een toetsende rol. Het nee tenzij denken wordt vervangen door het ja mits perspectief;

Transcriptie

1 Omgevingswet: wat verandert er voor gemeenten? Met de invoering van de omgevingswet veranderen er veel zaken voor gemeenten. Het doel van de omgevingswet is om de verschillende verordeningen en versnipperde wet- en regelgeving bij elkaar te brengen onder één wet. Hiermee wordt een efficiëntere werkwijze nagestreefd. De veranderingen die gemeenten zullen ondervinden, zijn erg divers. Hieronder zijn de meeste ingrijpende veranderingen gecategoriseerd op thema. Deze samenvatting is opgesteld op basis van de landelijke algemene impactanalyse uitgevoerd door Kwaliteitsinstituut Nederlandse gemeenten (KING), Rijkswaterstaat en Royal Haskoning DHV, als ook de verschillende informatiebrochures van Aan de Slag met de Omgevingswet en Omgevingsdienst regio Utrecht. Met deze samenvatting worden de veranderingen die de Omgevingswet met zich mee brengt, helder en bondig in kaart gebracht. Rol van de gemeente: organisatie, cultuur en processen De invoering van de omgevingswet vergt een andere manier van werken dan in het huidige systeem wordt gedaan. Er is in dit kader sprake van een noodzakelijke cultuuromslag waarbij de rol van de gemeente ook verandert: Oplossingsgericht - De nieuwe aanpak richt zich op oplossingsgericht werken. In de huidige situatie heeft de overheid meer een toetsende rol. Het nee tenzij denken wordt vervangen door het ja mits perspectief; Regierol - De gemeente krijgt een meer regisserende rol. Uitvoerende taken worden steeds meer bij partners neergelegd en het bouwtoezicht wordt geprivatiseerd. De gemeente moet echter wel genoeg kennis in huis houden om de uitvoering te kunnen begeleiden en aansturen; Integraliteit - De omgevingswet heeft een integraal karakter. Daarbij is behoefte aan meer generalisten die integraal en gebiedsgericht kunnen denken. Specialisten vallen onder de omgevingsdiensten of worden ingehuurd; - Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de interactie met het publiek. De omgevingsvisie en het omgevingsplan zijn echter grote, algemene documenten. Dit maakt het moeilijk om stakeholders bij het proces te betrekken. Gemeenten worden echter wel als de spil in het participatietraject gezien. Deze rol en zijn aanpak zal dus verder uitgestippeld moeten worden. Gevolgen van de Omgevingswet De invoering van de omgevingswet heeft veel invloed op de werkprocessen van gemeenten. Uitgegaan wordt van een flexibele, efficiënte en integrale aanpak. Procedure - Er gaat meer bestuurlijke afwegingsruimte ontstaan door formulering van de meer algemene regels en de mogelijkheid tot saldering. Dit laatste wil zeggen dat een plan dat op een bepaald aspect minder goed scoort dit kan opvangen door op een ander aspect juist extra te investeren. Gemeenten kunnen 1

2 dus eigen lokale beleidskeuzes maken. Deze keuzes worden in samenspraak met burgers, bedrijven, belangenorganisaties etc. vormgegeven. Dit vergt een actieve aanpak vanuit de gemeente waarbij maatwerkregels, - voorschriften en omgevingswaarden worden geformuleerd. Ambtelijk zal er gekeken moeten worden naar de consequenties van dit beleid. In hoeverre beïnvloedt dit de concurrentiepositie van bedrijven bijvoorbeeld en leidt dit tot oneerlijk beleid? - Meer activiteiten worden onder de reguliere vergunningsprocedure geschaard. Dit betekent dat uitgebreide procedures van 26 weken veelal naar 8 weken worden ingekort. Om in deze korte periode alles te kunnen regelen, moeten er procesafspraken gemaakt worden. Ook zal er duidelijk afgestemd moeten worden wie de regie in dit proces neemt. Deze werkwijze vergt dus een andere aanpak en projectorganisatie; De cyclus in figuur 1 laat zien hoe bestuursorganen zich bij de zorg voor de fysieke leefomgeving verhouden tot andere spelers in de fysieke leefomgeving. Activiteiten in de fysieke leefomgeving worden merendeels ondernomen door andere spelers dan de overheid. Een belangrijk taak voor de overheid is het met elkaar in verband brengen van initiatieven en het toezicht op de totale kwaliteit. De beleidscyclus vormt het algemene denkmodel voor situaties dat overheden een opgave in de fysieke leefomgeving oppakken en daartoe beleid formuleren Instrumenten - Door de formulering van meer algemene regels zal het aantal vergunningen afnemen. De algemene regels staan een groter aantal activiteiten toe dan nu is vastgelegd. Hiermee verschuift het zwaartepunt naar toezicht en handhaving achteraf. Dit vraagt om andere competenties. Bij de hantering van de algemene regels wordt een flexibele houding gevraagd waar bijvoorbeeld de ruimte die de wet biedt niet onnodig wordt ingeperkt; - Regelgeving wordt gedecentraliseerd: milieu regelgeving verschuift van Rijk naar gemeenten en activiteiten zoals o.a. theaters en scholen worden niet meer op centraal niveau geregeld. Gemeenten kunnen hier in de toekomst lokale regelgeving voor maken; Visie en planuitwerking - De omgevingswet veronderstelt dat er een integrale visie wordt ontwikkeld. Dit vereist goede samenwerking en afstemming tussen de verschillende decentrale overheden. Gezien de focus op efficiency en verkorting van procedures, moet dit proces goed gecoördineerd worden. Dit betekent ook dat de omgevingsvisie en -plan meer waarborgt dan alleen een goede ruimtelijke ordening. Thema s zoals milieu, veiligheid en gezondheid worden hierin ook opgenomen; - De capaciteit van beleidsmakers komt de komende jaren dus onder druk te staan. Doordat het omgevingsplan gebiedsdekkend wordt en integraal voor de fysieke leefomgeving, zullen onderwerpen die nu verspreid over verordeningen staan overgaan in het omgevingsplan. Ook zal regelgeving 2

3 vervangen moeten worden om een kloppend geheel te produceren. Het opstellen van omgevingsplannen vergt dus de nodige inzet van beleidsmedewerkers; Financiën - Doordat er minder vergunningen verleend gaan worden, krijgen gemeenten ook minder inkomsten binnen. De adviserende rol van de gemeente naar initiatiefnemers toe zal echter niet afnemen. Dit betekent dat er nagedacht moet worden over de vormgeving van deze adviesrol in de toekomst, e.g. hoe wordt dit financieel bekostigd? - De implementatie van de Omgevingswet kost geld. Het vergt ambtelijke inzet, ICT voorzieningen dienen mogelijk aangepast te worden, etc. Op dit moment zijn deze financiële consequenties nog moeilijk in te zetten omdat het sterk afhankelijk is van de ambities van een gemeente (wat willen zij veranderen?). - De VNG heeft een model ontwikkeld waarin vier verander- en invoeringsstrategieën worden onderscheiden (zie hiernaast) Digitalisering Om de integrale besluitvorming uit de Omgevingswet mogelijk te maken, moet er goede en samenhangende informatie beschikbaar zijn. Burgers en bedrijven moeten deze informatie makkelijker kunnen krijgen, zij moeten makkelijk kunnen zien wat de regels voor hun gronden en gebouwen en de kwaliteit van hun fysieke leefomgeving zijn. Om dit te bereiken wordt gewerkt aan een landelijk stelsel: het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Het DSO ondersteunt de informatie-uitwisseling met inwoners en bedrijven, maar ook de processen voor planvorming, vergunningverlening, toezicht en handhaving bij de overheid zelf. Ook bij gemeenten. Gemeenten zijn niet alleen gebruikers, maar ook belangrijke leveranciers van informatie aan het stelsel. Tussen nu en 2024 ontwikkelt DSO stapsgewijs. Overheden, waaronder gemeenten, moeten aan de slag om klaar te zijn voor de aansluiting op het DSO. Denk aan het 3

4 in kaart brengen welke gegevens er zijn, controleren van de kwaliteit van deze bestanden en het nagaan wat ze straks gaan uitwisselen met het DSO. De wens is dat alles zo veel mogelijk digitaal afgerond wordt: - Er komt één loket voor alle aanvragen; - Er wordt zaakgericht gewerkt; - Alle besluiten voor de fysieke leefomgeving zijn digitaal en gekoppeld aan locatiegegevens (coördinaten); DSO Het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) is de digitale ondersteuning van de Omgevingswet. Tussen nu en 2024 ontwikkelt DSO stapsgewijs. Het DSO is een geordend en verbonden geheel van: - Afspraken - ICT-voorzieningen - Registraties - Gegevensverzamelingen - Bronnen Met dit systeem kunnen initiatiefnemers, belanghebbenden en bevoegd gezag de informatie raadplegen die zij nodig hebben bij het gebruik van de Omgevingswet. Het systeem wordt zo opgezet dat alle informatie voor iedereen snel inzichtelijk is. Het DSO richt zich daarmee op twee digitale aspecten: - Beschikbaarheid van de juiste informatie voor een gebruiker op het juiste moment - Ondersteunen van het gebruik van de Omgevingswet In het begin is de insteek alleen 'zien wat mag'. Gebaseerd op de wet, de regels en de omgevingsdocumenten. In de jaren daarna wordt het meer 'zien wat kan'. De eerste jaren voorziet het stelsel in puur ruimtelijke gegevens. In de toekomst komt er ook andere informatie. Bijvoorbeeld op het gebied van geluid, verkeer, luchtkwaliteit, natuur en cultureel erfgoed. Juristen, beleidsmakers en informatiemanagers nauw moeten samenwerken, zodat de informatie die op de kaart wordt getoond altijd actueel is. Omgevingsplannen (de oude bestemmingsplannen) zijn namelijk dynamisch: veranderingen in de leefomgeving worden continu bijgewerkt. Communicatie en presentatie - Communicatie met gemeente wordt vooral digitaal afgehandeld; - De presentatie van digitale informatie moet worden afgestemd op de gebruikersgroep, e.g. inwoners werken liever met menu s en beslisbomen, professionals werken liever met kaartlagen. Beide vormen van digitale informatievoorziening moeten gerealiseerd worden. Dit wordt grotendeels landelijk afgestemd. Echter niet alle informatie wordt via beslisbomen gecommuniceerd. De gemeente moet dus een plan ontwikkelen hoe informatie digitaal weergegeven kan worden. Meer weten Meer weten? Er is veel meer informatie te vinden over de Omgevingswet, zo staan er diverse informatieve filmpjes op YouTube en enkele handige sites: 4

5