Sterk Bestuur in de regio Rivierenland

Transcriptie

1 Sterk Bestuur in de regio Rivierenland Voorlopige aanbevelingen van de adviescommissie aan Gemeenten in de regio Rivierenland De regio Rivierenland De provincie Gelderland De VNG Gelderland

2 Regiorapport Regio Rivierenland Waarnemingen van de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland. Bestemd voor: - gemeenten in de regio Rivierenland; - Provincie Gelderland; - de Vereniging Nederlandse Gemeenten, afdeling Gelderland. Voor de regio Rivierenland is een concept regionaal rapport opgesteld. Deze voorlopige versie is beperkt tot de waarnemingen die de adviescommissie heeft gedaan in de gesprekken met de gemeenten en vormde de input voor de tweede regiobijeenkomst op 8 april Na deze regiobijeenkomst met de gemeenten heeft de adviescommissie conclusies getrokken en aanbevelingen opgesteld. In dit rapport treft u die aan. Na afronding van het project Sterk Bestuur in Gelderland zal de adviescommissie een eindrapport opstellen gericht op de hele provincie Gelderland. Mogelijk zal in deze afrondende fase ook nog opnieuw gekeken worden naar de gemeenten aan de randen van de diverse regio s, omdat de situatie in aangrenzende regio s wellicht leidt tot aanvullende inzichten Dit rapport wordt opgesteld in drie fasen: Fase 1: deskresearch en waarnemingen van de 24 november 2014 adviescommissie bespreken in regiobijeenkomst Fase 1a: tweede regiobijeenkomst, stellingen 8 april 2014 bespreken Fase 2: aanvullingen met een advies van de april 2015 adviescommissie Na afloop regiobijeenkomst Fase 3: definitief advies van de adviescommissie mei 2015 Na onderzoek in alle regio s 1

3 Voorwoord Als gevolg van allerlei ontwikkelingen in het openbaar bestuur, waaronder de decentralisaties van taken in het sociaal domein, komt er veel op de gemeenten af. De opgaven waarvoor zij komen te staan zijn bijzonder groot. Als gevolg hiervan wordt er nu en in de toekomst een sterk beroep gedaan op de bestuurskracht van gemeenten. De Gelderse gemeenten, de VNG afdeling Gelderland en de provincie Gelderland onderzoeken in 2014 en 2015 gezamenlijk het vermogen van gemeenten om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. Het onderzoek resulteert in aanbevelingen aan gemeenten en provincie voor het bevorderen van een sterk en toekomstbestendig bestuur in Gelderland. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland voert, ondersteund door adviesbureau BMC en in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland, gesprekken met vertegenwoordigers van gemeenten in de provincie Gelderland. Aansluitend heeft er op 24 november 2014 een regiobijeenkomst plaatsgevonden, die tot veel onrust heeft geleid. In vervolg daarop hebben er diverse aanvullende gesprekken plaatsgehad, onder meer met het bestuur van de Regio Rivierenland en hebben de gemeenten de gelegenheid gekregen om een reactie te geven op de gemeentescan. Al deze informatie is verwerkt in dit rapport. Dit heeft geleid tot een helder beeld van deze regio. De tweede regiobijeenkomst op 8 april 2014 is een constructieve bijeenkomst geweest waarbij de gemeenten in een open sfeer met de adviescommissie hebben gesproken. Helaas hebben de gemeenteraden van West Maas en Waal en van Culemborg bij motie besloten om niet aan deze bijeenkomst deel te nemen. Naast de adviescommissie is er een klankbordgroep ingesteld met vertegenwoordigers van ondernemers, onderwijs en overige maatschappelijke organisaties. De klankbordgroep heeft aan de voorkant van het proces een advies uitgebracht met opvattingen, vervat in een document getiteld Visie en kader. Dit kader is gebruikt in de gesprekken met de gemeenten. Aansluitend is er door de klankbordgroep een notitie opgesteld met de bevindingen van de klankbordgroep. Ten slotte heeft de adviescommissie in de slotbijeenkomst over de conclusies en aanbevelingen dankbaar gebruikgemaakt van de opvattingen van de klankbordgroep. Met name de articulatie van de eisen die ondernemers en maatschappelijke organisaties stellen aan het functioneren van het openbaar bestuur hebben het inzicht van de adviescommissie verdiept. De adviescommissie heeft per gemeente een beknopte analyse van kansen en ontwikkelingen opgesteld. Deze geeft inzicht in de mogelijkheden, beperkingen en inspanningen van gemeenten om actief bij te dragen aan een sterke samenwerking en uitvoering van programma s in de regio. De adviescommissie heeft in de vele gesprekken veel betrokkenheid ervaren. De adviescommissie bedankt de raadsleden, gemeentebestuurders en MT-leden voor hun bevlogenheid om de regio en de provincie nog sterker te maken. Namens de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, de voorzitter, mr. G.J. (Fred) de Graaf 2

4 Inhoudsopgave VOORWOORD 1 Inleiding 2 Kader voor Sterk Bestuur 3 Regio Rivierenland in vogelvlucht 4 Waarnemingen van de adviescommissie 5 Aanbevelingen van de adviescommissie BIJLAGEN 3

5 Figuur 1 Activiteiten en producten project Sterk Bestuur Gelderland 4

6 1. Inleiding Met het project Sterk Bestuur in Gelderland willen de provincie Gelderland en VNG-afdeling Gelderland werken aan behoud en versterking van de bestuurskracht en toekomstbestendigheid van gemeenten en regio s in de provincie. Het project Sterk Bestuur in Gelderland heeft de volgende doelen: het bevorderen van een krachtig lokaal bestuur en krachtige regio s in Gelderland; het bieden van houvast en het stimuleren van discussie, afwegingen en besluitvorming over duurzame bestuurskracht in relatie tot een toenemend takenpakket bij gemeenten en provincie. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft voor haar reflectie iedere gemeente in de regio Rivierenland bezocht en gesproken met (vertegenwoordigers van) gemeenteraden, colleges van B&W en managementteams (MT s). In het project laat de adviescommissie zich ook bijstaan door de Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland. Deze klankbordgroep vertegenwoordigt de overheid, ondernemers en overige maatschappelijke organisaties, waaronder het onderwijs in Gelderland. De adviescommissie heeft de volgende activiteiten ondernomen om tot haar advies te komen (zie figuur 1): 1. Uitvoeren van deskresearch: Op basis van door gemeenten aangeleverde documenten en openbare bronnen (zoals websites en mediaberichten) is er een globaal overzicht gemaakt van een aantal aspecten van de bestuurskracht van de desbetreffende gemeente (financiële situatie, interactie met de bevolking, visie en strategisch vermogen, samenwerking). De resultaten van de deskresearch zijn in conceptvorm voorgelegd aan de gemeente voor eventuele opmerkingen en aanvullingen. 2. Uitvoeren van zelfanalyse door gemeente. Op basis van een digitale vragenlijst heeft er een zelfanalyse plaatsgevonden door de gemeenten, vaak vastgesteld door het college en soms ook door de raad en het college. 3. Gesprekken voeren met college, (een delegatie van de) raad en het MT van de gemeenten. Deze gesprekken gingen onder meer over bestuurlijke stabiliteit en een gezonde financiële positie, het vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering, decentralisatieopgaven, samenwerking in de regio en interactie met de bevolking. 4. Reflecteren op de kansen-en-ontwikkelanalyse door de gemeente(secretarissen). De bevindingen van de analyse zijn gepresenteerd in een kansen-en-ontwikkelanalyse per gemeente, die voor eventuele opmerkingen en aanvullingen is voorgelegd aan de gemeente en is aangepast als ze feitelijke onjuistheden bevatte. 5. Gesprekken voeren met het dagelijks bestuur van de regio s, de regiosecretarissen en representanten van maatschappelijke organisaties in de provincie. 5

7 2. Kader voor Sterk Bestuur De Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van het Gelderse bedrijfsleven, kennisinstituten, maatschappelijke instellingen en vertegenwoordigers van de VNG, heeft zich gebogen over de basisvoorwaarden waaraan gemeenten moeten voldoen om de toekomstige maatschappelijke en bestuurlijke opgaven aan te kunnen. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft mede op basis hiervan een beoordelingskader ontwikkeld waarmee uitspraken kunnen worden gedaan over de (veer)kracht van Gelderse gemeenten. 2.1 Sterk bestuur: huis op orde en veranderkracht Zoals de klankbordgroep schrijft, waarborgt een bestuurskrachtige gemeente via effectieve cocreatie de gewenste effecten voor de maatschappelijke opgaven. Het is daarin de vraag hoe het openbaar bestuur de macro-ontwikkelingen naar zich toe weet te trekken en dit is de overkoepelende opgave daarin een verbinding weet te leggen met het maatschappelijke veld. Overigens is de gemeente hierin niet de enige uitvoerder; inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden spelen hierin allemaal een rol. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Om dat te bereiken acht de klankbordgroep het van belang dat er focus ligt op de economische krachten in de regio, zodat de sterkte van Gelderland goed wordt benut. Daarbij gaat het er nadrukkelijk om vooral te zoeken naar de kansen, waaronder groei-initiatieven van inwoners. Een sterk bestuur heeft het vermogen om de zaken in eigen huis goed op orde te hebben. Gemeenten moeten ook in minder gunstige omstandigheden adequaat kunnen functioneren. Zij moeten actief bijdragen aan het oppakken van bovenlokale vraagstukken en dienen een zodanige financiële spankracht te organiseren dat schommelingen in het inkomsten- en uitgavenpatroon kunnen worden opgevangen. Het middellange- en het langetermijnperspectief zijn hierin ook van belang. Wij verwachten dat het gemeentebestuur en zijn ambtelijke organisatie in staat zijn om te participeren in netwerken, de kosten te minimaliseren, de infrastructuur te versterken en de regionale economie te vertalen naar lokaal niveau. Overigens zijn wij van mening dat de grootte van een gemeente niet bepalend is voor de bestuurskracht. Die gaat immers om het slim schakelen en verbinden. Het gaat om de bewustwording dat gemeenten over de gemeentelijke en bestuurlijke grenzen heen kijken voor kansen en oplossingen, het innoveren in een netwerksamenleving. In zichzelf gekeerde gemeenten zijn hiertoe niet in staat. Sterk bestuur vraagt om veranderingen in houding en gedrag, lef en inspirerend leiderschap. Het vraagt ook om het zien van kansrijke (economische) ontwikkelingen en die te stimuleren en te faciliteren. Dit kan een worsteling opleveren. Er is veel veranderkracht voor nodig om op sommige momenten bestaande sturingsmechanismen los te laten en te kijken naar andere mogelijkheden. In het nastreven van maatschappelijke effecten streeft het bestuur legitimiteit na, zowel in het vervullen van de democratische legitimiteit als in het vervullen van een legitieme rol richting de samenwerkingspartners. De kern van het bestuurlijk profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente: bestuurlijke stabiliteit; de organisatie kwalitatief en kwantitatief op orde; een gezonde financiële positie. 6

8 2.2 Samenleving, context, strategie en samenwerking Internationalisering, informatisering, bezuinigingen, dure grondposities van de gemeenten, specialisering en demografische ontwikkelingen zijn ook voelbaar in Gelderland. Deze ontwikkelingen bepalen de context en hebben hun weerslag op de inwoners en daarmee ook op het openbaar bestuur. Dit project Sterk Bestuur in Gelderland brengt het vermogen van gemeenten in beeld om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. In figuur 2 is dat schematisch verbeeld. Figuur 2 Sterk bestuur in relatie tot veranderingen en samenwerking Een sterk bestuur gaat op een goede manier om met de ontwikkelingen en betrekt hierbij de verwachtingen van de samenleving (de maatschappij van morgen ). Dit biedt kansen om de maatschappelijke opgaven in gezamenlijkheid op te pakken om het gewenste maatschappelijke effect te bereiken. De gemeente dient dan verbinding te maken met de inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Een sterk bestuur is geen doel op zich, maar een verbindend instrument om resultaten te bereiken in een veranderende omgeving. Een sterk bestuur laat zich leiden door een heldere strategie ( een inspirerende visie ). Gemeenten zoeken hiertoe vele vormen van samenwerking, met andere gemeenten gezamenlijk of in regioverband en met andere partners. Gelderland telt 56 gemeenten en zeven regio s (de regio s Arnhem en Nijmegen zijn afzonderlijk belicht). Een regio bestaat uit de samenwerking van een aantal gemeenten. Dit kan een samenwerking op één of meer thema s of domeinen zijn. De interbestuurlijke samenwerking kent diverse vormen, variërend van het projectgewijs gezamenlijk ontwikkelen van beleid tot een clustering van de organisaties van buurgemeenten in één gemeenschappelijke werkorganisatie. Deze samenwerking kan betrekking hebben op strategische, tactische en operationele zaken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Tactische samenwerking ten aanzien van beleidsvorming en - uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Operationele samenwerking ten aanzien van bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 2.3 Intergemeentelijke samenwerking op vele domeinen Intergemeentelijke samenwerking betreft bijvoorbeeld samenwerking gericht op scholing en werk. Om innovatie te stimuleren en te faciliteren moeten we over bestaande (gemeentelijke) grenzen heen kijken. Versterking van de regio en haar topclusters en bevorderen van een gezond leefklimaat en vitaliteit van de bevolking vormt het uitgangspunt. Innovaties in de netwerksamenwerking moeten het gewenste maatschappelijk effect vergroten. Het gaat om samenwerking tussen ondernemers, onderwijs, instituten en overheden bij gezamenlijke programma s. Een belangrijk onderwerp is het arbeidsmarktbeleid. Voldoende goed opgeleid personeel is een belangrijke economische waarde. De beschikbaarheid van onderwijsvoorzieningen hangt ermee samen. 7

9 Samenwerking bij de (nieuwe) sociale decentralisatieopgaven is een aandachtspunt. Deze transities worden veelal verkokerd (per werksoort/ deelterrein) aangepakt. Samenwerking tussen gemeenten op het gebied van jeugdzorg, participatie en AWBZ/Wmo is noodzakelijk. Ook ten aanzien van voorzieningen (onderwijs, sport, cultuur) is samenwerking tussen gemeenten nodig om onderscheidend te kunnen zijn en voldoende draagvlak te verkrijgen. De samenwerkingsvormen kunnen verschillen in de Gelderse regio s; de Gelderse oplossingen kunnen verschillen van aanpakken elders. Industriële vooruitgang, economische ontwikkeling en kennisontwikkeling in Food, Health, Energie, Toerisme en Recreatie, Milieu en Maakindustrie zijn de belangrijke economische sectoren van Gelderland. Juist door te versterken kan Gelderland excelleren op deze topclusters. Dit kan door, overigens ook onderling, verbindingen te leggen. Dit versterkt de economie en het vestigingsklimaat in deze provincie. Deze economische trekkrachten zullen aansluiten op de lokale plannen en deze versterken. Het openbaar bestuur moet zich juist richten op duurzame groei en ontwikkeling in plaats van op de economische crisis, demografische krimp en bezuinigingen. Door het stimuleren van groei-initiatieven vanuit inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties ontstaan innovatie en nieuwe ontwikkelingen. Afstemming (kwalitatief en kwantitatief) van de woningvoorraad en bedrijventerreinen, herstructurering van bedrijventerreinen, bereikbaarheid en mobiliteit en voorzieningen zijn eveneens onderwerpen van de economische en ruimtelijke samenwerking. Om schaalvoordelen te verkrijgen hebben sommige gemeenten onderdelen van hun diensten gericht op dienstverlening en burgerzaken ondergebracht in samenwerkingsverbanden. Het gaat om zaken als financiën, informatisering en automatisering, personeel en organisatie. Ook is er een intensieve samenwerking op het terrein van uitkeringen (intergemeentelijke sociale diensten) en op het terrein van belastingen. Ook voor handhaving is gezamenlijk optrekken gebruikelijk en voor de wijze waarop uitbesteding van taken heeft plaatsgevonden. 2.4 Resume De adviescommssie volgt de opvatting van de klankbordgroep dat landelijke en regionale ontwikkelingen hoge eisen stellen aan bestuurskracht van gemeenten. Gekozen vormen van samenwerking beperken zich niet tot een eenmaal gedefinieerde regio en bevinden zich ook niet allemaal op hetzelfde niveau. Dat vraagt van gemeenten dat zij schakelen tussen de verschillende schaalniveaus, tussen verschillende rollen en tussen verschillende speelvelden. In de keuze voor een samenwerkingsvorm dienen daarom slimme en concrete keuzes te worden gemaakt. De volgende factoren zijn gebruikt als indicatoren van sterk bestuur : 1. Zaken in huis moeten goed op orde zijn: financiën, uitvoeringsen verbindingskracht 2. Inspirerend leiderschap en veranderkracht 3. Vervullen van een legitieme rol 4. Focus op economische krachten in de regio, naast de transitie van de drie decentralisaties in het sociaal domein 5. Nadruk op meer kwaliteit en niet op minder 6. Innoveren in een netwerksamenwerking 7. Slimme samenwerking 8

10 9

11 3. Regio Rivierenland in vogelvlucht 3.1 Tien gemeenten en vijf gemeenteclusters gesitueerd Regio Rivierenland is een samenwerkingsverband van tien gemeenten in de Betuwe en de Bommelerwaard, te weten: Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Druten behoort niet tot deze regio, maar werkt op onderdelen met een aantal Rivierenlandse gemeenten samen in het samenwerkingsverband Regio Rivierenland. De regio is de optelsom van de Tielerwaard, de Culemborgerwaard, de Betuwe, de Bommelerwaard en het westen van het Land van Maas en Waal. De regio strekt zich uit van het Rijk van Nijmegen in het oosten tot de Zuid-Hollandse stad Gorinchem in het westen en van de Rijn/Lek in het noorden tot de Maas in het Zuiden. Het gebied wordt doorsneden door de rivieren de Linge en de Waal. Het werkgebied van Regio Rivierenland ligt in de punt van de provincie Gelderland en raakt drie provinciale grenzen, te weten: Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht. Er zijn veel relaties met steden als Gorinchem, Utrecht en Den Bosch. De regio wordt doorsneden door wegen, spoorlijnen en rivieren. De A2 en de A15 vormen letterlijk het kruispunt van wegen in het Rivierenland, maar ook de A27 en de A50 zijn aan de grenzen van het gebied belangrijke uitvalswegen. Via het spoor, met daarin het knooppunt Geldermalsen, verbindt de regio zich met de steden Utrecht, Den Bosch, Arnhem, Nijmegen en Gorinchem. Op de agenda staat het behoud van de directe verbinding tussen Tiel en Arnhem en de ontwikkeling van de A15-corridor inclusief de gebiedsontwikkeling op deze as. Van oudsher zorgen de rivieren voor verbinding tussen de gemeenten, maar deze zorgen ook voor een scheiding. 3.2 Meer dan inwoners, maar geen centrumgemeente Van de tien gemeenten telt Tiel de meeste inwoners. Lingewaal en Neerijnen zijn de kleinste gemeenten. De overige gemeenten hebben tot inwoners. De bevolking neemt nog steeds toe; het aantal inwoners zal zich echter binnen afzienbare tijd stabiliseren. Er zijn relatief weinig jongvolwassenen en ouderen. In onderstaande tabel is de informatie over de inwoners en de oppervlakte van de gemeenten weergegeven. Gemeente Oppervlakte Inwoners Buren 142,92 km² Culemborg 31,14 km² Geldermalsen 101,73 km² Lingewaal 54,49 km² Maasdriel 75,46 km² Neder-Betuwe 68,16 km² Neerijnen 72,90 km² Tiel 34,81 km² West Maas en Waal 85,21 km² Zaltbommel 89,04 km² Totaal 755,86 km² De regio heeft geen centrumgemeente met aanbod dat toereikend is voor de regio. Wel zijn er drie gemeenten die met hun voorzieningen ook wat sterker gericht zijn op de omliggende gemeenten, namelijk Zaltbommel, Culemborg en Tiel, met elk een centrum. Tiel heeft de kenmerken van een centrumgemeente qua voorzieningen. De inwoners, en daaropvolgend de gemeenten in de regio, hebben een sterke oriëntatie op de steden buiten de regio. Hierdoor kent de regio een sterke, maar qua richting versnipperde externe oriëntatie. Mede door de ligging van de regio is bovendien de druk op de commerciële en maatschappelijke voorzieningen groot. Dit leidt tot omvangrijke ingaande en uitgaande stromen van consumenten, bezoekers en pendelaars. 10

12 3.3 Ruimtelijk-economische aspecten Typering De gemeenten zoeken naar een evenwicht: een balans tussen koesteren, vernieuwen en benutten. Daarin wil de regio behouden wat de moeite waard is, namelijk het groene, open gebied omzoomd door rivieren. Er is relatief veel werkgelegenheid in de agrarische sector. Andere belangrijke sectoren zijn industrie, transport, toerisme & recreatie en dienstverlening. Van de banen in de regio wordt 76% bezet door mensen die in de regio wonen. De inkomende pendel (ca personen) is vooral afkomstig uit Noord-Brabant (7.000), Arnhem-Nijmegen (6.600), Utrecht (4.500) en Zuid-Holland (4.100). Circa inwoners van de regio werken buiten de regio, vooral in Utrecht, Zuid-Holland, de FoodValley en Nijmegen. Er zijn geen cijfers van de uitgaande pendel naar Noord-Brabant (PWE, 2011). Innovaties van ondernemers vinden plaats op het grensvlak van sectoren. Bijvoorbeeld tussen zorg, toerisme en landschap (wellnesscomplexen) of tussen agro, toerisme en recreatie (ontwikkeling van landgoederen). Opgaven De doortrekking van de A15 brengt een gebiedsontwikkeling met zich mee die de economische structuur versterkt. Dit levert de regio en de gemeenten betere economische perspectieven. De economische ontwikkeling combineert goed met de reeds aanwezige ontwikkelingen in de agrarische sector. Het samenwerkingsverband Regio Rivierenland heeft drie majeure ambities op het terrein van de economische ontwikkeling. Dit is in de eerste plaats de Logistieke Hotspot Rivierenland. Deze zet in op het aantrekken van bedrijven van buiten de regio naar het rivierengebied. Op die manier ontstaat meer werkgelegenheid en ontstaan er meer mogelijkheden voor al gevestigde bedrijven in de regio om zaken te doen. Ondernemers geven zelf aan dat het goed zou zijn als er ergens in de buurt een mogelijkheid is om containers over te slaan naar het spoor. Een tweede economische ontwikkeling heeft betrekking op de agrarische sector. Greenport Gelderland is de organisatievorm die als doel heeft het versterken van de agribusiness in de regio. Gemeenten, ondernemers, provincie en andere maatschappelijke partners werken samen aan allerlei projecten in pacten die hiervoor moeten zorgen. Eén van de onderwerpen waaraan wordt gewerkt is een goede aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in deze sector. Tot slot bestaat er een ambitie gericht op recreatie en toerisme (een speerpunt uit de regionale visie Verrassend Rivierenland, waard om bij stil te staan ). Stimuleren en behoud van bestaande sectoren, met als uitgangspunten de ontwikkeling van kwaliteit, duurzaamheid en selectiviteit. Met dat laatste wordt beoogd dat sectoren en bedrijven die niet alleen de economie versterken maar tegelijkertijd ook bijdragen aan de sociale en maatschappelijke kwaliteit van het rivierengebied langjarig de ruimte krijgen. Goede landschappelijke en ruimtelijke inpassing van bestaande en nieuwe bedrijvigheid. Aantrekken van bedrijven die passen bij de aard en schaal van het rivierengebied. Samenwerking Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Veiligheidsregio Buren, Culemborg, Geldermalsen, Gelderland-Zuid Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Regionaal Bureau Toerisme Omgevingsdienst Rivierenland (ODR) Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. 11

13 3.4 Scholing/werk Typering: De arbeidsmarkt is dynamisch; veel mensen die in de regio wonen werken buiten de regio. Veel mensen van buiten de regio werken in Rivierenland. De werkloosheid in de regio is lager dan in Nederland gemiddeld. Opgaven: implementatie van de Participatiewet 1 ; toename van de welvaart ofwel het Bruto Regionaal Product; toename van de bestedingen door inwoners en bezoekers; toename van de investeringen door bestaande bedrijven; afname van de uitgaande pendel en werkloosheid door een toename van de werkgelegenheid passend bij het opleidingsniveau van de beroepsbevolking; Samenwerking: Men wil de realisatie van de doelen vanuit Regio Rivierenland faciliteren en hier gezamenlijk met de volgende partners vorm aan geven: de tien gemeenten en de gemeente Druten, provincie Gelderland, Rijksoverheid, Kamer van Koophandel, MKB, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen/stichtingen. Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Lander: werk en integratie Buren, Culemborg, Geldermalsen, (het voornemen is om Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel de sociale diensten en het en Zaltbommel. WSW-bedrijf per te laten fuseren in een GR: Werkzaak. 3.5 Decentralisaties Typering: De drie decentralisaties op het sociaal domein nemen een belangrijke plaats in op de sociaal-maatschappelijke agenda: Implementatie van de Participatiewet; decentralisatie jeugdzorg, decentralisatie AWBZ/Wmo. Opgaven: De decentralisaties hebben een grote impact op de gemeentelijke organisaties. De budgetten in het sociaal domein gaan een groot deel van de gemeentelijke begroting uitmaken. De ambities zijn hoog en het uiteindelijke doel is dat de gemeente de regie voert op het tot stand komen van een integraal aanbod. Dit wordt gesymboliseerd door de uitspraak: één gezin, één budget, één plan. De hoofdlijn is dat gemeenten het dichtst bij de inwoners zitten en deze zorg effectiever, met minder bureaucratie en goedkoper kunnen leveren. Vanwege deze redenering is er een grote financiële taakstelling aan de decentralisatie gekoppeld. Het kabinet neemt een aantal maatregelen zodat gemeenten hun nieuwe taken goed kunnen uitvoeren, zoals: Minder regeldruk voor inwoners. De regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn. Inwoners met ingewikkelde problemen kunnen terecht bij één aanspreekpunt. De geldstromen aan gemeenten voor de taken in het sociaal domein worden eenvoudiger en eenduidiger ingericht. Gemeenten krijgen uiteindelijk één budget om de participatie in de maatschappij te bevorderen. Besteding van en verantwoording over dit budget wordt zo voor gemeenten overzichtelijker. Samenwerking Gemeenten zullen het merendeel van deze taken op lokaal niveau uitvoeren. Daarvoor werken gemeenten op bestuurlijk, ambtelijk en financieel gebied samen. Op die wijze kunnen gemeenten hun nieuwe verantwoordelijkheden adequaat invullen en hun taken goed uitvoeren. Enkele taken in het sociaal domein, met name in de jeugdhulp, zullen (boven)regionaal worden opgepakt. De implementatie van de Participatiewet vindt in samenwerking tussen de gemeenten plaats. Hiervoor is een programma ingericht waarin de regionale arbeidsmarkt centraal staat. 1 Zie ook de volgende paragraaf over de decentralisaties in het sociaal domein. 12

14 Vanaf 2005 is het regionale arbeidsmarktbeleid in de regio vooral bekend door de brede samenwerking in het POA RAAK. Dit is de organisatievorm van onderwijs en arbeidsmarkt waarin de regiogemeenten, VNO-NCW, ROC Rivor, Lander en het UWV Werkbedrijf participeren. De nieuwe wetgeving en de bezuiniging versterken de behoefte aan deze samenwerking. De gemeenten hebben als centrale opgave het eigen probleemoplossend vermogen van de samenleving te vergroten. Hierbij spelen de decentralisaties van Jeugd en AWBZ een belangrijke rol. De samenwerkende gemeenten in het rivierengebied pakken deze opgaven in gezamenlijkheid op. Het samenwerkingsverband Regio Rivierenland staat in die decentralisaties op afstand. Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Gemeenten in Buren, Culemborg, Geldermalsen, Rivierenland Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, voor de decentralisaties Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. GGD Gelderland-Zuid Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel en Zaltbommel. Opgaven De gemeenten in de regio hebben de afgelopen jaren fors moeten inkrimpen op de formatie. Als gevolg hiervan is de kwetsbaarheid vergroot, dreigt de kwaliteit, met name bij de kleine gemeenten, onder het gewenste niveau te zakken en zijn kosten relatief nog hoog, omdat er niet altijd een efficiënte inzet van de beperkte capaciteit plaatsvindt. Voor het samenwerkingsverband Regio Rivierenland ligt hier dan ook een opgave, namelijk het versterken van de 3 K s. De duale taakstelling (hiermee bedoelen we zowel de verantwoordelijkheden in de operationele sfeer als voor de strategische agenda) van het samenwerkingsverband Regio Rivierenland stond de afgelopen jaren ter discussie. Inmiddels is deze discussie afgerond met de besluitvorming in het najaar van 2014 over de nieuwe bestuurlijke samenwerkingsstructuur en is er een groot draagvlak om met de focus op beleidsmatig en strategisch niveau samen te werken. 3.6 Bedrijfsvoering en dienstverlening Typering Regio Rivierenland biedt contractgestuurde dienstverlening aan. Hiermee vervult de regio specialistische en uitvoerende functies. De gemeenten beslissen zelf van welke diensten zij gebruik willen maken en in welke mate. De contractgestuurde dienstverlening heeft betrekking op de volgende onderwerpen: Inkoopbureau Leerplicht Regionaal Meldpunt Voortijdig Schoolverlaten (RMC) Milieu Sociale Recherche 13

15 Samenwerking Bestaande samenwerking binnen het samenwerkingsverband Regio Rivierenland via contractgestuurde dienstverlening Dienstverlening Deelnemende gemeenten Avri: afval- en grondstoffeninzameling Inkoopbureau Leerplicht Regionaal Meldpunt Voortijdig Schoolverlaten (RMC) Sociale Recherche Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Neder- Betuwe, Neerijnen, West Maas en Waal en Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Daarnaast kent Regio Rivierenland nog een aantal samenwerkingen: In het samenwerkingsverband West-Betuwe werken de gemeenten Culemborg, Geldermalsen en Tiel sinds begin 2014 samen op het gebied van onder andere automatisering en ICT, administratie en personeelsbeleid. Er is ambtelijke samenwerking tussen Zaltbommel en Maasdriel. DVO Sociale Zaken, waarin Tiel de uitvoering verzorgt voor Neerijnen en West Maas en Waal. Onderzoek naar samenwerking van Buren met Neder-Betuwe op het vlak van de WWB-taken heeft geleid tot de beslissing van beide gemeenteraden dat deze taken door Buren zullen worden uitgevoerd. 14

16 4. Waarnemingen van de adviescommissie 4.1 Gemeenten in beweging; trage regionale samenwerking In dit hoofdstuk volstaan we in deze fase met de eerste waarnemingen en mogelijke verbeterpunten. Na de tweede regiobijeenkomst en na bespreking in de adviescommissie zal er een nadere uitwerking plaatsvinden in conclusies en aanbevelingen. Het valt de adviescommissie op dat de gemeenten veelal zelf het onderwerp herindeling ter sprake brengen in de gesprekken. De discussies daarover kosten veel energie en vaak is er de roep om meer sturing door de provincie op dit vraagstuk. De sense of urgency voor samenwerking is in het algemeen laag en op strategisch niveau bij veel gemeenten zelfs afwezig. Een strategie voor de lange termijn wordt in veel gemeenten gemist. Als gevolg daarvan kost samenwerking veel inspanning en zijn de resultaten beperkt. Een punt van aandacht is dat alle gemeenten de afgelopen jaren een forse reductie van hun formatie hebben moeten realiseren. De adviescommissie constateert dat de grenzen voor de ambtelijke organisaties van grote en kleine gemeenten zijn bereikt. Voor kleine gemeenten geldt bovendien dat de kwetsbaarheid vanwege de vele eenpitters in de organisatie groot is. Deze capaciteitsproblemen gelden niet alleen voor uitvoerende taken, maar ook (en vooral) voor de beleidsadvisering aan het college. De ambities van colleges en raden reiken veelal hoger dan realistisch is voor de ambtelijke organisatie. De bezuinigingen trekken dus een zware wissel op de spankracht van de ambtelijke organisaties. Vanuit de drie K s (Kwaliteit, Kwetsbaarheid, Kosten) hebben alle gemeentelijke organisaties belang bij schaalvergroting. Vrijwel alle gemeenten zijn dan ook in overleg met hun buren over operationele samenwerking (bedrijfsvoering). Daarbij valt op dat colleges de neiging hebben om zich intensief te bemoeien met hoe bedrijfsvoeringstaken al dan niet in samenwerking worden uitgevoerd. De bestuurlijke drukte maakt dat de initiatieven voor samenwerking niet altijd als productief worden ervaren. Ook valt op dat operationele samenwerking na een lange voorbereidingstijd bij vele gemeenten alsnog niet wordt gerealiseerd vanwege (onnodige?) sentimenten bij vooral de gemeenteraden. 4.2 Versterken samenwerkingtraditie De lange samenwerkingstraditie verandert Regio Rivierenland kent een lange samenwerkingstraditie. De adviescommissie constateert dat deze traditie de laatste jaren aan veranderingen onderhevig is. Regio Rivierenland heeft in 2010 een nieuwe koers ingezet met Programmaraden, die in 2012 tot een evaluatieonderzoek heeft geleid. Sindsdien is er gezocht naar een nieuwe manier van samenwerken, met meer positie voor de raden en aandacht voor de democratische legitimiteit. De discussie is in 2014 afgerond met een zeer ruim meerderheidsbesluit over de nieuwe samenwerkingsstructuur, met de focus op drie speerpunten en op beleidsondersteuning. Daarnaast is het van belang dat deze identiteit wordt uitgedragen in de lobby en branding op ruimtelijk en economisch gebied. Zoektocht naar identiteit en governancestructuur heeft lang geduurd De samenwerking in Regio Rivierenland werd als moeizaam en door sommige gemeenten als slecht ervaren. De uitvoerende taken lopen weliswaar goed, maar de daadkracht op de strategische taken was onvoldoende. Deze constateringen hebben geleid tot de evaluatie in De samenwerking werd bemoeilijkt doordat de samenhang tussen de gemeenten werd gemist en gemeenten en inwoners verschillende oriëntaties hebben als het gaat om de stedelijke voorzieningen. Ook de cultuur van samenwerken was en is een belangrijk aandachtspunt. 15

17 Door de nieuwe manier van samenwerken en het standpunt dat is ingenomen om beleid en uitvoering in de organisatie van Regio Rivierenland te scheiden is er bij de gemeentebesturen nu vertrouwen in de verbetering van de onderlinge samenwerking. Ook de intensieve samenwerking die is ontstaan tussen de gemeenten op het sociaal domein en tussen enkele gemeenten in de bedrijfsvoering draagt hieraan bij. 4.3 Voorkomen van verdere fragmentatie Er is geen centrumgemeente, geen eenheid en samenhang in de regio Door het ontbreken van een duidelijke centrumgemeente of een duidelijk boegbeeld en het gebrek aan acceptatie om de regionale samenwerking meer gezicht te geven bestaat er geen eenheid. Samenwerken is ook resultaat boeken en deze successen vieren. Zolang de resultaten op strategisch niveau uitblijven en de structuurdiscussie blijft voortduren, is de volgende stap voor Regio Rivierenland nog niet in zicht. Bestaande samenwerkingsverbanden worden sterker Het gevolg is dat de samenwerking fragmenteert en andere gemeentelijke samenwerkingsverbanden in relevantie toenemen, zoals het samenwerkingsverband Tiel, Culemborg en Geldermalsen. In dit eerdergenoemde samenwerkingsverband werken de gemeenten Culemborg, Geldermalsen en Tiel sinds begin 2014 samen op het gebied van onder andere automatisering en ICT, administratie en personeelsbeleid. Het risico dreigt dat sommige gemeenten zonder samenwerkingspartner verweesd achterblijven. Voorbeelden daarvan zijn Maasdriel, Neerijnen en Lingewaal. Inmiddels zijn er ook bij andere gemeenten positieve ontwikkelingen. Zo voeren de gemeenteraden van Zaltbommel en Maasdriel met elkaar overleg over een nadere verkenning naar de langeretermijnpositionering van de Bommelerwaard op operationeel, tactisch en strategisch gebied. Recent hebben zij in een gezamenlijk raadsoverleg unaniem akkoord gegeven voor het uitwerken van plannen om nader met elkaar samen te werken. Ook het verkennende onderzoek door Lingewaal, Neerijnen en Geldermalsen naar drie mogelijke ontwikkelscenario s, te weten een geleidelijke ontwikkeling van toenemende samenwerking, een ambtelijke fusie of een bestuurlijke fusie, is een voorbeeld van de tendens tot het versterken van de samenwerking. Overigens hebben Tiel, Culemborg en Geldermalsen zich uitgesproken voor het openstellen van hun hiervoor genoemde bedrijfsvoeringssamenwerking voor ook de gemeenten Lingewaal en Neerijnen. De versterking van de strategische samenwerking op regionale schaal moet zich de komende tijd gaan bewijzen Versterking van deze gemeentelijke samenwerkingsverbanden is een goede ontwikkeling. Maar de adviescommissie blijft zorgen houden over de strategische verbinding op regionaal niveau. De nieuwe werkwijze en structuur van Regio Rivierenland zal zich nog moeten bewijzen. Voorkomen moet worden dat de economische potentie van het gebied zwaar onvoldoende benut blijft. Ruimtelijk-economische ontwikkeling in de A15-corridor geeft impuls Het gevaar bestaat dat de decentralisaties in het sociaal domein zo veel tijd en aandacht vragen van de ambtelijke organisatie en het gemeentebestuur (zowel raad als B&W) dat belangrijke strategische keuzes op andere terreinen in het gedrang komen. 4.4 Verminderen kwetsbaarheid door schaalvergroting Hoge werkdruk en kwetsbaarheid ambtelijke organisaties De ambtelijke organisaties van alle gemeenten kennen een hoge werkdrukbeleving. De organisaties zijn kwetsbaar in hun bedrijfsvoering en hebben op onderdelen ook capaciteitstekorten, zowel kwalitatief als kwantitatief. De kleine gemeenten zoeken de oplossing voor deze problemen in onderlinge samenwerking. Een bijvoorbeeld daarvan was de beoogde samenwerking tussen Neder-Betuwe, Buren en West Maas en Waal. De samenwerkingsplannen om de bedrijfsvoeringstaken samen uit te voeren zijn echter stopgezet. In december kwamen de gemeenten tot de conclusie dat er geen solide basis kan worden gevonden om de samenwerking op te bouwen. Hoe de gemeenten Neder-Betuwe en West Maas en Waal nu met de ontstane situatie omgaan is op dit moment onbekend. De adviescommissie constateert dat een aantal samenwerkingsverbanden nog onvoldoende in staat is om de beoogde versterking van de drie K s te realiseren. 16

18 4.5 Gemeenten en gemeenteclusters nader toegelicht Gemeenten regisseren, de regio faciliteert Regio Rivierenland is een bestuurlijke organisatie, gevormd door de tien gemeenten. De gemeenten hebben ervoor gekozen om Regio Rivierenland te positioneren als een ondersteunende en faciliterende organisatie. Het zijn de gemeenten waar het beleid wordt ontwikkeld en vastgesteld en de regio faciliteert dit proces. De discussie over de democratische legitimiteit werd versterkt doordat men in het verband Regio Rivierenland achtereenvolgens twee sterke diensten opschaalde naar een ander niveau. Allereerst de brandweer en per 1 juli 2013 ook de GGD Rivierenland. Daarnaast zijn de milieutaken ondergebracht bij de Omgevingsdienst Rivierenland. Lingewaal, Neerijnen en Geldermalsen zijn hun gezamenlijke koers aan het bepalen De urgentie voor de gemeente Neerijnen om de bestuurlijke robuustheid van de organisatie te verbeteren is hoog en daarom is deze gemeente in gesprek gegaan met Lingewaal en Geldermalsen om de samenwerking te intensiveren. Uit deze gesprekken bleek verder dat voor Neerijnen en Geldermalsen een bestuurlijke fusie een reëel scenario is. Lingewaal praat mee over een bestuurlijke fusie, maar de gemeente is op dit moment nog niet zover dat zij zich daaraan al helemaal wil committeren. Op dit moment loopt er een verkennend onderzoek door de drie gemeenten, onder leiding van de gemeentesecretaris van Lingewaal, naar de mogelijke fusie. Ook willen Neerijnen en Lingewaal toetreden tot de bestaande bedrijfsvoeringsorganisatie West-Betuwe (Culemborg, Geldermalsen, Tiel). De gemeenten Culemborg, Tiel en Geldermalsen hebben geen bezwaar tegen het toelaten van Lingewaal en Neerijnen. Wel denken Tiel en Culemborg dat een intensivering van de samenwerking tussen Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal veel operationele capaciteit en slagkracht zal vragen van de bedrijfsvoeringsorganisatie West-Betuwe. Zaltbommel hield alle opties open, maar een nieuwe toenadering naar Maasdriel lijkt aanstaande Maasdriel en Zaltbommel zijn langdurig met elkaar in gesprek over intensivering van hun samenwerkingsrelaties. Zij vormen geografisch een logische eenheid, genaamd de Bommelerwaard. Bommelerwaard kent een logische samenhang met en een oriëntatie van de bevolking op s-hertogenbosch. Daarmee zijn de operationele en tactische samenwerking Maasdriel-Zaltbommel dan wel de herindeling logisch. Strategische samenwerking in de regio Noordoost-Brabant kan een logische optie zijn. De gemeenteraden van Zaltbommel en Maasdriel voeren inmiddels met elkaar overleg over een nadere verkenning van de langeretermijnpositionering van de Bommelerwaard op operationeel, tactisch en strategisch gebied. De samenwerking met s-hertogenbosch en Gorinchem is logisch voor Zaltbommel, gezien het dagelijkse leefpatroon van de inwoners. s-hertogenbosch is de stad waar de meeste voorzieningen zijn gevestigd (winkelen, werken, ROC, hoger onderwijs, ziekenhuis, zorginstellingen). Desalniettemin blijft voor de gemeente het primaat voor samenwerking liggen bij Regio Rivierenland, zij het met die restrictie dat de gemeente zo veel mogelijk zelf het beleid wil blijven bepalen en slechts de uitvoering wil delegeren naar de regio. De samenwerking tussen Culemborg, Tiel en Geldermalsen zal beperkt blijven tot de operationele taken De samenwerking tussen deze drie gemeenten is, zoals hiervoor beschreven, in uitvoering. Een verbreding naar beleidsmatig niveau of tactisch en strategisch niveau ligt niet voor de hand. Culemborg participeert in verschillende samenwerkingsverbanden en heeft daarbij gekozen voor een focus op Rivierenland, met Geldermalsen en Tiel. Beleidsvorming en politiek-bestuurlijke kwesties blijft Culemborg zelf doen. De samenwerking op bedrijfsvoeringstaken ziet de gemeente dan ook niet als opmaat naar intensievere samenwerking op tactisch en/of strategisch niveau. De huidige samenwerking wordt ingegeven door kostenvoordelen en vermindering van de kwetsbaarheid. 17

19 5. Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie 5.1 Het algemene beeld De regio Rivierenland is een bijzonder karakteristiek gebied. De rivieren doorsnijden het land en vormen daarmee natuurlijke en culturele grenzen. De gemeentegrenzen zijn uiteraard belangrijk, maar voor het beeld van de regio is het beter om de regio te beschouwen als het gebied dat bestaat uit de Tielerwaard, de Culemborgerwaard, de Betuwe, de Bommelerwaard en het westen van het Land van Maas en Waal. Rivierenland grenst aan drie provincies, te weten: Zuid-Holland, Noord-Brabant en Utrecht. Bovendien is de oriëntatie van de bevolking ook divers; zo zijn er relaties met steden als Gorinchem, Nijmegen, Utrecht en Den Bosch. De culturele verschillen zijn groot en dat vertaalt zich in een kritische houding naar elkaar. Als gevolg daarvan is samenwerking in het verleden moeizaam tot stand gekomen, is er geen cultuur van samen vraagstukken oppakken en zijn de gemeenten niet snel geneigd om een collegagemeente een rol te gunnen. Dat uit zich onder meer in de discussie over het begrip centrumgemeente. De adviescommissie heeft in haar werk ook weerstand opgeroepen. Aan de ene kant waren de gesprekken met MT s, colleges en delegaties van gemeenteraden opbouwend, open en constructief. Aan de andere kant was het vastleggen van hetgeen besproken is lastig, omdat gemeenten het niet altijd wenselijk vonden om hun openhartige uitspraken, over met name de (regionale) samenwerking, openbaar te maken. Uiteindelijk is ook daarover met de overgrote meerderheid van de Rivierenlandse gemeenten een constructieve discussie gevoerd. Maar dat neemt niet weg dat de adviescommissie soms een wat minder kansrijk beeld van de samenwerking aan de gesprekken heeft overgehouden dan de gemeenten willen uitstralen. De regionale samenwerkingskracht wordt net zoals in andere regio s voor een belangrijk deel belemmerd door het gebrek aan bestuurskracht van gemeenten. Ook voor de uitvoering van lokale taken is dit knelpunt groeiende. Bezuinigingen op de ambtelijke capaciteit, in combinatie met een verzwaring van het takenpakket als gevolg van de decentralisaties, vergroten de kwetsbaarheid van gemeenten. In zijn algemeenheid stelt de adviescommissie vast dat er wel voldoende initiatieven zijn om via samenwerking (of samenvoeging) de lokale bestuurskracht te versterken, maar dat de plannen veelal pril zijn en succes nog zal moeten blijken. 5.2 Conclusies van de commissie Op grond van de waarnemingen en oordelen over de toekomstbestendigheid van het bestuur in de regio Rivierenland komt de adviescommissie tot de volgende conclusies: Conclusie1: De strategische agenda van Rivierenland lijkt een stevige impuls te krijgen door de nieuwe governanceafspraken. Dat betekent dat nu met voortvarendheid gewerkt moet worden aan de drie speerpunten, te weten logistieke hotspot, agribusiness en toerismerecreatie. In 2014 zijn veel stappen voorwaarts gezet. In zijn algemeenheid onderschrijven de gemeenten de strategische visie voor de regio, die bestaat uit inzet op genoemde drie pijlers. Waar het nu vooral op aankomt is het verzilveren van de visie, onder meer door het opstellen en uitvoeren van een concrete uitvoeringsagenda. Daarvoor is bestuurskracht op regionaal niveau nodig. 18

20 Conclusie 2: De bundeling van ambtelijke capaciteit voor de drie D s heeft goed gefunctioneerd. Alle gemeenten kijken met waardering terug op de wijze waarop de beleidsontwikkeling voor het sociaal domein in het afgelopen jaar vorm en inhoud heeft gekregen. Dat is een bewijs dat als de noodzaak aanwezig is daadkracht en eensgezindheid tot een goed resultaat kunnen leiden. Conclusie 3: Tiel wordt gewaardeerd als de stad met de grotere voorzieningen, maar zal niet de rol van bestuurlijke centrumgemeente krijgen. De discussie over welke gemeente de rol van centrumgemeente kan en vooral mag vervullen duurt voort. Dit werd het beste getypeerd in de tweede regiobijeenkomst, waarin werd gesteld dat het prima is dat Tiel veel voorzieningen heeft die bij de centrumstad horen, maar zeker geen bestuurlijke centrumgemeente is (en zal worden). Conclusie 4: Actuele initiatieven voor samenwerking en/of herindeling zijn succesvol of kunnen dat worden. Sommige initiatieven zijn in het afgelopen jaar tot wasdom gekomen. Tevens zijn er, zoals in het vorige hoofdstuk beschreven, kansrijke nieuwe onderzoeken naar samenwerking en/of herindeling gestart. Conclusie 5: Het is voor veel gemeenten in de regio Rivierenland noodzakelijk dat de initiatieven voor samenwerking slagen om de kwetsbaarheid van de ambtelijke organisaties te verminderen. Voortdurende bezuinigingen op het ambtelijke apparaat hebben de bestuurskracht van gemeenten verzwakt. Het valt te verwachten dat toekomstige ontwikkelingen dit effect zullen versterken. Dit heeft gevolgen voor de kwaliteit, de kwetsbaarheid en de kosteneffectiviteit van alle gemeenten in de regio Rivierenland. 5.3 Aanbevelingen De optimale schaalkeuze voor bestuurlijke inrichting bestaat niet, zeker niet voor de gemeente als eerste overheid met burgergerichte taken. Zo stellen de eisen van nabijheid, maatwerk en efficiency van dienstverlening verschillende voorwaarden aan de schaal waarop deze is georganiseerd. En dat terwijl het op strategisch niveau vooral gaat om het samenspel van ondernemers, kennisinstellingen en overheden, publiek-private samenwerkingsverbanden met gedeelde agenda s en gecoördineerde uitvoering van gemeenschappelijke programma s. Vanuit dat referentiekader kijkt de adviescommissie naar de vraagstelling van Sterk Bestuur in Gelderland, waarbij drie verschillende schaalniveaus worden onderscheiden: 1. Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; 2. Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; 3. Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). Strategie De regio Rivierenland heeft een heldere strategische agenda met een inzet op drie pijlers: logistiek, agribusiness en toerisme/recreatie. Aanbeveling 1: De adviescommissie beveelt aan om de strategische agenda nader uit te werken in uitvoeringsprogramma s en waar mogelijk zodanig te concretiseren dat er meer daadkracht gaat ontstaan. Waar het nu vooral op aankomt is het uitwerken van de visie. Het is van belang de visie verder te doorleven, te vermarkten en uit te werken, waarbij onder meer de ontwikkelkansen voor de regio rond de A2 en de oriëntatie op Utrecht toegevoegd moeten worden aan het perspectief. Daarvoor is bestuurskracht op regionaal niveau nodig. Het besef dat de gemeenten in deze regio op deze punten stevig en gezamenlijk moeten optrekken is aanwezig, maar de vertaling in daden zal nog moeten plaatsvinden. De Rivierenlandse speerpunten zullen herkend, erkend en gezien moeten worden. 19