Programmaplan. Implementatie Omgevingswet

Transcriptie

1 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Programmateam Omgevingswet Vastgesteld: directeur G.M.Smid-Marsman, 22 oktober 2015

2

3 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Inhoud Inleiding 4 1 Inbreng provinciaal belang in de Omgevingswet AMvB s Digitaal stelsel Omgevingswet Aanvullingswetgeving Invoeringswet Omgevingswet 9 2 Voorbereiding inwerkingtreding Omgevingswet Instrumenten volgens de Omgevingswet Digitaal stelsel en informatiehuizen Omgevingswet Kennis en veranderopgave 15 3 Samenwerking met externe partijen Afstemming rond instrumenten en digitalisering Uitwisseling van kennis en ervaring 17 4 Middelen 18 Bijlage 1 Planning Rijk 20 Bijlage 2 Stand van zaken wetstraject Omgevingswet 22 Bijlage 3 Reikwijdte Omgevingswet 25 Bijlage 4 Inventarisatie wettelijke verplichtingen voor de provincie 27 Bijlage 5 Inventarisatie provinciale regelingen 36 3

4 Inleiding Wetstraject Op 1 juli 2015 heeft de Tweede Kamer ingestemd met het wetsvoorstel Omgevingswet, Regels over het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet vervangt een groot aantal huidige wetten geheel of gedeeltelijk. De Eerste Kamerversie van het wetsvoorstel is op enkele onderdelen aangepast, zie pleio.nl/file/download/ Bij algemene maatregelen van bestuur (AMvB s) worden nadere regels gesteld. Na bespreking van de AMvB s in de Tweede Kamer zal de Eerste Kamer naar verwachting eind 2016 stemmen over het wetsvoorstel. Parallel aan de omgevingswet wordt aanvullingswetgeving opgesteld als onderdeel van het nieuwe stelsel. Dit betreft in elk geval de onderwerpen geluid, bodem, natuur, erfgoed en grondeigendom. Deze onderdelen worden evenals het wetsvoorstel vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) opgenomen in de Invoeringswet, hierin wordt ook het overgangsrecht geregeld. Uitgangspunten en reikwijdte van de wet De Omgevingswet bundelt 26 wetten in 1 wet, brengt wetsartikelen terug naar 350, brengt 120 AMvB s terug naar 4 en 120 ministeriële regelingen naar 10, zie website van van het ministerie van Infrastructuur en Milieu: ministeries/ministerie-van-infrastructuur-en-milieu/nieuws/2015/07/01/omgevingswetaangenomen-met-ruime-meerderheid-kamer. De wet beoogt een samenhangende benadering van de leefomgeving, meer bestuurlijke afwegingsruimte, vereenvoudiging en vermindering van regels, en een betere aansluiting op Europese regels. De reikwijdte betreft de provinciale taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden op de terreinen ruimte, wonen, bodem, infrastructuur, milieu, water, watersystemen, natuur, lucht, landschappen, cultureel erfgoed en werelderfgoed. De wet heeft ook impact op juridische zaken, informatiebeleid, automatisering, financiën, personeel en organisatie. Bestuursakkoord Op 1 juli 2015 is het bestuursakkoord tussen Rijk, Interprovinciaal overleg (IPO), Vereniging Nederlandse gemeenten (VNG) en de Unie van Waterschappen (UvW) ondertekend, daarmee hebben deze partijen afspraken gemaakt over de implementatie van de wet. Nader onderzoek wordt nog gedaan naar de financiële consequenties van het invoeringstraject Omgevingswet, ondermeer op het gebied van informatisering en automatisering. In opdracht van de VNG wordt dit onderzoek gedaan op basis van artikel 2 van de Financiële verhoudingenwet. Gepland is dat in november 2015 het onderzoek gereed is. Op basis hiervan worden nadere afspraken tussen de partijen gemaakt over de verdeling van de transitie- en invoeringskosten. 4

5 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Hoofdlijnenakkoord college van GS In het hoofdlijnenakkoord van het College van Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland (College) is de ambitie uitgesproken voor te sorteren op de Omgevingswet, door in te zetten op integraal werken samen met onze gebiedspartners. Het College neemt de Visie Ruimte en Mobiliteit (VRM) als uitgangspunt en wil een cultuurverandering die leidt tot een provincie die actief meedenkt. Het College wil een provincie worden die op zoek gaat naar nieuwe vormen van samenwerking om met partijen volmondig ja te kunnen zeggen tegen slimme combinaties van oplossingen. Daarbij wordt constructief meegedacht met de opgaven op gemeentelijk niveau, ook waar het gaat om de herbestemming en tijdelijk gebruik. Hierbij worden ook nieuwe methoden onderzocht, zoals stedelijke herverkaveling. De implementatie van de Omgevingswet is één van de portefeuille overschrijdende thema s voor deze collegeperiode. Plan van aanpak en werkwijze IPO Het IPO heeft in opdracht van de Kring van provinciesecretarissen een programmadirecteur en programmateam ingesteld en een Plan van aanpak Implementatie Omgevingswet provincies ontwikkeld. De centrale doelstelling in het plan is, dat de provincies eind 2018 de nieuwe Omgevingswet goed kunnen uitvoeren. Het plan is in lijn met de afspraken en planning uit het Bestuursakkoord en is gericht op: Inhoudelijke advisering over wet- en regelgeving; Implementatie ondersteuning; Digitalisering/informatievoorziening. Dit programmaplan is afgestemd met het Plan van aanpak van het IPO. Een afzonderlijke ambtelijke adviescommissie Omgevingswet is ingesteld. Het IPO is, evenals het Rijk, de VNG en de UVW, bezig met een impactanalyse. De uitvraag is gericht op de twaalf provincies. De uitkomst van deze analyse wordt benut voor de uitwerking van de bovenstaande punten. Verkennend onderzoek en besluit Directieteam Uit de verkenning en het advies aan de Regiegroep Beter voorbereid ( ) is gebleken dat vooral de beleidsvelden ruimte en milieu aangesloten zijn bij de voorbereiding van het wetstraject Omgevingswet. De beleidsvelden water, groen, bodem, cultureel erfgoed, economie, mobiliteit (beheer en onderhoud) en de afdelingen financiëel juridische zaken en informatisering en automatisering waren nog niet goed aangesloten op het voorbereidingstraject. Het Directieteam (DT) heeft een coördinerend directeur benoemd en heeft besloten programmamanagement in te stellen voor de voorbereiding op de Omgevingswet. Ook is opdracht gegeven voor het opstellen van een programmaplan en tot samenstelling van een programmateam bestaande uit bovengenoemde beleidsvelden en afdelingen. 5

6 Samenhang met andere provinciale taken en programma s Het programmaplan Omgevingswet is gericht op een adequate voorbereiding van de provincie in relatie tot externe partners op deze wet. Samenhang bestaat en afstemming wordt gezocht met inbreng van de beleidsafdelingen en de Zuidvleugel op de nationale Omgevingsagenda en de nationale Omgevingsvisie die voor de invoering van de Omgevingswet door het Rijk worden vastgesteld. Verder wordt afgestemd met de integrale programma s Provincie van Waarde, het Programma Slim Ruimtegebruik, het Programma Energie en het Programma Transparante overheid. Programma Het programmamanagement richt zich op ondersteuning van het implementatieproces gericht op een goede voorbereiding op de Omgevingswet, waarbij zowel aandacht is voor de inhoudelijke, digitale en juridische aspecten als ook voor de veranderopgave. De specifieke uitwerkingsopgaven vinden zoveel mogelijk in de lijn plaats. Het programmaplan geeft weer wat de doelen en beoogde resultaten zijn van het provinciale voorbereidingstraject van de Omgevingswet vanaf medio 2015 tot eind Een jaarlijks actieplan geeft aan hoe invulling wordt gegeven aan de gestelde doelen en de producten die worden opgeleverd. Het eerste actieplan is gericht op de tweede helft van Het actieplan 2016 wordt eind 2015 opgesteld. 6

7 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Inbreng provinciaal belang in de Omgevingswet Onderwerp Het wetsontwerp Omgevingswet is tot stand gekomen in samenwerking met de koepels, overheden, het bedrijfsleven en andere betrokken partijen. De wet biedt de mogelijkheid tot maatwerk, waardoor er ruimte is voor regionale verschillen zoals stedelijke groei en bevolkingskrimp. De wet is gericht op participatie aan de voorkant gericht op meer draagvlak voor plannen in de fysieke leefomgeving. De wet bundelt en vereenvoudigt alle wet- en regelgeving gericht op de fysieke leefomgeving. De vier verbeterdoelen van de wet zijn: 1. Meer inzichtelijkheid, voorspelbaarheid en gebruiksgemak; 2. Meer samenhangende benadering fysieke leefomgeving in beleid, besluitvorming en regelgeving; 3. Vergroting bestuurlijke afwegingsruimte; 4. Versnellen en verbeteren besluitvorming projecten in de fysieke leefomgeving. De Omgevingswet is te typeren als een raamwet, bundelt 26 wetten en omvat de provinciale beleidsterreinen ruimte, wonen, bodem, infrastructuur, milieu, water, natuur, lucht, landschappen, cultureel erfgoed en werelderfgoed. De Omgevingswet heeft in algemene zin ook een doorwerking op het beleidsterrein economie. De wet- en regelgeving heeft ook impact op juridische zaken, informatiebeleid, automatisering, financiën, personeel en organisatie. Ook heeft de Omgevingswet impact op het provinciale takenpakket dat door de Omgevingsdiensten wordt uitgevoerd. In de AMvB s en ministeriële regelingen wordt nadere regelgeving vastgelegd. Speciaal aandacht besteden aan de beïnvloeding van het digitale traject is van belang. Via aanvullingswetgeving worden wetten ingevoegd in de Omgevingswet. In de Invoeringswet wordt vastgesteld welke wetten tijdig klaar zijn voor invoeging, zie bijlage 1. Doel en subdoelen 1. Inbreng provinciaal belang in de landelijke wet-, regelgeving Omgevingswet gelet op de elementen: taak- en bevoegdheidswijzigingen (subsidiariteitsbeginsel), werkwijze, werkprocessen, informatievoorziening, digitaliseringsopgave, juridische en financiële consequenties: 1.1 Integrale advisering over de vier AMvB s in de pré-consultatie en consultatiefase; 1.2 Inbreng ervaringen provinciale milieuverordening in het wetgevingstraject; 1.3 Integrale advisering over de aanvullingswetgeving Omgevingswet, ondermeer bodem, grondeigendom en herverkaveling, geluid, natuur, ammoniak en veehouderij; 1.4 Inbreng provinciaal belang in het digitale traject via het deelprogramma Digitaal stelsel omgevingswet van Rijkswaterstaat; 1.5 Integrale advisering over de Invoeringswet Omgevingswet. 7

8 Toelichting Het Ministerie van I&M nodigt uit tot actief meedenken in het wetstraject. Het is van belang in de impact op de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de provincies goed in beeld te krijgen. Het is van belang maximaal inzicht te brengen in de doorwerking van de nieuwe wet- en regelgeving op de provinciale organisatie. Deze inbreng wordt via het IPO en public affairs gerealiseerd en wordt afgestemd met de Omgevingsdiensten. Voor het digitale stelsel wordt samengewerkt met IPO en Rijkswaterstaat. Beoogd resultaat Invloed uitgeoefend op de kaderstellende wet- en regelgeving aansluitend op de provinciale taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden op de beleidsterreinen ruimte, wonen, bodem, infrastructuur, milieu, water, natuur, lucht, landschappen, cultureel erfgoed en op de nieuw beoogde werkwijze die impact heeft op de manier van werken met externe partijen, op juridische zaken, informatiebeleid, automatisering, financiën, personeel en organisatie. Hierbij is specifiek gelet op de elementen: taak- en bevoegdheidswijzigingen (subsidiariteitsbeginsel), werkwijze, werkprocessen, digitalisering, informatievoorziening, juridische en financiële consequenties. 1.1 AMvB s Nu de Tweede Kamer heeft ingestemd met de Omgevingswet worden de AMvB s in procedure gebracht. Er is in het voortraject op een 20 tal thema s gewerkt met zogenaamde botsproeven om de impact op de praktijk te toetsen. De koepels krijgen de gelegenheid de botsproefversies vanaf 1 oktober 2015 te bezien in de pré-consultatie ronde. In het voorjaar van 2016 wordt de formele consultatie gestart en worden de AMvB s naar de Tweede Kamer gestuurd voor de voorhangprocedure. Gelet op de beoogde integrale advisering (subdoel 1.1) is het van belang dat de inbreng van de te onderscheiden beleidsdomeinen en ondersteunende afdelingen op een evenwichtige manier wordt vormgegeven. Via het programmateam worden de afdelingen betrokken en wordt een gezamenlijke analyse gemaakt van de betreffende AMvB teksten. De reactie wordt intern afgestemd en ingebracht in het traject van het IPO. Met externe partijen kan de reactie desgewenst nog worden afgestemd. Bij de formele consultatie zal via het IPO de reactie van de provincies worden ingebracht. Toelichting specifieke taken op het gebied van milieu In het Hoofdlijnenakkoord is expliciet aangegeven dat de ervaring met de provinciale milieuverordening wordt ingebracht in het wetgevingstraject. Het sturingsprincipe zoals nu voorzien, sluit nog onvoldoende aan bij de taken op het gebied van vergunningverlening, toezicht en handhaving (de VTH-taken). De provincie is nu voor 300 complexe/ risicovolle bedrijven bevoegd gezag, in het verlengde van de Wet VTH wordt dit bestand nog met bedrijven, die nu nog onder bevoegdheid van de gemeenten vallen, uitgebreid. 8

9 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Digitaal stelsel Omgevingswet De voorbereiding op het digitale stelsel wordt via een deelprogramma onder leiding van Rijkswaterstaat gestuurd. Om goed te kunnen aansluiten op dit stelsel is het van belang de voorbereiding af te stemmen op de provinciale taken, bevoegdheden en digitale systemen. De AMvB s worden expliciet op digitaliseringsaspecten beoordeeld. De afdeling Informatisering en Automatisering is vertegenwoordigd in het Strategisch informatie overleg van het IPO. Tevens wordt actief geparticipeerd in het architectuurteam voor de ontwikkeling van het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet) in de vorm van een detachering. 1.3 Aanvullingswetgeving Een groot aantal wetten gaat bij invoering op in de Omgevingswet, ondermeer de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo), Wet ruimtelijke ordening (Wro), Waterwet en Wet milieubeheer (zie bijlage 2). Via Aanvullingswetgeving worden meer wetten ondergebracht in de Omgevingswet op ondermeer de terreinen: bodem, grondeigendom en herverkaveling, geluid, natuur, ammoniak en veehouderij. De voorbereiding van deze aanvullingswetgeving loopt via het ambtelijke koepeloverleg. Deels gaat huidige wetgeving bodem en geluid op in de Omgevingswet, deels in de AMvB s. Eind november 2015 wordt de (internet)consultatie voor de aanvullingswetgeving bodem en geluid gestart. Per april 2016 voor grondeigendom en natuur. Voortvoeiend uit subdoel 1.3 wordt inhoud gegeven aan integrale advisering over de aanvullingswetgeving. In eerste instantie vanuit de specialisten uit de betreffende beleidsdomeinen, in tweede instantie door een integrale belangenafweging voor te bereiden vanuit het programmateam. 1.4 Invoeringswet Omgevingswet De Invoeringswet bepaalt het tempo waarop de aanvullingswetgeving wordt ingevoerd. De adviesaanvraag aan de Raad van State over de AMvB s en de Invoeringswet zal gelijktijdig plaatsvinden. De Tweede Kamer behandelt de Invoeringswet na advisering van de Raad van State over het wetsvoorstel en de AMvB s naar verwachting in Beoogd wordt integraal te adviseren (subdoel 1.5) over de Invoeringswet en te verwachte gevolgen voor de provinciale organisatie. 9

10 2 Voorbereiding inwerkingtreding Omgevingswet Onderwerp Dit hoofdstuk heeft betrekking op de voorbereiding van de provinciale organisatie. De Omgevingswet biedt een nieuw instrumentarium voor de uitoefening van provinciale taken en bevoegdheden. De tijdige voorbereiding is cruciaal om volgens het nieuwe instrumentarium te werken en om een goede basis te leggen voor het nieuwe digitale stelsel. Doel en subdoelen 2. Voorsorteren op de inwerkingtreding van de Omgevingswet gelet op de eisen die de Omgevingswet stelt aan de nieuwe instrumenten, nieuwe werkwijze en de digitaliseringsopgave: 2.1 Toewerken naar een integrale provinciale Omgevingsvisie met uitwerking in programma s, met de Visie Ruimte en Mobiliteit als uitgangspunt; 2.2 Toewerken naar een integrale provinciale Omgevingsverordening; 2.3 Toewerken naar een Omgevingsvergunning en verlening nieuwe stijl; 2.4 Aansluiten op en gebruik maken van het digitaal stelsel van de Omgevingswet en aanpassing van bestaande systemen en processen om de wettelijke taken te kunnen uitvoeren; 2.5 Informatie, kennis en participatie gericht op de voorbereiding op de Omgevingswet van de provinciale organisatie, GS, PS; 2.6 Afstemming van het programmaplan Implementatie Omgevingswet met andere gerelateerde provinciale programma s. Toelichting Voorsorteren is makkelijker gezegd dan gedaan en valt in een veelheid aan acties uiteen die onder bovenstaande doel en subdoelen vallen. Het voorbereidingstraject lijkt zo omvangrijk vanwege de brede impact op de provinciale organisatie, qua inhoud en nieuwe werkwijze zowel betreffende de nieuwe insteek van de wet als waar het gaat om de digitale ambities. Beoogd resultaat Op moment van inwerkingtreding van de Omgevingswet, met inachtname van het overgangsrecht, is de provincie in staat de wet adequaat uit te voeren door. De vereiste nieuwe instrumenten (visie, programma s, verordening, vergunning, projectbesluit) en verbeterde digitale informatiesystemen zijn op tijd gereed en de organisatie en het provinciaal bestuur zijn tijdig en adequaat geïnformeerd. 10

11 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Instrumenten volgens de Omgevingswet Voor uitvoering van de taken en bevoegdheden van de provincie worden nieuwe instrumenten voorzien die de totstandkoming van integraal omgevingsbeleid ondersteunen. De Omgevingswet vereist de vaststelling van: Eén provinciale Omgevingsvisie (artikel 3.1) waarin de hoofdlijnen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving worden beschreven en worden bepaald (artikel 3.2); Verplichte programma s (artikel 3.8) met betrekking tot: 1) Omgevingslawaai van belangrijke provinciale wegen, belangrijke spoorwegen, belangrijke regionale luchthavens; 2) Ter uitvoering van de grondwaterrichtlijn, de kaderrichtlijn water, de richtlijn overstromingsrisico s, de zwemwaterrichtlijn etc gericht op het provinciale waterbeleid; 3) Gericht op het beheer van een Natura-2000 gebied. Daarnaast kan de provincie per beleidsdomein zelf bepalen welke programma s onder de reikwijdte van de Omgevingsvisie vallen; Eén provinciale Omgevingsverordening waarin regels over de fysieke leefomgeving worden opgenomen (artikel 2.6). Hierin worden (verplichte) omgevingswaarden vastgesteld met het oog op de doelen van de wet alsmede (verplichte) instructieregels en -besluiten. Ook zullen de provinciale omgevingsdocumenten digitaal moeten worden vastgesteld en beschikbaar worden gesteld. De wettelijke verplichtingen voor de provincie die volgen uit de Omgevingswet zijn weergegeven in bijlage 4. Het Rijk stimuleert de voorbereiding op de invoering van de Omgevingswet. Op basis van de huidige wetgeving kan nu al in de geest van de Omgevingswet worden gewerkt. Verschillende (samenwerkende) gemeenten en provincies hebben een Omgevingsvisie in ontwikkeling of al vastgesteld. Bron: Ministerie van Infrastructuur en Milieu 11

12 In het Hoofdlijnenakkoord is opgenomen dat het College de Visie Ruimte en Mobiliteit (VRM) als uitgangspunt voor haar handelen neemt. In het collegewerkprogramma wordt het voorsorteren op de Omgevingswet als een van de negen portefeuille-overschrijdende thema s benoemd. Als opmaat voor integraler werken in de organisatie is in ontwikkeling een brede Onderzoeks- en Verkenningen agenda, en het werken via regioteams. Toelichting Omgevingsvisie en programma s De provinciale omgevingsvisie is te typeren als een integrale lange termijn visie voor het gehele provinciale grondgebied. In de Omgevingsvisie worden de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied en de hoofdlijnen van het integrale beleid voor de fysieke leefomgeving vastgelegd. In de wettelijk verplichte programma s wordt het beleid van de omgevingsvisie uitgewerkt voor ontwikkeling, gebruik, beheer, bescherming of behoud van onderdelen van de fysieke leefomgeving. Tevens bevatten de programma s maatregelen om aan een of meer omgevingswaarden te voldoen of een of meer andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken. De vereiste programma s zijn uitvoeringsgericht en bieden de basis voor inzet van maatregelen. Toelichting Omgevingsverordening In de Omgevingswet is bepaald dat de provincie één omgevingsverordening vaststelt waarin regels over de fysieke leefomgeving worden opgenomen. De door de provincie vast te stellen omgevingswaarden maken ook onderdeel uit van de omgevingsverordening en werken door in de omgevingsvergunning. In het Hoofdlijnenakkoord van het College is opgenomen dat de integratie van de milieuverordening in de omgevingsverordening nog aandacht verdient en dat onze praktijkervaring ingebracht wordt in het wetstraject. Er is een inventarisatie uitgevoerd naar alle provinciale regelingen die moeten opgaan in de Omgevingsverordening. Deze inventarisatie is opgenomen in bijlage Digitaal stelsel en informatiehuizen Omgevingswet Bij amendement is in het wetsvoorstel opgenomen dat er een stelsel van informatievoorziening over de fysieke leefomgeving beschikbaar moet zijn. Hierin wordt informatie opgenomen over de Omgevingsvisie, de programma s, de Omgevingsverordening, de projectbesluiten en Omgevingsvergunningen. Daarnaast kunnen bij AMvB aangewezen gegevens of gegevensverzamelingen verplicht worden gesteld om te worden opgenomen in het in dit stelsel. Het doel van dit programma-onderdeel is dat de producten en instrumenten uit dit hoofdstuk naadloos aansluiten en gebruik maken van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO, voorheen Laan van de Leefomgeving), de digitale infrastructuur van alle betrokken overheden. Het is van belang dat de bestaande provinciale systemen en processen worden aangepast op de landelijke digitale systemen die ontwikkeld worden in dit kader. Er wordt verondersteld dat de provincie voor invoering volledig klaar en aangesloten is op de digitale voorzieningen. Voor digitaal werken is het noodzakelijk, dat de werkprocessen volgens de principes van zaakgericht werken zijn ingericht (bron: PBLQ: Verkenning Omgevingswet en archivering, eindrapport februari 2015). Digitaal werken biedt uiteindelijk gebruiksgemak en versnelling in processen. Zoals opgenomen in 12

13 Programmaplan Implementatie Omgevingswet subdoel 2.4 moet de provincie ervoor zorgen in het voorbereidingstraject goed aan te sluiten op en gebruik maken van het digitale stelsel om de wettelijke taken te kunnen uitvoeren en om producten toegankelijk en beschikbaar te maken. De bevoegde gezagen zijn zelf verantwoordelijk voor de invoering van digitaal werken en digitaal archief binnen hun werkprocessen. Dit vergt goede basisvoorzieningen en een transitie naar nieuwe systemen (met de bijbehorende transitiekosten). Toelichting Bestuursakkoord In het bestuursakkoord is afgesproken dat de partijen de ambitie delen om in 2024 alle relevante beschikbare informatie, zowel over de van toepassing zijnde wet- en regelgeving als de gegevens over de fysieke omgevingskwaliteit ter plaatse, met één klik op de kaart beschikbaar te hebben en begrijpelijk te tonen. De hiervoor benodigde digitale voorzieningen worden vormgegeven in een helder samenhangend stelsel. Het digitaal stelsel omvat alle voorzieningen, registraties, gegevensverzamelingen en bronnen die nodig zijn om aan initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegd gezag de gegevens beschikbaar te stellen die zij willen of moeten hebben voor de processen van de Omgevingswet. In het Bestuursakkoord staan drie scenario s waarlangs de digitale ondersteuning wordt gerealiseerd. Hierbij is een belangrijke knip gelegd tussen het moment van inwerkingtreding van de wet (2018) en het volledig operationeel zijn van het digitale stelsel (2024). Uitgegaan wordt van het 2e scenario: Het wettelijk minimum met instandhouding van de huidige dienstverlening: omvat de digitale ondersteuning die nodig is voor handhaving huidig dienstverleningsniveau op basis van een werkend Digitaal Stelsel Omgevingswet (basis) in In de inleiding is aangeven dat op basis van het bestuursakkoord nader onderzoek plaatsvindt naar de verdere financiële vertaling van de ambities van het rijk, met name gericht op de invulling van het digitale stelsel en de kostenverdeling. Afhankelijk van de uitkomsten van dit onderzoek zullen er meer of minder zaken worden gerealiseerd in het digitale stelsel. Naar alle waarschijnlijkheid gaan de provincies meesturen en betalen aan het centrale digitale stelsel. Daarnaast zal een aantal processen decentraal georganiseerd blijven en moeten worden aangesloten op het centrale stelsel. Mede afhankelijk van de scope en bijbehorende financiering van het centrale gedeelte, zal de decentrale inspanning om processen in te richten (met behulp van ICT) groter of kleiner zijn. Ook dit vergt een investering. Beide investeringen (zowel centraal als decentraal) kunnen als communicerende vaten worden beschouwd. Met andere woorden: als iets centraal wordt gerealiseerd wordt hieraan meebetaald (explotatiekosten). Als iets niet centraal wordt georganiseerd moet het zelf gerealiseerd en onderhouden worden. 13

14 Toelichting voorbereidingen informatisering en automatisering Uitgaande van het 2e scenario is het van belang op de volgende onderdelen de voorbereiding te richten: Digitale processen: informatieuitwisseling, besluiten met rechtsgevolgen, gegevens uitwisseling met derden, manier van werken, bijv zaakgericht werken; ICT voorzieningen: ict architectuur en nieuwe standaarden in relatie tot landelijke voorzieningen en in relatie tot de digitale systemen van de omgevingsdiensten; Opleiding: kennisopbouw bij medewerkers, zowel werkwijze als nieuwe systemen, uitwisseling kennis in- en extern; Juridisch en financieel: juridische gevolgen en eisen aan ict systemen en kostenverdeling op basis van verantwoordelijkheden overheden (art. 2 onderzoek). Bron: Ministerie van Infrastructuur en Milieu Toelichting Informatiehuizen Het digitaal stelsel Omgevingswet wordt als een soort digitale snelweg bedoeld, waarop onder andere de zogeheten informatiehuizen worden aangesloten. De benodigde gegevens moeten snel en adequaat kunnen worden opgehaald vanuit deze informatiehuizen. De volgende informatiehuizen worden ontwikkeld: Natuur, Externe veiligheid, Ruimte, Geluid, Lucht, Water, Bodem en ondergrond, Cultureel erfgoed, Bouw, Afval, mogelijk Energie en daarnaast nog diverse generieke componenten en gerelateerde registers als populatie en verkeer. Het huismeesterschap van de informatiehuizen gaat naar de overheidslaag die de belangrijkste bevoegdheden heeft, bij twee huizen is het huismeesterschap vooralsnog bij provincies gelegd: Natuur en Externe Veiligheid. Het IPO heeft voor alle informatiehuizen een provincie benoemd. Het huismeesterschap voor de informatiehuizen van Externe Veiligheid en Natuur ligt bij respectievelijk Zuid-Holland en Limburg. 14

15 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Kennis en veranderopgave Het is van belang in het voorbereidingstraject aandacht te besteden aan kennis en informatie over het wetsvoorstel Omgevingswet en de nadere regelgeving. In het licht van de Omgevingswet is het ook van belang te werken aan de veranderopgave die ondermeer gericht is op minder regels, scherper formuleren van provinciale waarden en meer bestuurlijke afwegingsruimte. Per interne doelgroep wordt toegespitst welke kennis en informatie van belang is. Het college wordt per kwartaal en zo nodig vaker op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen. Afzonderlijk aandacht zal besteed worden aan het informeren van Provinciale staten, met name de statencommissie Ruimte en Leefomgeving. De organisatie wordt primair via de leden van het programmateam geïnformeerd, die hun afdeling op de hoogte houden van de voortgang. Via het programmamanagement worden in elk geval de managementteams, de Regiegroep en DT op de hoogte gehouden. In samenwerking met het programma Provincie van Waarde wordt een leertraject op maat ontwikkeld om de nieuwe manier van werken te gaan uitproberen. In samenwerking met het programma Transparante overheid wordt de voorbereiding opgepakt in het kader van de digitaliseringsopgave. Aansluitend op de landelijke programma s Nu al eenvoudig beter en Houd het eenvoudig, maak het beter wordt in relatie met externe partners de voorbereiding vorm gegeven (zie 3.2). Verder wordt met de beleidsafdelingen de inbreng op de Nationale Omgevingsagenda en de Nationale Omgevingsvisie afgestemd. Daarnaast wordt afgestemd met de provinciale programma s Slim ruimtegebruik en Energietransitie. 15

16 3 Samenwerking met externe partijen Onderwerp Het doel van dit programma-onderdeel is dat onze externe partners goed geïnformeerd worden en waar mogelijk en nodig actief betrokken worden bij de implementatie van de Omgevingswet door de provincie Zuid-Holland. Doel en subdoelen 3. Samenwerken met andere bestuursorganen en uitvoerende partijen gericht op voorbereiding op de Omgevingswet: 3.1. Afstemmen van de provinciale en gemeentelijke voorbereidingen en die van de waterschappen en de regionale uitvoeringsdiensten op de instrumenten van de Omgevingswet (visie, programma, verordening, omgevingsvergunningen); 3.2. Afstemmen van de digitaliseringseisen die gesteld worden aan de provincie en de samenwerkingspartners; 3.3. Faciliteren van uitwisseling goede voorbeelden die voorsorteren op de Omgevingswet. Toelichting In het wetsvoorstel Omgevingswet staat een artikel (2.2) gericht op afstemming en samenwerking tussen de verschillende bestuursorganen gericht op de uitoefening van de taken en bevoegdheden. Ter voorbereiding op de inwerkingtreding van de wet is het van belang goed af te stemmen over de ontwikkeling van instrumenten (visie, verordening met omgevingswaarden en regels, programma s) en op de benodigde werkwijze (integraler, sneller, digitaal, eenvoudiger). Beoogd resultaat In samenspraak met de ketenpartners is invulling gegeven aan de uitwerking van de instrumenten die de Omgevingswet biedt. Met de ketenpartners is een goed werkend digitaal stelsel ontwikkeld. 3.1 Afstemming rond instrumenten en digitalisering Omgevingsdiensten, waterschappen, (samenwerkende) gemeenten en het rijk bereiden zich voor op de invoering van de Omgevingswet. De Omgevingsdiensten zijn afhankelijk van de provincie en de gemeenten als opdrachtgevers. De Omgevingsdiensten worden voor wat betreft de provinciale taakuitvoering gezien als een verlengde van de provincie. Het is van belang in het voorbereidingstraject afstemming te zoeken met deze partijen mede gericht op een optimalisatie van de werkprocessen onder andere vanuit de digitaliseringsopgave. 16

17 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Zoveel mogelijk wordt aangesloten op bestaande overlegstructuren (o.a. bestuurlijke tafels Ruimte, jaarlijkse dag voor de gemeenten, overleg met de Omgevingsdiensten) wordt dit thema op de agenda gezet. Het Rijk is bezig met de (interactieve) ontwikkeling van een Omgevingvisie (NOVI) en is voornemens deze vast te stellen voordat de Omgevingswet inwerkingtreedt. De Zuidvleugel wil inbreng leveren op deze visie. Verschillende (samenwerkende) gemeenten ontwikkelen een omgevingsvisie. Partijen die zich moeten houden aan de te ontwikkelen Omgevingsverordening zoeken ook samenwerking met de provincie. Speciale focus is gericht op de Omgevingsdiensten voor de provinciale taken die worden uitgevoerd. Het is van belang te bepalen in hoeverre er interactie wordt gezocht met de partijen, danwel of er een heldere communicatiestrategie is. 3.2 Uitwisseling van kennis en ervaring In het kader van landelijke voorbeeldprojecten stimuleert het Rijk (in samenwerking met IPO en VNG) via het programma Nu al Eenvoudig Beter praktijkvoorbeelden die betrekking hebben op snellere en betere besluitvorming en via de Crisis- en herstelwet kan er meegedaan worden aan verschillende experimenten, zie pleio.nl/nualeenvoudigbeter. Het Rijk stimuleert samen met Bouwend Nederland voorbeeldprojecten om initiatieven sneller van de grond te krijgen. In het kader van Houd het eenvoudig, maak het beter wordt vanuit vier verbeterthema s gewerkt: ontslakken, verbeteren, vertrouwen, vlottrekken Vanuit de provincie wordt aangehaakt op het landelijke voorbereidingstraject. Hierbij is het van belang een couleur locale te geven aan de Zuid-Hollandse aanpak die door het nieuwe instrumentarium van de Omgevingswet mogelijk gemaakt wordt. In de periode zullen bestaande en nieuwe praktijkvoorbeelden door ons ondersteund worden. 17

18 4 Middelen Onderwerp Middelen inzet is nodig voor de investeringskosten gericht op (digitale) systemen en voor de kosten van de personele inzet die nodig is voor de implementatie opgave. Doel en subdoelen 4. Inzichtelijk maken benodigde middelen implementatie Omgevingswet en borging in de begroting; 4.1. Impact onderzoeken van de kosten voor het Digitale Stelsel Omgevingswet; 4.2. Inzichtelijk maken van de additionele kosten die gemoeid zijn met het implementatietraject. Toelichting Het onderdeel middelen kan in deze fase ten dele in kaart worden gebracht. Tot op heden is in het begrotingsonderdeel van Ruimte in beperkte mate financiële ruimte opgenomen voor de voorbereidingen op de Omgevingswet. Alle afdelingen dragen bij aan de personele inzet. De afdeling Informatisering en automatisering heeft een voorreservering gedaan ten laste van de innovatiemiddelen van 2 miljoen voor Op landelijk niveau wordt, als onderdeel van het bestuursakkoord tussen Rijk, IPO, VNG en de UvW, onderzoek uitgevoerd naar de kosten en baten van met name de digitaliseringsopgave (Artikel 2 Financiële verhoudingswet). Het onderzoek bestaat uit vier deelonderzoeken naar de reeds te toetsen financiële aspecten van de Omgevingswet en de bijbehorende digitalisering. Deze onderzoeken moeten eerst zijn afgerond om een beter beeld te verkrijgen van de kosten, die door de overheden moeten worden gedragen. Op de verschillende onderdelen die de organisatie moet gaan uitwerken zal eerst een standpunt moeten worden bepaald, hoe hieraan invulling zal worden gegeven. Hierbij zal ook een financiële uitwerking worden gemaakt. 18

19 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Onderwerp Jaar Kosten IPO-programma 2015 (RWB) ,- excl BTW Mogelijke opslag t.b.v. belangenbehartiging in 2016 Materiële kosten voor activiteiten volgend uit paragraaf 2.3 en pm (concern) ,- excl BTW (naar verwachting + 25%) Pm Pm Programmamanagement ,7 fte vanaf 1 juli ,2 fte programmasecretaris 2016 pm 1 fte tot 1 juli 2016 pm aanvullend programmamanagement en -secretaris Personele bijdrage afdelingen 2015: bijdrage van afdelingen 1,5 dag per week per lid van het programmateam 2016: pm continueren van inzet Totaal PM PM Beoogd resultaat De kosten van het implementatietraject zijn inzichtelijk en er is inzicht in de investeringsopgave voor het digitale stelsel. De doorwerking in de begroting is gerealiseerd. 19

20 Bijlage 1 Planning Rijk Omgevingswet TK TK / EK EK / Publicatie Amvb s Opstellen Opstellen / Toetsing Voorhang / RvS Publicatie Invoeringswet Voorbereiding Opstellen Toetsing / RvS TK / EK Publicatie Invoeringsbesluit Voorbereiding Opstellen / Toetsing Voorhang / RvS Publicatie Aanvullingswetten bodem, grond, geluid, natuur Voorbereiding Opstellen Toetsing / RvS TK / EK Publicatie Implementatie Verkenning Opstellen producten Opstellen producten Opstellen producten Start implementatie Beheer / onderhoud 20

21 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Toelichting De stelselwijziging beoogt een andere, meer integrale werkwijze en een omslag in het denken bij bevoegd gezag. Dit stelt hoge eisen aan de implementatie van de wet- en regelgeving. Ik denk daarbij aan een goede invoeringsbegeleiding en informatievoorziening, maar ook aan de digitale ondersteuning van de Omgevingswet. Daarom heb ik besloten om de implementatie al tijdens de ontwikkeling van de wet- en regelgeving te ontwikkelen en vorm te geven. Dit doe ik in nauwe samenwerking met de andere overheden en in overleg met partijen uit de praktijk. Er is natuurlijk een sterke afhankelijkheidsrelatie tussen de juridische inhoud van de regels en de praktische uitvoerbaarheid in de praktijk. Deze afhankelijkheid is wederzijds. Dit is een belangrijke reden om de sporen parallel te laten verlopen: wijzigingen in juridische regels moeten hun doorwerking hebben in bijvoorbeeld digitale toepassingen en omgekeerd moeten de juridische regels zodanig zijn vormgegeven dat ze digitaal kunnen worden ontsloten. De implementatie wordt tot 2018 voorbereid. In het jaar voor de inwerkingtreding gaat de implementatie actief van start. Daarna loopt dit door totdat het nieuwe stelsel goed is geland. Bron: Brief aan de 2e Kamer van de Minister van Infrastructuur en Milieu, kamerstuk 33118,

22 Bijlage 2 Stand van zaken wetstraject Omgevingswet De Omgevingswet beoogt: meer samenhang tussen plannen en activiteiten; meer ruimte voor duurzame ontwikkelingen; verschillen tussen regio s mogelijk maken; minder regels en onderzoekslasten; betere aansluiting met Europese regels. van 26 wetten naar 1 wet; van 5000 wetsartikelen terug naar 350 wetsartikelen; van 120 ministeriële regelingen terug naar 10; van 120 algemene maatregelen van bestuur terug naar 4 (het Omgevingsbesluit, het Besluit Kwaliteit Leefomgeving, Besluit Activiteiten in de leefomgevingen en het Besluit bouwwerken leefomgeving). Implementatie van de wet Het kabinet wil de Omgevingswet in 2018 in werking laten treden. Dit kan dus zijn, maar ook Het Rijk, het IPO, de Unie van Waterschappen en de VNG hebben op 1 juli het Bestuursakkoord implementatie Omgevingswet ondertekend. Hoe nu verder Eerste Kamer De Eerste Kamercommissie voor Infrastructuur, Milieu en Ruimtelijke Ordening (IMRO) bespreekt op 8 september 2015 de procedure. Hier wordt bepaald of het wetsvoorstel direct op de agenda kan worden gezet van de voltallige (plenaire) vergadering of dat er eerst nog een voorbereidend onderzoek moet plaats vinden. In dit geval zal het laatste gebeuren. Het voorbereidend onderzoek bestaat in hoofdzaak uit de uitwisseling van stukken. De leden geven namens hun fractie schriftelijk commentaar op het voorstel en stellen vragen. De regering reageert daar in een nota of memorie van antwoord op. Soms worden er meerdere schriftelijke rondes gehouden. Tweede Kamer vervolg Pre-consultatie en officiële consultatie AMvB s: het ministerie werkt aan de conceptteksten van de nieuwe AMvB s. De teksten zijn nog niet gereed voor inspraak. In oktober 2015 is er voor de AMvBs een pre-consultatie voor de bestuurlijke koepels. De officiële consultatieronde over de AMvB s is naar verwachting in het voorjaar van 2016 en worden ook voorgehangen in de Tweede Kamer. Het wetsvoorstel voor de invoeringswet wordt 22

23 Programmaplan Implementatie Omgevingswet een jaar later ingediend bij de Tweede Kamer. De adviesaanvraag aan de Raad van State over de AMvB s en de invoeringswet zal gelijktijdig plaatsvinden. Bij de behandeling van de invoeringswet heeft de Kamer zowel het advies van de Raad van State over het wetsvoorstel, als over de vier AMvB s. Bij de invoeringswet heeft de Kamer mogelijkheden om datgene dat bij de AMvB s is besloten, alsnog te wijzigen. Men kan bijvoorbeeld zeggen dat een norm die in de AMvB s zit alsnog in de hoofdwet moet worden opgenomen. Welke wetten gaan op in de Omgevingswet De volgende wetten gaan helemaal op in de Omgevingswet: Belemmeringenwet Privaatrecht; Crisis- en herstelwet; Interimwet stad-en-milieubenadering; Ontgrondingenwet; Planwet verkeer en vervoer; Spoedwet wegverbreding; Tracéwet; Wet algemene bepalingen omgevingsrecht; Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden; Wet inzake de luchtverontreiniging; Wet ruimtelijke ordening. Grotendeels gaan de volgende wetten op in de Omgevingswet: Waterwet; Wet beheer rijkswaterstaatswerken; Wet herverdeling wegenbeheer; Wet milieubeheer. Van ongeveer 8 andere wetten gaan de onderdelen over omgevingsrecht naar de Omgevingswet: Woningwet; Monumentenwet 1988; Wet natuurbescherming; Wet luchtvaart; Mijnbouwwet; Spoorwegwet; Wet lokaal spoor; Wet bereikbaarheid en mobiliteit. De vier AMvB s? De AMvB s in het huidige omgevingsrecht worden met de introductie van de Omgevingswet teruggebracht naar 4. Daarbij worden definities gelijkgetrokken en verouderde regels geschrapt. Een aantal wetsartikelen uit bestaande wetten worden naar een AMvB verplaatst. Het ministerie van IenM werkt nog aan de AMvBs. U In het voorjaar van 2016 start de mogelijkheid om via een consultatie mee te praten over de invulling van deze AMvB s. 23

24 AMvB 1: Omgevingsbesluit Het nieuwe Omgevingsbesluit bevat de procedures voor bijvoorbeeld omgevingsplan, omgevingsvergunning en projectbesluit, regels voor bevoegd gezag verdeling en betrokkenheid andere bestuursorganen, regels voor milieueffectrapportages, etc. Onder andere het huidige Besluit omgevingsrecht, het Besluit ruimtelijke ordening en het Besluit mer gaan op in deze AMvB. De grootste opgave is het gelijktrekken van definities en het stroomlijnen van procedures. AMvB 2: Besluit kwaliteit leefomgeving - materiële normen in de AMvBs In deze AMvB worden diverse materiële normen opgenomen en wordt een deel van de bestuurlijke afwegingsruimte uitgewerkt. Veel materiële normen uit de huidige wetgeving, zoals normen voor geluid en luchtkwaliteit, worden verplaatst naar deze AMvB. De manier waarop deze AMvB wordt uitgewerkt is bepalend voor de bestuurlijke afwegingsruimte van provincies en gemeenten. AMvB 3: Besluit Activiteiten in de leefomgeving Het Besluit activiteiten in de leefomgeving (Bal) wordt de opvolger van het huidige Activiteitenbesluit. In deze AMvB komen regels voor met name milieubelastende activiteiten. Het kabinet wil in het Bal alleen nog regelen wat nodig is op basis van bijvoorbeeld EU-richtlijnen, andere internationale verplichtingen en voor een basisbeschermingsniveau voor veiligheid en gezondheid. AMvB 4: Besluit bouwwerken leefomgeving Het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) vervangt het huidige Bouwbesluit. In deze AMvB komen de algemene regels voor bouwactiviteiten. Het gaat om een harde schil met zaken die het Rijk moet regelen vanwege internationale verplichtingen (zoals gehandicaptentoegankelijkheid), EU-verplichtingen (zoals energienormen) en brandveiligheidsnormen. Voor de overige bouwregelgeving wil het kabinet de zaken decentraliseren of dereguleren. Deze AMvB behelst niet de privatisering van de bouwplantoets. Daarvoor gaat een apart wetsvoorstel naar de Tweede Kamer. Het kabinet wil de privatisering bouwplantoets in laten gaan voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet. Bron: Wenneke Koenders, public affairs dd

25 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Bijlage 3 Reikwijdte Omgevingswet De Kamer heeft op 24 juni 2015 brede steun uitgesproken voor de Omgevingswet en op 1 juli 2015 is het wetsvoorstel aanvaard en is een bestuursakkoord gesloten met het IPO, de VNG en de UVW. De wet is te typeren als een raamwet, veel regelgeving wordt vastgelegd in de AMvB s. De Kamer zal naar verwachting kritisch kijken naar de wet in relatie tot de controlerende rol en beïnvloedingsmogelijkheden van de Kamer. De besluitvorming is te vinden via de volgende link: De Omgevingswet beoogt: meer samenhang tussen plannen en activiteiten; meer ruimte voor duurzame ontwikkelingen; verschillen tussen regio s mogelijk maken; minder regels en onderzoekslasten; betere aansluiting met Europese regels. De Omgevingswet richt zich op de gehele fysieke leefomgeving en bevat maatschappelijke doelen. Dit raakt de provinciale taken in brede zin. Het Rijk beoogt een gezamenlijk voorbereidingstraject onder de noemer Eenvoudig Beter en heeft het ICT traject benoemd als digitaal stelsel omgevingswet (DSO). De kernwoorden zijn efficiency, eenvoudiger en beter, subsidiariteitsbeginsel, vertrouwen en integraal. Het Rijk ondersteunt pilots, op het terrein van wonen is een expertteam ingesteld dat de gemeenten en bouwsector helpt met versnelling van gebiedsontwikkeling met een attitude die gericht is op doen wat kan in plaats van kijken wat mag. De Omgevingswet definieert de volgende beleidsterreinen: a. Bouwwerken, b. Infrastructuur, c. Watersystemen, d. Water, e. Bodem, f. Lucht, g. Landschappen, h. Natuur, i. Cultureel erfgoed, j. Wereld erfgoed. De wet richt zich in ieder geval op de gevolgen die kunnen voortvloeien uit het wijzigen/ gebruik van de fysieke leefomgeving, het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, activiteiten waardoor emissies, hinder of risico s worden veroorzaakt en het nalaten van activiteiten. Daarnaast wordt ook als gevolg aangemerkt de gevolgen voor de mens, voor zover deze wordt of kan worden beïnvloed door of via onderdelen van de fysieke leefomgeving. 25

26 De wet richt zich ook op maatschappelijke doelen gericht op duurzame ontwikkeling, een veilige en gezonde fysieke leefomgeving, ter vervulling van maatschappelijke functies en gerelateerd aan een goede omgevingskwaliteit. Het Rijk geeft aan dat de bepalingen uit het wetsvoorstel vergunningverlening, toezicht en handhaving (VTH) via de invoeringswet in de Omgevingswet worden opgenomen (afdeling 18.3). Alle bedrijven die vallen onder het besluit risico s zware ongevallen (BRZO) worden onder het provinciale bevoegd gezag gebracht in plaats van nu verdeeld over gemeenten en provincies. Aanvullende wetgeving wordt voorzien op het gebied van natuur, geluid, bodem en grondeigendom. De bedoeling is dat deze tegelijk met de invoering van de Omgevingswet in werking zullen treden. De wet omvat zes instrumenten: Omgevingsvisie (verplicht voor Rijk, provincies, voor gemeenten komt mogelijk ook een verplichting); Programma (concrete maatregelen voor bescherming, beheer, gebruik en ontwikkeling leefomgeving) gekoppeld aan omgevingswaarden of doelen voor de leefomgeving; Omgevingsvergunning (om vooraf te toetsen of een initiatief mag, via één loket); Decentrale regelgeving (alle regels over leefomgeving bundelen, voor de provincie in een omgevingsverordening); Algemene rijksregels voor activiteiten; Projectbesluit (uniforme procedure voor besluitvorming over complexe projecten). De provincies en gemeenten kunnen zelf omgevingswaarden vaststellen, het Rijk doet dit alleen nog als het nodig is voor nationaal belang, vanwege internationaalrechtelijke verplichtingen of dat het nationale belang niet doelmatig en doeltreffend door gemeenten en provincies kan worden behartigd. Stedenbouwkundige waarden horen primair bij het gemeentelijk belang. Bescherming van landschappen behoort tot de taken van de provincies, niet meer tot die van het Rijk. In de vier AMvB s wordt de wetgeving verder inhoud gegeven. De teksten van deze AMvB s worden werkende weg aangescherpt en zijn medio 2015 door het ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM) getest op uitvoerbaarheid van de maatregelen in zogenaamde botsproefversies. De mate van uitwerking van de AMvB s is nog erg verschillend waardoor de impact op gemeenten, provincies, waterschappen nog moeilijk is af te leiden. Uit de impactanalyse die het ministerie van IenM in 2015 heeft uitgevoerd is dit ook geconstateerd. Via het IPO stellen provincies een eigen impactanalyse op voor die onderdelen die voor alle provincies relevant zijn. De nog te ontwikkelen aanvullende regelgeving vult de wettekst verder in, maar juist in deze detaillering kunnen weer onderwerpen zitten die in deze uitwerking relevant zijn. Bron: Beter voorbereid , geactualiseerd

27 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Bijlage 4 Inventarisatie verplichtingen voor de provincie Aanleiding Welke wettelijke verplichtingen komen er met de Omgevingswet op de provincie af? En daaropvolgend welke verplichtingen de provincie al gewaarborgd heeft in regelingen of beleid. Maar veel belangrijker is het om te analyseren welke verplichtingen nog niet gewaarborgd zijn. En waarvoor er nog regelingen getroffen moeten worden in de op te stellen omgevingsvisie, verordening en programma s. De vragen die in deze memo dan ook beantwoord worden zijn; Welke wettelijke verplichtingen komen er op PZH af met de Omgevingswet? Welke wettelijke verplichtingen heeft PZH nu al geregeld en welke niet? In deze memo komen de adhoc instrumenten van de provincie onder de Omgevingswet; het projectbesluit (artikel 5.42), het instructiebesluit (artikel 2.33) en de omgevingsvergunning (artikel 5.3) niet aan de orde. Deze geven geen verplichtingen waarop PZH moet anticiperen, maar moeten uiteraard wel bestudeerd en meegenomen worden in de implementatie. Welke wettelijke verplichtingen komen er op PZH af? De provincie wordt gezien als gebiedsregisseur 1, deze rol wordt met de Omgevingswet bevestigd. En de taken zoals zij nu bij de provincies en gemeenten liggen lijken te worden gerespecteerd 2. In de Memorie wordt aangegeven dat de overheid twee rollen heeft; het waarborgen van kwaliteit en het bieden van ruimte voor ontwikkeling 3.In de memorie wordt tevens gezegd: De provincies hebben een belangrijke bestuurlijke rol bij het verbinden en regisseren van de opgaven in de fysieke leefomgeving, opdat het geheel meer is dan de som der delen. De schaal van sommige onderdelen van de fysieke leefomgeving vereist dat de behartiging daarvan wordt gelegd bij het Rijk of de provincies 4. Subsidiariteitsbeginsel Bij het inventariseren van de taakverdeling onder de Omgevingswet is het subsidiariteitsbeginsel zoals dat is verwoord in artikel 2.3 van belang. Deze verduidelijkt dat de 1 Zoals beschreven in het Bestuursakkoord Zie: 3 Zie MvT Omgevingswet, p Zie MvT Omgevingswet, p

28 overheidszorg voor de fysieke leefomgeving in de eerste plaats bij de bestuursorganen van gemeenten rust. Slechts indien het doelmatiger en doeltreffender is om bepaalde aangelegenheden op provinciaal of op rijksniveau te regelen, komen de provincies en het Rijk in beeld. De wetgever noemt dit het decentraal-tenzij-beginsel. Er is dus geen scherpe wettelijke afbakening van taken en bevoegdheden op verschillende overheidsniveaus; eerder accentverschillen op diverse specifieke domeinen. Dit betekent voor PZH dat taken naar de provincie toegetrokken kunnen worden, wanneer kan worden aangetoond dat deze in de provinciale belangsfeer vallen. Factoren daarbij zijn het schaalniveau (fysieke en beleidsmatige onderdelen), gelijk speelveld/beschermingsniveau, complexe initiatieven en nationale veiligheid 5. Een aantal taken zijn al wel specifiek geregeld voor de provincie, deze worden hieronder besproken. Provinciale omgevingswaarden De provincie is vrij in het vaststellen van omgevingswaarden, mits deze zinvol/doelmatig zijn met betrekking tot de fysieke leefomgeving van die provincie en deze binnen de omgevingswaarden van het Rijk vallen of daarvan expliciet mag worden afgeweken 6. Ook hier komt het decentraal, tenzij -beginsel weer kijken en moet de omgevingswaarde bijdragen aan de doelstellingen van de wet als geformuleerd in artikel 1.3. Echter voor twee onderwerpen bevat het wetsvoorstel in artikel 2.13 (zie bijlage) een opdracht tot het stellen van provinciale omgevingswaarden (welke worden opgenomen in de omgevingsverordening): de veiligheid van bij de verordening aangewezen andere dan primaire waterkeringen (regionale keringen), voorzover die niet bij het Rijk in beheer zijn. en de gemiddelde overstromingskans per jaar van bij de verordening aangewezen gebieden met het oog op de bergings- en afvoercapaciteit waarop regionale wateren moeten zijn ingericht (deze verplichting is een voortzetting van de regeling van de Waterwet) 7 En in het tweede lid van artikel 2.13 wordt de provincie verplicht nadere regels te stellen over de vaststelling van het waterkerend vermogen van regionale keringen. Provinciale taken voor fysieke leefomgeving Welke taken de provincie in ieder geval heeft worden uitdrukkelijk genoemd in artikel 2.18 (zie bijlage) van het wetsvoorstel Omgevingswet. Hieronder vallen naast de gebiedsgerichte coordinatie van taken door gemeenten en waterschappen (reeds bestaande taak) de volgende functionele taken waarover regels moeten worden gesteld in de omgevingsverordening: 5 MvT Omgevingswet, p. 76/77 6 MvT Omgevingswet, p MvT Omgevingswet, p

29 Programmaplan Implementatie Omgevingswet het voorkomen of beperken van geluidhinder in stiltegebieden het beschermen van de kwaliteit van het grondwater in grondwater-beschermingsgebieden, met het oog op de winning daarvan voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water op het gebied van het beheer van watersystemen en het zwemwaterbeheer (zie ook: MvT Omgevingswet, p. 417).: - het beheer van watersystemen, voor zover dat aan de provincie is toegedeeld bij omgevingsverordening of bij ministeriële regeling - het houden van toezicht op het beheer van watersystemen voor zover dat is toegedeeld aan de waterschappen, met uitzondering van het beheer van primaire waterkeringen - het nemen van beheersmaatregelen als bedoeld in artikel 2, zevende lid, van de zwemwaterrichtlijn - het behoeden van de staat en werking van burgerluchthavens van regionale betekenis, lokale spoorweginfrastructuur (metro- of tramwegen) en van wegen in beheer van de provincie voor nadelige gevolgen van activiteiten op of rond deze infrastructuur Tevens wordt bij provinciale verordening het beheer van regionale wateren toebedeeld aan waterschappen of bij omgevingsverordening aan andere openbare lichamen. En bij omgevingsverordening kunnen gronden binnen regionale wateren worden aangewezen als drogere oevergebieden. Over het opstellen van de regels met betrekking tot deze taken gaat het Rijk overigens nog instructieregels geven 8. Deze taken liggen op dit moment ook al bij de provincie en dus houdt dit artikel van de Omgevingswet geen majeure verandering in. Provinciale instructieregels In artikel 2.22 (zie bijlage) krijgt de provincie de mogelijkheid om bij omgevingsverordening instructieregels te geven over de uitoefening van taken of bevoegdheden door bestuursorganen om te voldoen aan haar omgevingsverordening of andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving (moet blijken uit schriftelijke openbare documenten van de provincie). Deze regels richten zich tot gemeenten en waterschappen en de inhoud ervan is gebonden aan artikel 2.23 Omgevingswet en aan het subsidiariteitsbeginsel. Het opstellen van deze regels is geen verplichting,maar het is uiteraard wel van belang om te bezien in hoeverre reeds bestaande instructieregels (bv uit de Verordening Ruimte) zich lenen voor vertaling naar het nieuwe stelsel. Provinciale omgevingsvisie Op grond van artikel 3.1 Omgevingswet stellen GS een omgevingsvisie vast. Op grond van artikel 3.2 Omgevingswet (zie bijlage) staan hier in ieder geval in: de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied, de hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid. 8 MvT Omgevingswet, p

30 Provinciale programma s In artikel 3.7 (zie bijlage) van het wetsvoorstel Omgevingswet is bepaald dat GS verplichte programma s moeten vaststellen. Hierin wordt het in de omgevingsvisie vastgelegde beleid uitgewerkt voor ontwikkeling, gebruik, beheer, bescherming of behoud van onderdelen van de fysieke leefomgeving. Tevens bevatten de programma s maatregelen om aan een of meer omgevingswaarden te voldoen of een of meer andere doelstellingen voor de fysieke leefomgeving te bereiken. Het programma is uitvoeringsgericht en biedt de basis voor de inzet van maatregelen. De provincie stelt deze uit EU-recht volgende programma s op: Een actieplan geluid voor burgerluchthavens van regionale betekenis, belangrijke spoorweginfrastructuur buiten agglomeraties en wegen in beheer van de provincie 9. Een regionaal waterprogramma waarin de hoofdlijnen van het provinciaal waterbeleid, de onderdelen ter uitvoering van EU-richtlijnen en de functies van regionale wateren is opgenomen 10. Een beheerplan voor Natura 2000-gebieden waarin de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitats en soorten in omvang, ruimte en tijd verder worden uitgewerkt 11. Ook is het Rijk verplicht tot het stellen van instructieregels over de inhoud van de verplichte programma s; het gaat daarbij om de implementatie van de EU-regelgeving. Tussenconclusie: verplichtingen voor de provincie Naar aanleiding van hetgeen hierboven beschreven kunnen de volgende verplichtingen voor de provincie onder de Omgevingswet worden benoemd: Algemene regels Het opstellen van een omgevingsverordening waarin zijn opgenomen: omgevingswaarden - met betrekking tot de veiligheid van bij de verordening aangewezen andere dan primaire waterkeringen (regionale keringen), voorzover die niet bij het Rijk in beheer zijn. - en de gemiddelde overstromingskans per jaar van bij de verordening aangewezen gebieden met het oog op de bergings- en afvoercapaciteit waarop regionale wateren moeten zijn ingericht - nadere regels over de vaststelling van het waterkerend vermogen van regionale keringen. regels met betrekking tot de volgende provinciale taken - gebiedsgerichte coördinatie van taken door gemeenten en waterschappen - het voorkomen of beperken van geluidhinder in stiltegebieden - het beschermen van de kwaliteit van het grondwater in grondwater-beschermingsgebieden, met het oog op de winning daarvan voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water 9 MvT Omgevingswet, p MvT Omgevingswet, p MvT Omgevingswet, p

31 Programmaplan Implementatie Omgevingswet op het gebied van het beheer van watersystemen en het zwemwaterbeheer: het beheer van watersystemen, voor zover dat aan de provincie is toegedeeld bij omgevingsverordening of bij ministeriële regeling het houden van toezicht op het beheer van watersystemen voor zover dat is toegedeeld aan de waterschappen, met uitzondering van het beheer van primaire waterkeringen, het nemen van beheersmaatregelen als bedoeld in artikel 2, zevende lid, van de zwemwaterrichtlijn, - het behoeden van de staat en werking van burgerluchthavens van regionale betekenis, lokale spoorweginfrastructuur (metro- of tramwegen) en van wegen in beheer van de provincie voor nadelige gevolgen van activiteiten op of rond deze infrastructuur. Beleid Het opstellen van een omgevingsvisie waarin zijn opgenomen: De hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied, De hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid. Het opstellen van provinciale programma s (door GS vast te stellen), waaronder: Een actieplan geluid voor burgerluchthavens van regionale betekenis, belangrijke spoorweginfrastructuur buiten agglomeraties en wegen in beheer van de provincie. Een regionaal waterprogramma waarin de hoofdlijnen van het provinciaal waterbeleid, de onderdelen ter uitvoering van EU-richtlijnen en de functies van regionale wateren is opgenomen. Een beheerplan voor Natura 2000-gebieden waarin de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitats en soorten in omvang, ruimte en tijd verder worden uitgewerkt. Welke wettelijke verplichtingen heeft PZH al geregeld en welke niet? Met betrekking tot de onder de Omgevingswet vast te stellen regels kan in onderstaand tabel worden gevonden welke regels we nu al ergens geregeld hebben en waar we nieuwe regelingen voor moeten gaan treffen. Vast te stellen algemene regels Geregeld? Waar? Omgevingswaarden Met betrekking tot de veiligheid van bij de verordening aangewezen andere dan primaire waterkeringen (regionale keringen), voorzover die niet bij het Rijk in beheer zijn Ja Artikel 2.2 en bijlage 1 Waterverordening Zuid-Holland En de gemiddelde overstromingskans per jaar van bij de verordening aangewezen gebieden met het oog op de bergings- en afvoercapaciteit waarop regionale wateren moeten zijn ingericht Ja Artikel 2.2 en bijlage 1 Waterverordening Zuid-Holland 31

32 Nadere regels over de vaststelling van het waterkerend vermogen van regionale keringen Provinciale taken Gebiedsgerichte coördinatie van taken door gemeenten en waterschappen Het voorkomen of beperken van geluidhinder in stiltegebieden Het beschermen van de kwaliteit van het grondwater in grondwater-beschermingsgebieden, met het oog op de winning daarvan voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water Op het gebied van het beheer van watersystemen en het zwemwaterbeheer: - het beheer van watersystemen, voor zover dat aan de provincie is toegedeeld bij omgevingsverordening of bij ministeriële regeling - het houden van toezicht op het beheer van watersystemen voor zover dat is toegedeeld aan de waterschappen, met uitzondering van het beheer van primaire waterkeringen, - het nemen van beheersmaatregelen als bedoeld in artikel 2, zevende lid, van de zwemwaterrichtlijn Het behoeden van de staat en werking van burgerluchthavens van regionale betekenis, lokale spoorweginfrastructuur (metro- of tramwegen) wegen in beheer van de provincie voor nadelige gevolgen van activiteiten op of rond deze infrastructuur Ja Artikel 2.2 en bijlage 1 Waterverordening Zuid-Holland Nee Ja, maar slechts voor landen en opstijgen van terreinen anders dan luchthavens Nee Ja, toebedeeld aan het water-schap voor zover dat behoort tot de taak van het waterschap Deels, voor provinciale wegen geregeld in de Wegenverordening Beleidsregel landen op en opstijgen van terreinen anders dan van luchthavens Zuid-Holland 2013 Artikel 1.3 Waterverordening Zuid-Holland Wegenverordening Zuid- Holland 2010 (o.a. artikel 2) Met betrekking tot onder de Omgevingswet vast te stellen beleid kan in onderstaand schema worden gevonden welk beleid we nu al hebben en welke beleid we nog moeten formuleren. Vast te stellen beleid Geregeld? Waar? Omgevingsvisie De hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied Ja, deels In de Visie Ruimte en Mobiliteit, het Programma ruimte, het Programma mobiliteit en de Agenda ruimte, de beleidsvisie Duurzaamheid en Milieu en de beleidsvisie Groen. De hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid Ja, deels in de Visie Ruimte en Mobiliteit, het Programma ruimte, het Programma mobiliteit en de Agenda ruimte, de beleidsvisie Duurzaamheid en Milieu en de beleidsvisie Groen. 32

33 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Programma s Een actieplan geluid voor burgerluchthavens van regionale betekenis, belangrijke spoorweginfrastructuur buiten agglomeraties en wegen in beheer van de provincie Een regionaal waterprogramma waarin de hoofdlijnen van het provinciaal waterbeleid, de onderdelen ter uitvoering van EU-richtlijnen en de functies van regionale wateren is opgenomen Een beheerplan voor Natura 2000-gebieden waarin de instandhoudingsdoelstellingen voor de habitats en soorten in omvang, ruimte en tijd verder worden uitgewerkt Deels, alleen voor wegen in beheer van de provincie Ja, maar loopt heel binnenkort af Ja, maar mogelijk nog niet voor alle Natura 2000-gebieden Het Actieplan geluid provinciale wegen Provinciaal Waterplan Zie: landschap/natuur-0/natura pas/ Conclusies en aanbevelingen Voor de provincie Zuid-Holland staat er flink wat te doen als het aankomt op de verplichtingen die zij heeft onder de Omgevingswet. Onder andere het opstellen van een omgevingsverordening, een omgevingsvisie en bovengenoemde programma s. Voor de verplichte onderwerpen in deze algemene regels en beleid heeft de provincie nog niet altijd regelingen getroffen. De volgende punten zijn van belang om gezamenlijk af te wegen: PZH moet nadenken over welke taken zij in het kader van het decentraal, tenzij - beginsel uitoefent in het provinciaal belang, buiten de taken die zij bij Omgevingswet toebedeeld krijgt. PZH moet nadenken over welke omgevingswaarden zij (op grond van artikel 2.12) wil vaststellen, naast de verplicht vast te stellen waarden zoals bepaald in de Omgevingswet. Tevens moet dit in het kader van de subsidiariteitsbeginsel gemotiveerd worden. PZH moet actuele programma s vaststellen om uit EU-recht voortvloeiende verplichtingen op het gebied van geluid, water en natura 2000 uit te werken of bezien of huidige programma s houdbaar zijn. Let wel; deze programma s kunnen evenals de omgevingsvisie plan-mer-plichtig zijn. PZH moet nadenken over of zij instructieregels (op grond van artikel 2.22) wil vaststellen ten aanzien van gemeenten. En hoe zij bestaande gedragsregels ten overstaan van gemeenten vertaald/verankerd in dit kader. PZH moet bij het opstellen van haar omgevingsverordening, -visie en programma s nieuwe regels vaststellen ten opzichte van de huidige provinciale regelingen (zie bovenstaand schema). Relevante artikelen Omgevingswet Artikel 2.12 (omgevingswaarden provincie) 1. Bij omgevingsverordening kunnen, met inachtneming van de grenzen van artikel 2.3, tweede lid, omgevingswaarden worden vastgesteld. 2. Bij omgevingsverordening kunnen geen omgevingswaarden worden vastgesteld in aanvulling op of in afwijking van omgevingswaarden die bij algemene maatregel van bestuur zijn vastgesteld, tenzij bij de maatregel anders is bepaald. 33

34 Artikel 2.13 (verplichte omgevingswaarden provincie voor watersystemen) 1. Bij omgevingsverordening worden met het oog op het waarborgen van de veiligheid en het voorkomen of beperken van wateroverlast in ieder geval omgevingswaarden vastgesteld voor: a. de veiligheid van bij de verordening aangewezen andere dan primaire waterkeringen, voor zover die niet bij het Rijk in beheer zijn, b. de gemiddelde overstromingskans per jaar van bij de verordening aangewezen gebieden met het oog op de bergings- en afvoercapaciteit waarop regionale wateren moeten zijn ingericht. 2. Bij of krachtens de verordening worden voor de toepassing van het eerste lid, onder a, voor daarbij aan te geven locaties nadere regels gesteld over de vaststelling van het waterkerend vermogen van de daar bedoelde waterkeringen Artikel 2.18 (provinciale taken voor de fysieke leefomgeving) 1. Bij het provinciebestuur berusten, naast de elders in deze wet en op grond van andere wetten aan dat bestuur toegedeelde taken voor de fysieke leefomgeving, de volgende taken: a. met inachtneming van de grenzen van artikel 2.3, tweede lid: de gebiedsgerichte coördinatie van de uitoefening van taken en bevoegdheden door gemeenten en waterschappen, b. het voorkomen of beperken van geluidhinder in stiltegebieden, c. het beschermen van de kwaliteit van het grondwater in grondwater-beschermingsgebieden, met het oog op de winning daarvan voor de bereiding van voor menselijke consumptie bestemd water, d. op het gebied van het beheer van watersystemen en het zwemwaterbeheer: 1. het beheer van watersystemen, voor zover dat aan de provincie is toegedeeld bij omgevingsverordening als bedoeld in het tweede lid of bij ministeriële regeling als bedoeld in artikel 2.20, derde lid, 2. het houden van toezicht op het beheer van watersystemen voor zover dat is toegedeeld aan de waterschappen, met uitzondering van het beheer van primaire waterkeringen, 3. het nemen van beheersmaatregelen als bedoeld in artikel 2, zevende lid, van de zwemwaterrichtlijn, e. het behoeden van de staat en werking van de volgende infrastructuur voor nadelige gevolgen van activiteiten op of rond die infrastructuur: 1. burgerluchthavens van regionale betekenis, 2. lokale spoorweginfrastructuur, 3. wegen in beheer bij de provincie. 2. Bij provinciale verordening wordt, met inachtneming van artikel 2, tweede lid, van de Waterschapswet, het beheer van regionale wateren toegedeeld aan waterschappen of bij omgevingsverordening aan andere openbare lichamen. 3. Bij of krachtens omgevingsverordening kunnen gronden binnen regionale wateren worden aangewezen als drogere oevergebieden. 34

35 Programmaplan Implementatie Omgevingswet Artikel 3.2 (inhoud omgevingsvisie) Een omgevingsvisie bevat, mede voor de uitoefening van de taken en bevoegdheden, bedoeld in artikel 2.1, eerste lid: a. de hoofdlijnen van de voorgenomen ontwikkeling, het gebruik, het beheer, de bescherming en het behoud van het grondgebied, b. de hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid. Artikel 3.7 (verplichte programma s provincie) 1. Gedeputeerde staten stellen ter uitvoering van de richtlijn omgevingslawaai, overeenkomstig artikel 3.5, een actieplan vast voor de volgende geluidbronnen: a. belangrijke wegen als bedoeld in artikel 3, onder n, van die richtlijn en die in beheer zijn bij de provincie, b. belangrijke spoorwegen als bedoeld in artikel 3, onder o, van die richtlijn en anders dan die, bedoeld in de artikelen 3.5, eerste lid, onder b, en 3.8, eerste lid, onder b, c. belangrijke luchthavens van regionale betekenis als bedoeld in artikel 3, onder p, van die richtlijn. 2. Gedeputeerde staten stellen ter uitvoering van de grondwaterrichtlijn, de kaderrichtlijn water, de richtlijn overstromingsrisico s, de zwemwater-richtlijn en andere Europese richtlijnen over water regionale waterprogramma s vast, waarin het provinciale waterbeleid is opgenomen. 3. Gedeputeerde staten van de provincie waarin een Natura 2000-gebied ligt of, als dat gebied in meer dan een provincie ligt, gedeputeerde staten van de provincie waarin dat gebied grotendeels ligt, stellen voor dat gebied een beheerplan vast. Bron: gebaseerd op memo Renee Lameijer, dd

36 Bijlage 5 Inventarisatie provinciale regelingen De regelingen, die in dit overzicht zijn vermeld, zullen in ieder geval opgaan in de omgevingsverordening, omdat deze algemene regels bevatten op het gebied van de fysieke leefomgeving. Bouwwerken 1. Ontgrondingenverordening Zuid-Holland Verordening ruimte 2014 Infrastructuur 3. Wegenverordening Zuid-Holland Vaarwegenverordening Zuid-Holland 5. Luchthavenverordening Zuid-Holland Watersystemen (nader onderzoeken of regelingen in de Omgevingsverordening moeten) Water 6. Waterverordening Zuid-Holland 7. Waterverordening Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht 8. Waterverordening Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden Waterverordening Rijnland 10. Waterverordening waterschap Rivierenland Bodem (nader onderzoeken) Lucht (nader onderzoeken) Landschappen (nader onderzoeken) Natuur 11. Provinciale milieuverordening 12. Verordening Flora- en faunawet Zuid-Holland Cultureel erfgoed (na onderzoeken) Bron: Inventarisatie provinciale regelgeving, , geactualiseerd

37 Colofon Dit is een uitgave van de provincie Zuid-Holland November 2015 Provincie Zuid-Holland Postbus LP Den Haag Samenstelling en redactie Programmateam Omgevingswet, provincie Zuid-Holland Vormgeving en productie Bureau Mediadiensten, provincie Zuid-Holland Fotografie Provincie Zuid-Holland

38 280845