo'n 7. in 199 tot rui 85. in De Turkse geeenschar hecft door haar relaticf sterke groei de Surinaase groep bijna ingehaald a!., grootste inderheidsgrocpering. Overigens wordt de laatste jaren door steeds ecr allochtonen de Nederlandse nationaliteit aangevraagd, et nae ook door Turken en l\1arokkanen, wat weer leidt tot een afnae van dezc groeren wannecr gerekend wordt naar nationaliteit. De iigratic van Surinaers, Turken en Marokkanen bestaat op dit oent hoofdzakelijk uit gezinsvoring Sinds 1994 is de iigratie in Nederland in haar totaliteit aan het teruglopen. Dcze afnae wordt wellicht cde veroorzaakt door wijzigingcn in het toelatingsbelcid (wijziging Vreedclingenwet in 1994) en in de procedure'> voor orvang van asielzoekers en afhandeling van asielverzocken (Tesser e.a. 1996) Arbeid Sinds het einde van de jaren tachtig is het aantal werkenden uit de vier grootste inderheidsgroepen et 7. toegenoen, wat aangceft dat er weer enige beweging te bespeuren is in de positic van allochtonen op de arbeid'>arkt in vergelijking et de jaren daarvoor waarin voornaelijk stagnatie ortrad. De afnae van werkloosheid en de toenac van arbcidsarktparticipatie betreffen echter vooral Surinaers en Antillianen/ Aruhanen. De rositie van Turken en Marokkanen is nag '>teeds zcer zwak. Ecn positieve uitzondering voren jonge Turkse en Marokkaanse I z z z Cl (JlV I 'l7

10 verschil index Surinaers a) Turken a) Marokkanen a) Antillianen/Arubancn a) Totaal z z z Autochtonen b) a) naar herkostgroepering b) naar nationaliteit Tabel1: De vier grootste inderheidsgroep en de autochtone bevolking, 199 en 1995 ( aantallen x 1; index 199= 1) (bran: CBS-registertellingen '9ol'95; bevolkingsstatistieken; Tesser e. a. 1996) z vrouwen, van wie de arbeidspositie duidelijk aan het verbeteren is. Marokkaanse annen en dan vooral de jongeren onder hen scoren op aile arbeidspositie-indicatoren het cest ongunstig. Alhoewel Turken en Marokkanen voornaelijk werkzaa zijn in de industriele sector en daarin op de laagste functieniveaus, treffen we hen de laatste jaren ook eer aan in hager gewaardeerde niveaus (Tesser e.a. 1996). Verschillen in arbeidspositic tussen allochtoncn en autochtonen worden volgens Tesser e.a. ( 1996) voor een aanzienlijk dee! vcroorzaakt door verschillen in opleidingsniveau en beheersing van de Nederlandse taal. Helaas speelt sos ook 'selectieve selectie' van personeel een rol. De bovengenoede Iichte verbetering in de arbeidspositie van allochtonen betreft voornaelijk de kansrijken onder hen die een behoorlijke opleiding hebben en goed Nederlands spreken. In de Rapportage inderhedcn 1996 wordt geconcludeerd dat de effecten van bijvoorbceld de belcidsplannen 'Etnische indcrheden bij de overheid' (EMO), de evenrcdigheidstaakstelling van de Arbeidsvoorziening, het akkoord in de Stichting van de Arbcid en de Wet Bevordering Evenrcdige Arbeidsdeelnae Allochtonen (WBEAA) o verschillende rcdenen niet erg positief zijn. De groep die hier hct zwaarst door getroffen wordt, zijn de kansarc allochtonen. Tesser c.a. ( 1996) stcllen een grotere rol voor de Arbeidsvoorziening voor in het kader van verbctcring van het arbeidsaanbod van inderhcden. Door bijvoorbeeld beiddelingstaken te Iaten uitvoercn door coerciele beiddelaars, zouden Regionale Besturen Arbeidsvoorziening (RBA:s) eer ruite krijgen o de kwalificatie van werkzoekenden te verbeteren. Ook wijzcn de onderzoekers op de ogelijkheden van verbetering van de arbeidspositie van kansare allochtonen die besloten zouden kunncn liggen in de voorstellen van Vander Zwan & Entzinger ( 1994) voor de invoering van een concessiestelsel waarbij bedrijven onder bepaalde voorwaarden ontheffingen kunnen krijgen van geldende regelingen et bctrekking tot loncn, vestigingseisen en arbcidsostandigheden (Tesser e.a. 1996) Een factor die in de werkgelegcnheid van etnische indcrheidsgrocpen een grotcre rol lijkt tc gaan spelen, is het CDV 1/97

11 zelfstandig onderneerschap Van I 986 tot 1995 is het aantal allochtone onderneers gestegcn van I. tot 22.. Deze aantallen zijn gebaseerd op het criteriu geboorteland, waardoor tweede en volgende generaties nog niet in de tellingen zijn eegenoen. Een onderzoek van het Econoisch lnstituut voor het Midden- en kleinbedrijf ( 1995) laat zien dat na 6,5 jaar 55% van deze bedrijven nog bestaat In het algeeen is de horecabranche bij allochtone ondcrneers sterk favoriet. Ook de groothandel blijkt een aantrekkelijke oplie. De detailhandel en zakelijke dienstverleningsonderneingen zijn inder in trek. De branchekeuze verschilt echter per etnische groepering Naast de traditionele Chinese, Criekse, ltaliaanse en ook Vietnaese restaurants, koen we ook wat eer Turken en Marokkanen in dcze sector tegen. Marokkanen zijn verder te vinden in de detailhandel, Antilliaanse en Arubaanse onderneers veelal in de zakelijke dienstverlening en Turken in de confectie-industrie. Wellicht ede door de evenwichtiger spreiding van de ltaliaanse en Chinese bevolking in ons land en hun relatief geringe ovang, richten deze groepen onderncers zich inder exclusief op klanten uit de eigen etnische groep dan ondernecrs uit andere allochtone grocpen. Terwijl een aantal jaren gelcden otieven van allochtonen voor het zclfstandig ondcrneerschap vaak eer ncgatief van aard warcn (bijvoorbeeld de ongunstige arbeidsarktpositie van allochtoncn en di'>crirninatie in loondicnst), wordt ocnteel veelal vanuit ecn positievere houding voor deze sector gckozcn (Tesser e.a. 1996). 11derwijs In de 'Rapportage inderheden 1996' wordt geconstateerd dat het opleidingsniveau van inderheden stijgt, aar in cen heel langzaa tepo. De achterstand ten opzichte van de autochtone bevolking is nog steeds groat, ook odat het opleidingsniveau van Nederlanders blijft stijgen. Marokkaanse annen en vrouwen en Turkse vrouwen zijn degenen et de laagste opleidingen, Turkse annen doen het iets beter. Surinaers en Antillianen/ Arubanen bevinden zich qua opleiding tussen deze groepen en de Nederlandse groep in. Jongere allochtonen zijn beter opgeleid dan hun ouders en in de loop van de tijd Zllllen zij het opleidingsniveau van inderheden in het algceen dus doen stijgen. Wanneer we wat gedetailleerder kijken naar het onderwijssucces van allochtone leerlingen, treffen we in de gcnoede rapportage de volgende resultaten aan. De participatie van allochtone lecrlingen aan het onderwijs is vrijwel op peil en qua leeftijd zijn er nauwelijks ecr achterstanden (dat wil zeggen: er zitten gecn relaticf oude allochtone leerlingen ecr tussen vee! jongere klasgenoten) Eveneens positief is dat allochtone leerlingen in het voortgezct onderwijs eer zijn gaan dcclneen aan Algeeen Vorende Onderwijs (AVO)-voren en inder aan Voortgezet Basisonderwijs (VBO) In de hogere voren van AVO vinden we echter nog relaticf weinig Turkse en Marokkaanse leerlingen Tegenover de positieve ontwikkelingen et betrekking tot dee! nae, staan negatieve bevindingen et nae ten aanzien van behaalde resultaten in tennen van schoolvorderingen en bereikt onderwijs(eind)niveau Lcerlingen uit inderheidsgroepen koen vaak al et cen achterstand in vooral taalvaardigheid Nederlands de basisschool bin- I z z z ([)V I '17

12 nen en deze achterstand blijkt na acht jarcn hasisondcrwijs nict tc zijn verdwenen. Dit is des tc ernstigcr daar Nederlands niet aileen ccn kernvak is, aar ook instructie- en voertaal in andere vakken. Ook in het voortgezet ondcrwijs blijven de resultatcn van veel allochtone leerlingen achter, vooral wat hetreft Nederlands en wiskunde. Zorgwckkend is de rccente constatering dat Surinaase leerlingen in de loop van het voortgezet onderwijs atzakken naar het (lagere) niveau van Turkse en t\larokkaanse scholiercn (Tcsser c.a. 1')96) Helaas kot ook voortijdig ongcdiploccrd schoolvcrlaten in vcrhouding nog vcelvuldig voor bij J allochtonc leerlingen, zcker de schrikharend hoge percentages voor Marok J kaanse leerlingen springen in d1t vcrhand in hct oog. Ook in het,\liddelhaar Beroepsonderwijs (1\\BO). dat een <;terke toenae van allochtone studcnten heeft gckend, halcn veel van deze leerlingen de eindstreep nict (Kiatter-Foler 19')6. Tesser c.a. 1996). In de rapportage worden als oorzakcn van de onderwijsachterstand van leerlingen uit inderhcidsgroepen vooral de lagc taalvaardigheid Ncdcrlands. waaree velcn van hen aan het priair onderwijs beginnen, genoed alsedc de De sociaal-culturele kenerken van achterstand in cognitievc ontwikkeling hij intrede in leerlingen en hun de basisschool. Dit laatsle ouders hangen zeer punt zou volgens Te-.scr c.a. ( 1996) te aken hebben et sterk saen et de het fcit dat de inforelc instructie die allochtonc oudcrs schoolvorderingen hun kindcren geven inder van de leerlingen. gocd en adequaat lijkt te zijn als voorberciding op het Nederlandse onderwijs dan het instructieve gedrag van Nederlandse ouders, ten gevolge van verschillen in oplciding~nivcau en in opvocding tu~..,cn uilturen (zie ook Lese an I 'J'B) 1'det betrekking tot hct tcrugdringcn van onderwijsachterstandcn van lcerlingen uit ctnische inderhcidsgroepen zijn rcccnte vcranderingen in het hebd grolcndeels gd'nt op voorstellen van de coissie-van Kcenadc I Coissic allochtone lccrlingen in het onderwijs I'J'l21 De taak van de landclijke overheid et hetrckking tot hct hestrijden van achtcrstandcn wordt heperkt tot het torulercn van doelstcllingen, geecnten en scholen worden verantwoordelijk voor inhoud. onderwqsleeriddelcn en organisatic. Ook de organisatic van het OnderwiJs in Allochtone Leven de Talen I OALTI - het vooraligc Onderwijs in Ligen Taal (OLTJ- kot in handen van de geeentcn. llovendien is hepaald dat dit onderwijs huitcn het rcguliere UIITICIIIIIIII oet worden gegevcn Verder is er hct voornccn o allochtonen niet ecr autoatisch als doclgroep van voorrangs- of achterstandshcleid aan tl' wijzen (Tesser e.a. I'J'J6i. Tesser e.a. IJlJ'J(i 1 onderschrijvcn de keuze voor OALT huitcn de regulierc schooltijd. aar zette11 vraagtekcns hii het Iaten vallen van de grocp allochtone lcerlingcn als expliciete doelgrocp voor achterstandsbeleid. Ten aanzicn van de genoede decentralisatie vragcn zij zich tcvens at of de overheid niet het voortouw zou oeten ncen in de ontwikkeling van voor- en huitenschoolse stiulcringsprograa's voor kinderen uit inderhcidsgroepen o zo een degelijk en centraal ontwikkeld aanhod te crecren. Ten slotte zijil zij cr niet zekcr van dat geeentclijk onderwijsachterstandsbekid el lccticvcr zou zijn dan landelijk belcid. Het risico hestaat iers dat de gceentclijke plannen ecn optelso zullcn worden van lllv I 'J7

13 het he'ilaande helcid op de ver.,chdlende '>cholen Turkse kinderen en hun schoolsucces Na de hovetaande hc.,preking van de '>land van zaken ten aanzien van de po '>itle van indcrhedcn in ondcrwij'> en arheid volgen-, de 'Rapportage inderheckn I'J'J(,' ite.,.,cr e.a. I'JC)(il, wordr 111 het volgende cen!weld ge-,chct'>r van ccn groep Vtlll negcncnt\vintig Turk'>e lccrlingen uit Findhoven en hun '>chool-,ucce'> Fen van de uitg;g'>punten van het proorieondcrzoek dat door de Zluteur van dit Mtikel i'> Ultgevoerd ('Turk.,e kinderen en hun '>chool.,ucce'> Fen diepte'>tudie nailr de rol Villl <,ociaal-culturele oncntatie, lilalvaardigheid en onderwij.,kcnerken'. Klatter-l oler 19Wii wa., darer in Nederland in1ddcl-, een ovangrijk hc-..tand azin gcgcvcn.., bc <,taat over de '>choolloophanen VZ\11 lcnlingell u1t crni'>che indcrheid.,groepen, aar dater veclikr ondcrzoek 1~ gcdaan natlr vcrklaringcn voor de vaak ongun...,tigc onderwij;.,po..,itic die deze lccrlingen innecn. () die rcden leek her z1nvol o aaluiting te zoeken hi) het ondcrzoek llililr vnklarendc lactoren llinnen d1t ondcrzoek.,gehinl i'> vcrvolge gekozen voor cen klein '>chalige dieptc<,tudie, vanuit de gcdachte dat een dergclijk gedetadlcerd onderzoek i.,.,chien nieuwe houw'>tcncn zou kunncn lcvcrcn voor groot '>chaliger ondcrzock. 1\lct de diepre<,tudie werd heoogd o gedurende de pcriode von de overgang van hct ht~-,isonckrwij<, naar her voortgczct onderwij., de <,choolloopbaan en de thui.,.,ituaric van een rclatid klcine groep Turkse lcerlingen inten-,id rc volgen, tc be '>chrijven en te analy.,cren tencinde eer inzicht tc verkri)gcn in her co- plex van verklarendc lactorcn voor hehaalde onderwii'>rcstdtaten. Her onderzoek i'> uitgevoerd hij negencntwintig Turbe lecrlingen. hun ouder., en de schulen die zij bezocht hchhen. Hct onderzoek vond rlaab in Eindhoven en <,tartte in het schooljaar , tocn de hctrellcnde lecrlingen in gruep achr van het ha-,iqckrwijs zaten. De geiddelde lcdtijd van de deelneende zesticn jongen<, en dertien ei.,jes was bij de start van het onderzock ell par en acht ailnden Aile lccrlingen zijn indertijd als zogenocde 'onderinstroer< ailn het Nederland-,e ha'>i.,onderwijs hegonnen, dat wil zcggcn dat zc in de ondcrbouw gestart zijn. De lccrlingen warcn verspreid over drie hascsscholcn. De aan het ondcrzoek deelneende ouders zijn allen gehorcn in TurkiJe en ziin islaiet. Hun leelti)den vanenden van achrentwintig tot vijtcnvi)ttig jaar De groohte groep ouders is russen 197() en I 979 naar Nederland gckucn, her erendeel van hen hcelt in Nederland het!angst in Eindhoven gcwoond en cr i~ gccn sprake geweest Viln substanticle I tus'>entijd'>e I rcigratie De ee<,tc oudcrs hchben, voor zover zij al onderwijs genorcn hebben. dit onderwijs gcvolgd in Tu1-kiw Het gaat daarhij in de ccste gevallcn o basisonderwijs en eventuccl ccn lzlgc vor van vcrvolgondcrwij-,. Nogill wat oedcrs hcbben geen basisondnwijs genoten. Ecn dcel van de ouder'> hccft 111 Nederland curq"sen Nederlands gevolgd Fen klein aantal ouders hceft ecn baan in Nederland, voornaeliik in productichcdrijven. Ook in hct schooljaar 199~-1 ')'!4 participeerdcn de leerlingcn in hct onderzock. In dat jaar zaten zij allen in de brugklas van hct voortgczct onderwijs en warcn zc vcrspreid over elf verschillende <,cholen In de twee daaropvol- I r: v z r: ( llv I '17

14 LI LI LI LI gende schooljaren zijn op kleinere schaal data verzaeld over de onderwijsresultaten van de leerlingen. De drie centrale variabclcnclusters waarover in het onderzoek gegevens zijn verzaeld en geanalyseerd, zijn kenerken van lcerlingen en ouders, onderwijskenerken en schoolsucces. ( achtergrond)kenerkcn is onderzoek gedaan naar de sociaal-culturelc kenerken en de taalvaardigheidskenerken van de leerlingen, hun ouders en de gezinnen waartoc ze behoren. Met betrekking tot onderwijskencrken is inforatie geanalyseerd over de door de leerlingen bezochte scholen/klassen. Deze leerling- en onderwijskencrken zijn vervolgens in vcrband gebracht et de onderwijsresultaten die de lecrlingen hebben behaald. De schoolresultaten van de leerlingen ble- ken goed vergelijkbaar et het algeene beeld van Turkse leerlingen in Nederland hierotrent. Uiteindelijk functioneerden in het dcrde jaar in het voortgezet ondcrwijs vijf leerlingen op lndividueel Voortgezet Basisonderwijs (IVBO)-niveau, tien leerlingen op VBO-niveau en elf leerlingen op Middelbaar Algeeen Voortgezet Onderwijs (MAVO)-niveau Een leerling zat op het Hoger Algeeen Voortgezet Onderwijs (HAVO) en twee leerlingcn volgden Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs (VWO) Wat bestrijding van onderwijsachterstand van allochtonen betreft kan eer verwacht worden van een centrale overheidsverantwoordelijkheid dan van decentralisatie naar geeenten en scholen. In het kader van leer! i ngerken van leer! i ngen en ouders zeer stcrk saenhangen et de schoolvorderingcn van de leerlingen Sociaalculturele kenerken onwatten in dit onderzoek etnisch-culturele en religieuze orientatie, onderwijsondersteunend thuiskliaat, taalgebruik en taalbeheersing in het gezin en aspiraties van de leerlingen et betrekking tot hun schoolcarriere. De sociaal-econoische variabelcn beroeps- en opleidingsniveau van de ouders vertonen geen sterke sacnhang et de schoolprestaties van de kindercn. In dit onderzoek is een zo gedetailleerd ogelijke niveau-indeling ontwikkeld o tussen oudcrs te kunnen differentieren, juist odat vee! allochtonen in Nederland zich in de laagste opleidings- en beroepsschalen bevinden. Toch bleek het verschil in opleidi ng en beroep tusscn de Tot slot De voornaaste conclusie uit het onderzoek is dat de sociaal-culturele kenverschillcnde ouders tc klein o saenhang et het schoolsucces van hun kinderen op te leveren. Overigens bleck het opleidingsniveau van de oeder in verhouding eer saen te hangen et de schoolloopbaan van de kinderen dan de opleiding van de vader of hct beroep van beide ouders. Dit heeft waarschijnlijk te aken et het feit dat in de Turkse gezinnen uit dit onderzoek de dagclijkse opvoeding van de kindercn een taak van de oeder is, terwijl de rol van de vader zich beperkt tot het uitstippclcn van de grote lijnen van de opvoeding. Uit deze bevindingen blijkt dus dat in cen etnische inderheidsgroep zoals dezc kleine Turkse steekproelgrocp waarin weinig vcrschil in oplciding<,- en CDV 1 97

15 berocrsniveau tussen ouders hestaat, het zinvol is orn le zoeken naar andere factoren die vcrschillcn in ondcrwijsrcsultalen tussen leerlingen kunnen verklaren. llit dit onderzoek is naar voren gckornen dat lcerlingen uit gezinnen waarin de ouders rrohcren orn hun kindercn te onderstcunen in hun schoolloopbaan, beter presteren dan leerlingcn die die <;teun ontberen. Onder<aeuning hetekcnt dan niet per dcfinitie dat ouders bijvoorbeeld zelf hun kinderen rnoeten kunnen hegeleidcn bij hct rnaken van huiswerk. De laag-opgeleide ouders uit dit onderzoek hchben andere wcgen gcvonden, zoals aanrnclding van hun kinderen voor huiswerkbcgeleiding, het creeren van een rustige studieruite in huis, kiezen voor ( t)huiswerkvrije scholen voor voortgczet onderwijs, aanschaf van woordenboeken, enz. Vcrder werden deze gezinnen ook gekcnerkt door cen open houding tegcnover de Nederlandse sarnenlcving en het strcvcn naar integrt1tie in die sa1ncnleving et hchoud van de eigen culturele en religieuze waardcn. Ook werd in deze gezinnen cer Nederlands gesproken. De sacnhang tusscn de taalvaardighcid Turks en Ncderlands van de leerlingctl en hct school'>ucces dat zij hchalen is evcncens '>tcrk, aar hier speelt ogclijk ook de sterkc saenhang tusscn de <,ociaal-culturele kenerkcn en de taalvaardigheid van de lccrlingen ccn rol. In elk geval hlcek een goede hchecrsing van hct Ncderlands voor de lcerlingcn cen cssenticlc voorwaarde voor <,ucccs in zowel hasisondcrwijs al' vnortgczel onderwij'>. teiten voor allochtone leerlingen, blcken in het onderzoek rninder sarnenhang te vcrtonen et de onderwijsre,ultaten van de lcerlingen dan de andere genocde variabclen. Het is ogclijk dat het aantal scholcn te klein is gcweest o substantiele sarnenhang te kunnen vaststellen. Conclusies en aanbevelingen In het bovcnstaande is een uitgebreide descriptieve analyse van de positie van inderheden in Nederland, de 'Raprortage inderheden 1996' (Te'5er e.a. 1996), vergeleken rnet een besrreking van ecn longitudinalc dieptcstudie or dit terrein (Klatter-Folrner 1996) De laatstgcnoedc studie leent zich uitcraard vanwege het <,pecilieke karaktcr indcr voor gencralisatic. aar kan iddels de geforrnuleerdc hypothescn - die in grootschaliger onderzoek getoetst kunnen worden- bijdragen aan ecn betcr inzicht in verklarende bctoren. De sleutel tot vcrgroting van kan<;en van allochtonen op de arhcidsarkt is vooral gelegen in een adequate, gedegen opleiding en ccn goedc heheersing van de Nederlandse taal. Fen succesvol ondcrwijstraject i'>, naast individuelc tactoren zeds aanleg, weer vooral athankelijk van de onder<,teuning en begelciding door de oudcrs en ecn goedc beheersing van het Nedcrlands. Alhoewcl er in de ondcrzoehwercld vcrschil van ening bestaat over de rol van onderwij,kencrken in het schoolsucccs van (allochtonc) kinderen, i'> het altijd zinvol o naar vcrhoging van etfectiviteit van ondcrwijs te strcven. lk zou in aansluiting bij dcze factoren willen bcsluiten rnel de volgende conclusics en aanhcvelingcn: I z z z, i Kcnerkcn van de scholen waaror de lccrlingcn zatcn, zowcl in de zin van algeenc cf fectiviteit a], speciale tacili- I Het is van helang dat allochtone ouders hun kinder-en in hun schoolloophaan begcleiden en ondcrsteuncn (het- ( llv 1''!7

16 ..:..: zcltdc geldt natuurlijk voor autochtonc ouders). Fen eerste stap ten behoeve van die allochtonc ouders die hicr nog weinig ervaring ce hebhen, is hen hewust te ak\11 van hct belang en de haalhaarheid van onderwijsondersteuning. Een tweede stap is oude:ts concrete handreikingen te hieden. Activitciten en initiaticven' die in cohinatic et elkaar in dit proce:, een rol zuuden kunnen vervullen zijn onder andere oudercursussen op hct gehied van begelciding van schoolgaande kinderen, hijvoorheeld 'undcrwijsondersteuning in het basisonderwijs', 'kcuzc voor voortgezet ondcnvijs', 'onderwijsondersteuning in het voortgezet onderwijs', die door <,cholen, wijkccntra en/of schoolhegelciding'>diensten aangeboden zoudcn kunnen worden, voor- en buitenschoolse stiuleringsprograa's voor kinderen en ouders (zic ondcreer hct aanbud van de Averrocs Stichting), cur<,u<,<,en Nederlands voor ouders: * goed cursusaanhod in tcren van kwaliteit en toegankelijkheid consequent stiuleringshelcid voor nieuwkoers, hijvoorheeld in de vor van inhurgcringscontractcn en -progran1n1a's * beleidsvoring et hetrekking tot onderwijs Nederland' voor allochtone ouders van schuolgaande kinderen die in het verlcden nfet aan taalcursussen hehben kunnen deelneen, vergroting voorzieningenaanbod voor additionele (huiw;erk)bcgelciding in schoolverband of op wijkniveau en voorlichting hierover aan de ouders. 2. Een goede heheersing van de Nederland'>e taal is voor allochtonen een es- <,entii'lc voorwaarde voor school-;ucces en succcs op de arlleid,arkt en in andere aatschappelijkc instellingen. In dit verhand i<, de startpositie in hct hasisonderwijs van vee! leerlingcn uit etnische inde, heidsgroepen bijzonder ongunstig te noeen. Vee! allochtone kinderen hehben tot hun intrede in de hasis-,chool weinig ol gccn crvaring n1ct het Nedcrlak,\let het oog op het -;cheppen van gelijke kanscn is het noodzakclijk o aan het begin van hct hasisonderwijs een voorzicning te trcltcn vuor intensicl underwijs Nederlands voor allochtone onderbouwlcerlingen, hijvoorbeeld in de vor van specialc, frequent ingeroosterde 'taalcursussen', ontwikkeld vanuit de didactiek en pedagugiek voor deze leeltijdsgroep In hct vervolg van het hasisonderwijs, aar ook in het voortgezet onderwijs, zouden diagno~tisering en rcn1edicring et betrekking tot de hehensing van het Ncderlands <;tructureel octen plaatsvinden Speciale aandacht is ciaarhij vereist voor hckende prohlcegehieden, zoals woordenschat, hegrljpend lezen en school- en vaktaal tzie Appel I 9'!6 en Cuissie-Kohta 1 Coisste lndicatiestelling undcrwijsachter<,tanden I '!96) voor concrete suggc~tjes). De verwerving van het Nederlands dour allochtone kinderen wordt bcvorderd wanneer zij ook huiten school in de gelegenheid worden gesteld o vecl Nedcrlands te gchruiken. In steeds ecr allochtonc geztnnen spreken kinderen onder elkaar naast hun oedertaal ook l',;edcrlands.,\ laar counicatie et de ouders in het Nederland, kon1t in vcrhouding nog \Vcinig voor De onder punt I genoede cur<;ussen Nederlands voor allochtone uuders zouden in dit opzicht een pitievc invloed kunnen hebbcn. c:llv I <J7

17 3. Llit vecl onderzock i'> gcblekcn dat dfccticf wcrkcndc scholcn beterc leertt'>uitaten hchalcn hij allochtone lcerlingen dan inder effcctievc scholeo en dat de algeene ehectiviteit van '>cholen dus eer gewicht in de <;chaal lcgt dan '>pcciliek heleid ten ajnzien van allochtone lcerlingen aileen ( vergelijk TcuniS'>en 199) Vngroting van de algeene ehectiviteit van '>cholcn is gecn onderwerp o hicr in cnkele woorden te hcspreken. Wei kan crop gewczen worden dat voor helcid et hetrekking tot verindering van onderwij<,achter'>tanden van allochtonc lcerlingen en ontwikkeling van onderwij.,leenniddelcn voor deze leerlingen eer verwacht kan worden van een centrale overheidsverantwoordclijkheid dan van deccntrali'>atie naar geccnten en scholcn. vanwege de Gecente A.,terda_ Asterda: lf1t Coissie allochtone leerlingen in hct onderwijs ( 1992), Ceders in de luin. Naar cc11 niciiii'c opzet Pz!Jet OJulcrwijshelcid uoor allochtonc lccrllllt]ni Den Haag Sdu/ DOP Coissie indicatie'>telling ondcrwij'>achterstanden ( 1 9'J6), Zo OJwoorsfJe/haar ctls hetlc I'CI1 zelf_ Lei den_ Econoisch ltituut voor het Midden- en klcinbedrijf ( 1995), K/cinschalig o1tdcce Zoctereer EIJ\L Klatter-Foler, J ( 1 996), Ti1rksc klnde1 en i11111 schoolsllcccs. Eet1 dicf,tcs!jidic 11ililr de rol socia,tl-cllitllrelc onci1lalic, taalpadighcid en ondcrwijskcrken. lllburg: Katholieke Univer<,iteit Brabant (dissertatie) I z z Dr H A K. Klaltn is ll'clcnschapf'c/,jk ondcrzockcr clc/11 de Katholickc Unil'crsllcit Hrahant Z1j IS in 1 '1% <JcfnoiiiOl'ccrd op de disscrlal1c 'Ti1rksc kinderr11 c11 hun schoolsucccs. E dicf>lcstudic na de roll!i111 sociaal-cullurcle Oi'ib1- ll111r, laailhlilrdi_qhcid en 11dcrwijskencrke11' No ten I In vcrhond et de lcco.,hjcnhcjd vjn de tck-.t en hct!c1t den hct '>teed'> o dczclije bron gu.jt, lllllllc111k Tc-.-.cT c <1 I lj')(j',.., Ill de hetrdtcnde pj<.,<,jgc<., cdgczicn VZJ.n "V'>Lcrnothchc verclding VJil dczc hron Voot cdlc lc hc-.prckcn voorhccldcn VJ!l JctivJtutcn en lllltijljcvcn gcldt UllLTJJrd den vcrderc dhlll'><,lc nod1g I'> ovc1 \ crjntwoordell)khcclcn ove1 11odz;JJk tot ontwlkkcl1ng VJil 111euw atcjijji enol Jcl11pZh'-.111g \'J.Il bc.;,taandc alt.'rl<llcn \'lt illltlllliltiilg Jau]lll'rlllg CllZOVOOrt<, Literatuur Appel, R. I 1'J'J61, Zander laal hen je n}cns' f\!cdcrlcds als lll'ccdc laal of' de hissc/jool. Reck hij de aanvaarding van hct abt van hijzondcr hoogleraar Verwerving en didactiek van het Nedcrlands als twecde taal' Le<;can, P ( 1993), 'lnten'>ivcring van OP STAP, noodzakelijk aar niet voldoende'_ In P Vedder & B. Bekkers (red ), OPSTAP Oncloek & pktijk, Asterda: Averroi:s Stichting, Tesser, PTI\1., FA van Dugteren & A Mcrcns ( 19'J6), RafJf>orlage 111indcrlxd 1 Y%. Rijswijk: Sociaal en Cultured Planbureau. Teunissen, F ( 199), 'Onderwijs'_ In: H_B_ Entzinger & PIJ Stijncn (red.), Etlllsc/,c derhcdc11 in f\!cdnlzd, Mcppel: Boo, Zwan, A van der& H.B.lntzinger(1994), HclcidsoflPolqinq 11/illdcriJCdcndchat; advie'> in opdracht van de inister van Binncnlandse Zaken. Den Haag. ( IJV I '!7

18 Aile Europese Ianden, aangesloten bij de Europese Unie worstelen LI et dezelfde probleatiek: De hardnekkige assawerkloosheid en de daaree saenhangende crisis van de verzorgingsstaat. De discussie, die daarover plaatsvindt heeft uiteraard nationale aspecten, aar belangrijke eleenten koen overal terug. Ook in Frankrijk, zelfs nog eer uitgesproken dan hier, geldt dat assawerkloosheid de verzorgingsstaat in gevaar brengt. Maar voor herstel van de werkgelegenheid is eer nodig dan een stroolijning van die verzorgingsstaat. In dit artikel worden enkele eleenten uit de Franse discussie belicht. N ct als bij ons hct gcval i'>, van de sociale zekcrhcicl. De verzekcring-,c.;taat i~ de <;taat van de gcorgani kot de Frae verzorgings~taat <,eerde solidaritcit Ewald naar vorcn rclativecrt hct hcgrip 'de aan het einde van de vorigc cri"is van de vcrzorging~ en het begin van deze staat' In de vcrzorgings ccuw, allerccrst als een systee van verzekering. staat zeit is de crisis ingchouwd. Dit volgt uit de In zijn indrukwckkende noodzaak dat, wannccr studie 'L'Etat flrovidence' van 19H6 1 gaat Ewald, die jarenlang cdewerker was van Michel Foucault aan en de soliclaritcit ccnaal accepteert, zc ook gckwantiticeei d oct worden. Wclk inkoen krijgt het College de Fnce, uit van de 'filosofie van het risico' Prof dr. W Albeda de uitkcring':-.gercchtigdc~ Wat is een aanvaardhaar Toen en ccnaal oog hac\ voor de regelaat in het risico, dat individuen!oderhandelcndc aatschappclijkc orga iniu' Ocbt clit slechts door onpen in een indu<,triele sacnlcving, wist nisatie'> is vast tc stcllen, is hct ook en ook, dat daar de oplossing lag nooit onoqrcdcn. Voortdurcncl gaan voor de 'sociale kwestic' De saenlcving zou z'n haronie hervindcn door tcr kan aar evcnzccr gaan er altijcl cr steen op die zeggen, clat hct be zichzelf tc zicn als 'univcrsclc as'>urantie', et als prograa hct verzekeren lasten niet te dragcn zijn. Zodocndc stcen op, die zcggen dat de sociale i" C llv 1 <J7

19 er in de verzorging<,staat zelf een ingehouwde aahchappelijke discussic. De crisis, stelt Ewald, l1ort bij de verzorgingsstaat Zij hewijst, dat de verzorgingsstaat er is en dat ze gezond is. Nieuw sociaal odel introduceren Alain Touraine, cigenzinnig -.;ocioloog, die sinds het begin van de Jaren zeslig, aanvankelijk vooral a!, onderzoeker aar later eer a is sociaal hlosoof werkend stelt (in een interview et 'Le 1\ londe' van 12 dece her 1995 ): Frankrijk heeft na de Tweede Wereldoorlog een uniek stelsel van sociale zekerheid ontwikkeld. Dat <;tclsel hedt goed gewerkt, aar et de econoische oslag van de Jaren zevcnttg en de internationalisering is het odel in toeneende ate uitgeput geraakt We hehhen hehocfte aan een nieuw odel, o de ontwikkeling naar een 'wild liheralisc' te vcrijden. Doinique Strall',s-Kahn is her daar (parleentslid voor de sociali'>tische partij, vooralig adjunct-coissaris van het Plan, het cconoisch Plan, te vcrgelijken et het Nedcrland<>e Centraal Lconoisch Plan, red ) ee een<,: ' Hct liherabe i'> een fa,e Vtln regrcssie, ccn dcsorgani~tjtie tu-;sen twee pcrioden van organisatie" Touraine is pes'>iisti'>ch over een oplus -.;ing. lrnnltt.;.; o ecn nieu\v sociaal odel tc construercn heh je 'acteurs' nodig, werkgcvers, vakverenigingen, intellectuelcn, ensen die vcrnicuwen. In de afgclopen 15 jaren zijn de wcrkgevcrs 'verdwenen', hip1a nieand staat ccr aan de kant van de vakverenigingen. Er is niet<; tu'>scil het Matignon (het C:atshuis in Frankrijk) en de '>traat. deceber 1995 was dan ook de aand et de wijd uitgebreidc socialc onrust. naar aanleiding van de ingrepen van de regering in de socialc zekcrheid. Pierre Rosanvallon (sociaal-deocraat), direcleur van de Ecole des Hatlles Etudes en Sciences Sociales, schrcef a! in 19H 1 over de crisi'> in de verzorgingsstaat-' In dat boek stclt hij vast, dater in ieder geval een financicle crisis i'> De sociale lasten aakten in ,7'!'il uit van hct Bruto Nationaal Product. In ,4% en 18,1 ')(, in 198. Cegeven het fcit, dat iniddels ook de <,taatsuitgaven gcstegen waren (.6,6% van Bruto Nationaal Product in 1973 en44,4% in 198) was hct onogelijk o de sociale lasten 'echanisch' door te Iaten groeic11. Hij probeert inzicht te krijgen in het wezen van de Etat-PrOPidwce en stelt: I. De oderne '>taat kan niet andcrs gczien worden dan als hescherencle staat; 2. De vcrzorgingsstaat is een verhrcding en voortzctting van de bescherende '>taat; 3. De ovcrgang van de hescherendc staat naar de verzorgingsstaat vertaalt op staatsnivcau de verandcring, waarin de saenlcving zich niet eer denkt a!, 1/JI 'corfjs' (een lichaaj aar zich ziet a!, een arkt; 4. De verzorgingsstaat drukt het idee uit van de suhstitutie van de religieuze onzckcrheid, naar de zekerheid van de statclijke voorzorg. De vcrzorging<,<,taat vort het laatste woord van de geseculariseerde 'Etat~ L1ique' 7 5. Door de gcbruiktc techniek van de verzorgingsstaat, wordt de staat de grate verzckeraar. gingsstaat altijd bloot staat aan aanvalr n z nl l I. Van schadeloosstelling naar inschakeling Dat klinkt heel wat soberder, aar Het nicuwe in de huidige situatie is. zegt Rosanvallon, clat terwijl de verzor CllV 1 '!7

20 len vanuit hcpaalde belangen, deze aanvallen thans weerklank ondervinden in kringen, die daarvoor altijd ongcvoelig waren. Daarcc wordt ge"illustrccrd, dat we ons in een 'post-sociaal-deocratisch' tijdperk bcvindcn, dat gekcnerkt wordt door de wenselijkhcid van nicuwc coproissen over de verzorging<,<,taat. De grote opgave, stclt hij in 1985 vast 1 i'> hoc we van een socic'tc d'i11dc11isatio11 (van schadeloos<;telling) koen in een societe d' i11scrtio11 (van ichakcling) We octcn zeker nict vallen voor de verlciding van de 'salaricring van de uitsluiting', in de vorn1 van ccn algcn1ccn ha '>isinkoen. Het Rijnlandse odel In 1 ')') 1 sclued l\1ichcl Albert (die zich tijdcn<, de introductic van de Ncdcrlahe vcrtaling van zijn hock uitdrukkelitk al'> christclijk gc"ipirccrd uitte) zijn 'Ct~fliirdisiiiC co11lrr ( tl/lilrdislllr' Hij is oud-algeeen secrctari'> van het!'ian. en p!tsident van de A'>SurantieaatschappiJ ACF,\loest de ineenstorting van het SovJctstel,el lciden tot een nicuw hberali'>e, wa<, er ecn coplete overwinning van individualistisch kapitaliscj Zcker niet, was zijn <,telling. Vee leer is er een nieuw dchat, dat tu<,<,en hct Europees Rijnland-, odel van ecn counautair kapitali,c en het Angel,aksischc odel van individualistisch kapitalisc loopt. Op dit punt is Albert zecr uitgcsprokcn Hct Rijnlandse odel i'> niet -,lcchh sociaalccr aanvaardhaar, aar ook culnoi-,ch dhcicntcr 1\laar, op hetzelldc oent, dat de n11ndcrc elliucncy van hct Acrikaanse odelnaar vo1tn kot. li1kt het R11nlandse odel terug tc titckn. Hoc kot dat~ I 11icr en daar were! ec11 tc groot berocp gedaan op de solidariteit. Bijvoorbeeld Zweden; 2. Vcrzwakking van de vakverenigingen; 3. De concurrcntie tussen de verzorgingsstatcn in de Europesc Llnic. Zolang cr geen sociaalluropa i'>, zal het land et de laagste sociale lasten (en de inst ovangrijke staat) concurrentievoordclcn hebben. Er vindt ccn "concurrerende afbraak der verzorgingsstatcn plaats" In de ogen van Alain Cotta 1 (hooglcraar Econoic aan de univcrsitcit van Paris-Dauphi11c en cen zeer vruchthaar, en intelligent publicist) is het 'Rijnlandsc' karakter van Duitsland aar schijn. Het gaat vcclccr o een land et ecn gecentralisccrde financiclc acht, die in kite protectionisch wcrkt. Het Europa van 'Maastricht' bc'l"c<,tigt de Duitsc hegeonic. Hij vrccst voor een luropc<,e tcderatic, die geen echt luropcc<, beleid ogclitk zal akcn en slecht<. de Duitse financiclc autoriteiten vooral de acht in handen <,peclt llij Cotta speelt duidclijk nog anti-duit<, sentient. Dictatuur van de financien De invloed van Europa speelt ook een zecr bclangrijke rol in fitou'>si\ '/)(hal i111ndit', hct vcrboden debat 5 (Fitou'>Si i'> onder ccr hooglcraar aan hct ln'>tituut d'etudcs Jlourlnqucs in l'arijs en ontwikkclt zich -,nel tot ecn in heel Europa gczicn -,chrijvcrl Frankriik hcdt. na Spanje, de hoog<,te wcrkloo-,heid in Europa. Vergclijkt en de huidigc wcrklooshcid et die van de jaren dertig, dan is weli<,waji" de pthitlc dcr werklozen than<, hetcr, door de bctere voorzicnlllgen, aji" de duur van de recessic i-, wei Ianger llovendicn kwa toen de Kcync-,ioan~c oplo~~ing naar vorcn, tcr- UlV 1-'!7