Regiorapport. Regio Noord-Veluwe. Waarnemingen, conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland.

Transcriptie

1 Regiorapport Regio Noord-Veluwe Waarnemingen, conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland. Bestemd voor: - gemeenten in de Regio Noord-Veluwe; - provincie Gelderland; - de Vereniging Nederlands Gemeenten, afdeling Gelderland. Voor de Regio Noord-Veluwe is eerder een concept regionaal rapport opgesteld met de waarnemingen van de adviescommissie. Deze voorlopige versie vormde de input voor de regiobijeenkomst van 10 november Na de regiobijeenkomst met de gemeenten heeft de adviescommissie conclusies getrokken en aanbevelingen opgesteld. In dit rapport treft u die aan. Na afronding van het project Sterk Bestuur in Gelderland zal de adviescommissie een eindrapport opstellen gericht op de hele provincie Gelderland. Mogelijk zal in deze afrondende fase ook nog opnieuw gekeken worden naar de gemeenten aan de randen van de regio, omdat de situatie in aangrenzende regio s wellicht leidt tot aanvullende inzichten. Dit rapport is opgesteld in drie fasen: Fase 1: Deskresearch en waarnemingen van de september 2014 adviescommissie Verzending voor aanvang regiobijeenkomst Fase 2: Regiorapport met een advies en met december 2014 aanbevelingen van de adviescommissie Fase 3: Eindrapport van de adviescommissie Te plannen, verwachting einde 1 e kwartaal 2015 Na onderzoek in alle regio s 1

2 Voorwoord Als gevolg van allerlei ontwikkelingen in het openbaar bestuur, waaronder de decentralisaties van taken in het sociaal domein, komt er veel op de gemeenten af. De opgaven waarvoor zij komen te staan zijn bijzonder groot. Als gevolg hiervan wordt er nu en in de toekomst een sterk beroep gedaan op de bestuurskracht van gemeenten. De Gelderse gemeenten, de VNG-afdeling Gelderland en de provincie Gelderland onderzoeken in 2014 en 2015 gezamenlijk het vermogen van gemeenten om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. Het onderzoek resulteert in aanbevelingen aan gemeenten en provincie voor het bevorderen van een sterk en toekomstbestendig bestuur in Gelderland. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland voert, ondersteund door adviesbureau BMC en in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland, gesprekken met vertegenwoordigers van gemeenten in de provincie Gelderland. De gesprekken in de Regio Noord-Veluwe vonden de afgelopen maanden plaats. Dit heeft geleid tot een helder beeld van deze regio. Met name de articulatie van de eisen die ondernemers en maatschappelijke organisaties stellen aan het functioneren van het openbaar bestuur hebben het inzicht van de adviescommissie verdiept. De adviescommissie heeft per gemeente een beknopte analyse van kansen en ontwikkelingen opgesteld. Deze geeft inzicht in de mogelijkheden, beperkingen en inspanningen van gemeenten om actief bij te dragen aan een sterke samenwerking en uitvoering van programma s in de regio. De adviescommissie is enthousiast ontvangen en kon elke keer rekenen op openhartige en constructieve gesprekken met vertegenwoordigers van de gemeenten. De adviescommissie bedankt de raadsleden, gemeentebestuurders en MT-leden voor hun bevlogenheid om de regio en de provincie nog sterker te maken. Namens de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, de voorzitter, mr. G.J. (Fred) de Graaf Naast de adviescommissie is er een klankbordgroep ingesteld met vertegenwoordigers van ondernemers, onderwijs en overige maatschappelijke organisaties. De klankbordgroep heeft aan de voorkant van het proces een advies uitgebracht met opvattingen vervat in een document getiteld Visie en kader. Dit kader is gebruikt in de gesprekken met de gemeenten. Aansluitend is door de klankbordgroep een notitie opgesteld met de bevindingen van de klankbordgroep. Ten slotte heeft de adviescommissie in de slotbijeenkomst over de conclusies en aanbevelingen dankbaar gebruikgemaakt van de opvattingen van de klankbordgroep. 2

3 Inhoudsopgave VOORWOORD 1 Inleiding 2 Kader voor Sterk Bestuur 3 Regio Noord-Veluwe in vogelvlucht 4 Waarnemingen van de adviescommissie 5 Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie BIJLAGEN 3

4 Figuur 1 Activiteiten en producten project Sterk Bestuur Gelderland 4

5 1. Inleiding Met het project Sterk Bestuur in Gelderland willen de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland werken aan behoud en versterking van de bestuurskracht en toekomstbestendigheid van gemeenten en regio s in de provincie. Het project Sterk Bestuur in Gelderland heeft de volgende doelen: het bevorderen van een krachtig lokaal bestuur en krachtige regio s in Gelderland; het bieden van houvast en het stimuleren van discussie, afwegingen en besluitvorming over duurzame bestuurskracht in relatie tot een toenemend takenpakket bij gemeenten en provincie. De adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft voor haar reflectie iedere gemeente in de regio Noord-Veluwe bezocht en gesproken met (vertegenwoordigers van) gemeenteraden, colleges van B&W en managementteams (MT s). In het project laat de adviescommissie zich ook bijstaan door de Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland. Deze klankbordgroep geeft een stem aan de ondernemers en de overige maatschappelijke organisaties, waaronder onderwijs in Gelderland. De adviescommissie heeft de volgende activiteiten ondernomen om tot haar advies te komen (zie figuur 1): 1. Uitvoeren van deskresearch: Op basis van door gemeenten aangeleverde documenten en openbare bronnen (zoals websites en mediaberichten) is een globaal overzicht gemaakt van een aantal aspecten van de bestuurskracht van de desbetreffende gemeente (financiële situatie, interactie met de bevolking, visie en strategisch vermogen, samenwerking). De resultaten van de deskresearch zijn in conceptvorm voorgelegd aan de gemeente voor eventuele opmerkingen en aanvullingen. 2. Uitvoeren van zelfanalyse door gemeente. Op basis van een digitale vragenlijst heeft er een zelfanalyse plaatsgevonden door de gemeenten, vaak vastgesteld door het college en soms ook door de raad en het college. 3. Gesprekken voeren met college, (een delegatie van de) raad en het MT van de gemeenten. Deze gesprekken gingen onder meer over bestuurlijke stabiliteit en een gezonde financiële positie, het vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering, de decentralisatieopgaven, samenwerking in de regio en de interactie met de bevolking. 4. Reflecteren op kansen- en ontwikkelanalyse door de gemeente(secretarissen). De bevindingen van de analyse zijn gepresenteerd in een kansen- en ontwikkelanalyse per gemeente, die voor eventuele opmerkingen en aanvullingen is voorgelegd aan de gemeente en is aangepast als ze feitelijke onjuistheden bevatte. 5. Gesprekken voeren met regiosecretarissen en met representanten van de maatschappelijke organisaties in de provincie. 5

6 2. Kader voor Sterk Bestuur De Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van het Gelderse bedrijfsleven, kennisinstituten, maatschappelijke instellingen en vertegenwoordigers van de VNG, heeft zich gebogen over de basisvoorwaarden waaraan gemeenten moeten voldoen om de toekomstige maatschappelijke en bestuurlijke opgaven aan te kunnen. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft mede op basis hiervan een beoordelingskader ontwikkeld waarmee uitspraken kunnen worden gedaan over de (veer)kracht van Gelderse gemeenten. 2.1 Sterk bestuur: huis op orde en veranderkracht Zoals de klankbordgroep schrijft waarborgt een bestuurskrachtige gemeente via effectieve cocreatie de gewenste effecten voor de maatschappelijke opgaven. Het is daarin de vraag hoe het openbaar bestuur de macro-ontwikkelingen naar zich toe weet te trekken en dit is de overkoepelende opgave daarin een verbinding weet te leggen met het maatschappelijke veld. Overigens is de gemeente hierin niet de enige uitvoerder; inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden spelen hierin allemaal een rol. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Om dat te bereiken acht de klankbordgroep het van belang dat er focus ligt op de economische krachten in de regio, zodat de sterkte van Gelderland goed wordt benut. Daarbij gaat het er nadrukkelijk om vooral te zoeken naar de kansen, waaronder groei-initiatieven van inwoners. zodanige financiële spankracht te organiseren dat schommelingen in het inkomsten- en uitgavenpatroon kunnen worden opgevangen. Het middellange- en langetermijnperspectief is hierin ook van belang. Wij verwachten dat het gemeentebestuur en zijn ambtelijke organisatie in staat zijn om te participeren in netwerken, de kosten te minimaliseren, de infrastructuur te versterken en de regionale economie te vertalen naar het lokale niveau. Overigens zijn wij van mening dat de grootte van een gemeente niet bepalend is voor de bestuurskracht. Die gaat immers om het slim schakelen en verbinden. Het gaat om de bewustwording dat gemeenten over de gemeentelijke en bestuurlijke grenzen heen kijken voor kansen en oplossingen: het innoveren in een netwerksamenleving. In zichzelf gekeerde gemeenten zijn hiertoe niet in staat. Sterk bestuur vraagt om veranderingen in houding en gedrag, lef en inspirerend leiderschap. Het vraagt ook om het zien van kansrijke (economische) ontwikkelingen en die te stimuleren en te faciliteren. Dit kan een worsteling opleveren. Er is veel veranderkracht voor nodig om op sommige momenten bestaande sturingsmechanismen los te laten en te kijken naar andere mogelijkheden. In het nastreven van maatschappelijke effecten streeft het bestuur legitimiteit na, zowel in het vervullen van de democratische legitimiteit als in het vervullen van een legitieme rol richting de samenwerkingspartners. De kern van het bestuurlijke profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente: bestuurlijke stabiliteit; de organisatie kwalitatief en kwantitatief op orde; een gezonde financiële positie. Een sterk bestuur heeft het vermogen om de zaken in eigen huis goed op orde te hebben. Gemeenten moeten ook in minder gunstige omstandigheden adequaat kunnen functioneren. Zij moeten actief bijdragen aan het oppakken van bovenlokale vraagstukken en dienen een 6

7 2.2 Samenleving, context, strategie en samenwerking Internationalisering, informatisering, bezuinigingen, dure grondposities van de gemeenten, specialisering en demografische ontwikkelingen zijn ook voelbaar in Gelderland. Deze ontwikkelingen bepalen de context en hebben hun weerslag op de inwoners en daarmee ook op het openbaar bestuur. Dit project Sterk Bestuur in Gelderland brengt het vermogen van gemeenten in beeld om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. In figuur 2 is dat schematisch verbeeld. Figuur 2 Sterk bestuur in relatie tot veranderingen en samenwerking Een sterk bestuur gaat op een goede manier om met de ontwikkelingen en betrekt hierbij de verwachtingen van de samenleving (de maatschappij van morgen ). Dit biedt kansen om de maatschappelijke opgaven in gezamenlijkheid op te pakken om het gewenste maatschappelijke effect te bereiken. De gemeente dient dan verbinding te maken met de inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Een sterk bestuur is geen doel op zich, maar een verbindend instrument om resultaten te bereiken in een veranderende omgeving. Een sterk bestuur laat zich leiden door een heldere strategie ( een inspirerende visie ). Gemeenten zoeken hiertoe vele vormen van samenwerking, met andere gemeenten gezamenlijk of in regioverband en met andere partners. Gelderland telt 56 gemeenten en 7 regio s (de regio s Arnhem en Nijmegen zijn afzonderlijk belicht). Een regio bestaat uit de samenwerking van een aantal gemeenten. Dit kan een samenwerking op één of meer thema s of domeinen zijn. De interbestuurlijke samenwerking kent diverse vormen, variërend van het projectgewijs gezamenlijk ontwikkelen van beleid tot een clustering van de organisaties van buurgemeenten in één gemeenschappelijke werkorganisatie. Deze samenwerking kan betrekking hebben op strategische, tactische en operationele zaken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Tactische samenwerking ten aanzien van beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Operationele samenwerking ten aanzien van bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 2.3 Intergemeentelijke samenwerking op vele domeinen Intergemeentelijke samenwerking betreft bijvoorbeeld samenwerking gericht op scholing en werk. Om innovatie te stimuleren en te faciliteren moeten we, zoals hiervoor gezegd, over bestaande (gemeentelijke) grenzen heen kijken. Versterking van de regio en haar topclusters en bevorderen van een gezond leefklimaat en vitaliteit van de bevolking vormen daarbij het uitgangspunt. Innovaties in netwerksamenwerking moeten het gewenste maatschappelijke effect vergroten. Het gaat om samenwerking tussen ondernemers, onderwijs, instituten en overheden bij gezamenlijke programma s. Een belangrijk onderwerp is het arbeidsmarktbeleid. Voldoende goed opgeleid personeel is een belangrijke economische waarde. De beschikbaarheid van onderwijsvoorzieningen hangt ermee samen. 7

8 Samenwerking bij de (nieuwe) sociale decentralisatieopgaven is een aandachtspunt. Deze transities worden veelal verkokerd (per werksoort/ deelterrein) aangepakt. Samenwerking tussen gemeenten op het gebied van jeugdzorg, participatie en AWBZ/Wmo is noodzakelijk. Ook ten aanzien van voorzieningen (onderwijs, sport, cultuur) is samenwerking tussen gemeenten nodig om onderscheidend te kunnen zijn en voldoende draagvlak te verkrijgen. De samenwerkingsvormen kunnen verschillen in de Gelderse regio s; de Gelderse oplossingen kunnen verschillen van aanpakken elders. Industriële vooruitgang, economische ontwikkeling en kennisontwikkeling in Food, Health, Energie, Toerisme en Recreatie, Milieu en Maakindustrie zijn de belangrijke economische sectoren van Gelderland. Juist door te versterken kan Gelderland excelleren op deze topclusters. Dit kan door, overigens ook onderling, verbindingen te leggen. Dat versterkt de economie en het vestigingsklimaat in deze provincie. Deze economische trekkrachten zullen aansluiten bij de lokale plannen en deze versterken. Het openbaar bestuur zal zich juist moeten richten op duurzame groei en ontwikkeling in plaats van op de economische crisis, demografische krimp en bezuinigingen. Door het stimuleren van groei-initiatieven vanuit inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties ontstaan innovatie en nieuwe ontwikkelingen. Afstemming (kwalitatief en kwantitatief) van de woningvoorraad en de bedrijventerreinen, herstructurering van bedrijventerreinen, bereikbaarheid en mobiliteit en voorzieningen zijn eveneens onderwerpen van economische en ruimtelijke samenwerking. 2.4 Resume De adviescommssie volgt de opvatting van de klankbordgroep dat landelijke en regionale ontwikkelingen hoge eisen stellen aan bestuurskracht van gemeenten. Gekozen vormen van samenwerking beperken zich niet tot een eenmaal gedefinieerde regio en bevinden zich ook niet allemaal op hetzelfde niveau. Dat vraagt van gemeenten dat zij schakelen tussen de verschillende schaalniveaus, tussen verschillende rollen en tussen verschillende speelvelden. In de keuze voor een samenwerkingsvorm dienen daarom slimme en concrete keuzes te worden gemaakt. De volgende factoren zijn gebruikt als indicatoren van sterk bestuur : 1. Zaken in huis moeten goed op orde zijn: financiën, uitvoeringsen verbindingskracht 2. Inspirerend leiderschap en veranderkracht 3. Vervullen van een legitieme rol 4. Focus op economische krachten in de regio, naast de transitie van de drie decentralisaties in het sociaal domein 5. Nadruk op meer kwaliteit en niet op minder 6. Innoveren in een netwerksamenwerking 7. Slimme samenwerking Om schaalvoordelen te verkrijgen hebben gemeenten onderdelen van hun diensten, gericht op dienstverlening en burgerzaken, ondergebracht in samenwerkingsverbanden. Het gaat om zaken als financiën, informatisering en automatisering, personeel en organisatie. Ook is er intensieve samenwerking op het terrein van uitkeringen (intergemeentelijke sociale diensten) en op het terrein van belastingen. Ook voor handhaving is gezamenlijk optrekken gebruikelijk en de wijze waarop uitbesteding van taken heeft plaatsgevonden. 8

9 9

10 3. Regio Noord-Veluwe in vogelvlucht 3.1 Zes samenwerkende gemeenten, twee contractgemeenten en Zeewolde Tot de Regio Noord-Veluwe (RNV) behoren acht gemeenten, namelijk Elburg, Ermelo, Harderwijk, Hattem, Heerde, Nunspeet, Oldebroek en Putten. In de praktijk maakt men onderscheid tussen de samenwerkende regiogemeenten (deelnemers van RNV, te weten: Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten) en de contractgemeenten die voor bepaalde taken deelnemen in de samenwerking, zoals Hattem en Heerde. Daarnaast werken de gemeenten Ermelo en Harderwijk voor operationele taken samen met de Flevolandse gemeente Zeewolde in het samenwerkingsverband Meerinzicht. Regio Noord-Veluwe ligt in de driehoek Amersfoort Zwolle Apeldoorn en raakt de provinciale grenzen van Overijssel en Flevoland. Er zijn veel relaties met steden als Amersfoort, Apeldoorn en Zwolle. Regio Noord-Veluwe is doorsneden door wegen en spoorlijnen en de regio wordt aan de westzijde begrensd door de randmeren (Veluwemeer en Wolderwijd). De verbinding van dit oude land met de nieuwe Flevolandse polder bestaat uit bruggen ter hoogte van Elburg, Harderwijk en het buiten de regio gelegen Nijkerk en een fiets- en voetveer tussen Harderwijk en Zeewolde. De A1, de A28 en de A50 zijn de uitvalswegen op het hoofdnet van rijkswegen. Recreatie en toerisme zijn in de regio van groot belang. Bos, heide, stuifzanden, havens, water en specifieke attracties, zoals musea, hebben betekenis voor de Nederlandse en internationale toerist. Bovendien behoren Harderwijk, Elburg en Hattem tot de Hanzesteden, die naast historische stadskernen een rijk cultuurhistorisch verleden hebben. 3.2 Bijna inwoners, maar geen centrumgemeente Van de acht gemeenten telt Harderwijk de meeste inwoners. Hattem is de kleinste gemeente. De overige gemeenten hebben tot inwoners. Historisch gezien concentreert de bevolking zich aan de randen van de Veluwe. Met 15,2 inwoners per km 2 is de bevolkingsdichtheid voor Nederlandse begrippen bijzonder laag. De noordwestelijke helft van de Veluwe kent een aanzienlijk bevolkingsdeel, dat gerekend kan worden tot de meer orthodoxe stromingen van de reformatie, zoals blijkt uit de aantallen raadsleden voor de SGP en de ChristenUnie. Harderwijk heeft nooit de positie van centrumgemeente gekregen. Gemeente Oppervlakte Inwoners Elburg 65,95 km² Ermelo 87,38 km² Harderwijk 48,27 km² Hattem 24,20 km² Heerde 80,42 km² Nunspeet 129,50 km² Oldebroek 98,78 km² Putten 87,45 km² Totaal 621,95 km² Ten aanzien van de toekomst anno 2020 (Bureau Louter, 2012) leven de volgende verwachtingen: De demografische ontwikkeling is vrij gunstig. Bevolkingskrimp ligt op korte termijn niet in het verschiet, hooguit in delen van het gebied. Tot 2030 neemt de potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) af. Alleen in het hoogste groeiscenario is er nog een lichte toename. De participatiegraad neemt tot 2020 nog toe. 10

11 3.3 Ruimtelijk-economische aspecten Typering Nationaal en ook regionaal moet rekening worden gehouden met een structureel lagere uitgifte van bedrijventerreinen en verhuurd kantooroppervlak. De groeiperspectieven van de regio zijn hoog in groothandel en transport, ICT en zorg. In groothandel, transport en bouwnijverheid zijn de groeiperspectieven hoger dan nationaal gemiddeld. Voor het openbaar bestuur zijn deze perspectieven duidelijk lager, onder meer door bezuinigingen op defensie. De gemeente Zeewolde heeft veel meer plek voor nieuwe ruimtelijkeconomische ontwikkelingen dan de gemeenten Harderwijk en Ermelo. Zeewolde heeft bovendien werkgelegenheid en woonruimte voor inwoners van het oude land. De gemeente Zeewolde is wat betreft economische ontwikkeling gericht op de Randstad: het is de poort tot de Randstad. Recreatie en toerisme. De regio Noord-Veluwe is een bijzonder aantrekkelijk gebied voor toeristen en recreanten: grote natuur- en landschapswaarden, een streekeigen cultuur, landelijk gelegen dorpen en historische stadskernen. Ook is er veel water: de Randmeren, het Apeldoorns kanaal en de IJssel. Noord-Veluwenaren, toeristen en recreanten hebben een scala aan mogelijkheden om op de Noord- Veluwe te recreëren. Er zijn in elke gemeente veel overnachtingsmogelijkheden in hotels, pensions, bed-and-breakfastvoorzieningen, bungalowparken en campings. Toerisme en recreatie zijn van grote betekenis voor de regionale economie en de werkgelegenheid. De regiogemeenten werken daarom samen aan het behoud en de versterking van de toeristische aantrekkingskracht. De regio beschikt over de strategische Toekomstvisie Regio Noord- Veluwe 2030, waarin het begrip Care Valley Veluwe wordt uitgewerkt. Het gebied wordt getypeerd als een regio waar zorg is voor de mens en voor landschappelijke waarden en waar natuur en economische bedrijvigheid centraal staan. Opgaven Optimaliseren van het vestigingsklimaat door meer innovatie. Dit gebeurt onder meer door het gezamenlijk aanstellen van een aanjager die gericht is op innovatieontwikkeling. Bedoeld als kapstok op strategisch niveau ontwikkelden de zes gemeenten van de regio Noord-Veluwe de visie Care Valley Veluwe. Zorg ziet men als belangrijk element in de identiteit van de regio: zorg voor mens, omgeving en economie. Het uitvoeringsprogramma Care Valley is van Onduidelijk is welke resultaten dit programma heeft opgeleverd, Bevorderen van recreatie en toerisme door het signaleren en realiseren van de strategische kansen op groot-veluwse schaal. Ook dit moet door het gezamenlijk aantrekken van een aanjager worden bewerkstelligd. Een visie op de Veluwe als gebied ontbreekt en de recreatiefaciliteiten in de regio zijn nogal eens gedateerd. Dit vraagt om sanering en een vernieuwingsplan. Bevorderen van de bereikbaarheid via een intercitystation in Harderwijk, een verbeterde aansluiting A28 bedrijventerrein H20 en verbetering van het knooppunt Hoevelaken. Samenwerking Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Veiligheidsregio Noord- en Oost-Gelderland Natuur- en recreatieschap Veluwerandmeren/Coöperatie Gastvrije Randmeren Recreatie Gemeenschap Veluwe (RGV) Omgevingsdienst Noord-Veluwe 3.4 Scholing/werk Deelnemende gemeenten Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Hattem en Heerde Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten en Zeewolde Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Hattem en Heerde Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Hattem en Heerde Typering Voor de periode wordt een afname van het aantal banen verwacht in de landbouw, de industrie, financiële instellingen en het openbaar bestuur, net als in de meeste andere WGR-gebieden. In de overige bedrijfstakken zal wel banengroei optreden. Wat opvalt is dat het groeicijfer in de regio Noord-Veluwe hoger zal zijn dan in andere WGRgebieden. 11

12 De totale vraag naar arbeid in de regio Noord-Veluwe voor elementaire, lagere en middelbare beroepen vanaf 12 uur per week zal tussen 2013 en 2017 sterk toenemen van naar banen, ofwel met 8% per jaar. Het kennisniveau van de beroepsbevolking neemt in deze regio ook toe, maar het niveau blijft achter bij het landelijk gemiddelde. De uitbreidingsvraag in procenten zal vooral voor technische en administratieve beroepen sterk stijgen. Het onbenutte aanbod van arbeid in de regio Noord-Veluwe komt in 2013 uit op circa personen en stagneert in de jaren erna op een niveau van bijna personen. Opgaven Techniek. In de regio Noord-Veluwe wordt al op verschillende manieren samengewerkt om meer scholieren, studenten en werknemers te interesseren voor een technische loopbaan. Het Techniekpact is een samenwerking tussen onderwijs, bedrijfsleven en de overheid om het dreigende tekort aan technisch personeel te voorkomen. Care. De regio Noord-Veluwe profileert zich als Care Valley Veluwe. Onderdeel daarvan is het streven naar een regio waar de zorg een belangrijker motor voor de sociaal-economische ontwikkeling wordt. Zorginstellingen met een bovenlokale/landelijke functie zijn van oudsher in ruime mate vertegenwoordigd in de meeste gemeenten van de Noord- Veluwe. Care Valley moet zich kenmerken door wonen en werken in een regio met een hoog niveau van zorg (niet alleen binnen de instellingen, maar ook door zorg voor elkaar). ROC Landstede en Hogeschool Windesheim zijn ketenpartners. Duurzaamheid. Innovatiecentrum Groene Economie Noord-Veluwe (IGEV) zet activiteiten in op een substantiële versnelling in de transitie naar een duurzame energiehuishouding, gebruik van groene grondstoffen en stimulering van de lokale werkgelegenheid. IGEV doet dit door kennis, kunde, faciliteiten en business van ondernemers, onderzoek, onderwijs en overheid bij elkaar te brengen. Samenwerking Via werkvoorzieningsschap Inclusief Groep, Proson en de Sociale Dienst Veluwerand wordt met buurgemeenten samengewerkt aan de uitvoering van de Participatiewet. De Sociale Dienst Veluwerand voert deze wet uit namens de gemeenten Harderwijk, Ermelo en Zeewolde. De wet is gericht op het aan het werk krijgen van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt of met een arbeidsbeperking. Iedereen werkt naar vermogen, bij voorkeur bij een reguliere werkgever en als dat (nog) niet mogelijk is op andere wijze. Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Sociale Dienst Veluwerand Harderwijk, Ermelo en Zeewolde 3.5 Decentralisaties Typering De drie decentralisaties in het sociaal domein nemen een belangrijke plaats in op de sociaal-maatschappelijke agenda: implementatie van de Participatiewet; decentralisatie jeugdzorg; decentralisatie AWBZ/Wmo. Opgaven De decentralisaties hebben een grote impact op de gemeentelijke organisaties. De budgetten in het sociaal domein gaan een groot deel van de gemeentelijke begroting uitmaken. De ambities zijn hoog en het uiteindelijke doel is dat de gemeente de regie voert op het tot stand komen van een integraal aanbod. Dit wordt gesymboliseerd door de uitspraak: één gezin, één budget, één plan. De hoofdlijn is dat gemeenten het dichtst bij de inwoners zitten en deze zorg effectiever, met minder bureaucratie en goedkoper kunnen leveren. Vanwege deze redenering is er een grote financiële taakstelling aan de decentralisatie gekoppeld. Het kabinet neemt een aantal maatregelen, zodat gemeenten hun nieuwe taken goed kunnen uitvoeren, zoals: Minder regeldruk voor inwoners. De regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn. Inwoners met ingewikkelde problemen kunnen terecht bij één aanspreekpunt. De geldstromen aan gemeenten voor de taken in het sociaal domein worden eenvoudiger en eenduidiger ingericht. 12

13 Gemeenten krijgen uiteindelijk één budget om de participatie in de maatschappij te bevorderen. Besteding van en verantwoording over dit budget wordt zo voor gemeenten overzichtelijker. Samenwerking Gemeenten zullen het merendeel van deze taken op lokaal niveau uitvoeren. Daarvoor gaan gemeenten op bestuurlijk, ambtelijk en financieel gebied samenwerken. Op die wijze kunnen gemeenten hun nieuwe verantwoordelijkheden adequaat invullen en hun taken goed uitvoeren. Enkele taken in het sociaal domein, met name in de jeugdhulp, zullen (boven)regionaal worden opgepakt. Voor de transitie Jeugd sluiten Hattem en Heerde aan bij Apeldoorn. Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Sociale Dienst Veluwerand Harderwijk, Ermelo en Zeewolde GGD Noordoost-Gelderland Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten, Hattem en Heerde RNV voor de transities in Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, het sociaal domein Oldebroek, Putten, Hattem en Heerde 3.6 Bedrijfsvoering en dienstverlening Typering De uitvoeringsfunctie van de regio Noord-Veluwe vormt de serviceorganisatie voor de deelnemende gemeenten en het samenwerkingsorgaan RNV zelf. Deze serviceorganisatie heeft tot doel de taken die aan haar uitbesteed zijn zo effectief en efficiënt mogelijk uit te voeren. Dit betreft: taakveld Leefomgeving; taakveld Afvalverwijdering en -verwerking via het initiatief Afval Meer Waard; taakveld Sociale Recherche. De Sociale Recherche/Bijzondere Controle onderzoekt of uitkeringen van de Wet werk en bijstand rechtmatig zijn verkregen. De onderzoeken vinden plaats in het kader van het administratief recht en het strafrecht. De medewerkers treden zowel preventief als repressief op. Zij hebben tevens een consultfunctie voor professionals; taakveld Maatschappelijke Ondersteuning; taakveld Leerlingzaken. De deelnemende gemeenten hebben hun bevoegdheden uit de Leerplichtwet 1969 opgedragen aan Leerlingzaken Noord-Veluwe. Opgaven De gemeenten in de regio Noord-Veluwe hebben de afgelopen jaren fors moeten inkrimpen op de formatie. Als gevolg hiervan is de Kwetsbaarheid vergroot, dreigt de Kwaliteit, met name bij de kleine gemeenten, onder het gewenste niveau te zakken en zijn de Kosten relatief nog hoog, omdat er niet altijd een efficiënte inzet van de beperkte capaciteit plaatsvindt. Voor de regio Noord-Veluwe ligt hier dan ook een belangrijke opgave, namelijk het versterken van de 3 K s. De duale taakstelling hiermee bedoelen we verantwoordelijkheden zowel in de operationele sfeer als met betrekking tot de strategische agenda van het samenwerkingsverband RNV staat al (te) lang ter discussie. Deze discussies lijken niet productief. De uitdaging is om deze discussie af te ronden. Samenwerking Bestaande samenwerkingsverbanden via de uitvoeringsfunctie Taakveld Deelnemende gemeenten Leerlingzaken Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek, Putten en Zeewolde Sociale Recherche Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten Afvalverwijdering en -verwerking Leefomgeving Maatschappelijk Ondersteuning Rekenkamercommissie Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten Elburg, Ermelo, Harderwijk, Nunspeet, Oldebroek en Putten Elburg, Putten, Oldebroek en Nunspeet Daarnaast kent de regio Noord-Veluwe nog een aantal subregionale samenwerkingsverbanden, voornamelijk op het gebied van bedrijfsvoering. 13

14 Meerinzicht. Dit is een nieuwe bedrijfsvoeringsorganisatie (Wgr) waarin de gemeenten Ermelo, Harderwijk en Zeewolde samenwerken op het gebied van bedrijfsvoering. De doelstelling van Meerinzicht is het bundelen van kennis en krachten om de bedrijfsvoeringstaken gezamenlijk beter en efficiënter uit te voeren dan ieder voor zich. Ook willen de gemeenten hiermee hun bestuurskracht als zelfstandige en autonome gemeenten versterken. Meerinzicht is een bedrijfsvoeringsorganisatie. Deze samenwerking tussen Zeewolde, Harderwijk en Ermelo is gestart met ICT, P&O, Belastingen, Inkoop en Facilitaire Zaken. In een volgende fase volgen mogelijk Juridische Zaken, Communicatie, Financiën en Administratie en Gegevensmanagement. Enkele andere gemeenten in de regio hebben overwogen zich erbij aan te sluiten, maar dat is uiteindelijk niet geeffectueerd. Strategische Alliantie. In juli 2014 hebben de colleges van de gemeenten Ermelo, Elburg, Harderwijk, Hattem, Heerde, Nunspeet, Oldebroek en Putten besloten de strategische samenwerking in de regio onder te brengen in de Strategische Alliantie Veluwe-Noord. De gemeenteraden hebben inmiddels ingestemd met het sluiten van het bestuursconvenant. Met dit besluit start deze samenwerking voor een periode van drie jaar. De alliantie richt zich op samenwerking op de thema s toerisme, infrastructuur, verkeer en vervoer en op het gebied van verbinding met andere regio s. De strategische agenda is dynamisch van karakter en kan dus aangepast worden, afhankelijk van de gezamenlijke strategische opgave van de komende jaren. De alliantie is geen uitvoeringsorganisatie, richt zich niet op operationele samenwerking, maar heeft een signalerende en coördinerende functie. De uitvoering van de strategische agenda wordt neergelegd bij verschillende bestaande organisaties. H2O is een samenwerkingsverband tussen Hattem, Heerde en Oldebroek. In eerste instantie werkten de drie gemeenten samen op het gebied van bedrijfsvoering en bij het beheer van een bedrijventerrein. In het afgelopen jaar is gewerkt aan het uitwerken van een verdergaande vorm van samenwerking richting een bestuurlijke fusie. Sinds de gemeenteraadsverkiezing lijkt die laatste optie weinig kansrijk. Een definitief besluit daarover wordt voor 1 januari 2015 verwacht. Het niet doorgaan van een fusie zal naar verwachting geen consequenties hebben voor de samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering van de drie gemeenten. 14

15 4. Waarnemingen van de adviescommissie 4.1 Gemeenten in beweging; trage regionale samenwerking In dit hoofdstuk beschrijven we de waarnemingen en mogelijke verbeterpunten. De conclusies en aanbevelingen zijn opgenomen in het volgende hoofdstuk. Het valt de adviescommissie op dat de gemeenten veelal zelf het onderwerp herindeling ter sprake brengen in de gesprekken. De discussies daarover kosten veel energie en er is vaak de roep om meer sturing door de provincie op dit vraagstuk. De sense of urgency voor samenwerking is in het algemeen laag en op strategisch niveau bij veel gemeenten zelfs afwezig. Een strategie voor de lange termijn wordt in veel gemeenten gemist. Als gevolg daarvan kost samenwerking veel inspanning en zijn de resultaten beperkt. Een punt van aandacht is dat alle gemeenten de afgelopen jaren een forse reductie van hun formatie hebben moeten realiseren. De adviescommissie constateert dat de grenzen voor de ambtelijke organisaties van grote en kleine gemeenten zijn bereikt. Voor kleine gemeenten geldt bovendien dat de kwetsbaarheid vanwege de vele eenpitters in de organisatie groot is. Deze capaciteitsproblemen gelden niet alleen voor uitvoerende taken, maar ook (en vooral) voor de beleidsadvisering aan het college. De ambities van colleges en raden reiken veelal hoger dan realistisch is voor de ambtelijke organisatie. De bezuinigingen trekken dus een zware wissel op de spankracht van de ambtelijke organisaties. Vanuit de drie K s (Kwaliteit, Kwetsbaarheid, Kosten) hebben alle gemeentelijke organisaties belang bij schaalvergroting. Vrijwel alle gemeenten zijn dan ook in overleg met hun buren over operationele samenwerking (bedrijfsvoering). Daarbij valt op dat colleges de neiging hebben om zich intensief te bemoeien met hoe bedrijfsvoeringstaken al dan niet in samenwerking worden uitgevoerd. De bestuurlijke drukte maakt dat de initiatieven voor samenwerking niet altijd als productief worden ervaren. Ook valt op dat operationele samenwerking na een lange voorbereidingstijd bij veel gemeenten vooralsnog niet wordt gerealiseerd, vanwege sentimenten bij vooral de gemeenteraden. 4.2 De RNV is hybride en van weinig betekenis Regio Noord-Veluwe functioneert slecht De RNV heeft een brede taakstelling en kent daardoor een hybride karakter, doordat ze zich richt op zowel strategische als operationele taken. De RNV is los van de gemeenten komen te staan en dreigt als gevolg daarvan meer en meer een plaats aan de zijlijn te krijgen. Het ontstaan van een Strategische Alliantie naast de RNV is daarbij tekenend. Er is in de regio Noord-Veluwe een lange traditie van ruim veertig jaar samenwerking. Dat zou een band moeten scheppen, maar het tegendeel is het geval. Er is sprake van een zekere mate van sleetsheid. Bovendien is de bestuurlijke drukte in de regio Noord-Veluwe te groot en deze levert te weinig op. Heerde en Hattem horen niet bij een regio. Zij zijn wel verbonden aan de RNV, maar ze zijn geen volwaardige deelnemer en dragen ook niet bij aan de kosten. Belangrijkste drijfveer voor hen is het provinciale Regiocontract. De RNV heeft weliswaar een strategische Toekomstvisie Regio Noord- Veluwe 2030, maar de adviescommissie constateert dat deze niet leeft bij de gemeenten. Het uitvoeringsprogramma Care Valley, dateert van 2011, maar onduidelijk is of dit resultaten heeft opgeleverd en zo ja welke. Als gevolg hiervan lijkt de ontwikkeling naar een Care Valley stil te staan. Daarnaast is het gebrek aan aandacht voor de economische waarde van toerisme en recreatie een risico, omdat er sprake is van een soms gedateerd voorzieningenniveau. 15

16 Een belangrijke constatering van de adviescommissie is dat de samenwerking veelal beperkt blijft tot discussies tussen gemeenten. De ondernemers en overige maatschappelijke organisaties ontbreken. Dit is ook bevestigd in een regiobijeenkomst met maatschappelijke organisaties. Feitelijk is er dus nog geen samenwerking op ruimtelijk en economisch terrein. Die constatering hebben de regiogemeenten ook gedaan. De Strategische Alliantie (RNV-gemeenten met Hattem en Heerde) zou dit tekort moeten opvullen, maar komt traag op gang en er zijn nog geen tastbare resultaten. Het (financiële en politieke) draagvlak voor de operationele taken van de RNV staat onder druk vanwege de doortastende wijze waarop Ermelo, Harderwijk en Zeewolde de samenwerking in Meerinzicht hebben neergezet. Het is voorspelbaar dat het verlies aan financieel draagvlak zal leiden tot een relatieve kostenstijging (overhead) van de RNV en daardoor de continuïteit van dit samenwerkingsverband. De adviescommissie ziet de RNV dan ook uit elkaar vallen. Zoektocht naar samenwerkingsmogelijkheden duurt te lang De samenwerking in de regio Noord-Veluwe wordt door velen slecht en bureaucratisch genoemd. Zoals gezegd is de daadkracht op de strategische taken zwaar onvoldoende. De slechte samenwerking heeft verschillende oorzaken. Er is geen samenhang in de regio en gemeenten en inwoners hebben verschillende oriëntaties als het gaat om de stedelijke voorzieningen. Er zijn alleen structuurdiscussies, terwijl dat slechts een onderdeel van het probleem is. Ook de cultuur van samenwerken is een belangrijk aandachtspunt. In gesprekken zijn de levensbeschouwelijke verschillen nogal eens genoemd als oorzaak van de weinig productieve samenwerking. Er is geen centrumgemeente, geen eenheid en geen samenhang in de regio Door het ontbreken van een duidelijke centrumgemeente of duidelijk boegbeeld en de acceptatie om de regionale samenwerking meer gezicht te geven, bestaat er geen eenheid. Samenwerken is ook: resultaat boeken en deze successen vieren. Zolang de resultaten op strategisch niveau uitblijven en de structuurdiscussie blijft voortduren, is de volgende stap voor de RNV nog niet in zicht, sterker nog: het is de vraag of die volgende stap er ooit komt. 4.3 Verminderen kwetsbaarheid door schaalvergroting Hoge werkdruk en kwetsbaarheid ambtelijke organisaties De ambtelijke organisaties van alle gemeenten kennen een hoge werkdrukbeleving. De organisaties zijn kwetsbaar in hun bedrijfsvoering en hebben op onderdelen ook capaciteitstekorten, zowel kwalitatief als kwantitatief. De kleine gemeenten zoeken de oplossing voor deze problemen in onderlinge samenwerking. Met name op het terrein van PIJOFACH-taken (personeelszaken, informatievoorziening, juridische zaken, organisatie, financiën, automatisering, communicatie en huisvesting) is samenwerking gewenst om de bestuurskracht de komende jaren op peil te houden. Dat is ook noodzakelijk omdat de bezuinigingen hun weerslag op de organisatie hebben gehad. In de gesprekken is vaak de uitspraak gedaan dat verdere inkrimping zonder vermindering van taken niet meer mogelijk is. Een breedgedragen samenwerkingsverband voor alle gemeenten voor de operationele taken ontbreekt. Op onderdelen zijn er wel initiatieven te zien om de samenwerking te verbeteren. Een goed voorbeeld hiervan is Meerinzicht. Meerzinzicht is kansrijk, maar het feit dat de veelal kleinere gemeenten niet mee (willen) doen, maakt dat deze gemeenten nog meer in de gevarenzone van de te grote werkdruk en tekort aan kwaliteit komen. Meerinzicht wordt daarmee een suboptimale oplossing, waardoor er verweesde gemeenten achterblijven. 4.4 Gemeenten en gemeenteclusters nader toegelicht Gemeenten regisseren, regio faciliteert De RNV is een bestuurlijke organisatie, gevormd door de zes (en met Hattem en Heerde acht) gemeenten. Door de discussie over de structuur van de samenwerking positioneert de RNV zich noodgedwongen geleidelijk aan steeds meer als een uitvoerende en faciliterende organisatie. Het zijn de gemeenten waar het beleid wordt ontwikkeld en vastgesteld en de RNV faciliteert dit proces. Maar de gemeenten zijn daar niet erg tevreden over. 16

17 Samenwerking van Ermelo, Harderwijk en Zeewolde verloopt goed De samenwerking op het gebied van bedrijfsvoering tussen Ermelo, Harderwijk en Zeewolde in Meerinzicht verloopt goed en biedt kansen voor verdergaande samenwerking. Door sommige gemeenten zijn er wel ambities uitgesproken over het verbreden van de samenwerking naar de beleidstaken van onder meer de transities in het sociaal domein, maar daar is geen eensluidende opvatting over. Met name Zeewolde wil Meerinzicht beperkt houden tot de operationele taken. Werkendeweg zijn Putten, Elburg en Nunspeet afgehaakt. In Elburg trok het college zich terug, in de andere twee gemeenten waren dat de raden. Later aanhaken bij Meerinzicht betekent volgens de initiatiefnemers dat de huidige drie partners de voorwaarden voor de aansluiting bepalen. Elburg en Nunspeet: samenwerking afgeketst Elburg heeft met Nunspeet lang gesproken over een verdergaande samenwerking. Dat had kunnen leiden tot een ambtelijke fusie. Ook een bestuurlijke fusie werd niet uitgesloten. Een en ander is recent afgeketst door met name de afwijkende opvattingen van de gemeenteraad van Nunspeet. Volgens de gemeente Elburg zelf blijft het noodzakelijk om voor de middellange termijn actief naar een partner te zoeken. Daarbij komt Oldebroek als serieuze partner in beeld. Op het sociaal domein zijn diverse samenwerkingsverbanden voor inkoop AWBZ, GGD, Jeugd et cetera, niet alleen met H2O-partners, maar ook met anderen. Samenwerking met de gemeente Heerde en Oldebroek heeft geresulteerd in een gezamenlijk bedrijventerrein. De omwenteling in de samenstelling van het college draagt bij aan een onzekere koers zonder expliciete keuzes. Oldebroek zoekt naar bondgenoten De gemeente Oldebroek slaagt er onvoldoende in om regionale bondgenoten te vinden voor de gewenste opschaling van de regionale samenwerking naar de Veluwe als geheel. Het vinden van de structurele oplossingen voor de genoemde problemen is vanwege herindelingsdiscussies (NEO of H2O) op de lange baan geschoven. Omdat er geen voortgang wordt geboekt met de gemeentelijke herindeling, worden enkele bedrijfsvoeringstaken ondergebracht in het H20-samenwerkingsverband. Complicerend is, zo brengen meer gemeenten naar voren, dat de gemeente Oldebroek uit verschillende kernen met verschillende culturen bestaat. Niet uitgesloten is dat bestaande gemeentegrenzen ook ter discussie komen te staan. H2O-samenwerking afgeketst De intensivering van de samenwerking in H2O, Hattem, Heerde en Oldebroek, lijkt inmiddels niet meer haalbaar. De samenwerking had als doel om Kwaliteit te verbeteren, Kosten te beperken en Kwetsbaarheid te verminderen (3 K s). Hattem heeft na de laatste verkiezing een echte koerswijziging doorgevoerd. Ook het enthousiasme van Heerde is bekoeld, terwijl Oldebroek er nog vol voor wil gaan. Oldebroek heeft Hattem en Heerde gevraagd om voor 1 januari 2015 een definitief standpunt in te nemen over de bestuurlijke fusie. De bestaande samenwerking op bedrijfsvoering tussen de drie gemeenten staat niet ter discussie. Hattem heeft (te veel) partners De gemeente Hattem heeft vele samenwerkingspartners. De H2Osamenwerking heeft voor Hattem als resultaat opgeleverd dat de financiële administratie en de ICT van deze drie gemeenten gezamenlijk worden uitgevoerd. 17

18 5. Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie 5.1 Het algemene beeld Het eigen huis op orde Het algemene beeld is dat de gemeenten in de regio Noord-Veluwe hun huis op orde hebben. Dat geldt voor de financiële huishouding en ook voor de organisaties en het functioneren van het gemeentebestuur. Wel zien we, zoals op veel plekken in het land, dat de ambtelijke organisaties op veel plaatsen kwetsbaar worden en dat er nogal eens met eenmansfuncties gewerkt wordt. Wat staat centraal: de RNV en samenwerking tussen de gemeenten We zien dat er bij alle gemeenten spanning zit op het onderwerp samenwerkingskracht. Er wordt meer gesproken over samenwerking dan dat er samen wordt gewerkt. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat gemeenten na aanvankelijke positieve gesprekken over samenwerking initiatieven uiteindelijk nogal eens niet omzetten in daden. Niet zelden speelt de gemeenteraad daar een bepalende rol in. Dat gebeurt in het geval dat gemeenten overwegen om tot een ambtelijke fusie over te gaan, maar ook als het gaat om het gezamenlijke optrekken op een enkel beleidsdossier. Maar als de noodzaak groot is en/of als er druk is vanuit de hogere overheden, zoals bij de transities in het sociaal domein, slagen de gemeenten erin om daadwerkelijk een goede samenwerking te realiseren. En dat is bijzonder, omdat juist het sociaal domein het visitekaartje is van de gemeente en de couleur locale van de dienstverlening aan de bevolking bepaalt. Kennelijk zijn cultuurverschillen te overbruggen als de noodzaak voldoende aanwezig is. Omgekeerd betekent dit dat de verschillen onoverbrugbaar blijken op het moment dat de noodzaak niet aanwezig is. Zo doorredenerend zou de indruk kunnen ontstaan dat de noodzaak voor intensievere samenwerking niet aanwezig is. Dat betwijfelt de adviescommissie echter ten zeerste. Dat bleek ook nadrukkelijk uit een bijeenkomst met de maatschappelijke organisaties in de regio, die vinden dat de gemeenten te weinig samenwerkingsbereid zijn, waardoor hun functioneren wordt bemoeilijkt. Zij vinden dat er te veel gemeentelijke loketten zijn, waardoor de effectiviteit van de samenwerking in de drie O s moeizaam tot stand komt, hoewel de randvoorwaarden ideaal lijken. Het vestigingsklimaat is goed. Wat nadrukkelijk ontbreekt, is een betere samenwerking tussen de gemeenten zelf en meer aandacht vanuit de gemeente voor ondernemers en maatschappelijke organisaties. De gemeenten zijn te veel bezig met hun eigen agenda en kijken niet genoeg naar wat andere organisaties beweegt. Als gevolg daarvan is de focus op het versterken van de economische kracht in de regio beperkt. En alhoewel er geen grote vraagstukken liggen op bijvoorbeeld het terrein van de werkgelegenheid, is de adviescommissie tot de overtuiging gekomen dat kansen niet voldoende worden benut. Het grootste aandachtspunt daarbij is dat de samenwerking tussen overheid, maatschappelijke organisaties en ondernemers onvoldoende aandacht krijgt bij het vernieuwen van de toeristische sector. De cultuur van de streek De mentaliteit op de Veluwe wordt gevoed door de christelijke wortels. Als gevolg daarvan is er veel geborgenheid in eigen kring. Ook is er affiniteit met zorg, duurzaamheid en natuur. Sociale bewogenheid en goede arbeidsmoraal zijn uitgangspunt voor veel inwoners en het dorp is de basis voor de identiteit. Wat ook bij de volksaard van de Veluwe hoort is: niet het achterste van je tong laten zien. De adviescommissie merkt op dat er veel misverstanden zijn over samenwerking tussen gemeenten en maatschappelijke organisaties en tussen gemeenten onderling. Die constatering leidt bij de adviescommissie tot de conclusie dat een cultuurverandering nodig is om belangrijke stappen voorwaarts te zetten. Cultuurverandering is echter geen onderwerp dat je met structuur- maatregelen kunt regelen. Sterker nog, structuurmaatregelen leiden af van het echte knelpunt in de samenwerkingsbereidheid. 18

19 De adviescommissie houdt het in deze fase van het onderzoek bij deze constatering en zal in de komende maanden nader analyseren in hoeverre in andere Gelderse regio s dezelfde constatering kan worden gedaan. Vervolgens zal in de eindrapportage hierop worden teruggekomen en een voorstel worden gedaan met welke aanpak de zachte waarden van samenwerking zijn te verbeteren. Overigens: bij elkaar komen in een informele setting dan wel samen op studiereis gaan, zoals is gesuggereerd op de Regiobijeenkomst, zou een goede eerste aanzet kunnen geven. 5.2 Conclusies De optimale schaal voor bestuurlijke inrichting bestaat niet, zeker niet voor de gemeente als eerste overheid met burgergerichte taken. Er is waar het gaat om publieke dienstverlening eerder sprake van gelijktijdige ontwikkelingen, waarbij kleinschaligheid in de frontoffice gelijk opgaat met grootschaligheid van de backoffice (grote organisaties die dienstverlening op maat leveren). En zoals de klankbordgroep nadrukkelijk aanbeveelt gaat het op strategisch niveau vooral om het samenspel van de Triple Helix, publiek-private samenwerkingsverbanden als coalities en/of regimes met gedeelde agenda s en gecoördineerde uitvoering van gemeenschappelijke programma s. De externe druk vanuit de Triple Helix en dan met name van de ondernemers en de andere maatschappelijke organisaties kan ervoor zorgen dat de noodzakelijke versterking op de strategische onderwerpen met meer voortvarendheid wordt aangepakt. Vanuit dat referentiekader kijkt de adviescommissie naar de vraagstelling van Sterk bestuur in Gelderland en dan onderkent de adviescommissie drie verschillende schaalniveaus, te weten: 1. Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordeningsen infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; 2. Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; 3. Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). Met deze driedeling in het achterhoofd ziet de commissie dat de regio Noord-Veluwe nog een lange weg heeft te gaan. Puntsgewijs formuleren wij de hoofdconclusies van onze adviescommissie: Conclusie 1: De samenwerking op strategisch niveau is versnipperd en de Triple Helix-partners van ondernemers en maatschappelijke sectoren zijn onvoldoende betrokken De strategische agenda voor de regio Noord-Veluwe ligt te veel op de overheidsbureaus en te weinig op de bureaus van de ondernemers en maatschappelijke partners. Zowel de RNV als de strategische alliantie als de individuele gemeenten trekken ieder afzonderlijk hun plan. Een overeenkomst tussen de verschillende initiatieven is dat er onvoldoende daadkracht is ontwikkeld. De Care Valley is gepromoot, maar het uitvoeringsprogramma is niet gerealiseerd en ook de nieuwe strategische alliantie heeft nog geen tastbare resultaten opgeleverd. De voorwaarden voor strategische samenwerking zijn ronduit slecht: niet alleen door het ontbreken van een sterke sense of urgency, maar ook door de verschillende externe oriëntaties van de Noord-Veluwse gemeenten, de zwakke sociaal-culturele samenhang in het gebied en de afwezigheid van een grote stad die als trekker kan fungeren voor strategische beleidsontwikkelingen. Conclusie 2: De samenwerking op het tactische niveau is kwetsbaar Er zijn weliswaar geen harde signalen dat de voorbereiding van de 3D s knelpunten vertoont, maar het is voortbewegen op dun ijs. De adviescommissie zet vraagtekens bij de kracht van de samenwerking in de komende jaren als de sense of urgency minder aanwezig is en het meer aankomt op directe uitvoeringskracht dan op beleidsvoorbereiding. Conclusie 3: Er is versnippering bij de operationele taken Het draagvlak en de draagkracht van de RNV brokkelen af. De oprichting van Meerinzicht door de gemeenten Ermelo, Harderwijk en Zeewolde ondergraaft het draagvlak. Of, zoals een gesprekpartner opmerkte: we zouden eigenlijk alles moeten opheffen en opnieuw moeten beginnen. Die hartenkreet is uiting van het gegeven dat de vele initiatieven niet leiden tot een vermindering van de kwetsbaarheid, maar wel tot hogere kosten. 19

20 Conclusie 4: Er worden kansen gemist De gemeenten in de regio hebben hun huis op orde. Er is dan ook geen aanleiding voor de adviescommissie om het onderwerp herindeling voor deze regio op de agenda te zetten. Maar zoals we hiervoor hebben vastgesteld kan een verbeterslag in de samenwerking ertoe leiden dat kansen beter worden benut en de regio krachtiger wordt. De adviescommissie daagt de gemeenten uit om zich nadrukkelijker te bezinnen op de bestuurlijke toekomst op lange termijn. 5.3 Aanbevelingen Aanbeveling 1: Versterk het strategisch functioneren van de regio De strategische agenda van Noord-Veluwe heeft een impuls nodig. Dat betekent met voortvarendheid een nieuwe ruimtelijke en economische agenda opstellen met uitvoeringsprogramma s. Het is van groot belang dat daarbij een intensievere relatie in de Triple Helix wordt opgebouwd met de drie O s. Aanbeveling 2: Agendeer de toeristische sector als strategisch hoofdonderwerp van alle Veluwse gemeenten De Veluwe is vooral bekend door recreatie en toerisme in een groene omgeving. Daarnaast zijn er de stedelijke parels. Bouw hiermee het imago en de economische ontwikkeling omheen. De toeristische sector is het belangrijkste aandachtsgebied. De adviescommissie beveelt aan om dit onderwerp niet te beperken tot de RNV-gemeenten, maar dit breed op te pakken met alle Veluwse gemeenten. Het faillissement van het eigen Regionaal Bureau voor Toerisme is niet goed voor de toeristische sector van de regio. Wellicht zou in dit kader ook onderzocht moeten worden of het promoten van de Veluwe niet kan worden ondergebracht bij het Regionaal Bureau Toerisme KAN. Aanbeveling 3: Bepaal of voortzetting van de Gemeenschappelijke Regeling RNV haalbaar is De sentimenten rondom de Gemeenschappelijke Regeling RNV zijn negatief. Als gevolg daarvan wordt RNV gepasseerd zowel als het gaat om het organiseren van operationele taken als om het bepalen van de agenda over de strategische taken. Dat vraag om een bezinning op de taken van RNV. Wellicht is beëindigen en vervolgens doorstarten in een nieuwe RNV een kansrijke optie. Aanbeveling 4: Verminder de kwetsbaarheid door schaalvergroting Verminderen van kwetsbaarheid door schaalvergroting is van groot belang. Er is behoefte aan partnership voor de operationele PIOFACH-taken. Meerinzicht zou daarin het samenwerkingsorgaan voor alle Noord-Veluwse gemeenten kunnen worden. Modelmatig is dat de meest efficiënte vorm. Daarbij zou niet alleen het toetreden tot de gemeenschappelijke regeling een optie moeten zijn, maar ook het sluiten van individuele dienstverleningsovereenkomsten met gemeenten. Maar de adviescommissie kan zich ook voorstellen dat operationele samenwerking in een nieuwe (doorgestarte) RNV een kansrijke propositie is. Aanbeveling 5: Bundel op beleidsniveau de capaciteit voor de 3 D s Als gevolg van de decentralisaties zal er spanning komen te staan op enerzijds een regionale voorbereiding en sturing en anderzijds de autonomie van gemeenten op de lokale taken als het gaat om bijvoorbeeld preventie en voorliggende voorzieningen. Dat vraagt om een goede gecoördineerde inzet. Dat kan naar het oordeel van de adviescommissie plaatsvinden door de ambtelijke capaciteit voor de 3D s vanaf 2015 gezamenlijk in te zetten. Dat is mogelijk via een gemeenschappelijke regeling, maar ook is het goed denkbaar dat een en ander via een bestuurlijke convenant wordt geregeld. Aanbeveling 6: Vergroot de congruentie in de regio De regio Noord-Veluwe heeft aan de randen van de regio enkele gemeenten die er soms wel en soms niet bij horen. Dat geldt voor Hattem en Heerde, die eigenlijk alleen als gevolg van het regiocontract zijn aangehaakt. Maar feitelijk geldt het ook voor de gemeente Putten, die zich nadrukkelijk oriënteert op operationele samenwerking met gemeenten als Nijkerk, Leusden en Bunschoten-Spakenburg. De adviescommissie ziet een groot belang in het vergroten van de congruentie, vanwege efficiencyredenen, maar ook omdat daarmee de duidelijkheid, voor met name ondernemers en maatschappelijke instellingen, wordt vergroot. Dat zou als volgt kunnen: - Hattem zou de samenwerking met name moeten zoeken met de gemeente Zwolle. - Heerde zou sterker kunnen worden als de gemeente primair kiest voor een intensievere relatie met Epe dan wel met de Stedendriehoek. 20

21 - Putten zou een definitieve keuze moeten maken voor de oriëntatie op samenwerking. - Oldebroek kan sterker worden door samenwerking te zoeken met Elburg. - De huidige gemeente- en provinciegrenzen zouden naar de mening van de adviescommissie ook ter discussie mogen staan, waardoor een deel van Oldebroek kan aansluiten bij de gemeente Heerde en de samenwerking van Hattem met Zwolle eenvoudiger te realiseren is. Aanbeveling 7: De provincie moet faciliteren Provincie, wees proactief is een veelgehoorde uitspraak. Maar dat betekent niet sturen, maar faciliteren. Dus het gaat vooral om het ondersteunen van ontwikkelingen van gemeenten die passen binnen bovenstaande aanbevelingen. Met die opstelling is meer te bereiken dan met het sturen met regiocontracten. Voor deze regio geldt dat de provincie vanuit haar regierol een aantal taken zou kunnen vervullen die in andere regio s door de centrumgemeente worden opgepakt. De adviescommissie denkt daarbij in de eerste plaats aan het faciliteren van het proces om de rol van de Triple Helix te versterken in de strategische beleidsontwikkeling. 21

22 22