Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk

Transcriptie

1 Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk

2 Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Voorwoord Al geruime tijd wordt nagedacht over de bestuurlijke toekomst van de Duin- en Bollenstreek. Met voorliggend rapport van de gemeenten Katwijk en Noordwijk wordt een duidelijke koers voor de bestuurlijke organisatie van beide gemeenten uitgestippeld. Katwijk en Noordwijk vinden elkaar in een gemeenschappelijke visie op intergemeentelijke samenwerking. In deze visie werken autonome gemeenten met elkaar samen in een flexibele netwerkstructuur met alle partijen die relevant zijn voor het inhoudelijk vraagstuk. Dat geldt voor beide gemeenten ook voor de samenwerking in de Duin- en Bollenstreek. Beide gemeenten gaan uit van hun eigen kracht. Dit rapport is daar ook een voorbeeld van. Het is in een korte periode tot stand gebracht door de samenwerkende managementteams. De samenwerking tussen beide organisaties vond plaats in een constructieve sfeer. Het vooruitzicht op verdergaande samenwerking werkt enthousiasmerend. Evenzo is er sprake van een constructieve houding bij beide colleges om van de samenwerking een succes te maken. Het is vanuit deze achtergrond dat beide colleges u deze rapportage aanbieden. Zij gaat vergezeld van een voorstel aan de gemeenteraden van Katwijk en Noordwijk waarin de hoofdlijnen en de kern van de samenwerking onder woorden zijn gebracht. Wij hopen en vertrouwen erop dat ook de raden delen in ons enthousiasme voor de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk en leggen deze rapportage aan hen voor ter besluitvorming. Na de verkiezingen van 19 maart 2014 wordt de gemeenteraden gevraagd de koers die met deze nota wordt uitgezet opnieuw te bevestigen. De portefeuillehouders bestuurlijke organisatie, Katwijk, 4 februari 2014, drs. J. Wienen Burgemeester Noordwijk, 4 februari 2014, L.J. van Ast Wethouder drs. J.P.J. Lokker Burgemeester (wnd.)

3 Inhoud Samenvatting en conclusies 2 1. Inleiding Toegewijde en niet vrijblijvende samenwerking Voorgeschiedenis Bestuursopdracht 8 2. De omgeving van Katwijk en Noordwijk De strategische meerwaarde van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Criteria voor samenwerking Lichte en zware vormen van samenwerking Recente ervaringen in de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Samenwerking op de 36 afspraken van het Valentijnsberaad Samenwerking op de 200 producten van de gemeenten Financiën 25 Bijlage 1. Motie Uitwerken Bestuurlijk Alternatief - Katwijk als toegewijde en niet vrijblijvende 26 samenwerkingspartner voor Noordwijk, Noordwijk, 30 september 2013 Bijlage 2. Bestuursopdracht samenwerking tussen Katwijk, Noordwijk en met de Bollen4 op 28 de strategische agenda van de Duin- en Bollenstreek Bijlage 3. Onderzoeksvragen en de toelichting daarop 34 Bijlage 4. Quick scan van de 36 strategische samenwerkingsafspraken voor 40 de Duin- en Bollenstreek uitgewerkt Bijlage 5. Quick scan van samenwerkingsmogelijkheden bij 200 gemeentelijke producten 54 1

4 Samenvatting en conclusies In de discussie over de bestuurlijke toekomst van de Duinen Bollenstreek is voor de vijf gemeenten Hillegom, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen een regionale strategische agenda geformuleerd. Deze agenda bestaat uit 36 afspraken die betrekking hebben op de beleidsterreinen veiligheid en openbare orde, het sociaal domein, economische zaken, ruimtelijke ordening en infrastructuur. De eerste bespreking over die afspraken vond plaats op 14 februari 2013, om welke reden de afspraken sindsdien bekend staan als de Valentijns-afspraken. Voor de realisatie van die afspraken is aan de vijf gemeenten voorgesteld een regionaal bestuur in het leven te roepen in de vorm van een gemeenschappelijke regeling. Op 31 oktober 2013 heeft de gemeenteraad van Noordwijk besloten zich niet aan te sluiten bij een dergelijke gemeenschappelijke regeling. Noordwijk wil samenwerken met gemeenten en andere partners die vanuit de inhoud logische samenwerkingspartners zijn. Dat leidt tot samenwerkingsvormen die gekarakteriseerd kunnen worden als flexibele netwerken. Bovendien is voor de gemeente Noordwijk niet de Bollenstreek maar de Duin- en Bollenstreek, dus inclusief haar zuiderbuurgemeente Katwijk, uitgangspunt van denken voor de vorming van flexibele netwerkstructuren. De gemeenteraad van Noordwijk heeft daarom op 31 oktober 2013 ook besloten om het alternatief voor deelname aan een Bollenraad, namelijk een toegewijde, niet vrijblijvende samenwerking met de gemeente Katwijk te onderzoeken. Als vervolg daarop hebben de colleges van burgemeester en wethouders van Katwijk en Noordwijk het onderzoek in de afgelopen 2 maanden uitgevoerd. De gegeven periode was vrij kort en het beoogde doel is vooralsnog gediend met een globaal onderzoek, een quick scan. De strategische meerwaarde van de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Katwijk en Noordwijk delen hun visie op intergemeentelijke samenwerking. Deze behelst een niet vrijblijvende samenwerking als autonome gemeenten in een flexibele netwerkstructuur met partners die relevant zijn voor het betreffende vraagstuk. Met een samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk wordt door Noordwijk een bestuurlijk alternatief voor de Bollen5 beoogd. Daarnaast wordt door beide gemeenten met de samenwerking vooral een verdere toename van de efficiency en op enkele onderdelen een versterking van de continuïteit en kwaliteit van de taakuitvoering voorgestaan. Het merendeel van de 36 strategische afspraken spelen zich af op het schaalniveau van de zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek. Samenwerking met alle zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek ligt dus voor de hand. De strategische meerwaarde van die samenwerking, verwoord met de 36 afspraken, laat zich in de kern als volgt samenvatten: het creëren van de veiligste regio van de Randstad; op sociaal terrein het benutten van de solidariteit en zelfredzaamheid van de inwoners en met elkaar zorgen voor risicobeheersing; operationeel opgewassen zijn tegen de nieuwe taken door decentralisaties en een sterkere positie verwerven ten opzichte van de grotere welzijns- en zorginstellingen; het gezamenlijk versterken van de economie van de greenport Duin- en Bollenstreek; het ruimtelijk beleid vormgeven vanuit een regionale visie op het buitengebied, op investeringen voor bedrijventerreinen, winkelstraten en kantoorlocaties en op het revitaliseren van de woningmarkt; het versterken van de regionale infrastructuur met een focus op het openbaar vervoernetwerk, de Rijnlandroute, fiets- en wandelpaden en op recreatieve verbindingen. Door deze strategische samenwerking van de zes gemeenten kan de regio meer gewicht in de schaal leggen en sterkere coalities vormen teneinde de belangen van de regio en zijn inwoners beter te behartigen. Bestuurlijke en ambtelijke slagkracht kunnen worden gecreëerd om de strategische afspraken waar te maken. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk levert ook nieuwe kansen in de ontwikkeling van twee bloeiende complementaire kustgemeenten aan de rand van de Bollenstreek. Te denken valt aan gezamenlijke promotie en de ontwikkeling van recreatie en toerisme met mogelijk een zee-jachthaven. De bedrijvigheid en werkgelegenheid op s Gravendijck, Klei-Oost en t Heen kan profiteren van elkaars nabijheid. En ook de doorontwikkeling van het space cluster schept nieuwe kansen voor beide gemeenten. 2

5 Verder kunnen Katwijk en Noordwijk door hun samenwerking hun dienstverlening ondanks bezuinigingen in stand houden, verder kwalitatief verbeteren en effectiever organiseren. Katwijk wil de beste gemeentelijke dienstverlener van Nederland worden. In die ambitie werkt Noordwijk graag met Katwijk samen. Op vrijwel alle 200 onderzochte producten en diensten valt winst uit samenwerking te behalen in termen van kwaliteit, efficiency en/of continuïteit. Ten slotte geldt dat zowel de combinatie Katwijk - Noordwijk als de Bollen4 circa inwoners tellen. Dat betekent een zelfde schaalgrootte voor deze samenwerking zonder extra bestuurslaag waardoor er dus ook geen sprake is van extra coördinatiekosten. De samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk leidt zonder meerkosten tot een verdere versterking van hun strategische positie in de regio en de onderliggende bestuurskracht. De Valentijns-afspraken De gemeente Noordwijk had al eerder, op 4 april 2013, en net als de andere gemeenten in de Bollenstreek, wel de inhoudelijke agenda van de Valentijns-afspraken onderschreven. De gemeenteraad van Katwijk heeft op 4 april 2013 laten weten geïnteresseerd te zijn in samenwerking met de vijf bollengemeenten, zonder zich overigens uit te spreken over de afzonderlijke Valentijns-afspraken en met een opening naar samenwerkingsmogelijkheden op een andere schaal, afhankelijk van het onderwerp. Naar aanleiding van de quick scan en het overleg tussen Katwijk en Noordwijk over de Valentijns-afspraken kan worden geconcludeerd dat Katwijk deze samenwerkingsagenda in de praktijk eveneens onderschrijft, voor zover dat niet leidt tot overdracht van bevoegdheden en budget. Aan deze randvoorwaarde, die overigens ook voor Noordwijk geldt, kan in vrijwel alle gevallen worden voldaan. De uitkomst van het eventuele onderzoek naar een gezamenlijk grond- en ontwikkelbedrijf (Valentijns-afspraak nummer 30) staat voor beide gemeenten vast: er komt geen gezamenlijk grond- en ontwikkelbedrijf. Wij zijn eveneens van mening dat de schaal van de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk over het algemeen te klein is om bij de regionale vraagstukken, uitgewerkt in 36 Valentijns-afspraken effectief aan te pakken. Tegleijk geldt dat waar die noodzaak tot verdergaande samenwerking is aangegeven, deze in de praktijk reeds plaats vindt. Zo wordt op het gebied van veiligheid en openbare orde op onderdelen samengewerkt binnen het verband van het politiedistrict van zes gemeenten. De veiligheidsproblematiek binnen de gemeenten is overigens wel zo divers dat samenwerking niet op alle fronten toegevoegde waarde heeft. Op het sociaal domein is nu al sprake van samenwerking op het schaalniveau van de Duin- en Bollenstreek om de implementatie van de decentralisatie van rijkstaken voor te bereiden. De Valentijns-afspraken kunnen hierbij worden ondergebracht. In de loop van 2014 zal blijken voor welke taken welk schaalniveau het meest is aangewezen: lokaal, Duin- en Bollenstreek of Holland Rijnland. Medio 2013 een samenwerking tot stand gebracht tussen de zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek voor de economische agenda van de Greenport. Dit samenwerkingsverband is bij uitstek de plek om de Valentijns-afspraken op dit gebied bij onder te brengen. Op het gebied van ruimtelijke ordening wordt sinds 2006 samengewerkt op basis van de Intergemeentelijke Structuurvisie Greenport. Het merendeel van de Valentijnsafspraken op dit beleidsdomein kunnen in die samenwerking worden betrokken. Op het gebied van infrastructuur is de conclusie dat de samenwerking op het niveau van de Duin- en Bollenstreek nog te kleinschalig is aangezien infrastructurele netwerken een grotere schaal hebben, vergelijkbaar met Holland Rijnland. De Valentijns-afspraken zijn qua schaalniveau te divers zijn om er een eenduidig samenwerkingsverband voor aan te wijzen. Wij concluderen verder dat de Valentijns-afspraken in de meeste gevallen voor wat betreft de gemeenten Katwijk en Noordwijk, in aanmerking komen voor inhoudelijke kennisuitwisseling. Dat neemt niet weg dat er verschillen van inzichten mogelijk zijn en moeten blijven. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 3

6 Samenwerking op vijf beleidsdomeinen verdiept De samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk op de 36 strategische afspraken betreffen de beleidsdomeinen veiligheid en openbare orde, het sociaal domein, economische zaken, ruimtelijke ordening en infrastructuur. Daarmee zijn niet alle gemeentelijke producten op deze beleidsdomeinen onderwerp van samenwerking. Uitbreiding en intensivering van de samenwerking op deze beleidsterreinen met andere gemeentelijke producten voorkomt versnippering van de samenwerking en zal naar verwachting synergievoordelen opleveren in de vorm van een kwaliteitsslag, efficiënter werken en een meer strategische invloed op deze beleidsdomeinen. Voor zover het om beleidsvormende taken gaat, besluiten gemeenteraden afzonderlijk over het vast te stellen beleid. De randvoorwaarde van geen overdracht van bevoegdheden of budget, blijft voor alle onderwerpen van kracht. De 200 gemeentelijke producten De dienstverlening van de gemeenten staat onder druk, mede als gevolg van bezuinigingen. In de afgelopen jaren is al sterk bezuinigd op het ambtelijk apparaat van beide gemeenten. Voor beide gemeenten zijn toekomstige bezuinigingen op de formatie al ingeboekt. Uit de quick scan is gebleken dat Katwijk en Noordwijk op een aantal onderdelen kwetsbaar zijn en de continuïteit van de dienstverlening op die producten dus niet gewaarborgd is. Samenwerking tussen Noordwijk en Katwijk kan naar verwachting de ambitie om de beste gemeentelijke dienstverlener van Nederland te worden sneller waarmaken. Het ligt voor de hand om te starten met de taken die door hun kleine ambtelijke capaciteit kwetsbaar zijn. Deze kwetsbare taken zijn: Economie, toerisme en marketing Volkshuisvesting Sportbedrijf Beheer en onderhoud sport Monumenten/erfgoed Uitvoering subsidieverlening Registratie en handhaving kinderopvang Begraafplaatsenadministratie Administratieve organisatie en interne controle Verzekeringen Wij stellen voor om voor deze kwetsbare taken de voordelen van samenwerking tussen beide gemeenten verder te onderzoeken en in daden om te zetten. Samenwerking tussen Teylingen, Katwijk en Noordwijk verder uitgebouwd Daarnaast blijkt uit de quick scan dat voor een aantal uitvoerende taken efficiencywinst kan worden geboekt. Het betreft hier voornamelijk uitvoerende taken voor het beheer en onderhoud van de openbare ruimte. Voor deze uitvoerende taken is al een samenwerkingsvorm actief gevormd door de gemeenten Teylingen, Katwijk en Noordwijk, de TKNsamenwerking. Recent is de samenwerking tussen de drie gemeenten op het gebied van openbare werken geëvalueerd. Het succes van de samenwerking van de afgelopen twee jaar in termen van kwaliteit en efficiency, leidt tot verdere initiatieven op dit gebied. De onderwerpen die de drie gemeenten thans onderzoeken zijn de beheersystemen, het groenonderhoud en het onderhoud van de speeltoestellen in de gemeenten. Groeimodel voor de middellange termijn Uit het onderzoek is gebleken dat op vrijwel alle 200 gezamenlijke producten winst uit samenwerking valt te behalen in termen van kwaliteit, efficiency en/of continuïteit. Door de samenwerking geleidelijk op te bouwen worden de minste risico s op onzorgvuldige voorbereiding gelopen. Eerdere onderwerpen van samenwerking kunnen goed ingebed worden, alvorens nieuwe onderwerpen van samenwerking op de agenda te zetten. Financiën In dit stadium kan nog niet worden aangegeven hoeveel besparing op bovenstaande samenwerkingen in de toekomst mogelijk is. Dat geldt zowel voor de samenwerking op de Valentijns-afspraken als voor de samenwerking op de 200 gemeentelijke producten. 4

7 Voor beide categorieën geldt tevens dat een quick scan als nu gedaan een te globaal onderzoek over een te breed terrein is om op het niveau van afspraken of producten uitspraken te kunnen doen. De voorstellen voor samenwerking leiden in ieder geval niet tot extra kosten. Van extra kosten als gevolg van een extra bestuurslaag is hier geen sprake. Wel van het realiseren van een hogere ambitie en het minder kwetsbaar maken van een aantal onderdelen van de gemeentelijke dienstverlening. Er is in de afgelopen jaren al veel bezuinigd op beide gemeentelijke organisaties. Toekomstige bezuinigingen op de formatie zijn eveneens al ingeboekt. Dat betekent dat er weinig tot geen extra financieel voordeel verwacht kan worden. Voor Noordwijk zijn de bezuinigingen op de formatie vanaf 2010 tot en met 2016 ingeboekt in de begroting. Het gaat daarbij om een efficiencywinst van 1,4 miljoen. wat neerkomt op circa 24 voltijdsbanen. Voor zover taken in regie zijn uitbesteed aan andere partijen, zoals in Noordwijk deels het geval is, is daar geen additionele winst op te behalen, hooguit vermindering van kwetsbaarheid van de opdrachtgeversfunctie. Voor Katwijk geldt dat al is ingezet op een efficiencywinst van 3 miljoen, in casu 50 formatieplaatsen. Door in de periode tot 2018 lean te organiseren kan de productie in stand blijven terwijl 50 medewerkers uitstromen wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. De in deze nota benoemde samenwerkingsvormen zullen een bijdrage leveren aan het invullen van deze taakstelling, maar naar verwachting niet of nauwelijks leiden tot een additionele besparing boven op de efficiencywinst van 3 miljoen. Verdere winst kan wellicht worden geboekt als er sprake is van intensieve harmonisering van beleid en integratie van ondersteunende processen door ambtelijke fusie. In deze quick scan is niet voor die benadering gekozen. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 5

8 1. Inleiding 1.1. Toegewijde en niet vrijblijvende samenwerking De gemeenten Katwijk en Noordwijk hebben in de afgelopen jaren op verschillende terreinen een constructieve samenwerking opgebouwd. Als uitkomst van de discussie over de bestuurlijke toekomst van Noordwijk in de Duin- en Bollenstreek heeft de raad van Noordwijk besloten om voor Katwijk te kiezen als toegewijde en niet vrijblijvende samenwerkingspartner voor Noordwijk. De begrippen toegewijd en niet-vrijblijvend hebben elk een eigen waarde en betekenis. Het begrip toegewijd is meer de gevoelscomponent. Het begrip niet-vrijblijvend de juridische component. Toegewijd impliceert commitment aan de andere partij. Je serieus inspannen om alle mogelijkheden van samenwerking onderzoeken, met zo min mogelijk voorwaarden vooraf. Toegewijd impliceert eveneens een duurzaam samenwerkingsverband. In goede en in slechte tijden. Niet-vrijblijvend betekent dat men zich als partijen verplicht. En dat ook vastlegt in contracten, convenanten, gemeenschappelijke regelingen of andere vormen van zichtbare afspraken, om gemeenschappelijk op te trekken in beleidsvoorbereiding en uitvoering. Niet alleen voor laaghangend fruit en minder belangrijke onderwerpen, maar vooral voor de strategisch belangrijke onderwerpen. De gemeenten Katwijk en Noordwijk willen op deze wijze hun samenwerking verder uitbouwen. U wordt uitgenodigd om deze rapportage in dit licht te lezen Voorgeschiedenis Start van de huidige discussie Al geruime tijd wordt nagedacht over de bestuurlijke toekomst van de Duin- en Bollenstreek. Zo heeft de gemeente Noordwijk in november 2011 de discussienota Bestuurlijke Toekomst Noordwijk: een nieuw perspectief het licht doen zien. Op 30 november 2011 besloot de gemeenteraad van Noordwijk onderzoek te doen naar de concrete voor- en nadelen die een fusie van de Bollenstreek zou kunnen hebben voor de inwoners van Noordwijk en voor die van de andere gemeenten in de Bollenstreek. Daartoe uitgenodigd hebben de gemeente Hillegom, Lisse en Teylingen laten weten eveneens geïnteresseerd te zijn in een dergelijk onderzoek. De gemeente Noordwijkerhout heeft gezien het onderwerp van onderzoek te kennen gegeven niet te willen deelnemen. Onderzoek naar de regionale agenda en bestuurlijke inrichtingsvarianten Begin 2012 is een projectorganisatie van de vier gemeenten Hillegom, Lisse, Noordwijk en Teylingen ingericht met deelname vanuit de vier colleges, gemeenteraden en ambtelijke organisaties. Overeenstemming werd bereikt over de volgende vraagstelling van het onderzoek. 1. Wat zijn de economische, ruimtelijke en sociaal-culturele strategische opgaven van de regio Duin- en Bollenstreek als geheel en van de vier gemeenten afzonderlijk? 2. Welke bestuurlijke inrichtingsvarianten zijn er en in hoeverre dragen ze bij aan de realisatie van de strategische opgaven van vraag 1? 3. Onderzoek het bedrijfsvoerings- en dienstverleningsprofiel van de vier verschillende gemeenten en de te verwachten schaaleffecten van de verschillende bestuurlijke inrichtingsvarianten, vooral ook voor de inwoners. Het onderzoek is in de periode maart tot en met juni 2012 uitgevoerd door bureau Berenschot. Op 2 oktober 2012 hebben de gemeenteraden van Hillegom, Lisse, Noordwijk en Teylingen in gelijktijdige vergaderingen de uitkomsten van het onderzoek besproken. De beraadslagingen hebben geleid tot het besluit om verder onderzoek te doen naar een intensievere vorm van onomkeerbare en niet vrijblijvende samenwerking voor het aanpakken van de strategische opgaven van de gemeenten in de Duin- en Bollenstreek. De gemeenteraad van Noordwijkerhout heeft daarop laten weten zich in deze benadering te kunnen vinden en te willen deelnemen aan dit vervolgonderzoek. Op uitnodiging hebben raad en college van Katwijk aangegeven het proces met interesse te volgen en op die punten waar efficiency- of kwaliteitswinst voor Katwijk aan de orde is, open te staan voor samenwerking. 6

9 Radenconferentie over strategische samenwerking: het Valentijnsberaad Bij gelegenheid van de gelijktijdige vergadering van gemeenteraden op 2 oktober 2012 is ook besloten tot een radenconferentie, als belangrijke vervolgstap in het proces. De conferentie richtte zich op de inhoudelijke kant van de samenwerking en dan in het bijzonder de samenwerking in de vijf domeinen openbare orde en veiligheid, sociaal domein, economische zaken, ruimtelijke ordening en infrastructuur. Het ging om samenwerking in de beleidsvorming en om beleidsbepaling op strategisch niveau die alle gemeenten raken en die betrekking hebben op een periode van 10 tot 15 jaar in de toekomst. De manier van samenwerken was uitdrukkelijk geen thema voor de conferentie omdat dat de discussie over de inhoud zou verdringen. De voorbereiding van de radenconferentie is ondersteund door bureau Blaauwberg, onder meer met een position paper voor elk van de vijf genoemde beleidsdomeinen. De raad van Katwijk is uitgenodigd om de conferentie met een delegatie als waarnemer bij te wonen, zo ook het dagelijks bestuur van Holland Rijnland en het college van gedeputeerde staten. De radenconferentie is gehouden 14 februari 2013 en staat sindsdien bekend als het Valentijnsberaad. De position papers zijn besproken en geamendeerd, evenals een concept slotverklaring. De position papers hebben geleid tot een set van 36 afspraken op het gebied van openbare orde en veiligheid, het sociaal domein, economische zaken, ruimtelijke ordening en infrastructuur. Bekrachtiging van de afspraken Op 4 april 2013 hebben de vijf gemeenteraden van Hillegom, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen de 36 strategische samenwerkingsafspraken bekrachtigd in gelijktijdige raadsvergaderingen. Tevens is op 4 april 2013 besloten de uitwerking van de samenwerkingsvorm voor deze afspraken aan de colleges op te dragen en deze uitwerking nog voor de zomer aan de raden aan te bieden zodat besluitvorming mogelijk was uiterlijk 1 oktober Besluit van Katwijk tot samenwerking Ook de gemeenteraad van Katwijk was op 4 april 2013 in vergadering bijeen. Zij heeft toen vastgesteld dat de ambities van de gemeente Katwijk voor de samenwerking op het niveau van de Duin- en Bollenstreek overeenkomen met de onderwerpen waarop de andere gemeenten in de Duin- en Bollenstreek willen samenwerken. De raad van Katwijk heeft daarom besloten tot samenwerking met de gemeenten in de Duin- en Bollenstreek op deze onderwerpen, met daarbij als kanttekening dat dit geen exclusief samenwerkingsgebied is. Vormen van samenwerking De uitwerking van de mogelijke samenwerkingsvormen voor de 36 strategische samenwerkingsafspraken, waartoe op 4 april 2013 door de vijf bollengemeenten was besloten, is beschreven in het rapport Strategische Samenwerking in de Duin- en Bollenstreek (Blaauwberg, 11 juni 2013). Naar aanleiding van dit rapport zijn bijeenkomsten voor raadsleden georganiseerd waarin drie varianten voor samenwerking aan de orde zijn gekomen: fusie, gemeenschappelijke regeling met een hoog ambitieniveau en een gemeenschappelijke regeling met flexibele afspraken. Op basis van deze bijeenkomsten is de zogenoemde Bouwstenennotitie voor de Gemeenschappelijke Regeling Duin- en Bollenstreek tot stand gekomen. Deze Bouwstenennotitie en het bijbehorende raadsvoorstel zijn aangeboden aan de vijf gemeenteraden. Het voorstel behelsde de instelling van een Bollenraad, c.q. een zware gemeenschappelijke regeling van de gemeenten uit de Duinen Bollenstreek waarbij voor de 36 afspraken bevoegdheden en budget zouden worden overgedragen aan die gemeenschappelijke regeling. Besluitvorming over de zware gemeenschappelijke regeling De gemeente Katwijk heeft naar aanleiding van dit voorstel voor een zware gemeenschappelijke regeling zijn deelname aan de stuurgroep Bestuurlijke Toekomst Duin- en Bollenstreek opgeschort. De gemeenteraden van Hillegom, Lisse, Noordwijkerhout en Teylingen hebben op 30 september 2013 besloten tot die zware gemeenschappelijke regeling. De gemeente Noordwijkerhout neemt daarover een definitief besluit met het concrete raadsvoorstel dat te zijner tijd voorligt. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 7

10 De gemeenteraad van Noordwijk heeft het raadsvoorstel op 30 september 2013 aangehouden. Het besluit is genomen tot een extra raadpleging van de andere gemeenteraden in de Bollenstreek. Mocht die raadpleging niet leiden tot een wijziging van de voorgenomen zware gemeenschappelijke regeling, dan wordt het bestuurlijk alternatief, te weten samenwerking met de gemeente Katwijk en waar nodig met de Bollen4, verder uitgewerkt. Dat bestuurlijk alternatief is neergelegd in de motie Uitwerken Bestuurlijk Alternatief- Katwijk als toegewijde en niet vrijblijvende samenwerkingspartner voor Noordwijk (Bijlage 1). Het overleg van de raad van Noordwijk met die van de andere bollengemeenten vond plaats op 24 oktober De resultaten zijn besproken tijdens de raadsvergadering van de gemeente Noordwijk op 31 oktober De gemeenteraad heeft toen tegen het raadsvoorstel van de stuurgroep Bestuurlijke Toekomst Duin- en Bollenstreek gestemd. Bij gevolg is voor de raad van Noordwijk nu de motie Uitwerken bestuurlijk alternatief aan de orde als opdracht aan het college van Noordwijk. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Het college van Katwijk had in zijn overleg op 15 oktober 2013 met het college van Noordwijk al aangegeven grote belangstelling voor samenwerking met Noordwijk te hebben zolang het niet gaat over bestuurlijke fusie en de door Katwijk gehanteerde organisatie-ontwikkelstrategie in stand blijft. Die organisatie-filosofie betreft het zoveel mogelijk zelf uitvoeren van gemeentelijke taken, tenzij dat efficiënter gedaan kan worden door uitbesteding of door samenwerking met andere partijen (ZUS-principe) en het principe om taken lean te organiseren. Na de besluitvorming door de gemeenteraad van Noordwijk op 31 oktober 2013 hebben de beide colleges gezamenlijk de concept bestuursopdracht besproken over de verkenning van de samenwerking tussen beide gemeenten. Op 19 november 2013 is de bestuursopdracht gelijktijdig door beide colleges vastgesteld. Zie Bijlage Bestuursopdracht Doel en resultaat De bestuursopdracht heeft tot doel het waar nodig of mogelijk verbeteren van de kwaliteit, continuïteit, effectiviteit en efficiency van de ambtelijke taakuitvoering van de gemeenten Noordwijk en Katwijk door middel van versterking van de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk en waar nodig of mogelijk met de vier andere gemeenten uit de Bollenstreek. De bestuursopdracht moet leiden tot een voorstel aan de beide raden op welke taken de gemeenten Katwijk en Noordwijk verder onderzoek doen om te komen tot nadere voorstellen voor samenwerking tussen beide gemeenten en voor welke onderdelen daarvan samenwerking met de andere vier gemeenten van de Bollenstreek gewenst is. Bijgaand treft u dat voorstel aan. Met dit voorstel wordt invulling gegeven aan een toegewijde en niet vrijblijvende samenwerking. Dat betekent onder meer dat we uitgaan van duurzame samenwerkingsverbanden. Alle mogelijke organisatievormen en samenwerkingsschalen mogen worden onderzocht. De bestaande samenwerkingsverbanden en initiatieven daartoe zijn daar bij afgewogen. Dat wil zeggen dat is nagegaan of de mogelijke nieuwe vormen van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk en eventueel andere gemeenten al dan niet het meest op zijn plaats zijn in al bestaande samenwerkingsstructuren, teneinde geen concurrerende samenwerkingsverbanden in het leven te roepen. Randvoorwaarden Bij de uitvoering van de bestuursopdracht golden enkele randvoorwaarden. Zo moest voor Noordwijk het resultaat uiterlijk 31 januari 2014 zijn opgeleverd in de vorm van een voorstel aan de raad. Voor Katwijk is zijn organisatie-ontwikkelstrategie een randvoorwaarde, te weten zelf doen (al dan niet in samenwerking), tenzij uitbesteden efficiënter of effectiever is en het principe lean. De samenwerking mag niet ten koste gaan van deze ontwikkelstrategie. Voor de drie decentralisaties op het sociaal domein heeft de stuurgroep Bestuurlijke Toekomst Duin- en Bollenstreek afgesproken dat deze worden voorbereid in het verband van de zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek. 8

11 En ten slotte: er vindt geen overdracht van bestuurlijke bevoegdheden noch budget plaats. Niet bij de uitvoering van deze opdracht, maar ook niet bij de te ontwikkelen samenwerkingsverbanden. Beperkingen Deze bestuursopdracht beperkt zich, mede wegens bovengenoemde tijdsklem, tot een quick scan van de ambtelijke taken die, gezien de doelstelling, voor samenwerking in aanmerking komen. Daarbij wordt een doorzicht gegeven naar de wijze waarop die samenwerking het beste kan worden vormgegeven, de organisatorische consequenties en op hoofdlijnen de te verwachten voordelen in termen van kwaliteit, effectiviteit, efficiency, financieel voordeel en het verminderen van kwetsbaarheid. Nadere uitwerking vindt plaats na de principe-uitspraak van de gemeenteraden van Noordwijk en Katwijk over de taken waarop samenwerking verder ingevuld gaat worden. Aanpak De bestuursopdracht is mede gezien de korte doorlooptijd in eigen beheer uitgevoerd. Er zijn geen kosten gemaakt voor externe inhuur. De gezamenlijke managementteams van Katwijk en Noordwijk vormden de projectgroep. Het projectleiderschap is gedeeld door beide directies. Managers van Katwijk en Noordwijk vormden paarsgewijs werkgroepen voor de vakgebieden waarvoor zij verantwoordelijk zijn. De paritair samengestelde werkgroepen, naar keuze van de managers aangevuld met teamleiders of medewerkers van beide gemeenten, hebben de onderzoeksvragen beantwoord. Voor de concrete onderzoeksvragen en de toelichting daarop verwijzen wij naar bijlage 3. De ondernemingsraden van beide gemeenten waren in de projectgroep vertegenwoordigd met een aantal waarnemers. Ontmoeting gemeenteraden Op 16 januari 2014 hebben de gemeenteraden van Katwijk en Noordwijk met elkaar kennisgemaakt en gesproken over de eerste bevindingen die aan deze rapportage voorafgingen. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 9

12 2. De omgeving van Katwijk en Noordwijk Er is veel in beweging in de verhoudingen tussen overheden in het binnenlands bestuur. Daarbij moet ook in ogenschouw worden genomen dat alle partijen in ditzelfde speelveld zowel nadenken over eigen strategie, als behoefte hebben aan kennis over de strategieën van de anderen. Vooral uitgaan van eigen opgaven, ambities en kracht is dan de beste weg. Als er zich dan een samenwerkingspartner aandient die daarin past, ligt het onderzoeken kwaliteits- en efficiencyvoordelen van samenwerking voor de hand. In die situatie bevinden Katwijk en Noordwijk zich nu. Zowel Noordwijk als Katwijk hebben de ambitie bestuurlijk zelfstandige gemeenten te blijven. Dit als gevolg van de verschillen in de historie en daarbij behorende tradities van en in de samenleving. Daaruit vloeit logischerwijs ook een verschil in de bestuurlijke culturen van de beide gemeenten voort. Op stedenbouwkundig, economisch, infrastructureel, toeristisch en recreatief, sociaal, groen en leefomgevingsen financieel vlak liggen er echter vergelijkbare en/of gemeenschappelijke opgaven en ambities voor de beide gemeenten. Die maken het onderzoeken van ambtelijke samenwerkingsmogelijkheden interessant. Kustgemeenten Zo vervullen Noordwijk en Katwijk (en ook Wassenaar) een belangrijke rol als badplaats voor de inwoners van de stedelijke agglomeratie. Verbetering van bereikbaarheid en toegankelijkheid van de stranden is een gezamenlijke opgave. Katwijk en Noordwijk werken samen met de andere gemeenten uit de Duin- en Bollenstreek aan de versterking van het toeristisch product. Aan de hand van de thema s wandelen, fietsen, regiomarketing, verblijfsrecreatie en varen, wordt uitvoering gegeven aan de uitvoeringsagenda toerisme. Katwijk en Noordwijk kunnen hun capaciteit van zowel het gemeentelijk apparaat als de marketingorganisaties bundelen om nog meer effect te sorteren. Kansen liggen er op het verminderen van kwetsbaarheid en het vergroten van financiële slagkracht. ESA/Estec, expats Sinds 1968 is in Noordwijk tegen de gemeentegrens van Katwijk het technische en wetenschappelijke centrum European Spaceresearch and Technology Center ESTEC gevestigd. Het European Space Agency ESA heeft vestigingen in verschillende Europese landen, maar ESTEC is de grootste. ESTEC is het technische hart - de incubator van de Europese ruimte-inspanning - waar de meeste ESA projecten ontstaan 10 en worden begeleid in de verschillende fasen van hun ontwikkeling. Meer dan 60% van het budget van ESA wordt uitgegeven door ESTEC. Het belang van de aanwezigheid van ESTEC voor de Nederlandse economie en dus ook voor Katwijk en Noordwijk is aanzienlijk. Met ruim medewerkers, van wie ongeveer de helft vaste internationale staf, besteedt ESTEC in Nederland buiten de directe ESA projecten om ruim 110 miljoen per jaar. Dit wordt aangevuld met de bestedingen van de ESTEC-medewerkers die veelal in Noordwijk en Katwijk en naaste omgeving hun woonplaats hebben. Belang voor Katwijk en Noordwijk Voor de Noordwijkse hotels is ESTEC een belangrijke, constante klant en de grootste verstrekker van zakelijke bijeenkomsten in de regio. Net als in elke andere zakelijke tak van sport, zijn vaste klanten van levensbelang voor de onderneming. ESTEC als vaste klant van de Noordwijkse hotels is daarop geen uitzondering ESTEC gerelateerde hotelovernachtingen Totaal zakelijke overnachtingen in 3-, 4-, en 5-sterrenhotels Totaal zakelijke overnachtingen Aantal ESTEC overnachtingen % van 3 tot 5 sterrensegment % totaal ,0% 8,5% ,4% 5,9% Bron: TRIARII; Eindrapport waarde van ESTEC voor Nederland, 29 februari 2012

13 Het aandeel van ESTEC in de totale hotelmarkt neemt de afgelopen jaren af. In de hoogtijdagen van de jaren 90 en begin van het vorig decennium werden in Noordwijk ongeveer ESTEC gerelateerde hotelovernachtingen geboekt. Sinds een aantal jaren daalt dit aantal. Deze daling is voornamelijk het gevolg van aangescherpt beleid van ESA: lagere budgets en meer eendaagse vergaderingen en congressen. Ondanks deze ontwikkeling is de ESTEC nog altijd een belangrijke klant. Katwijk en Noordwijk hebben een gezamenlijke taak om het lokale ondernemingsklimaat in de vorm van onder meer bereikbaarheid en huisvesting van expats in stand te houden en waar mogelijk te verbeteren. Al eerder is een gezamenlijke publieke verkenning gemaakt naar gedeelde belangen en kansen. Het resultaat van 20 december 2013 betreft helderheid over een gezamenlijk overeengekomen inhoud en aanpak, met een doorkijk naar een volgende noodzakelijke stap. Begin 2014 is de publieke verkenning dan afgerond en ligt er een concreet voorstel voor de wijze waarop de private verkenning kan plaatsvinden. Eind 2014 is deze publiek-private verkenning gereed en is er inzicht in aangescherpte randvoorwaarden, rollen en wel of geen concepten die we financieel haalbaar achten. Een duidelijk moment om als overheden te besluiten om door te gaan met een uitvoeringsgerichte projectaanpak Zeehavenontwikkeling Op 20 juni 2013 heeft er een bestuurlijk gesprek over een mogelijke zeehavenontwikkeling plaatsgevonden tussen de gemeenten Katwijk en Noordwijk, regio Holland Rijnland, de provincie Zuid-Holland, het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, het Deltaprogramma Kust, Rijkswaterstaat, Hoogheemraadschap van Rijnland, RVOB en Staatsbosbeheer. Tijdens deze bijeenkomst hebben alle betrokken partijen aangegeven dat een zee-jachthaven een grote kans is voor de economische ontwikkeling van de kustregio en het achterland. Ook hebben zij aangegeven de haalbaarheid van het initiatief verder te willen verkennen. Wel is nadrukkelijk de voorwaarde gesteld dat de uitwerking, financiering en realisatie van een zee-jachthaven een door private partijen gedragen initiatief blijft. De gemeenten Katwijk en Noordwijk, de regio Holland Rijnland en de provincie Zuid-Holland hebben vervolgens de handen ineen geslagen om samen met de andere betrokken organisaties deze afspraken uit te werken in de vorm van een zogeheten spelregelkader. De gemeenten Katwijk en Noordwijk en de provincie Zuid-Holland hebben op 20 december 2013 het commitment uitgesproken over de uitgangspunten, belangen en kansen van de ontwikkeling van een zeehaven. Zij hebben ook afgesproken om de haalbaarheid, waaronder de financiën, met private partijen te gaan verkennen. Deze afspraken zijn het publieke vertrek om een private ontwikkeling van een zee-jachthaven mogelijk te maken. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 11

14 3. De strategische meerwaarde van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk Het strategisch belang van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk betreft verschillende elementen. In de eerste plaats hebben beide gemeenten een gemeenschappelijke visie op intergemeentelijke samenwerking. Deze visie behelst een niet vrijblijvende samenwerking als autonome gemeenten in een flexibele netwerkstructuur met partners die relevant zijn voor het betreffende vraagstuk. Samenwerken als autonome gemeenten betekent samenwerken zonder overdracht van bevoegdheden of budget aan elkaar of aan een regionaal bestuur. Daarmee blijven de gemeenteraden in positie en blijft de door beide gemeenten gewenste lokale binding van burger en bestuur behouden. Met een samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk wordt door Noordwijk een bestuurlijk alternatief voor de Bollen5 beoogd. Daarnaast wordt door beide gemeenten met de samenwerking vooral een verdere toename van de efficiency en op enkele onderdelen een versterking van de continuïteit en kwaliteit van de taakuitvoering voorgestaan. het versterken van de regionale infrastructuur met een focus op het openbaar vervoernetwerk, de Rijnlandroute, fiets- en wandelpaden en op recreatieve verbindingen. Door deze strategische samenwerking van de zes gemeenten kan de regio meer gewicht in de schaal leggen en sterkere coalities vormen teneinde de belangen van de regio en zijn inwoners beter te behartigen. Bestuurlijke en ambtelijke slagkracht kunnen worden gecreëerd om de strategische afspraken waar te maken. In de derde plaats levert de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk ook nieuwe kansen in de ontwikkeling van twee bloeiende complementaire kustgemeenten aan de rand van de Bollenstreek. Te denken valt aan gezamenlijke promotie en de ontwikkeling van recreatie en toerisme met mogelijk een zeejachthaven. De bedrijvigheid en werkgelegenheid op s Gravendijck, Klei-Oost en t Heen kan profiteren van elkaars nabijheid. En ook de doorontwikkeling van het space cluster schept nieuwe kansen voor beide gemeenten. In de tweede plaats is uit het onderzoek gebleken dat het merendeel van de 36 strategische afspraken het schaalniveau van de zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek betreft. Gezien het door Katwijk ingenomen standpunt dat per onderwerp de optimale schaal van samenwerking wordt gezocht, ligt een samenwerking voor het merendeel van de 36 afspraken met alle zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek dus voor de hand. De strategische meerwaarde van de samenwerking met de zes gemeenten van de Duin- en Bollenstreek is verwoord met de 36 afspraken, waarvan de kern zich als volgt laat samenvatten: het creëren van de veiligste regio van de Randstad; op sociaal terrein het benutten van de solidariteit en zelfredzaamheid van de inwoners en met elkaar zorgen voor risicobeheersing; operationeel opgewassen zijn tegen de nieuwe taken door decentralisaties en een sterkere positie verwerven ten opzichte van de grotere welzijns- en zorginstellingen; het gezamenlijk versterken van de economie van de greenport Duin- en Bollenstreek; het ruimtelijk beleid vormgeven vanuit een regionale visie op het buitengebied, op investeringen voor bedrijventerreinen, winkelstraten en kantoorlocaties en op het revitaliseren van de woningmarkt; Op de vierde maar niet minst belangrijke plaats kunnen Katwijk en Noordwijk door hun samenwerking hun dienstverlening ondanks bezuinigingen in stand houden, verder kwalitatief verbeteren en effectiever organiseren. Katwijk wil de beste gemeentelijke dienstverlener van Nederland worden. In die ambitie werkt Noordwijk graag met Katwijk samen. Uit het onderzoek is gebleken dat op vrijwel alle van de 200 producten en diensten van beide gemeente winst uit samenwerking valt te behalen in termen van kwaliteit, efficiency en/of continuïteit. Ten slotte geldt dat zowel de combinatie Katwijk - Noordwijk als de Bollen4 circa inwoners tellen. Dat betekent een zelfde schaalgrootte voor deze samenwerking zonder extra bestuurslaag waardoor er dus ook geen sprake is van extra coördinatiekosten. Met andere woorden: de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk leidt zonder meerkosten tot een verdere versterking van hun strategische positie in de regio en de onderliggende bestuurskracht. 12

15 4. Criteria voor samenwerking Samenwerking is geen doel in zich. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk moet iets opleveren. Waarom zouden gemeenten met elkaar samenwerken? Daar zijn verschillende redenen voor aan te geven. Maatschappelijke ontwikkelingen overstijgen gemeentegrenzen Het voorbeeld van de N206 daargelaten, houden wegen en fietspaden niet op bij bestuurlijke grenzen. Een eventuele zeejachthaven in Katwijk zal zijn effecten hebben op de kustlijn van Noordwijk. De vestiging van ESA/Estec in Noordwijk doet ook een beroep op huisvesting van expats in Katwijk. Kortom, de samenleving trekt zich niets aan van gemeentegrenzen. Waar de schaal van maatschappelijke ontwikkelingen de gemeentegrenzen te boven gaat en gemeenten een taak hebben, is intergemeentelijke samenwerking aangewezen. Door samenwerking kan het beoogde effect of product beter worden bereikt (effectiviteit) In het verlengde van het vorige argument ligt de redenering dat het beoogde effect, bijvoorbeeld een goede verkeersafwikkeling of een mooie fietsroute door de regio, alleen wordt bereikt als gemeenten met elkaar samenwerken. Maar ook in de bedrijfsvoering zijn voorbeelden aan te geven waarbij de effectiviteit staat of valt met samenwerking. Zo leveren back-ups van Noordwijkse bestanden in Katwijk en andersom een hoge mate van informatiebeveiliging die zonder die samenwerking niet bereikt kan worden. Overigens kan een dergelijk resultaat ook op andere manieren worden bereikt, bijvoorbeeld door databases in de cloud te zeten, maar de gekozen samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk geeft een vergelijkbaar resultaat. Het realiseren van een hogere ambitie op een bepaald beleidsterrein kan ook geschaard worden onder de noemer effectiviteit. Het effect van het beleid is groter naarmate een hogere ambitie wordt gerealiseerd. Door samenwerking kan een hogere kwaliteit van het product worden bereikt Twee weten meer dan één, is de basis voor dit criterium voor samenwerking. Veel producten van de gemeente vergen een hoog kennisniveau. De ene gemeente kan meer ervaring hebben met een onderwerp dan de andere, terwijl de andere gemeente die heeft op weer andere onderwerpen. Samenwerking verrijkt dan de kwaliteit van het product. Door samenwerking profiteren beide gemeenten maximaal van de kennis en ervaring uit beide organisaties. Door samenwerking kan goedkoper worden geproduceerd (efficiency) Kosten van productie nemen toe bij toenemende hoeveelheden. De kosten per eenheid product nemen vaak af. Deze schaaleffecten kunnen ook bij samenwerking bereikt, vooral in situaties waarbij grote aantallen aan de orde zijn. Het terrein van belastingen is dan een goed voorbeeld met grote aantallen taxaties, aanslagen, heffingen en bezwaarschriften. Katwijk en Noordwijk hebben voor belastingen beide inmiddels samenwerkingsverbanden met andere partijen. Het leerlingenvervoer is wellicht nu een onderwerp waarop door samenwerking de voordelen van schaaleffecten kunnen worden behaald. Door samenwerking kan de kwetsbaarheid van de productie worden verkleind Gemeenten kenmerken zich door een groot aanbod van producten en diensten. Keerzijde daarvan is dat er betrekkelijk vaak sprake is van slechts een of enkele medewerkers die deze producten of diensten leveren. Dat maakt de productie kwetsbaar. Samenwerking kan die kwetsbaarheid verkleinen door afspraken te maken over vervanging bij afwezigheid. Een andere mogelijkheid om de kwetsbaarheid te verkleinen is de productie voor beide gemeenten bij elkaar te brengen onder een dak en afspraken te maken over de verdeling van de beschikbare uren voor beide gemeenten. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 13

16 Door samenwerking kunnen risico s beter worden gespreid Uitval van productie zoals zojuist beschreven is een risico dat door samenwerking kan worden bestreden. Evenzo risico s van onvoldoende kwaliteit of het risico van hoge kosten. Juridische risico s kunnen worden verkleind door op juridisch gebied kennis uit te wisselen en daarmee de juridische kwaliteit te verhogen. Risicodeling door budget samen te voegen zoals een verzekeringsmaatschappij dat met de premies doet, valt gezien de randvoorwaarden van de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk om geen budget over te dragen, buiten de scope van dit onderzoek. Samenwerking wordt geëist door een hogere overheid Soms hebben gemeenten geen keuze of ze samenwerken, maar wordt die samenwerking afgedwongen door een hogere overheid. Denk aan de verplichte samenwerking op het gebied van veiligheid en brandweerzorg in de Veiligheidsregio Hollands Midden. Denk aan de verplichte regionale samenwerking in Regionale Uitvoeringsdiensten, in deze regio de Omgevingsdienst West-Holland, bij de verlening van milieuvergunningen en het bijbehorend toezicht. En aan de verplichte samenwerking op het gebied van de drie decentralisaties op het sociale domein waarbij Holland Rijnland is aangewezen als het congruente gebied voor samenwerking. Minder expliciet, maar wel met het zelfde gevolg van verplichting, vraagt de provincie in veel ruimtelijke vraagstukken intergemeentelijke overeenstemming alvorens zelf een besluit te nemen. Ook in zo n situatie worden gemeenten geforceerd om samen te werken. 14

17 5. Lichte en zware vormen van samenwerking Samenwerking tussen gemeentelijke organisaties kan vele verschillende vormen aannemen, variërend van een telefoontje om een collega te raadplegen tot een gezamenlijke organisatie waarin alle taken zijn samengebracht voor de samenwerkende gemeentebesturen. De huidige en nieuwe vormen van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk gaan verder dan een telefoontje, maar niet zover dat er ooit sprake zal zijn van een bestuurlijke fusie. Beide gemeenten wijzen die af. Welke vormen van samenwerking dan wel? Twee belangrijke randvoorwaarden voor de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk zijn dat beide gemeenten geen bevoegdheden noch budget overdragen aan andere organen. Zo lang aan die randvoorwaarden wordt voldaan, zijn alle vormen van samenwerking denkbaar. Informatie uitwisselen en kennis delen Een laagdrempelige manier van samenwerken is eigen informatie en kennis aan de samenwerkingspartner beschikbaar stellen zodat hij daar zijn voordeel mee kan doen. Hoe hebben jullie dat vraagstuk aangepakt? Hoe ziet jullie beleidsnota voor onderwerp x eruit? Beter goed gestolen dan slecht verzonnen, is hier het adagium. Door aldus te handelen kan de kwaliteit van de eigen productie stijgen. In veel gevallen draagt een voorbeeld van elders bij aan een snellere productie en daarmee aan een hogere efficiency. Overigens is onderlinge samenwerking niet altijd een vereiste om toegang te krijgen tot kennis of informatie van anderen. Ook op het internet of bij de VNG worden veel producten beschikbaar gesteld, zodat het wiel niet zelf hoeft te worden uitgevonden. Uitwisseling medewerkers/achterwacht Een verdergaande vorm van kennisdelen is het uitwisselen van medewerkers die die kennis hebben. Collega s worden bijvoorbeeld gedurende een aantal maanden gedetacheerd om kennis over te dragen aan de ontvangende gemeente. Dat zal vooral lonen in situaties waarin de ontvangende partij een leertraject moet volgen wil deze de kennis eigen kunnen maken. Of medewerkers springen in bij de andere gemeente bijvoorbeeld bij langdurige afwezigheid door ziekte. Zo kunnen bijvoorbeeld de secretariaten voor elkaar de achterwacht vormen waardoor mogelijk ook externe inhuur wordt voorkomen. Gezamenlijke inkoop Inkoopsamenwerking teneinde een grotere inkoopmacht te organiseren en daarmee financieel voordeel, is een veel voorkomende vorm van samenwerking in gemeenteland. Katwijk en Noordwijk hebben op dit gebied positieve ervaringen samen met Teylingen op het gebied van openbare werken. Die samenwerking ontwikkelt zich in de richting van de andere gemeenten in de Bollenstreek. Deze zijn aangesloten bij het Regionaal Inkoopbureau IJmond Kennemerland (RIJK). Noordwijk sluit zich per 1 februari 2014 aan. Dat neemt overigens niet weg dat ook Katwijk per geval kan deelnemen aan deze inkoopcombinatie. Afstemmen of harmoniseren van de ondersteunende processen Nog los van de vraag of harmonisatie van beleid wenselijk is, kan op een beleidsarme wijze winst uit samenwerking worden behaald in de ondersteunende processen, met andere woorden samenwerken in de bedrijfsvoering. Te denken valt aan de functies Personeel en Organisatie, Informatie en Automatisering, Financiën, Juridische Zaken en Facilitaire Zaken. Een belangrijke voorwaarde voor samenwerking in de ondersteunende processen is de keuze voor dezelfde informatie- en communicatietechnologie. Waar die in het verleden niet eensluidend was, kan dat een belemmering zijn voor de samenwerking. Aanpassen van die keuze is op korte termijn vaak niet mogelijk op straffe van grote desinvesteringen. In de Leidse regio hebben de gemeenten gekozen voor een shared service center Servicepunt 71, waarin alle ondersteunende processen zijn samengebracht. Dat is een ambitieuze ontwikkeling met dito afbreukrisico s. De ervaring van Katwijk en Noordwijk is dat een geleidelijke groei in samenwerkingsverbanden minder risico s in zich bergt. Afstemmen of harmoniseren van werkwijzen Kwaliteitsverbetering en schaalvoordelen zijn eerder te bereiken als de samenwerkende partijen dezelfde werkwijzen kennen. Dat uit zich in gelijktrekken van werkprocessen, in het hanteren van dezelfde beheersystemen en in het gebruik van uniforme data. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 15

18 Afstemmen of harmoniseren van beleid Nog verdergaand en minder vrijblijvend in de samenwerking is het afstemmen en waar mogelijk harmoniseren van beleid. Als de kaders voor de uitvoering hetzelfde kunnen luiden is het eenvoudiger om bij de uitvoering samen te werken en kwaliteits- en schaalvoordelen te behalen, dan wanneer de beleidskaders verschillen. Dat betekent dus ook samen beleid maken en samen uitvoeren. Dat neemt niet weg dat lokale beleidskeuzes altijd gaan voor afstemming omwille van de samenwerking bij de uitvoering. Er zijn en blijven niet voor niets twee autonome gemeenten Katwijk en Noordwijk bestaan. Gezamenlijk produceren in een gemeenschappelijk organisatieonderdeel Samenwerking is gediend met het opheffen van belemmeringen voor die samenwerking. Algemeen bekend is het fenomeen dat mensen makkelijker met elkaar samenwerken naarmate ze elkaar makkelijker ontmoeten. Gemeenschappelijke huisvesting van degenen die de samenwerking gestalte moeten geven, is daarvoor het beste middel. De keuze voor die wijze van samenwerking ligt voor de hand naarmate de benodigde samenwerking intensiever is. Een van de mogelijke middelen om deze samenwerking vorm te geven is het aangaan van een dienstverleningsovereenkomst (DVO). Gemeenschappelijke huisvesting moet afgewogen worden tegen de afstand tot de klant. Het is bijvoorbeeld niet het aangewezen middel voor bestuurssecretariaten aangezien de directe fysieke nabijheid tot het eigen bestuur cruciaal is voor een goede dienstverlening. Vergelijkbare opmerkingen zijn te plaatsen bij de fysieke gemeentelijke loketten voor de inwoners. Met andere woorden: waarmee wordt de kwaliteit of de efficiency van de dienstverlening het meest geholpen: met onderlinge nabijheid van de dienstverleners of met de onderlinge nabijheid van de dienstverlener en zijn/haar klant? Tegelijk met gemeenschappelijke huisvesting is het nodig om capaciteitsafspraken te maken: hoeveel uur wordt besteed aan dienstverlening voor de gemeente Katwijk en hoeveel aan die voor de gemeente Noordwijk, zodat beide gemeenten aan hun trekken komen. 16

19 6. Recente ervaringen in de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk De samenwerking tussen beide gemeenten kent zijn begin in de rampenbestrijding en crisisbeheersing. De crisisorganisatie verkeerde in de opbouwfase, maar van meet af aan was duidelijk dat gemeenten bij een crisis na 24 uur en vaak al eerder een beroep moeten doen op buurgemeenten om de crisisorganisatie gedurende langere tijd draaiende te kunnen houden. In 2007 spraken beide gemeentesecretarissen daarom af om beiden een crisisorganisatie op te bouwen die tegelijk kon dienen als terugvaloptie voor elkaars organisatie bij langer durende crises. Dat leidde onder meer tot afstemming van de deelprocessen, tot gezamenlijke cursussen en gezamenlijke oefeningen. Ook de wisseling van de wacht is regelmatig beoefend. In de slipstream van deze samenwerking is ook gekeken naar onderlinge ondersteuning indien een van beide gemeentehuizen te lijden zou hebben van een crisis. Voor de bedrijfsvoering is veiligheid van de gegevens, na de levens van de medewerkers, de allerhoogste prioriteit. Sinds medio 2009 ligt er een glasvezelverbinding tussen beide gemeenten waarlangs dagelijks een wederzijdse back-up van alle gemeentelijke gegevens wordt gemaakt. De kabel biedt tevens de infrastructuur om te zijner tijd de dienstverlening van Noordwijk in geval van nood aan het loket van Katwijk te kunnen voortzetten en andersom. Sinds 1 april 2010 delen Katwijk en Noordwijk de milieustraat. De directe aanleiding daarvoor was dat Noordwijk op Klei-Oost een terrein zocht en Katwijk op het naburige t Heen. Bundeling van beide initiatieven betekende belangrijke kostenbesparingen. In 11 van deze 33 projecten is de kwaliteit van het proces verhoogd, in 11 andere projecten heeft er kennisuitwisseling plaatsgevonden en in weer 11 andere projecten is er financieel voordeel behaald. De voordelen betroffen het voorbereiden van beleid, het beschrijven van de werkprocessen, het opstellen van programma s van eisen en uitten zich in kwaliteitsverbetering, inkoopvoordeel door gezamenlijk aan te besteden en in een kleinere kwetsbaarheid. Daarnaast waren Katwijk en Noordwijk al enige jaren op zoek naar nieuwe huisvesting voor hun werf. Die is sinds januari 2013 gevonden in de gezamenlijke huisvesting op het Heen. Die is voor beide gemeenten aanmerkelijk goedkoper gebleken dan afzonderlijke huisvesting van hun werf. Verder zijn te noemen de samenwerking op het gebied van archeologie (samen met Teylingen) en recent het gezamenlijk spelregelkader voor onderzoek naar mogelijkheden van een de ontwikkeling van een zee-jachthaven. Bij deze vormen van samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk, en op onderdelen tevens met Teylingen, blijkt dat het goed samenwerken is. De verstandhouding is goed en zakelijk. Afspraak is afspraak. Het onderling vertrouwen is groot. Er wordt samengewerkt op basis van gelijkwaardigheid. Beide partijen hebben elkaar iets te bieden, zo leert de ervaring. Bij de verdere intensivering van de samenwerking willen wij deze cultuur van samenwerking graag vasthouden. In het vervolg op die samenwerking is in het verband van het Vuilafvoerbedrijf Duin- en Bollenstreek de vraag voorgelegd op welke onderwerpen de zes gemeenten met elkaar zouden kunnen samenwerken. Uit dat initiatief is de samenwerking tussen de gemeenten Teylingen, Katwijk en Noordwijk op het gebied van openbare werken geboren, de zogeheten TKNsamenwerking. Sinds begin 2012 zijn 38 projecten opgepakt, waarvan er 33 zijn gerealiseerd. Vier projecten zijn doorgeschoven naar 2014 en 1 is overgegaan naar de veiligheidsregio. Samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk 17

20 7. Samenwerking op de 36 afspraken van het Valentijnsberaad De vijf gemeenten uit de Bollenstreek hebben op 14 februari 2013 in een gezamenlijke bijeenkomst gesproken over de strategische agenda van streek. Het betreft veiligheid en openbare orde, het sociale domein, economische zaken, ruimtelijke ordening en infrastructuur. Tijdens gelijktijdige vergaderingen op vier april 2013 hebben de vijf gemeenteraden van Hillegom, Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout en Teylingen deze afspraken bekrachtigd. De gemeenteraad van Katwijk heeft tijdens zijn vergadering op vier april 2013 zijn interesse getoond voor samenwerking op deze terreinen met de andere gemeenten in de Duin- en Bollenstreek. Hieronder gaan we voor de 36 afspraken na op welke wijze Katwijk en Noordwijk in onderlinge samenwerking kunnen bijdragen aan de realisatie van die afspraken. Daartoe zijn de afspraken beoordeeld aan de hand van de volgende onderzoeksvragen. 1. Leent de afspraak zich voor samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk? 2. Zo ja, over welke vorm, type of niveau van samenwerking zou het dan moeten gaan? 3. Is er aanleiding om bij deze afspraak onderscheid te maken tussen wat lokaal blijft en wat wordt ondergebracht in de samenwerking? 4. Is er aanleiding om voor deze afspraak ook andere samenwerkingspartners te betrekken? Zo ja, welke partners en waarom. Zo nee, waarom niet? 5. Is er reden om de samenwerking op deze afspraak onder te brengen bij een al bestaand samenwerkingsverband? Zo ja, waarom en welk samenwerkingsverband betreft het; zo nee, waarom niet? 6. Wat zijn de structurele financiële gevolgen van de samenwerking voor resp. Katwijk en Noordwijk? 7. Wat zijn de structurele financiële gevolgen bij samenwerking met meer partners? 8. Zijn er organisatorische consequenties verbonden aan de samenwerking tussen Katwijk en Noordwijk en eventuele andere partners? Zo ja, welke precies en waarom? Welke organisatievorm wordt voorgesteld? Zo nee, waarom niet? Winst van samenwerking Samenwerking kan op verschillende manieren winst opleveren. De soort winst kan worden ontleend aan de criteria voor samenwerking, zoals genoemd in hoofdstuk 4. A. Door samenwerking kan beter worden ingespeeld op maatschappelijke ontwikkelingen die de gemeentegrenzen overstijgen. B. Door samenwerking kan het beoogde effect of product beter worden bereikt (effectiviteit) of kan een hogere ambitie worden gerealiseerd. C. Door samenwerking kan een hogere kwaliteit van het product worden bereikt. D. Door samenwerking kan goedkoper worden geproduceerd (efficiency). E. Door samenwerking kan de kwetsbaarheid van de productie worden verkleind. F. Door samenwerking kunnen risico s beter worden gespreid. G. Samenwerking wordt geëist door een hogere overheid. De winst van samenwerking is groter naarmate de vorm van samenwerking intensiever is. In hoofdstuk 5 zijn de volgende vormen van samenwerking als mogelijkheden genoemd. 1. Informatie uitwisselen en kennisdelen 2. Uitwisseling medewerkers/achterwacht 3. Gezamenlijke inkoop 4. Afstemmen of harmoniseren van de ondersteunende processen 5. Afstemmen of harmoniseren van werkwijzen 6. Afstemmen van beleid 7. Gezamenlijk produceren in een gemeenschappelijk organisatieonderdeel door middel van een dienstverleningsovereenkomst (DVO) 1 Waar in de tabel gesproken wordt over de vijf gemeenten van de Duin- en Bollenstreek, wordt bedoeld de vijf gemeenten van de Bollenstreek. De Duin- en Bollenstreek bestaat uit de vijf gemeenten van de Bollenstreek plus Katwijk. 18