WHITE PAPER. Het absenteïsme in België Kosten, benchmarks, medische redenen en personeelstevredenheid. Powered by

Transcriptie

1 WHITE PAPER Het absenteïsme in België 2005 Powered by Kosten, benchmarks, medische redenen en personeelstevredenheid

2 I. INHOUDSOPGAVE I. INHOUDSOPGAVE... 1 II. VOORWOORD... 3 III. INLEIDING... 6 A. WAT BRENGT DIT ONDERZOEK IN KAART?... 6 B. DOELSTELLING... 6 C. VAN WIE GAAT DIT ONDERZOEK UIT? ZEBRAZONE GRH MANAGEMENT... 7 IV. KOST EN BENCHMARKING VAN ZIEKTEVERZUIM... 8 A. STEEKPROEF WERKGEVERS WERKNEMERS B. DEFINITIES EN BEREKENINGSWIJZE INLEIDING DEFINITIES VERZUIMPERCENTAGE FREQUENTIE GEMIDDELDE DUUR PER AFWEZIGHEID AANTAL ZIEKTEDAGEN PER WERKNEMER AANDEEL WERKNEMERS ZONDER ZIEKTEVERZUIM AANDEEL WERKNEMERS VOLGENS FREQUENTIE C. RESULTATEN DE KOST VAN HET ZIEKTEVERZUIM IN BELGIË ALGEMEEN BEELD VAN HET ZIEKTEVERZUIM IN ZIEKTEVERZUIM IN 2005 VOLGENS KENMERKEN VAN DE WERKGEVER ZIEKTEVERZUIM IN 2005 VOLGENS KENMERKEN VAN DE WERKNEMER EVOLUTIE VAN HET ZIEKTEVERZUIM TUSSEN 2001 EN TENDENSEN VOLGENS TRIMESTER IN DE EVOLUTIE VAN HET ZIEKTEVERZUIM TUSSEN 2001 EN V. MEDISCHE REDENEN VAN ZIEKTEVERZUIM A. STEEKPROEF WERKGEVERS WERKNEMERS B. DEFINITIES ADMINISTRATIEVE TERMEN MEDISCHE TERMEN C. RESULTATEN MEDISCHE REDENEN VAN AFWEZIGHEDEN WEGENS ZIEKTE WIT, GRIJS EN ZWART VERZUIM

3 VI. RELATIE TUSSEN ZIEKTEVERZUIM EN TEVREDENHEID A. STEEKPROEF B. DEFINITIES FREQUENTIE GEMIDDELDE DUUR PER AFWEZIGHEID C. RESULTATEN VII. IMPACT VAN PERSONEELSTEVREDENHEID EN ABSENTEÏSME OP DE BEDRIJFSRESULTATEN VIII. CONTACTGEGEVENS

4 II. VOORWOORD Deze white paper met de analyse van de cijfers omtrent absenteïsme van 2005 wijst uit dat het ziekteverzuim in de ondernemingen actueel blijft en opnieuw is gestegen. We durven dan ook te stellen dat een verzuimcultuur zich dreigt te installeren. Absenteïsme houdt niet alleen een zware financiële last in maar is, naast een impact op de productiviteit, ook een barometer voor de (afwezigheid van) tevredenheid, motivatie en gevoel van betrokkenheid in de onderneming. In vergelijking met 2004 is de totale kost van het absenteïsme volgens de nieuwe berekeningen beduidend toegenomen. Enkele voorbeelden van interessante resultaten uit deze white paper: De totale kost van het ziekteverzuim voor het geheel van werkgevers in België is beduidend gestegen en kan voor 2005 geschat worden op meer dan 7,9 miljard terwijl dit in 2004 nog 6,6 miljard bedroeg. Het globaal ziekteverzuimpercentage voor de Belgische arbeidsmarkt bedroeg in ,12%. Een gemiddelde werknemer heeft zich 0,99 maal ziek gemeld en een afwezigheid wegens ziekte duurde gemiddeld 12,77 dagen. Zoals in 2004 hebben de meeste werknemers zich ook in 2005 geen enkele keer ziek gemeld (55,16%). We stellen echter wel een daling van het percentage vast met ongeveer 4%. Bijna 1 op 10 werknemers heeft zich 3 maal of meer ziek gemeld (9,66%). Een frequentie van 5 of meer had slechts 2,02% van de werknemers wat ook een stijging inhoudt t.o.v (1,83%). De frequentie of het gemiddeld aantal keren dat men zich heeft ziek gemeld is met 7,61% gestegen. De frequentie van het ziekteverzuim is hoger bij jongere dan bij oudere werknemers, terwijl de gemiddelde duur van de afwezigheden stijgt met de leeftijd. Het globale ziekteverzuimpercentage is tussen 2001 en 2005 met 18,52% gestegen. Deze stijging is, zoals in 2004, voornamelijk te wijten aan het ziekteverzuim langer dan een jaar dat zelfs met 61,32% gestegen is. Ook hier stellen we een duidelijke stijging vast in vergelijking met de periode tussen 2001 en De stijging bedroeg tussen 2001 en ,28%. Tijdens de wintermaanden is de gemiddelde Belgische werknemer eerder kort frequent afwezig wegens ziekte. Tijdens de zomer wordt hij veel minder snel ziek, maar wanneer hij ziek is zal het doorgaans voor een langere periode zijn. De belangrijkste medische redenen van ziekteverzuim die bovendien ook met het werk te maken hebben zijn problemen met psychische problemen (7,98%) en het bewegingsapparaat (6,73%). 3

5 De reductie van het absenteïsme vergt een totaalbenadering. Volgend schema geeft dit goed weer: Een globale aanpak van absenteïsme bundelt acties op het niveau van het individu, op organisatieniveau, die mensen, competenties en de organisatie ontwikkelen en die meer beheersend zijn. Absenteïsmebeheer zal op alle domeinen interventies vereisen. Waar de prioriteit ligt, is afhankelijk van de specifieke omstandigheden van de organisatie en evolueert in de tijd. Uit onderzoek naar medische en organisatorische oorzaken van ziekteverzuim, uitgevoerd op de databank van de Medische Controledienst van Securex en de ZebraZone benchmark, kennen we de prioriteiten voor een preventieve aanpak van het absenteïsme. Naast het vastleggen van heldere afspraken omtrent ziekmelding, verzuimgesprekken en medische controle, dienen werkgevers die hun ziekteverzuim langdurig wensen te reduceren maatregelen te nemen die de werkstress verminderen, de motivatie voor de eigen functie verhogen, de werksituatie op ergonomisch vlak verbeteren en een goede relatie tussen leidinggevenden en hun medewerkers bevorderen. Via een dergelijke aanpak kan men het ziekteverzuim en de bijhorende kost met 20% en meer doen dalen. Werkgevers die het fenomeen van het absenteïsme niet aanpakken, dreigen in een verzuimcultuur te belanden. We spreken van een verzuimcultuur in een onderneming wanneer het als normaal wordt aangevoeld dat men zich regelmatig ziek meldt. 4

6 Via pragmatisch wetenschappelijk onderzoek, in samenwerking met experten uit de academische wereld, trachten we steeds verder te gaan in het zoeken naar de beste HR practices. In dit rapport geven we een indicatie van het verband tussen absenteïsme én percepties van medewerkers over hun jobinhoud, manager, enz. Absenteïsme heeft zonder twijfel ook een belangrijke organisatiecomponent. Voer voor HR én alle managers dus. Samen met enkele ondernemingen zetten we dit praktijkgericht onderzoek verder. Andere geïnteresseerde bedrijven zijn welkom. Een voorbeeld van interessante resultaten uit dit onderzoek: Werknemers met een verhoogde frequentie en een verhoogde gemiddelde duur van afwezigheden wegens ziekte zijn systematisch minder gemotiveerd voor de eigen functie en minder betrokken bij de organisatie. Ze spreken zich duidelijk minder positief uit over het management in hun organisatie en zijn globaal minder tevreden. Ongetwijfeld zal u ook in deze of andere white papers van GRH Management informatie vinden die aansluit bij uw prioriteiten. Aarzel niet om met onze consultants dieper te graven. Veel leesgenot. 5

7 III. INLEIDING A. Wat brengt dit onderzoek in kaart? Deze absenteïsmebenchmark brengt enkele relevante aspecten van ziekteverzuim in kaart. Op basis van de gegevens van het Sociaal Secretariaat van Securex wordt een schatting gemaakt van de kost van het ziekteverzuim in België. Voor een representatieve steekproef van de Belgische arbeidsmarkt geven we vervolgens verzuimpercentages, frequenties en gemiddelde duur van afwezigheden in 2005, globaal en volgens diverse kenmerken van de werkgever enerzijds en de werknemer anderzijds. Daarnaast wordt ook een beeld geschetst van de evolutie van het ziekteverzuim tussen 2001 en 2005 en van de tendensen van het ziekteverzuim volgens de jaarperiode. De gegevens van de Medische Controle van Securex leveren ons benchmarkcijfers omtrent de medische redenen van het ziekteverzuim. Naast het bevestigen of ontkennen van de arbeidsongeschiktheid van de werknemer en van de lengte van de afwezigheid heeft de controlegeneesheer bij de Groep Securex immers nog een andere taak. Volgens een specifiek codeersysteem worden de medische redenen van de afwezigheid genoteerd. Dit stelt ons in staat om een globaal beeld te verkrijgen van de belangrijkste medische redenen van gecontroleerde afwezige werknemers en van de verdeling van het gecontroleerde verzuim volgens kleur of type, namelijk wit, grijs en zwart verzuim. Tot slot wordt een eerste onderzoek gepresenteerd naar het verband tussen ziekteverzuim en personeelstevredenheid. Dit gebeurt op basis van de ZebraZone benchmarkenquête van Daarin werd naast welzijn en tevredenheid ook het ziekteverzuim van de respondent bevraagd. Het onderzoek naar de impact van personeelstevredenheid en absenteïsme op de bedrijfsresultaten wordt vandaag reeds verdergezet in samenwerking met enkele ondernemingen. Andere geïnteresseerde bedrijven zijn welkom om hieraan mee te werken. B. Doelstelling Dit benchmarkonderzoek heeft tot doel: Een actuele graadmeter te zijn omtrent ziekteverzuim en medische en werkgebonden, organisatorische oorzaken. Benchmarkinformatie te verlenen aan ondernemingen die omtrent de problematiek een eigen intern onderzoek en verzuimbeleid willen opzetten. Fundamenteel onderzoek te verrichten in het kader van de adviesverlening omtrent verzuimbeleid aan onze klanten. 6

8 C. Van wie gaat dit onderzoek uit? Absenteïsme in België 2005 Het onderzoek is uitgevoerd door ZebraZone in samenwerking met de academische wereld. ZebraZone is het onderzoeksbureau binnen de Groep Securex dat managers en consultants ondersteunt bij het structureren van de HR strategie van organisaties in diverse sectoren op basis van objectieve gegevens. 1. ZebraZone ZebraZone bundelt de kennis opgedaan via projecten bij ondernemingen, uitgebreide databases van bijvoorbeeld het Sociaal Secretariaat en de Medische Controledienst en arbeidsmarktonderzoeken. ZebraZone biedt oplossingen aan die Human Resources Managers in staat stellen personeelstevredenheid, interne communicatie, stress en welzijn op het werk te meten, te interpreteren en te verbeteren met het oog op een sterkere bedrijfsperformantie. De resultaten van de wetenschappelijk ontwikkelde meetmodellen en -instrumenten worden weergegeven in eenvoudig te interpreteren boordtabellen. Zo wordt het voor een HR Manager gemakkelijker de passende maatregelen te nemen binnen domeinen als vorming, coaching, loonpolitiek, carrièrebeheer, leeftijdsbewust ondernemen, outplacement 2. GRH Management GRH Management helpt ondernemingen bij hun bedrijfsbeheer op conceptueel, operationeel en softwarematig vlak. Het begeleidt bedrijven bij het beheren van het carrièretraject van hun werknemers via rekrutering en selectie, assessment, programma s en advies met betrekking tot presenteïsme, verloning, retentie, redeployment, employability van oudere werknemers en outplacement. Aldus dragen werknemers optimaal bij tot een verhoging van de bedrijfsprestaties. GRH Management maakt sinds 2003 deel uit van de Securex Groep en telt binnen haar werknemersteam 70 gespecialiseerde HR-consultants personeelsverantwoordelijken, payroll-specialisten, psychologen, juristen, met een ruime praktijkgerichte ervaring binnen de diverse domeinen van bedrijfs- en personeelsmanagement.. 7

9 IV. KOST EN BENCHMARKING VAN ZIEKTEVERZUIM A. Steekproef Het Sociaal Secretariaat van de Groep Securex berekende in 2005 de lonen van werknemers en aangesloten werkgevers. Voor het berekenen van de verzuimstatistieken werd een selectie gemaakt uit dit bestand volgens toelatingscriteria die hieronder worden besproken. De hierdoor verkregen steekproef van de Belgische arbeidsmarkt in 2005 bestaat uit werknemers en werkgevers. 1. Werkgevers a) Toelatingscriteria Tot de steekproef wordt elke werkgever of juridische entiteit op Belgische grondgebied toegelaten die minstens één werknemer tewerkstelt die minimaal één dag in de betreffende periode heeft gewerkt. Een onderneming met meerdere uitbatingzetels telt als één werkgever. Ondernemingen uit de publieke sector maken geen deel uit van deze steekproef. b) Representativiteit van de steekproef Uit de vergelijking met de RSZ populatiegegevens 1 en een analyse van deze vergelijking aan de hand van de ChiKwadraat aanpassingstoets 2 blijkt dat de steekproef de Belgische arbeidsmarkt goed benadert op het vlak van de omvang van ondernemingen, maar minder wat betreft de regionale verdeling. Dit gegeven motiveert de keuze om de rapportering te corrigeren met een wegingsfactor, specifiek voor elke provincie. We baseren ons hiervoor op het aantal werknemers dat in de betreffende provincie werkt. De duidelijke ondervertegenwoordiging bijvoorbeeld van Limburg resulteert in de hoogste wegingsfactor van de reeks. Zodoende wordt de afwijking naar geografie opgevangen en kan ZebraZone betrouwbaarder rapporteren conform de RSZnorm Voor het bepalen van de juiste wetenschappelijke methodologie werd het advies ingeroepen van professor Gino Verleye van de Universiteit Gent. 8

10 Tabel 1: Evolutie volgens omvang Omvang firma Steekproef Securex RSZ werknemers 64,62% 65,67% 65,92% 67,72% 66,10% 69,36% 5-9 werknemers 15,80% 15,68% 15,84% 15,25% 15,85% 14,48% werknemers 9,66% 9,36% 9,10% 8,65% 9,06% 7,92% werknemers 6,55% 6,20% 6,09% 5,66% 5,98% 5,39% werknemers 2,12% 1,92% 2,00% 1,75% 1,95% 1,51% werknemers 0,82% 0,76% 0,66% 0,61% 0,68% 0,70% werknemers 0,32% 0,31% 0,30% 0,28% 0,29% 0,43% werknemers 0,06% 0,05% 0,04% 0,04% 0,05% 0,13% >= werknemers 0,05% 0,05% 0,05% 0,04% 0,04% 0,09% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,0% Tabel 2: Evolutie verdeling werkgevers volgens provincie Provincie Steekproef Securex RSZ Antwerpen 5,65% 5,84% 5,95% 6,36% 6,19% 17,02% Brussel 18,64% 18,83% 18,78% 18,67% 17,11% 12,94% Henegouwen 14,45% 14,66% 14,92% 14,43% 15,18% 9,13% Limburg 1,86% 1,85% 1,88% 2,02% 1,92% 7,63% Luik 16,68% 16,84% 16,85% 15,62% 16,70% 9,07% Luxemburg 1,08% 1,10% 1,10% 1,25% 1,18% 2,39% Namen 3,26% 3,34% 3,45% 3,87% 3,73% 3,87% Oost-Vlaanderen 16,48% 16,14% 15,56% 15,28% 15,54% 12,77% Vlaams Brabant 4,64% 4,49% 4,49% 5,59% 5,10% 8,73% Waals Brabant 4,82% 4,94% 5,18% 5,35% 5,39% 3,40% West-Vlaanderen 12,43% 11,97% 11,84% 11,56% 11,96% 13,03% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 9

11 Ook de evolutie van de steekproef in de tijd is geanalyseerd. Hier werden geen noemenswaardige verschillen in verdelingen geconstateerd. De steekproef is ongeveer stabiel gebleken, evenals de Belgische arbeidsmarkt. De in dit rapport gepresenteerde verzuimcijfers mogen dus als representatief beschouwd worden voor de globale Belgische werkgeversmarkt over de jaren 2001 tot en met Werknemers a) Toelatingscriteria Tot de steekproef wordt elke werknemer toegelaten die minimaal één dag in de betreffende periode heeft gewerkt en die een contract heeft voor meer dan 30 dagen. Huisbedienden en werknemers met een leercontract werden opgenomen. Volgende groepen werden uitgesloten: uitzendwerkers, vakantiestudenten voor een periode van 23 dagen, zelfstandigen, actieve vennoten en (brug-)gepensioneerden. b) Representativiteit van de steekproef Een analyse aan de hand van de ChiKwadraat aanpassingstoets toont aan dat de samenstelling van de steekproef werknemers niet of slechts minimaal afwijkt van de RSZ-norm voor de belangrijkste opdelingen: arbeiders/bedienden, geslacht, leeftijdscategorie en werkregime. Hetzelfde geldt voor de evolutie in de tijd. Deze steekproef werknemers dient dus niet voor bovenstaande variabelen gecorrigeerd te worden en kan als representatief beschouwd worden voor de globale Belgische arbeidsmarkt over de jaren 2001 tot en met Tabel 3: Evolutie verdeling werknemers volgens statuut Statuut Steekproef Securex RSZ Arbeider 52,24% 52,03% 50,59% 49,78% 49,37% 46,43% Bediende 47,76% 47,97% 49,41% 50,22% 50,63% 53,37% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Tabel 4: Evolutie verdeling werknemers volgens geslacht Geslacht Steekproef Securex RSZ Mannen 58,18% 57,42% 57,41% 57,58% 56,23% 58,30% Vrouwen 41,82% 42,58% 42,59% 42,42% 43,77% 41,70% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 10

12 Tabel 5: Evolutie verdeling werknemers volgens leeftijd Absenteïsme in België 2005 Steekproef Securex RSZ Leeftijd < 25 jaar 21,10% 20,88% 19,96% 17,76% 16,43% 13,67% jaar 18,25% 17,34% 16,51% 16,12% 16,59% 13,86% jaar 16,97% 16,71% 16,47% 16,49% 15,54% 14,85% jaar 14,29% 14,44% 14,78% 15,09% 14,70% 15,25% jaar 10,93% 11,26% 11,78% 12,45% 12,65% 14,62% jaar 8,37% 8,68% 8,99% 9,59% 9,80% 12,19% jaar 5,93% 6,12% 6,42% 6,86% 6,95% 9,25% > 55 jaar 4,15% 4,57% 5,09% 5,65% 7,33% 7,18% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% Tabel 6: Evolutie verdeling werknemers volgens werkregime Werkregime Steekproef Securex RSZ Deeltijds 24,89% 26,73% 28,77% 29,46% 30,86% 27,12% Voltijds 75,11% 73,27% 71,23% 70,54% 69,14% 72,88% Totaal 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 11

13 B. Definities en berekeningswijze 1. Inleiding Deze studie heeft als doel een globaal beeld te geven van het verzuim in de Belgische arbeidsmarkt. We kijken daarbij naar de twee meest relevante types van verzuim, nl. deze die werkgevers doorgaans wensen te beperken: Verzuim wegens ziekte en privé-ongevallen ( ziekteverzuim ) Verzuim wegens arbeidsongevallen Volgende soorten van afwezigheden worden niet besproken, aangezien er in ondernemingen doorgaans geen objectief is om deze te beperken en ze geen signaal van mogelijke ontevredenheid of demotivatie inhouden. Voor de ongewettigde afwezigheid geldt bovendien dat ze slechts een verwaarloosbaar deel van het totale verzuim uitmaakt: Verzuim wegens zwangerschap Verzuim wegens gewettigde afwezigheid 3 Verzuim wegens ongewettigde afwezigheid 4 Naast het globale verzuimpercentage voor arbeidsongevallen en ziekteverzuim, rapporteren we voor het ziekteverzuim eveneens met volgende parameters: Percentage van het ziekteverzuim met een lengte tot 1 maand, tot 1 jaar en langer dan 1 jaar Frequentie van het ziekteverzuim Gemiddelde duur van een afwezigheid wegens ziekte uitgedrukt in werkdagen Gemiddeld aantal dagen afwezigheid wegens ziekte per werknemer Aandeel werknemers zonder ziekteverzuim ( nulverzuim ) Aandeel werknemers volgens frequentie Over de Bradford Factor (frequentie 2 x aantal dagen) wordt niet gerapporteerd, aangezien deze enkel zin heeft voor individuen. Zodra je deze factor voor groepen van werknemers berekent, kan die zijn effect missen. Immers, de gemiddelde frequentie over meerdere personen kan kleiner zijn dan 1. Dit is met name het geval voor de Belgische arbeidsmarkt. Bij een frequentie kleiner dan 1 mist de Bradford Factor zijn doel doordat het kwadrateren van de frequentie dan juist een lager in plaats van een hoger gewicht geeft aan die frequentie. 3 Gewettigde afwezigheid: schorsing in de uitvoering van de arbeidsovereenkomst gebaseerd op een akkoord tussen werkgever en werknemer; de werkgever is aan de werknemer geen loon verschuldigd. 4 Ongewettigde afwezigheid: afwezigheden die buiten elke wettelijke regeling vallen en zonder voorafgaand akkoord van de werkgever. 12

14 2. Definities a) Gemiddeld aantal werknemers Dit is het gemiddeld aantal hoofden per maand in de bestudeerde periode. Elke maand waarin een werknemer voor minstens één dag een contract had telt hij voor 1/12de of 1/3de mee naargelang het verzuimcijfer voor een kalenderjaar dan wel een trimester wordt berekend. b) Aantal ziekmeldingen Het aantal ziekmeldingen is het aantal nieuw begonnen ziekteperiodes. Een afwezigheid wegens ziekte die gestart is in december 2005 en voortduurt in 2006 telt dus niet mee voor het aantal ziekmeldingen in Bij verlenging of herval wordt geen nieuwe ziekmelding geteld. c) Aantal verzuimdagen Het aantal verzuimdagen is het totaal aantal niet gepresteerde werkdagen wegens ziekte of arbeidsongeval in de bestudeerde periode. Voor een afwezigheid wegens ziekte die gestart is in december 2005 worden de verzuimdagen vanaf 1 januari meegeteld voor het aantal verzuimdagen in Een werkdag wordt beschouwd als niet gepresteerd vanaf één uur ziekte. d) Aantal te presteren werkdagen Een kalenderjaar telt 261 te presteren werkdagen voor een voltijdse equivalent: 365 (52 weekends x 2 dagen). Feest- en vakantiedagen worden als te presteren beschouwd omdat ze betaald zijn door de werkgever. Hiermee worden ook de verschillen tussen ondernemingen en sectoren op het vlak van aantal te presteren dagen weggecijferd. Indien de begin- en/of einddatum van een arbeidscontract in de bestudeerde periode vallen wordt met deze exacte data rekening gehouden voor het bepalen van het aantal te presteren werkdagen: een voltijdse werknemer wiens contract beëindigd werd op 15 januari telt 10 te presteren werkdagen in Voor deeltijdse werknemers wordt het aantal dagen geteld waarop ze geacht worden te presteren, onafhankelijk van het aantal te presteren uren per dag: 50% verdeeld over 5 voormiddagen geeft 5 te presteren werkdagen per week, terwijl 50% verdeeld over maandag, dinsdag en woensdagvoormiddag 3 te presteren werkdagen per week betekent. Naast de deeltijders zijn er ook werknemers die gedurende 6 of zelfs 7 dagen per week werken, maar die het aantal uren per week van een voltijdse werknemer niet overschrijden. We werken hier volgens hetzelfde principe als voor de deeltijders. Het aantal te presteren dagen per week is 6 of 7 in plaats van 5. 13

15 3. Verzuimpercentage Absenteïsme in België 2005 Het ziekteverzuimpercentage is het aantal werkdagen op 100 dat niet werd gepresteerd wegens ziekte of privé-ongeval. Dit percentage wordt steeds berekend voor een welbepaalde groep werknemers (bvb alle arbeiders in België) in een welbepaalde referentieperiode (bvb een kalenderjaar). De niet gepresteerde werkdagen worden opgesplitst in functie van de lengte van de ziekteperiode waar ze deel van uitmaken: eerste maand van de ziekte, tweede tot twaalfde maand van de ziekte, dertiende maand en later. 0-1 maand in % = Aantal verzuimdagen wegens ziekte tijdens de eerste maand van elke afwezigheid (kort of lang) in de bestudeerde periode X 100 Aantal te presteren werkdagen in de bestudeerde periode Aantal verzuimdagen wegens ziekte tijdens de tweede tot de twaalfde maand > 1 maand van elke afwezigheid in de bestudeerde periode X jaar in % = Aantal te presteren werkdagen in de bestudeerde periode Aantal verzuimdagen wegens ziekte tijdens het tweede en eventueel volgende jaren van elke lange afwezigheid in de bestudeerde periode X 100 > 1 jaar in % = Aantal te presteren werkdagen in de bestudeerde periode totaal in % = Arbeidsongevallen totaal in % = Totaal aantal verzuimdagen wegens ziekte in de bestudeerde periode X 100 Aantal te presteren werkdagen in de bestudeerde periode Totaal aantal verzuimdagen wegens arbeidsongeval in de bestudeerde periode X 100 Aantal te presteren werkdagen in de bestudeerde periode 4. Frequentie De frequentie van het ziekteverzuim is het gemiddeld aantal ziekmeldingen per werknemer in de bestudeerde periode (vb een kalenderjaar). Frequentie = Aantal ziekmeldingen in de bestudeerde periode Gemiddeld aantal werknemers in de bestudeerde periode 5. Gemiddelde duur per afwezigheid De gemiddelde duur van een afwezigheid wegens ziekte wordt berekend op basis van het totaal aantal verzuimdagen wegens ziekte in de referentieperiode en gedeeld door het aantal ziekmeldingen in dezelfde periode. Het cijfer dat hierdoor wordt bekomen, mag niet gezien worden als een absoluut gegeven, aangezien we geen informatie hebben over de reële duur van elke afwezigheid. Wel kan de gemiddelde duur van afwezigheden over verschillende groepen werknemers of verscheidene kalenderjaren vergeleken worden. Gemiddelde duur per afwezigheid = Aantal verzuimdagen wegens ziekte in de bestudeerde periode Aantal ziekmeldingen in de bestudeerde periode 14

16 6. Aantal ziektedagen per werknemer Absenteïsme in België 2005 Het aantal ziektedagen per werknemer ook wel de gemiddelde duur per werknemer genoemd - is het gemiddeld aantal werkdagen dat een werknemer ziek was in de referentieperiode. Alle ziektedagen van alle afwezigheidperiodes worden hiervoor opgeteld. Aantal ziektedagen per werknemer = Aantal verzuimdagen wegens ziekte in de bestudeerde periode Gemiddeld aantal werknemers in de bestudeerde periode 7. Aandeel werknemers zonder ziekteverzuim Het aandeel werknemers dat in de referentieperiode geen enkele werkdag afwezig was wegens ziekte of privé-ongeval. Dit wordt ook wel het nulverzuim genoemd. Aandeel werknemers zonder ziekteverzuim (%) = Gemiddeld aantal werknemers zonder ziekteverzuim in de bestudeerde periode X 100 Gemiddeld aantal werknemers in de bestudeerde periode 8. Aandeel werknemers volgens frequentie Het aandeel van alle werknemers dat zich in de referentieperiode X maal afwezig meldde wegens ziekte of privé-ongeval. Deze parameter wordt berekend voor frequenties 0, 1, 2, 3, 4 en 5 of meer. Aandeel werknemers met frequentie X (%) = Gemiddeld aantal werknemers met X ziekmeldingen in de bestudeerde periode X 100 Gemiddeld aantal werknemers in de bestudeerde periode Opmerking: iemand met frequentie 0 in een bepaald kalenderjaar kan toch ziektedagen hebben en dus geen nulverzuimer zijn. Dit is het geval wanneer zijn enige ziekteperiode gestart is voor de aanvang van het besproken kalenderjaar. 15

17 C. Resultaten 1. De kost van het ziekteverzuim in België Het absenteïsme uit zich op alle niveaus en in alle ondernemingen. Het kost de werkgevers handenvol geld omdat zij voor de kosten van de afwezigheden moeten opdraaien. In de eerste plaats zijn er de directe kosten: het loon van de afwezige werknemer loopt door. Vervolgens zijn er de indirecte kosten, die volgens sommige studies tot meer dan 250% van de directe kosten kunnen oplopen. We denken daarbij onder meer aan overuren, het aanwerven van tijdelijk en permanent reservepersoneel, administratie en reorganisatie door personeelsdienst en directe verantwoordelijken, een lagere productiviteit en kwaliteit, een stijging van de leveringstermijnen en een grotere kans op arbeidsongevallen en bijkomende afwezigheden wegens ziekte Een onderneming die het probleem niet aanpakt dreigt in een vicieuze cirkel terecht te komen. In volgende paragrafen bespreken we de kost van het ziekteverzuim in België. In een eerste deel zoomen we in op de gemiddelde directe kost per werknemer. In een tweede deel geven we een voorbeeld van een vereenvoudigde berekening van de totale kost voor een werkgever. In het derde deel tenslotte maken we een schatting van de totale kost van het ziekteverzuim in 2005 voor het geheel van werkgevers. a) Gemiddeld per werknemer De directe kost per werknemer bekijken we op drie verschillende wijzen. We bekijken de kost van één uur en van één dag ziekteverzuim en vervolgens van een volledig manjaar. Arbeiders en bedienden worden daarbij telkens vergeleken. De directe kost van één uur ziekteverzuim bedraagt 0,7% van het bruto maandloon van een werknemer. Indien men bij dit bruto maandloon ook proportioneel de kost van vakantiegeld, eindejaarspremie en de patronale kost telt, bedraagt de directe kost van één uur ziekteverzuim 1,1% van het bruto maandloon. In onderstaande tabel wordt die kost exact berekend voor een arbeider met gemiddeld een loon van 2128 bruto per maand en voor een bediende met een gemiddeld loon van 3109 bruto per maand. Het gemiddeld bruto maandloon is geschat op basis van gegevens van de RSZ voor 2004, verhoogd met 2,6%. De Nationale Bank van België heeft immers verklaard dat de lonen tussen 2004 en 2005 met 2,6% zouden stijgen. Tabel 7: Directe kost van één uur ziekteverzuim Inbegrepen in de directe kost: % van bruto maandloon Arbeider* Bediende** Gewaarborgd bruto maandloon 0,7% 14,47 21,14 Idem + Vakantiegeld + Eindejaarspremie +Patronale kost 1,1% 24,01 35,17 * Gemiddeld bruto maandloon arbeider volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 2128 **Gemiddeld bruto maandloon bediende volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank:

18 De directe kost van één dag ziekteverzuim bedraagt 5,2% van het bruto maandloon van een werknemer. Indien men bij dit bruto maandloon ook proportioneel de kost van vakantiegeld, eindejaarspremie en de patronale kost telt, bedraagt de directe kost van één dag ziekteverzuim 8,6% van het bruto maandloon. Voor een arbeider die 2128 bruto per maand verdient, bedraagt de directe kost van één dag ziekteverzuim 182,48. Voor een bediende die 3109 bruto per maand verdient, bedraagt die kost 267,3. Tabel 8: Directe kost van één dag ziekteverzuim Inbegrepen in de directe kost: % van bruto maandloon Arbeider* Bediende** Gewaarborgd bruto maandloon 5,2% 110,66 161,67 Idem + Vakantiegeld + Eindejaarspremie + Patronale kost 8,6% 182,48 267,3 * Gemiddeld bruto maandloon arbeider volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 2128 **Gemiddeld bruto maandloon bediende volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 3109 We kunnen ook de directe kost per werknemer per jaar berekenen. Hiervoor is nog een bijkomend gegeven nodig, nl. het gemiddeld aantal ziektedagen per werknemer die binnen de periode van het gewaarborgd loon vallen. Het zijn immers die dagen die de directe kost uitmaken voor de werkgever. In 2005 was een arbeider gemiddeld 6,32 werkdagen ziek binnen de periode van het gewaarborgd loon. Voor een bediende lag dit aantal op 4,25. Een eenvoudige vermenigvuldiging van deze twee cijfers met de geschatte kost per dag geeft het resultaat in onderstaande tabel. De directe kost van het ziekteverzuim in 2005 bedroeg voor een arbeider gemiddeld 1119 en voor een bediende Tabel 8: Directe kost van het ziekteverzuim per werknemer in een volledig jaar Arbeider* Bediende** Aantal dagen ziekte in 2005 (binnen periode gewaarborgd loon) 6,32 4,25 Directe kost per werknemer in 2005*** * Gemiddeld bruto maandloon arbeider volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 2128 **Gemiddeld bruto maandloon bediende volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 3109 ***inbegrepen: kosten gewaarborgd maandloon + patronale kost + pro rato eindejaarspremie en vakantiegeld b) Voor een werkgever De gegevens uit voorgaande paragraaf maken het voor elke werkgever mogelijk om een eerste schatting te maken van de directe kost van het ziekteverzuim in zijn onderneming. Onderstaande tabel toont daar een vereenvoudigd voorbeeld van. We hanteren hiervoor sterk afgeronde bedragen: directe kost van 200 per dag per werknemer en 5 dagen ziekte binnen de periode van het gewaarborgd loon per werknemer. Er wordt daarbij tevens een schatting van de indirecte kosten gemaakt. Deze schatting is gebaseerd op een studie van Securex en op verscheidene internationale onderzoeken die aangeven dat de indirecte kost van het ziekteverzuim 2,5 tot 3 en zelfs 4 maal zo groot is als de directe kost van het ziekteverzuim. We nemen als uitgangspunt de laagste schatting. 17

19 De totale kost van het ziekteverzuim voor een werkgever met 200 werknemers bedroeg zodoende in Een daling van het ziekteverzuim met een vijfde, vb van 5% naar 4%, levert dus reeds een kostenreductie van op. Voor een fractie van dit bedrag kan reeds een degelijk verzuimbeleid worden ingevoerd dat zowel repressief, curatief als preventief werkt. Tabel 9: Kost van het ziekteverzuim voor een werkgever een voorbeeld Voorbeeld: Bedrijf met 200 medewerkers Gemiddelde directe kosten voor een werknemer (gewaarborgd loon)* Indirecte kosten* (reorganisatie, tijdelijke vervanging, vermindering van de kwaliteit van de service, overuren ) Totaal : 200 / dag 500 / dag 700 / dag Gemiddelde afwezigheidsduur per jaar* 5 dagen Totaal directe kosten 5 dagen x 200 werknemers x 200 = Totaal kosten voortvloeiend uit absenteïsme 5 dagen x 200 werknemers x 700 = * Aantal dagen absenteïsme per werknemer binnen een periode van gewaarborgd loon, nationaal gemiddelde in 2004 c) Volledige arbeidsmarkt Aan de hand van de gegevens besproken in vorige paragrafen en het aantal voltijdse equivalenten die de RSZ rapporteert kunnen we de globale kost van het ziekteverzuim voor het geheel van werkgevers in België berekenen. Deze kost bedroeg in 2005 voor arbeiders en bedienden samen Tabel 10: Kost van het ziekteverzuim voor het geheel van werkgevers in België in 2005 Arbeiders* Bedienden** Directe kost*** Indirecte kost**** TOTAAL * Gemiddeld bruto maandloon arbeider volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 2128 **Gemiddeld bruto maandloon bediende volgens gegevens van de RSZ en de Nationale Bank: 3109 ***inbegrepen: kosten gewaarborgd maandloon + patronale kost + pro rato eindejaarspremie en vakantiegeld ****indirecte kost = 2,5 x directe kost 18

20 2. Algemeen beeld van het ziekteverzuim in 2005 Absenteïsme in België 2005 Onze steekproef van de Belgische arbeidsmarkt toont een totaal ziekteverzuimpercentage van 5,12% en een totaal verzuimpercentage wegens arbeidsongevallen van 0,44%. Dit betekent enerzijds een stijging met 4,07% en anderzijds een daling met 6,38% ten opzichte van Tabel 1 geeft verder nog een overzicht van de ziekteverzuimpercentages volgens de lengte van de ziekteperiode. Tabel 11: Verzuimpercentages in België Arbeids- 0-1 maand >1 maand 1 jaar > 1 jaar Totaal ongevallen % % % % % 1,99 1,42 1,71 5,12 0,44 In 2005 was een werknemer gemiddeld 0,99 maal ziek (stijging met 7,61% tov 2004) en telde hij in totaal 12,59 verzuimdagen wegens ziekte of privé-ongeval (stijging met 3,03% in vergelijking met 2004). De gemiddelde afwezigheid wegens ziekte duurde 12,77 werkdagen (daling met 3,77%). Dit blijkt uit tabel 2. Tabel 12: Frequentie en duur van het ziekteverzuim in België Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 0,99 12,77 12,59 19

21 De meeste werknemers hebben zich in 2005 geen enkele keer ziek gemeld (55,16%). Het nulverzuim, of het aandeel werknemers zonder ziektedagen ligt iets lager, nl 52,05%. 3,11% van de werknemers was dus ziek bij de overgang van 2004 naar 2005 en heeft zich na een eventueel herstel niet meer opnieuw ziek gemeld. Figuur 1 toont verder dat het aandeel werknemers daalt naarmate de frequentie stijgt. Een frequentie van 5 of meer kunnen we reeds extreem noemen, want dit geldt slechts voor 2,02% van de werknemers. Figuur 1: Aandeel werknemers volgens frequentie 20

22 3. verzuim in 2005 volgens kenmerken van de werkgever a) verzuim volgens omvang van de onderneming Het percentage gepresteerde tijd dat verloren gaat wegens ziekte, en ook wegens arbeidsongevallen, is sterk afhankelijk van de omvang van de onderneming. Kleine ondernemingen scoren lager dan grotere. Dit geldt zowel voor het totaal ziekteverzuimpercentage als voor de percentages volgens de lengte van de afwezigheid. Binnen de groep middelgrote ondernemingen (vanaf 100 werknemers) is dit verband echter niet meer zo sterk. Voornamelijk voor het verzuim langer dan een jaar zien we een uitzondering bij de ondernemingen met 500 tot 999 werknemers. Deze tonen een lager ziekteverzuim dan de ondernemingen met 100 tot 199 en 200 tot 499 werknemers en met meer dan 1000 werknemers; Tabel 13: Verzuimpercentages volgens omvang van de onderneming Omvang 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % 0-5 werknemers 1,20 1,02 0,91 3,13 0, werknemers 1,42 1,15 1,44 4,02 0, werknemers 1,68 1,33 1,70 4,72 0, werknemers 1,99 1,38 1,67 5,04 0, werknemers 2,22 1,38 1,50 5,11 0, werknemers 2,44 1,66 2,04 6,14 0, werknemers 2,51 1,70 2,36 6,56 0, werknemers 2,24 1,55 1,70 5,50 0,37 >= werknemers 2,44 1,78 2,36 6,58 0,40 21

23 Opmerkelijk is dat in 2005 ondernemingen vanaf 100 werknemers, en dit in tegenstelling met 2004, ook te kampen krijgen met een hoger totaal ziekteverzuimpercentage dat de kaap van 6% overschreden heeft. Voor deze ondernemingen steeg het ziekteverzuimpercentage van 5,63% in 2004 naar 6,14% in Deze stijging is voornamelijk te wijten aan ziektes langer dan 1 jaar. Ook in 2005 kunnen we gelijkaardige conclusies trekken uit de frequentie en de gemiddelde duur van het ziekteverzuim per werknemer. In vergelijking met 2004 gaat zowel de frequentie als de gemiddelde duur per werknemer in stijgende lijn. Figuur 2: verzuimpercentages volgens omvang van de onderneming De lengte van de afwezigheden toont een minder eenduidig verband. In vergelijking met 2004 constateren we hier echter een verschuiving van de ondernemingen van 200 tot 499 werknemers naar de ondernemingen met meer dan 1000 werknemers voor wat de langste gemiddelde duur per afwezigheid betreft. Deze groep van grootste ondernemingen met meer dan 1000 werknemers heeft een gemiddelde duur per afwezigheid van 14,56 werkdagen. Deze gemiddelde duur is sterk verschillend met deze van de ondernemingen met 200 tot 499 werknemers en 500 tot 999 werknemers, maar is niet significant verschillend met de ondernemingen met 10 tot 19 werknemers. 22

24 Tabel 14: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens omvang van de onderneming Absenteïsme in België 2005 Omvang Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 0-5 werknemers 0,56 13,30 7, werknemers 0,71 13,67 9, werknemers 0,83 13,92 11, werknemers 1,04 12,17 12, werknemers 1,14 11,17 12, werknemers 1,24 12,21 15, werknemers 1,27 12,95 16, werknemers 1,04 12,76 13,28 >= werknemers 1,10 14,56 16,08 23

25 b) verzuim volgens provincie Absenteïsme in België 2005 Sommige provincies hebben met een hoger ziekteverzuim te kampen dan andere. Vooral Luik springt er uit: zeer sterk verschillend met de eerstvolgende in rij, Henegouwen. Dit is in de eerst plaats te wijten aan de afwezigheden langer dan een jaar. Echter, in vergelijking met 2004, kende het ziekteverzuim in de provincie Luik in 2005 geen significante stijging. Integendeel, het daalde met 0,14% terwijl het ziekteverzuim voor de provincie Henegouwen dan weer wel een, hetzij lichte, toename kende (van 6,11% in 2004 naar 6,14% in 2005). Opmerkelijk is ook de stijging van het totaal ziekteverzuimpercentage in de provincies Limburg (4,91% in 2004; 5,95% in 2005) en Namen (4,89% in 2004; 5,48% in 2005). Ook in de provincie West-Vlaanderen overschreed het percentage de drempel van 5% (4,77% in 2004; 5,06% in 2005). De laagste ziekteverzuimcijfers worden opgetekend door Waals- en VlaamsBrabant (beide kennen een daling tov 2004) en door Brussel en Antwerpen (beide kennen een stijging tov 2004). Deze zijn duidelijk lager dan het marktgemiddelde. Tabel 15: Verzuimpercentages volgens provincie Provincie # Firma's 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % Antwerpen ,18 1,24 1,24 4,66 0,40 Brussel ,81 1,27 1,37 4,45 0,29 Henegouwen ,99 1,71 2,43 6,14 0,68 Limburg 489 2,20 1,67 2,08 5,95 0,33 Luik ,10 1,81 3,07 6,98 0,74 Luxemburg 300 2,07 1,98 1,44 5,48 0,87 Namen 948 2,27 1,98 1,23 5,48 0,61 Oost-Vlaanderen ,04 1,40 1,76 5,20 0,39 Vlaams-Brabant ,84 1,09 1,28 4,22 0,37 Waals-Brabant ,80 1,16 1,05 4,01 0,44 West-Vlaanderen ,79 1,41 1,86 5,06 0,44 24

26 Figuur 3: Totaal ziekteverzuimpercentage volgens provincie Absenteïsme in België 2005 Figuur 4: verzuimpercentages volgens provincie 25

27 Ook de frequentie van het ziekteverzuim verschilt naargelang de provincie waar de onderneming gevestigd is. De hoogste frequentie wordt genoteerd voor Antwerpen. Dit is meteen ook de enige provincie met een beduidend hogere frequentie dan het marktgemiddelde. West-Vlaanderen, Henegouwen, Luik en Vlaams-Brabant kennen de laagste frequenties. Deze zijn alle duidelijk lager dan het marktgemiddelde. periodes duren langer dan het marktgemiddelde in Luik, Henegouwen en Limburg en beduidend korter in Antwerpen, Vlaams-Brabant, Brussel en Waals-Brabant. Antwerpen en in mindere mate Vlaams-Brabant zijn typische provincies met kort frequent verzuim. Luik, Henegouwen en West-Vlaanderen kennen minder verzuimgevallen, maar ze duren wel langer. Tabel 6: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens provincie Provincie # Firma's 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % Antwerpen ,18 1,24 1,24 4,66 0,40 Brussel ,81 1,27 1,37 4,45 0,29 Henegouwen ,99 1,71 2,43 6,14 0,68 Limburg 489 2,20 1,67 2,08 5,95 0,33 Luik ,10 1,81 3,07 6,98 0,74 Luxemburg 300 2,07 1,98 1,44 5,48 0,87 Namen 948 2,27 1,98 1,23 5,48 0,61 Oost-Vlaanderen ,04 1,40 1,76 5,20 0,39 Vlaams-Brabant ,84 1,09 1,28 4,22 0,37 Waals-Brabant ,80 1,16 1,05 4,01 0,44 West-Vlaanderen ,79 1,41 1,86 5,06 0,44 26

28 c) verzuim volgens sector Absenteïsme in België 2005 Voor de rapportering volgens sector nemen we de paritaire comités als referentie. Wanneer onze steekproef minder dan 5 ondernemingen of minder dan 100 werknemers telt in een welbepaald paritaire comité wordt daarover nooit gerapporteerd. Algemeen kunnen we stellen dat de paritaire comités voor bedienden een lager verzuimpercentage tonen dan de paritaire comités voor arbeiders. De uitschieters met de hoogste ziekteverzuimpercentages zijn: PC 128 Huiden- en lederbedrijf en vervangingsproducten: 42,90% (stijging met 42,38% ivm 2004) PC 121 Schoonmaak- en ontsmettingsondernemingen: 12,74% PC 327 Beschutte werkplaatsen en sociale werkplaatsen: 12,63% PC 113 Ceramiekbedrijf: 12,38% PC 142 Opnieuw ter waarde brengen van teruggewonnen grondstoffen: 11,62% De hoogste frequenties worden opgetekend voor de paritaire comités: PC 322 Uitzendarbeid: 2,47 PC 327 Beschutte werkplaatsen en sociale werkplaatsen: 2,42 PC 318 Gezins- en bejaardenhelpsters: 2,24 PC 136 Papier- en kartonbewerking: 1,98 PC 115 Glasbedrijf: 1,52 De hoogste gemiddelde duur per afwezigheid vinden we bij de paritaire comités: PC 128 Huiden- en lederbedrijf en vervangingsproducten: 284,71! PC 132 Ondernemingen van technische land- en tuinbouwwerken: 49,65 PC 144 Landbouw: 35,00 PC 121 Schoonmaak- en ontsmettingsondernemingen 27,94 PC 222 Papier- en kartonbewerking: 25,91 Onderstaande figuur plaatst de paritaire comités ten opzichte van elkaar in functie van hun frequentie en gemiddelde duur per afwezigheid. De twee assen stellen het marktgemiddelde van frequentie en van gemiddelde duur per afwezigheid voor. 27

29 Figuur 5: Frequentie en gemiddelde duur per afwezigheid volgens paritair comité Absenteïsme in België 2005 De paritaire comités die zich in het kwadrant rechts boven bevinden, hebben dus zowel met een hoge frequentie als met een hoge gemiddelde duur per afwezigheid te kampen. De volgende groep paritaire comités die aandacht verdienen zijn deze met voornamelijk een hoge frequentie, ofwel het kwadrant links boven. Zij hebben met grote organisatorische problemen te kampen ten gevolge van de veelvuldige afwezigheden. Vermits ziekteverzuim voornamelijk binnen de periode van het gewaarborgd loon kostelijk is en dus in het begin van de afwezigheid, doet een hoge frequentie ook een hoge verzuimkost vermoeden. Om het figuur overzichtelijk te houden werden enkel de paritaire comités met minimaal 50 werkgevers vermeld. 28

30 d) Conclusie Absenteïsme in België 2005 Het type ondernemingen met het grootste verzuimprobleem, d.i. een hoge frequentie en een hoge gemiddelde duur per afwezigheid, zijn deze met 1000 werknemers en meer en deze met 200 tot 499 werknemers. Een volgende belangrijke groep uitschieters zijn het type ondernemingen met enkel een hoge frequentie. Hieronder vallen de ondernemingen: 100 tot 199 werknemers, 50 tot 99 werknemers, 20 tot 49 werknemers, en de ondernemingen die in de provincie Antwerpen gelegen zijn. In vergelijking met 2004 kennen de ondernemingen van 500 tot 999 werknemers een sterke daling van de frequentie. Figuur 6: Frequentie en gemiddelde duur per afwezigheid volgens kenmerken van de werkgever 29

31 4. verzuim in 2005 volgens kenmerken van de werknemer a) verzuim volgens statuut Arbeiders hebben duidelijk een hoger totaal ziekteverzuimpercentage dan bedienden. Zowel bij het kortere als bij het langere ziekteverzuim vinden we dit verschil terug. Toch blijken het in de eerste plaats de langdurige afwezigheden te zijn waarvoor arbeiders hoger scoren dan bedienden. Het totaal ziekteverzuimpercentage voor de arbeiders in 2005 kende een forse toename nl. met 6,37% in vergelijking met Ook voor de bedienden is een stijging, hetzij in minder sterke mate, vastgesteld. Het totaal ziekteverzuimpercentage is van 3,33% naar 3,40% gestegen. Dit is een stijging van 2,10%. Wat arbeidsongevallen betreft is het verschil tussen de statuten nog groter: het gemiddelde verzuimpercentage voor arbeiders is meer dan zes maal zo hoog als dat voor bedienden. Tabel 17: Verzuimpercentages volgens statuut Statuut # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % Arbeider ,42 2,04 2,72 7,18 0,82 Bediende ,63 0,89 0,87 3,40 0,12 Figuur 7: verzuimpercentages volgens statuut 30

32 Een afwezigheid wegens ziekte of privé-ongeval duurt bij een arbeider gemiddeld tweemaal zo lang als bij een bediende. Arbeiders zijn ook frequenter ziek dan bedienden. Hun frequentie is beduidend hoger dan het marktgemiddelde. Tabel 18: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens statuut Statuut # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer Arbeider ,05 16,92 17,71 Bediende ,94 8,89 8,32 b) verzuim volgens geslacht Vrouwen hebben gemiddeld een hoger totaal ziekteverzuimpercentage dan mannen (zeer sterk significant hoger dan het marktgemiddelde, p<0,001). Dit is voornamelijk te wijten aan het ziekteverzuim tot de lengte van één jaar. Wat de arbeidsongevallen betreft is het verschil heel wat groter: mannen zijn gemiddeld 2,6 maal zoveel dagen meer afwezig dan vrouwen. Tabel 19: Verzuimpercentages volgens geslacht Geslacht # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % Man ,75 1,20 1,59 4,54 0,60 Vrouw ,30 1,70 1,88 5,88 0,23 31

33 Figuur 8: verzuimpercentages volgens geslacht Absenteïsme in België 2005 Uit tabel 20 blijkt dat vrouwen iets korter, maar wel frequenter afwezig zijn dan mannen. Tabel 20: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens geslacht Geslacht # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer Man ,88 12,99 11,46 Vrouw ,11 12,54 13,98 32

34 c) verzuim volgens leeftijd Absenteïsme in België 2005 Uit de ziekteverzuimpercentages volgens leeftijd blijkt dat de verschillen voor de eerste maand van de afwezigheid verwaarloosbaar zijn behalve dan voor werknemers van 55 jaar en meer die een beduidend lager verzuimpercentage kennen dan werknemers tot 24 jaar (resp. 1,53% en 2,12%). De verschillen worden groter naargelang de lengte van de afwezigheid. Voornamelijk bij het ziekteverzuim langer dan een jaar scoren de oudere werknemers extreem hoog. Dit percentage neemt geleidelijk af met het dalen van de leeftijd. Er blijkt dus een sterk verband tussen de leeftijd van de werknemer en de lengte van zijn ziekteverzuim. Ook wat arbeidsongevallen betreft zien we een hoger verzuimpercentage bij ouderen dan bij jongeren. Tabel 21: Verzuimpercentages volgens leeftijd Leeftijd # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % 0-24 jaar ,12 0,66 0,06 2,83 0, jaar ,08 0,92 0,14 3,14 0, jaar ,11 1,14 0,35 3,60 0, jaar ,00 1,36 0,74 4,09 0, jaar ,94 1,58 1,24 4,76 0, jaar ,97 1,85 2,17 5,99 0, jaar ,96 2,49 4,31 8,76 0,60 55 jaar en meer ,53 2,28 9,86 13,68 0,54 33

35 Figuur 9: verzuimpercentages volgens leeftijd Absenteïsme in België 2005 Voor de frequentie van het ziekteverzuim zien we een omgekeerd verband. Jongeren zijn frequenter afwezig dan ouderen. De verschillen tussen de leeftijdsgroepen zijn hier echter minder groot dan bij het langdurige ziekteverzuim. Tabel 22: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens leeftijd Leeftijd # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 0-24 jaar ,12 5,79 6, jaar ,18 6,70 7, jaar ,10 8,22 9, jaar ,98 10,45 10, jaar ,91 13,06 11, jaar ,85 17,52 14, jaar ,87 24,66 21,45 55 jaar en meer ,66 49,27 32,48 34

36 d) verzuim volgens anciënniteit Absenteïsme in België 2005 Zoals uit het ziekteverzuim volgens leeftijd blijkt ook uit het ziekteverzuim volgens anciënniteit een stijging van de percentages met het aantal jaren. Ook hier is het verband het sterkst voor de afwezigheden langer dan een jaar. Daar dit verband ook kan verklaard worden louter door de verschillende gemiddelde leeftijd per anciënniteitgroep hebben we het totaal ziekteverzuimpercentage volgens combinatie van leeftijd en anciënniteit (hier niet in grafiek) bestudeerd. Hieruit blijkt dat het voornamelijk de werknemers van 55 jaar en ouder zijn wiens ziekteverzuim sterk door hun anciënniteit beïnvloed wordt. Het is dus niet enkel de leeftijd, maar ook de anciënniteit op zich die medebepalend is voor het ziekteverzuim. Het percentage ziekteverzuim wegens arbeidsongevallen toont aan de andere kant geen duidelijk verband met de anciënniteit. Werknemers met een anciënniteit tot 2 jaar hebben een bijna gelijkaardig ziekteverzuimpercentage wegens arbeidsongevallen dan werknemers met een anciënniteit van 21 jaar en meer. Hier is het dus duidelijk de leeftijd en niet de anciënniteit die het aantal dagen verzuim bepaalt. Tabel 23: Verzuimpercentages volgens anciënniteit Anciënniteit # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % 0-2 jaar ,04 1,22 0,51 3,76 0, jaar ,01 1,41 1,20 4,62 0, jaar ,91 1,50 1,87 5,28 0, jaar ,92 1,77 3,82 7,52 0,52 21 jaar en meer ,99 2,15 9,75 13,89 0,47 35

37 Figuur 10: verzuimpercentages volgens anciënniteit Absenteïsme in België 2005 Het verband tussen frequentie van ziekteverzuim en anciënniteit is minder sterk dan het verband tussen frequentie en leeftijd. Tabel 24: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens anciënniteit Anciënniteit # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 0-2 jaar ,00 9,11 9, jaar ,02 11,31 11, jaar ,98 13,46 13, jaar ,94 20,13 18,92 21 jaar en meer ,93 37,40 34,83 36

38 e) verzuim volgens werkregime Absenteïsme in België 2005 Werkregime voltijds of deeltijds Het verschil in totaal ziekteverzuimpercentage tussen deeltijds en voltijds werkenden is op het eerste zicht niet zo groot, maar blijkt toch significant (p<0,05). Deeltijdse werknemers hebben een hoger gemiddeld ziekteverzuimpercentage, dat voornamelijk te wijten is aan het ziekteverzuim langer dan een maand en korter dan een jaar. In vergelijking met 2004 kende dit laatste echter voor beide regimes een daling terwijl zowel voltijdse als deeltijdse werknemers in 2005 meer afwezig zijn voor ziekte langer dan één jaar en tot één maand. Wat arbeidsongevallen betreft hebben voltijdse werknemers dan weer een duidelijk hoger verzuimpercentage. Tabel 25 : Verzuimpercentages volgens werkregime (voltijds/deeltijds) Werkregime # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % deeltijds ,00 1,66 1,70 5,36 0,25 voltijds ,99 1,34 1,72 5,05 0,50 Figuur 11 : verzuimpercentages volgens werkregime (voltijds/deeltijds) 37

39 Hoewel deeltijds werkenden een hoger ziekteverzuimpercentage tonen, zijn ze minder frequent ziek dan de voltijds werkenden (zeer sterk significant lager dan het marktgemiddelde, p<0,001). Wanneer ze ziek vallen is het gemiddeld voor een langere periode dan bij voltijdse werknemers. Tabel 26: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens werkregime (voltijds/deeltijds) Werkregime # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer deeltijds ,80 13,84 11,08 voltijds ,05 12,46 13,14 Werkregime in percentages Het verband tussen ziekteverzuim en werkregime in percentages is minder duidelijk. Dit verband is het sterkst voor het ziekteverzuim tijdens de eerste maand van de afwezigheden. Hoewel globaal gezien voltijders minder afwezig zijn dan deeltijders zien we bij de deeltijders een stijging van het verzuimpercentage naargelang men meer dagen per week werkt. Werknemers die tussen 80 en 99% tewerkgesteld zijn, verzuimen bijna 3,5 maal meer dan werknemers met een werkregime van 0 tot 19%. Tabel 27: Verzuimpercentages volgens werkregime (in %) Werkregime # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % 0-19 % ,69 0,66 0,76 2,11 0, % ,32 1,29 1,39 4,00 0, % ,97 1,68 1,96 5,61 0, % ,26 1,92 1,59 5,77 0, % ,40 1,70 1,69 5,79 0, % ,99 1,34 1,72 5,05 0,50 38

40 Figuur 12: verzuimpercentages volgens werkregime (in %) Absenteïsme in België 2005 De frequentie van het ziekteverzuim volgens werkregime toont een gelijkaardig beeld als het ziekteverzuim tot één maand: een stijging van de frequentie van de deeltijders naargelang ze meer dagen per week werken. De voltijds werkenden vormen opnieuw een uitzondering. Tabel 28: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens werkregime (in %) Werkregime # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 0-19 % ,17 9,16 1, % ,44 14,96 6, % ,81 15,75 12, % ,03 13,33 13, % ,22 11,59 14, % ,05 12,46 13,14 39

41 f) verzuim volgens bruto maandsalaris Absenteïsme in België 2005 Globaal gezien stellen we vast dat werknemers met lage lonen meer afwezig zijn wegens ziekte, privé-ongeval en ook arbeidsongeval, dan werknemers met hoge lonen, met een uitzondering voor werknemers met een bruto maandloon tussen 6000 en Voor deeltijders is hun maandsalaris berekend alsof ze voltijds zouden werken. De groep werknemers met een bruto maandloon lager dan 1000 per maand heeft een totaal ziekteverzuimpercentage dat quasi gelijk is aan het marktgemiddelde. De groep werknemers met een iets hoger loon, tussen 1000 en 1999, heeft een beduidend hoger totaal ziekteverzuimpercentage dan het marktgemiddelde. Anderzijds, de categorieën van werknemers met een bruto maandloon vanaf 2000 hebben elk een zeer sterk lager totaal ziekteverzuimpercentage dan het marktgemiddelde. Dit percentage daalt bovendien nog met de verdere stijging van het loon. De neerwaartse tendens van het totaal ziekteverzuimpercentage vertoont echter een lichte kentering voor werknemers met een bruto maandloon van 6000 tot Tabel 29: Verzuimpercentages volgens bruto maandsalaris Maandsalaris # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % ,91 1,47 1,76 5,13 0, ,35 1,72 1,90 5,97 0, ,83 1,26 1,61 4,70 0, ,31 0,54 0,63 2,48 0, ,09 0,47 0,40 1,97 0, ,88 0,58 0,36 1,83 0, ,71 0,61 0,72 2,04 0, en meer ,54 0,17 0,45 1,16 0,03 40

42 Figuur 13 : verzuimpercentages volgens bruto maandsalaris Absenteïsme in België 2005 De frequentie van het ziekteverzuim toont een gelijkaardig verband met het loon als het ziekteverzuimpercentage. Werknemers met een lager loon zijn gemiddeld frequenter afwezig dan werknemers met een hoger loon met een uitzondering van de werknemers met een bruto maandloon tot Deze zijn even frequent afwezig als werknemers met een bruto maandloon tussen 4000 en Ook de gemiddelde duur daalt met de stijging van het loon. Vanaf een salaris van 6000 bruto per maand is de gemiddelde duur echter een flink stuk hoger. Dat dit samenhangt met een gemiddeld hogere leeftijd van die werknemers blijkt uit een analyse van de combinatie van de variabelen maandsalaris en leeftijd (niet in grafiek). Tabel 30: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens bruto maandsalaris Maandsalaris # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer ,70 14,61 10, ,17 13,09 15, ,03 11,72 12, ,84 7,64 6, ,70 7,27 5, ,56 8,42 4, ,52 10,13 5, en meer ,33 9,12 2,97 41

43 g) Conclusie Absenteïsme in België 2005 De groep werknemers die hoog scoort zowel qua frequentie als qua gemiddelde duur is de arbeidersgroep. Een hoge frequentie wordt voornamelijk opgetekend door werknemers die 80 à 99% werken, door jongere werknemers tot 34 jaar en door vrouwen. Extreem hoge gemiddelde duur per afwezigheid vinden we in de eerste plaats bij werknemers van 55 jaar en ouder en vervolgens bij werknemers met 21 jaar anciënniteit of meer. Figuren 14 a en b tonen dat leeftijd en anciënniteit voornamelijk invloed hebben op de gemiddelde duur van afwezigheden en dat geslacht, werkregime en bruto maandsalaris voornamelijk de frequentie mede bepalen. Het statuut van de werknemer heeft zowel invloed op de frequentie als op de gemiddelde duur van de afwezigheden. Figuur 14a : Frequentie en gemiddelde duur per afwezigheid volgens kenmerken van de werknemer (geslacht, statuut, werkregime) 42

44 Figuur 14b : Frequentie en gemiddelde duur per afwezigheid volgens kenmerken van de werknemer (leeftijd, anciënniteit, bruto maandsalaris) 43

45 5. Evolutie van het ziekteverzuim tussen 2001 en 2005 a) Algemeen beeld Het globale ziekteverzuimpercentage is tussen 2001 en 2005 met 18,52% gestegen. Dit is een zeer sterk significante stijging (p<0,001) die voornamelijk te wijten is aan het langdurige ziekteverzuim (> 1 jaar) dat zelfs met 61,32% gestegen is. Wanneer we naar de jaarlijkse stijgingen kijken zien we dat deze jaar na jaar significant waren. Enkel tussen 2003 en 2004 was de stijging niet significant. Opvallend is dat het verzuimpercentage voor ziekte langer dan 1 maand en korter dan 1 jaar gedaald is (met 3,40%) terwijl ziekte van minder dan 1 maand en van meer dan 1 jaar opnieuw sterk gestegen zijn (met resp. 5,85% en 8,92%). Het verzuimpercentage wegens arbeidsongevallen is niet significant gestegen of gedaald gedurende de jaren 2001 tot Tabel 31 : Verzuimpercentages volgens kalenderjaar 0-1 maand >1 maand - 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % ,86 1,40 1,06 4,32 0, ,91 1,46 1,13 4,51 0, ,97 1,42 1,38 4,77 0, ,88 1,47 1,57 4,92 0, ,99 1,42 1,71 5,12 0,44 44

46 Figuur 15 : Totaal ziekteverzuimpercentage volgens kalenderjaar Absenteïsme in België 2005 Figuur 16 : verzuimpercentages volgens kalenderjaar 45

47 Zoals het globale ziekteverzuimpercentage is ook de frequentie van het ziekteverzuim gestegen tussen 2001 en Deze stijging is minder sterk (15,12%), maar blijft toch zeer beduidend. De frequentie kende tijdens deze periode echter geen voortdurend stijgende lijn. In 2003 was de frequentie van het ziekteverzuim zeer sterk significant hoger dan in de jaren ervoor en in 2004 (p<0,001). In 2005 stellen we dan weer een stijging van 7,61% vast tov 2004 met een totale toename tussen 2001 en 2005 van 15,12%. Hoewel de gemiddelde duur van afwezigheden wegens ziekte tussen 2001 en 2004 is gestegen, stellen we in 2005 een daling vast met 3,77% in vergelijking met 2004 waardoor de gemiddelde duur per afwezigheid in 2005 deze van 2001 benadert. Opnieuw kunnen we niet van een voortdurend stijgende lijn spreken. In plaats van een stijging in eerste instantie zien we hier een zeer sterk significante daling (p<0,001) tussen 2001 en 2002, vervolgens een stabilisatie, opnieuw een zeer sterke stijging met 6,29% (p<0,001) in 2004 en tot slot een vrij sterke daling in Tabel 32 : Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens kalenderjaar Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer ,86 12,72 10, ,91 12,38 11, ,96 12,41 11, ,92 13,27 12, ,99 12,77 12,59 46

48 Figuur 17 : Frequentie volgens kalenderjaar Figuur 18 : Gemiddelde duur per afwezigheid volgens kalenderjaar 47

49 b) Volgens statuut Absenteïsme in België 2005 De verschillen tussen arbeiders en bedienden zijn elk jaar zeer sterk significant (p<0,001). Deze verschillen worden bovendien nog groter naargelang de lengte van het ziekteverzuim. Ook de stijging van het globale ziekteverzuimpercentage tussen 2001 en 2005 is sterk tot zeer sterk significant (met 13,33% voor bedienden en 23,58% voor arbeiders). De jaarlijkse stijging is dan weer niet steeds significant: bij de bedienden nooit en bij de arbeiders enkel tussen 2001 en 2002 (p<0,05) en tussen 2002 en 2003 (p<0,01). Tabel 33: Verzuimpercentages volgens kalenderjaar en statuut Statuut # Werknemers 0-1 maand >1 maand 1 jaar >1 jaar Totaal Arbeidsongevallen % % % % % 2001 Arbeider ,30 1,96 1,55 5,81 0,86 Bediende ,48 0,90 0,62 3,00 0, Arbeider ,34 2,07 1,69 6,11 0,84 Bediende ,55 0,94 0,66 3,14 0, Arbeider ,37 1,98 2,14 6,49 0,81 Bediende ,63 0,93 0,72 3,28 0, Arbeider ,27 2,05 2,44 6,75 0,83 Bediende ,54 0,97 0,82 3,33 0, Arbeider ,42 2,04 2,72 7,18 0,82 Bediende ,63 0,89 0,87 3,40 0,12 Ook het verzuimpercentage wegens arbeidsongevallen is zeer sterk significant verschillend tussen arbeiders en bedienden (p<0,001). In 2005 zijn arbeiders gemiddeld meer dan 6 maal zoveel dagen afwezig wegens arbeidsongevallen dan bedienden. Dit verschil vinden we elk jaar, tussen 2001 en 2005, terug. Het verzuimpercentage wegens arbeidsongevallen is elk jaar stabiel gebleven, zowel voor arbeiders als voor bedienden, uitgezonderd een daling met 20% voor bedienden tussen 2004 en

50 Figuur 19: Totaal ziekteverzuimpercentage volgens kalenderjaar en statuut 49

51 Terwijl de stijging van het globale ziekteverzuimpercentage tussen 2001 en 2005 groter is voor arbeiders (23,58%) dan voor bedienden (13,33%), is de stijging van de frequentie van het ziekteverzuim voor de totale populatie wel minder belangrijk, maar omgekeerd groter voor bedienden (17,5%) dan voor arbeiders (11,70%). De gemiddelde duur per afwezigheid is dan weer gestegen bij de arbeiders (7,22%) en zelfs gedaald bij de bedienden (-7,00%). Tabel 34: Frequentie en duur van het ziekteverzuim volgens kalenderjaar en statuut Statuut # Werknemers Frequentie Gemid. duur per afwezigheid Gemid. duur per werknemer 2001 Arbeider ,94 15,78 14,79 Bediende ,80 9,56 7, Arbeider ,98 15,72 15,39 Bediende ,86 9,16 7, Arbeider ,00 16,19 16,23 Bediende ,92 8,86 8, Arbeider ,99 17,10 16,90 Bediende ,86 9,55 8, Arbeider ,05 16,92 17,71 Bediende ,94 8,89 8,32 50

52 Figuur 20: Frequentie volgens kalenderjaar en statuut Absenteïsme in België 2005 Figuur 21: Gemiddelde duur per afwezigheid volgens kalenderjaar en statuut 51

53 6. Tendensen volgens trimester in de evolutie van het ziekteverzuim tussen 2001 en 2005 Wanneer we de tendensen in het ziekteverzuim volgens trimester bekijken, valt op dat tijdens de zomermaanden juli tot september duidelijk het laagste ziekteverzuim wordt opgetekend. De cijfers van het derde kwartaal zijn telkens sterk significant (p<0,01) lager dan deze van het tweede kwartaal. Het tweede kwartaal toont dan weer telkens een sterk significant lager verzuimpercentage dan het eerste kwartaal. Tijdens de wintermaanden januari tot maart wordt het hoogste ziekteverzuim opgetekend. De lentemaanden april tot juni vallen dus ook wat betreft ziekteverzuim tussen beide extreme seizoenen. Voor de herfstmaanden oktober tot december is het minder duidelijk. In de jaren 2001, 2003 en 2004 is het ziekteverzuim in de herfst niet significant verschillend van het ziekteverzuim in de winter. In het jaar 2002 en nu opnieuw in 2005 echter toonde de herfst een gelijkaardig ziekteverzuimpercentage als de lente (niet significant verschillend). Figuur 22: Totaal ziekteverzuimpercentage volgens trimester en kalenderjaar De tendensen van de frequentie van het ziekteverzuim volgens trimester over de jaren 2001 tot 2005 tonen een gelijkaardig beeld als de tendensen van het totaal ziekteverzuimpercentage. De wintermaanden januari tot maart scoren het hoogst en de zomermaanden juli tot september scoren het laagst. Voor 2005 constateren we echter een beduidende stijging van de frequentie in de wintermaanden in vergelijking met

54 Figuur 23: Frequentie volgens trimester en kalenderjaar Absenteïsme in België 2005 Bij de gemiddelde duur per afwezigheid zien we een exact omgekeerde tendens. Tijdens de wintermaanden is de gemiddelde Belgische werknemer dus eerder kort frequent afwezig wegens ziekte. Tijdens de zomer wordt hij veel minder snel ziek, maar wanneer hij ziek is zal het doorgaans voor een langere periode zijn. Figuur 24: Gemiddelde duur per afwezigheid volgens trimester en kalenderjaar 53

55 V. MEDISCHE REDENEN VAN ZIEKTEVERZUIM A. Steekproef De dienst Medische Controle van de Groep Securex controleerde in 2005 de afwezigheden wegens ziekte en privé-ongeval van werknemers bij 2491 ondernemingen. Deze ondernemingen zijn actief in de publieke zowel als in de private sector. Naast het bevestigen of ontkennen van de arbeidsongeschiktheid van de werknemer en van de lengte van de afwezigheid heeft de controlegeneesheer bij de Groep Securex nog een andere taak. Volgens een specifiek codeersysteem worden de medische redenen van de afwezigheid genoteerd. Dit stelt ons in staat om een globaal beeld te verkrijgen van de belangrijkste medische redenen van gecontroleerde afwezige werknemers. Uit respect voor de deontologische code wordt deze informatie over medische redenen enkel op globale en anonieme wijze gebruikt. 1. Werkgevers De eenheden van de steekproef waarop we de analyses in deze studie baseren zijn gecontroleerde afwezigheden wegens ziekte. Voor elk van die afwezigheden beschikken we over een aantal gegevens betreffende de werknemer en zijn werkgever, zoals het geslacht en de regio waar de onderneming gevestigd is. Werknemers die zich niet hebben ziek gemeld of die niet werden gecontroleerd, zijn niet in de analyse opgenomen. Aangezien we in België vandaag niet over populatiegegevens beschikken van (gecontroleerde) afwezigheden wegens ziekte, vergelijken we noodgedwongen met de RSZ-gegevens van de globale groep van werkgevers en werknemers in België. Uit deze vergelijking mogen echter geen conclusies worden getrokken over het al dan niet representatief zijn van de steekproef. Tabel 35: Verdeling van de steekproef volgens sector Sector Werknemers Werknemers Werknemers Werknemers # % # % # % # % Publiek , , , ,22 Privé , , , ,78 Totaal , , , ,00 We maken een vergelijking met de RSZ-gegevens voor werkgevers en werknemers in de publieke en private sector samen 5. Daaruit blijkt dat de populatie van werknemers uit de

56 publieke sector verhoudingsgewijs groter is in onze steekproef van «gecontroleerde zieke werknemers» dan in de volledige Belgische populatie van werknemers. Verder blijkt dat de «gecontroleerde zieke werknemers» verhoudingsgewijs meer vertegenwoordigd zijn in Brussel en Oost-Vlaanderen en minder vertegenwoordigd in West-Vlaanderen, Limburg en Antwerpen. Tabel 36: Verdeling van de steekproef volgens regio Provincie Werknemers Werknemers Werknemers Werknemers # % # % # % # % Antwerpen , , , ,73 Brussel , , , ,99 Vlaams-Brabant , , , ,58 Waals-Brabant , , , ,74 West-Vlaanderen , , , ,59 Oost-Vlaanderen , , , ,09 Henegouwen , , , ,50 Luik , , , ,31 Limburg , , , ,48 Luxemburg , , , ,75 Namen , , , ,55 Buitenland 602 0, , , ,68 Totaal , , , ,00 55

57 2. Werknemers Voor de meeste werkgevers in de steekproef zijn de gegevens over hun werknemers beperkt tot de personen voor wie minstens één afwezigheid werd geregistreerd en gecontroleerd. Wanneer een werknemer de onderneming verlaat is deze informatie ook niet altijd in de databank opgenomen. Voor de analyse van de medische redenen van afwezigheden heeft dat echter geen nadelige gevolgen aangezien we daar geen personen, maar afwezigheden als entiteit hanteren. Wanneer we met de RSZ-gegevens vergelijken, vinden we in onze steekproef van «gecontroleerde zieke» werknemers verhoudingsgewijs meer arbeiders dan in de totale populatie. De man-vrouw verdeling is gelijkaardig aan deze in de arbeidsmarkt. Oudere werknemers blijken iets oververtegenwoordigd onder de «gecontroleerde zieken» en jongere werknemers zijn iets ondervertegenwoordigd. Tabel 37: Verdeling van de steekproef volgens statuut Statuut Werknemers Werknemers Werknemers Werknemers # % # % # % # % Arbeider , , , ,17 Bediende , , , ,83 Totaal , , , ,00 Tabel 38: Verdeling van de steekproef volgens geslacht Geslacht Werknemers Werknemers Werknemers Werknemers # % # % # % # % Man , , , ,61 Vrouw , , , ,39 Totaal , , , ,00 56

58 Tabel 39: Verdeling van de steekproef volgens leeftijd Leeftijd Werknemers Werknemers Werknemers Werknemers # % # % # % # % 0-24 jaar , , , , jaar , , , , jaar , , , , jaar , , , , jaar , , , , jaar , , , , jaar , , , ,83 55 jaar en meer , , , ,35 Totaal , , , ,00 57

59 B. Definities Absenteïsme in België Administratieve termen a) Aantal afwezigheden Het aantal afwezigheden is het aantal nieuw begonnen ziekteperiodes die aan de dienst Medische Controle werden gemeld. Een afwezigheid wegens ziekte die gestart is in december 2005 telt dus niet mee voor het aantal afwezigheden in Verlenging of herval wordt aanzien als een nieuwe ziekteperiode. b) Aantal dagen Het aantal dagen is het aantal kalenderdagen ofwel het totaal aantal ziektedagen waarvan de dienst Medische Controle op de hoogte is. Voor een afwezigheid wegens ziekte die gestart is in december 2005 worden de verzuimdagen vanaf 1 januari meegeteld voor het aantal verzuimdagen in Medische termen De controlegeneesheer codificeert enkel de ziekte die de voornaamste oorzaak inhoudt van de arbeidsongeschiktheid van de werknemer. Bij meerdere gezondheidsproblemen wordt er dus slechts één oorzaak genoteerd. De ziekte wordt ook niet als zodanig gecodificeerd. Er bestaan te veel verschillende ziektes waardoor een codeersysteem dat daarop gebaseerd is statistisch niet interessant zou zijn. Elke ziekte wordt daarom herleid tot een code oorsprong en oorzaak. De eerste code verwijst naar het anatomisch of functioneel systeem dat in de eerste plaats problemen ondervindt van de ziekte. De causale factor die het probleem veroorzaakt in het anatomisch of functioneel systeem vormt de tweede code. We herhalen nogmaals dat alle gegevens uit respect voor de deontologische code enkel op globale en anonieme wijze gehanteerd worden. a) Oorsprong van de afwezigheid 1. Bewegingsapparaat (orthopedische problemen met rug, ledematen, spieren of pezen, bv. repetitive strain injury (RSI) 2. Luchtwegenstelsel (problemen met neus, longen, luchtpijptakken, middenoor enz, bv. verkoudheid) 3. Psychische problemen (problemen van mentale of psychiatrische aard, vb stress of depressie) 4. Spijsverteringsstelsel (problemen met mond, maag, lever, bv. buikgriep) 5. Zenuwstelsel 6. Hart en bloedvaten 7. Urinewegen en geslachtsorganen 8. Bloed en bloedvormende organen (problemen met bloed, klieren of gewicht) 9. Dermatologische problemen (ziekte van de huid, de nagels of de haren) 10. Niet specifieke of algemene symptomen (de werknemer heeft klachten, maar die zijn niet specifiek, bv. vermoeidheid, hoge koorts) 11. Consultatie of hospitalisatie (de werknemer is nog niet onderzocht of het medisch onderzoek is lopende) 12. Geen medische reden (bv. de werknemer blijft thuis om een ziek kind te verzorgen) 58

60 b) Oorzaak van de afwezigheid 1. Functioneel (een orgaan dat te veel, te weinig of slecht functioneert) 2. Infectieus (veroorzaakt door een microbe, virus of parasiet) 3. Met ontsteking / auto-immuun (ontstekingen die niet te wijten zijn aan een infectie of allergie) 4. Repetitive strain injury (probleem veroorzaakt door korte repetitieve bewegingen) 5. Slijtage (probleem door veroudering of overmatig gebruik) 6. Traumatisch (fysisch of psychisch probleem veroorzaakt door een plots voorval) 7. Demotivatie 8. Sociale factoren 9. Stress 10. Allergisch (hyperreactie op een vreemd element) 11. Cancerologisch (kanker) 12. Intoxicatie (vergiftiging) 13. Zwangerschap (ziekte veroorzaakt of verergert door de zwangerschap) 14. Plastische chirurgie 15. Iatrogeen (probleem veroorzaakt door een medische behandeling) 16. Idiopathisch (de oorzaak is niet gekend want eigen aan het individu) 17. Op punt stellen (de diagnose is nog niet gesteld) c) Verband met het werk Indien het werk specifiek de arbeidsongeschiktheid heeft veroorzaakt wordt dit zo gecodeerd. Het werk wordt ruim begrepen als de werkinhoud, de werkomgeving, de werkrelaties, de werkorganisatie en de werkvoorwaarden. d) Wit, grijs en zwart verzuim De verzuimkleur geeft de mening van de controlegeneesheer weer over de rechtmatigheid van de afwezigheid. Een afwezigheid is wit wanneer de werknemer zich arbeidsongeschikt verklaart, zich ziek voelt en ook objectief medisch gezien ziek is. De controlegeneesheer heeft geen twijfel over de arbeidsongeschiktheid van de werknemer. Een afwezigheid is grijs wanneer de controlegeneesheer de arbeidsongeschiktheid moeilijk objectief kan vaststellen, toch voelt de werknemer zich ziek en zelfs ongeschikt om te werken. Een afwezigheid is zwart wanneer de werknemer zich arbeidsongeschikt verklaart, hoewel hij weet dat hij niet ziek is en hij zich ook niet ziek voelt. De controlegeneesheer verklaart de werknemer arbeidsgeschikt. 59

61 C. Resultaten Absenteïsme in België Medische redenen van afwezigheden wegens ziekte a) De belangrijkste medische redenen van afwezigheden De verdeling van het ziekteverzuim volgens medische redenen is de laatste jaren doorgaans stabiel gebleven. Hoewel in 2004 voor problemen met het bewegingsapparaat en het luchtwegenstelsel de verhoudingen anders lagen (het aandeel luchtwegenstelsel was gedaald en het aandeel bewegingsapparaat gestegen) is die tendens in 2005 opnieuw omgekeerd. In 2005 bedroeg het aandeel verzuim (afwezigheden, geen dagen) wegens problemen met het bewegingsapparaat 32,16%, wegens problemen met het luchtwegenstelsel 27,72%, wegens psychische problemen 12,49% en wegens problemen met het spijsverteringsstelsel 11,37%. Dit geeft ons een restcategorie van 16,25%. Wanneer we de verhoudingen volgens het aantal ziektedagen bekijken, zien we dat het belang van het luchtwegenstelsel daalt en dat het belang van de psychische problemen stijgt. Dit heeft te maken met de gemiddelde lengte van dit type afwezigheden. Figuur 25: Gecontroleerd ziekteverzuim volgens medische redenen en kalenderjaar Wanneer we naast dezelfde gegevens ook het verband met het werk aanduiden, blijkt dat werkgevers zich voornamelijk op problemen met het bewegingsapparaat en op psychische problemen dienen te richten. In 2005 was 5,59% van het totaal aantal afwezigheden te wijten aan problemen met het bewegingsapparaat veroorzaakt op het werk en was 3,95% te wijten aan psychische problemen veroorzaakt op het werk. Wanneer we het % gecontroleerde ziektedagen bekijken stijgt het belang van deze twee groepen nog: resp. 6,73% en 7,98%. Ten opzichte van 2004 stellen we echter voor beide medische redenen een lichte daling vast. 60

62 Figuur 26: Gecontroleerd ziekteverzuim volgens medische redenen en verband met het werk (2005) Om ziekteverzuim wegens problemen met het bewegingsapparaat en psychische problemen te kunnen aanpakken, is het nuttig om de achterliggende oorzaken van deze problemen uit te diepen. Dit doen we in de volgende paragrafen. b) Oorzaken van psychische problemen De oorzaken van psychische problemen die de werkgever kan aanpakken, want werkpostgebonden, blijken voornamelijk werkstress en demotivatie te zijn. 50,16% van de afwezigheden wegens psychische problemen wordt door stress veroorzaakt en 20,91% door werkstress. 22,39% van de afwezigheden wegens psychische problemen wordt door sociale factoren veroorzaakt en 3,23% door sociale factoren op het werk. 5,01% van de afwezigheden wegens psychische problemen wordt door demotivatie veroorzaakt en 3,55% door demotivatie t.a.v. het werk. De cijfers op basis van het aantal gecontroleerde ziektedagen zijn gelijkaardig. Figuur 27: Oorzaken van ziekteverzuim wegens psychische problemen en verband met het werk (2005) 61

63 c) Oorzaken van problemen met het bewegingsapparaat Absenteïsme in België 2005 De oorzaken van problemen met het bewegingsapparaat die de werkgever kan aanpakken, want werkpostgebonden, zijn functionele problemen (een orgaan dat slecht functioneert), slijtage (overmatig gebruik), ontstekingen (niet te wijten aan infectie of allergie), RSI (repetitive strain injury) en trauma s (fysisch of psychisch). 4,02% van de gecontroleerde afwezigheden waarbij problemen met het bewegingsapparaat zijn vastgesteld is veroorzaakt door een functioneel probleem tengevolge van het werk, 3,50% door slijtage ten gevolge van het werk, 3,57% door een ontsteking opgelopen op het werk, 3,48% door RSI veroorzaakt door het werk en 2,07% door een trauma op het werk. Figuur 28: Oorzaken van ziekteverzuim wegens problemen met het bewegingsapparaat en verband met het werk (2005) 62

64 2. Wit, grijs en zwart verzuim Absenteïsme in België 2005 De verdeling van het ziekteverzuim in wit, grijs en zwart verzuim is de laatste jaren stabiel gebleven. In 2005 bedroeg het aandeel wit verzuim 90,55%, het aandeel grijs verzuim 9,01% en het aandeel zwart verzuim 0,44%. We kijken hier enkel naar het aantal afwezigheden en niet naar het aantal ziektedagen omdat de evaluatie aan het begin van de afwezigheid gebeurt en de aard van het verzuim in de loop van de afwezigheid kan veranderen, bijvoorbeeld van wit naar grijs en eventueel zelfs naar zwart. Ten opzichte van 2004 stellen we globaal genomen een stabilisatie van het wit verzuim vast ( -0,31%), een lichte stijging van het grijs verzuim ( +4,40%) en een sterke daling van het zwart verzuim (-18,52%). Figuur 29: Gecontroleerd ziekteverzuim volgens kleur en kalenderjaar Op een totaal van 100 afwezigheden wegens ziekte is 9,75% wit en werkgebonden, slechts 1,31% is grijs en werkgebonden en 0,07% is zwart en werkgebonden. Dit percentage voor wit verzuim is hoger dan voor de andere kleuren omdat het globale percentage wit verzuim zo hoog is. Indien de werkgever enkel het werkgebonden verzuim wil aanpakken dient hij zich in de eerste plaats op het witte verzuim te richten. Het volledig gerechtvaardigde witte verzuim kan weliswaar niet via medische controle aangepakt worden. Hier werken enkel preventieve maatregelen. Het minder (grijs) en niet gerechtvaardigde (zwart) verzuim kan de werkgever ook aanpakken, in principe zelfs wanneer het niet werkgebonden is. Hier zijn curatieve en repressieve maatregelen op hun plaats. Samen maakt dit 19,2% van het ziekteverzuim uit dat binnen de werkingsmarges van de werkgever ligt. 63