Sterk Bestuur in de regio Nijmegen

Transcriptie

1 Sterk Bestuur in de regio Nijmegen Voorlopige aanbevelingen van de adviescommissie aan Gemeenten in de regio Nijmegen De regio Nijmegen De provincie Gelderland De VNG Gelderland

2 Regiorapport Regio Nijmegen Waarnemingen van de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland. Bestemd voor: - gemeenten in de regio Nijmegen - provincie Gelderland - de Vereniging Nederlandse Gemeenten, afdeling Gelderland Voor de regio Nijmegen is eerder een concept regionaal rapport opgesteld met de waarnemingen van de adviescommissie. Deze voorlopige versie vormde de input voor de regiobijeenkomst van 19 januari Na de regiobijeenkomst met de gemeenten heeft de adviescommissie conclusies getrokken en aanbevelingen opgesteld. In dit rapport treft u die aan. Na afronding van het project Sterk Bestuur in Gelderland zal de adviescommissie een eindrapport opstellen gericht op de hele provincie Gelderland. Mogelijk zal in deze afrondende fase ook nog opnieuw gekeken worden naar de gemeenten aan de randen van de regio, omdat de situatie in aangrenzende regio s wellicht leidt tot aanvullende inzichten.. Dit rapport wordt opgesteld in 3 fases Fase 1: deskresearch en waarnemingen van de december 2014 adviescommissie Verzending voor aanvang regiobijeenkomst Fase 2: aanvullingen met een voorlopig advies van de februari 2015 adviescommissie Fase 3: definitief advies van de adviescommissie Te plannen, verwachting einde 1 e kwartaal 2015 Na onderzoek in alle regio s 1

3 Voorwoord Als gevolg van allerlei ontwikkelingen in het openbaar bestuur, waaronder de decentralisaties van taken in het sociaal domein, komt er veel op de gemeenten af. De opgaven waarvoor zij komen te staan zijn bijzonder groot. Als gevolg hiervan wordt er nu en in de toekomst een sterk beroep gedaan op de bestuurskracht van gemeenten. De Gelderse gemeenten, de VNG afdeling Gelderland en de provincie Gelderland onderzoeken in 2014 en 2015 gezamenlijk het vermogen van gemeenten om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. Het onderzoek resulteert in aanbevelingen aan gemeenten en provincie voor het bevorderen van een sterk en toekomstbestendig bestuur in Gelderland. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland voert, ondersteund door adviesbureau BMC en in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland, gesprekken met vertegenwoordigers van gemeenten in de provincie Gelderland. De gesprekken in de regio Nijmegen vonden de afgelopen maanden plaats. Dit heeft geleid tot een helder beeld van deze regio. Met name de articulatie van de eisen die ondernemers en maatschappelijke organisaties stellen aan het functioneren van het openbaar bestuur hebben het inzicht van de adviescommissie verdiept. De adviescommissie heeft per gemeente een beknopte analyse van kansen en ontwikkelingen opgesteld. Deze geeft inzicht in de mogelijkheden, beperkingen en inspanningen van gemeenten om actief bij te dragen aan een sterke samenwerking en uitvoering van programma s in de regio. De adviescommissie is enthousiast ontvangen en kon elke keer rekenen op openhartige en constructieve gesprekken met vertegenwoordigers van de gemeenten. De adviescommissie bedankt de raadsleden, gemeentebestuurders en MT-leden voor hun bevlogenheid om de regio en de provincie nog sterker te maken. Namens de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, de voorzitter, mr. G.J. (Fred) de Graaf Naast de adviescommissie is er een klankbordgroep ingesteld met vertegenwoordigers van ondernemers, onderwijs en overige maatschappelijke organisaties. De klankbordgroep heeft aan de voorkant van het proces een advies uitgebracht met opvattingen vervat in een document getiteld Visie en kader. Dit kader is gebruikt in de gesprekken met de gemeenten. Aansluitend is door de klankbordgroep een notitie opgesteld met de bevindingen van de klankbordgroep. Tenslotte heeft de adviescommissie in de slotbijeenkomst over de conclusies en aanbevelingen dankbaar gebruikgemaakt van de opvattingen van de klankbordgroep. 2

4 Inhoudsopgave VOORWOORD 1 Inleiding 2 Kader voor Sterk Bestuur 3 Regio Nijmegen in vogelvlucht 4 Waarnemingen van de adviescommissie 5 Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie BIJLAGEN 3

5 Figuur 1 Activiteiten en producten project Sterk Bestuur Gelderland 4

6 1. Inleiding Met het project Sterk Bestuur in Gelderland willen de provincie Gelderland en VNG-afdeling Gelderland werken aan behoud en versterking van de bestuurskracht en toekomstbestendigheid van gemeenten en regio s in de provincie. Het project Sterk Bestuur in Gelderland heeft de volgende doelen: Het bevorderen van een krachtig lokaal bestuur en krachtige regio s in Gelderland. Het bieden van houvast en het stimuleren van discussie, afwegingen en besluitvorming over duurzame bestuurskracht in relatie tot een toenemend takenpakket bij gemeenten en provincie. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft voor haar reflectie iedere gemeente in de regio Noord-Veluwe bezocht en gesproken met (vertegenwoordigers van) gemeenteraden, colleges van B&W en managementteams (MT s). In het project laat de adviescommissie zich ook bijstaan door de Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland. Deze klankbordgroep geeft een stem aan de ondernemers en de overige maatschappelijke organisaties, waaronder onderwijs in Gelderland. De adviescommissie heeft de volgende activiteiten ondernomen om tot haar advies te komen (zie figuur 1): 1. Uitvoeren van deskresearch: Op basis van door gemeenten aangeleverde documenten en openbare bronnen (zoals websites en mediaberichten) is een globaal overzicht gemaakt van een aantal aspecten van de bestuurskracht van de desbetreffende gemeente (financiële situatie, interactie met de bevolking, visie en strategisch vermogen, samenwerking). De resultaten van het deskresearch is in conceptvorm voorgelegd aan de gemeente voor eventuele opmerkingen en aanvullingen. 2. Uitvoeren van zelfanalyse door gemeente. Op basis van een digitale vragenlijst heeft er een zelfanalyse plaatsgevonden door de gemeenten, vaak vastgesteld door het college en soms ook door de raad en het college. 3. Gesprekken voeren met het college, (een delegatie van de) raad en het MT van de gemeenten. Deze gesprekken gingen onder meer over bestuurlijke stabiliteit en een gezonde financiële positie, het vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering, de decentralisatieopgaven, samenwerking in de regio en de interactie met de bevolking. 4. Reflecteren op kansen- en ontwikkelanalyse door de gemeente(secretarissen). De bevindingen van de analyse zijn gepresenteerd in een kansen- en ontwikkelanalyse per gemeente die voor eventuele opmerkingen en aanvullingen is voorgelegd aan de gemeente en is aangepast als ze feitelijke onjuistheden bevatte. 5. Gesprekken voeren met regio-secretarissen en met de representanten van de maatschappelijke organisaties in de provincie. 5

7 2. Kader voor Sterk Bestuur De Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van het Gelderse bedrijfsleven, kennisinstituten, maatschappelijke instellingen en vertegenwoordigers van de VNG, heeft zich gebogen over de basisvoorwaarden waar gemeenten aan moeten voldoen om de toekomstige maatschappelijke en bestuurlijke opgaven aan te kunnen. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft mede op basis hiervan een beoordelingskader ontwikkeld waarmee uitspraken kunnen worden gedaan over de (veer) kracht van Gelderse gemeenten. 2.1 Sterk bestuur: huis op orde en veranderkracht Zoals de klankbordgroep schrijft, waarborgt een bestuurskrachtige gemeente via effectieve cocreatie de gewenste effecten voor de maatschappelijke opgaven. Het is daarin de vraag hoe het openbaar bestuur de macro-ontwikkelingen naar zich toe weet te trekken en dit is de overkoepelende opgave daarin een verbinding weet te leggen met het maatschappelijk veld. Overigens is de gemeente hierin niet de enige uitvoerder; inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en mede-overheden spelen hierin allemaal een rol. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Om dat te bereiken acht de klankbordgroep het van belang dat er focus ligt op de economische krachten in de regio, zodat de sterkte van gelderland goed wordt benut. Daarbij gaat het nadrukkelijk om vooral te zoeken naar de kansen, waaronder groei-initiatieven van inwoners. Een sterk bestuur heeft het vermogen om de zaken in eigen huis goed op orde te hebben. Gemeenten moeten ook in minder gunstige omstandigheden adequaat kunnen functioneren. Zij moeten actief bijdragen aan het oppakken van bovenlokale vraagstukken en dienen een zodanige financiële spankracht te organiseren dat schommelingen in het inkomsten- en uitgavenpatroon kunnen worden opgevangen. Het middellange- en langetermijnperspectief zijn hierin ook van belang. Wij verwachten dat het gemeentebestuur en zijn ambtelijke organisatie in staat zijn om te participeren in netwerken, de kosten te minimaliseren, de infrastructuur te versterken en de regionale economie te vertalen naar het lokale niveau. Overigens zijn wij van mening dat de grootte van een gemeente niet bepalend is voor de bestuurskracht. Die gaat immers om het slim schakelen en verbinden. Het gaat om de bewustwording dat gemeenten over de gemeentelijke en bestuurlijke grenzen heen kijken voor kansen en oplossingen; het innoveren in een netwerksamenleving. In zichzelf gekeerde gemeenten zijn hiertoe niet in staat. Sterk bestuur vraagt om veranderingen in houding en gedrag, lef en inspirerend leiderschap. Het vraagt ook om het zien van kansrijke (economische) ontwikkelingen en die te stimuleren en te faciliteren. Dit kan een worsteling opleveren. Er is veel veranderkracht voor nodig om op sommige momenten bestaande sturingsmechanismen los te laten en te kijken naar andere mogelijkheden. In het nastreven van maatschappelijke effecten streeft het bestuur legitimiteit na, zowel in het vervullen van de democratische legitimiteit als in het vervullen van een legitieme rol richting de samenwerkingspartners. De kern van het bestuurlijk profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente: bestuurlijke stabiliteit; de organisatie kwalitatief en kwantitatief op orde; een gezonde financiële positie. 6

8 2.2 Samenleving, context, strategie en samenwerking Internationalisering, informatisering, bezuinigingen, dure grondposities van de gemeenten, specialisering en demografische ontwikkelingen zijn ook voelbaar in Gelderland. Deze ontwikkelingen bepalen de context en hebben hun weerslag op de inwoners en daarmee ook op het openbaar bestuur. Dit project Sterk Bestuur in Gelderland brengt het vermogen van gemeenten in beeld om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. In figuur 2 is dat schematisch verbeeld. Figuur 2 Sterk bestuur in relatie tot veranderingen en samenwerking Een sterk bestuur gaat op een goede manier om met de ontwikkelingen en betrekt hierbij de verwachtingen van de samenleving (de maatschappij van morgen ). Dit biedt kansen om de maatschappelijke opgaven in gezamenlijkheid op te pakken om het gewenste maatschappelijke effect te bereiken. De gemeente dient dan verbinding te maken met de inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden, op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Een sterk bestuur is geen doel op zich, maar een verbindend instrument om resultaten te bereiken in een veranderende omgeving. Een sterk bestuur laat zich leiden door een heldere strategie ( een inspirerende visie ). Gemeenten zoeken hiertoe vele vormen van samenwerking, met andere gemeenten gezamenlijk of in regioverband en met andere partners. Gelderland telt 54 gemeenten en zeven regio s (de regio s Arnhem en Nijmegen zijn afzonderlijk belicht). Een regio bestaat uit de samenwerking van een aantal gemeenten. Dit kan een samenwerking op een of meer thema s of domeinen zijn. De interbestuurlijke samenwerking kent diverse vormen, variërend van het projectgewijs gezamenlijk ontwikkelen van beleid tot een clustering van de organisaties van buurgemeenten in één gemeenschappelijke werkorganisatie. Deze samenwerking kan betrekking hebben op strategische, tactische en operationele zaken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Tactische samenwerking ten aanzien van beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Operationele samenwerking ten aanzien van bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 2.3 Intergemeentelijke samenwerking op vele domeinen Intergemeentelijke samenwerking betreft bijvoorbeeld samenwerking gericht op scholing en werk. Om innovatie te stimuleren en te faciliteren, moeten we zoals hiervoor gezegd over bestaande (gemeentelijke) grenzen heenkijken. De versterking van de regio en haar topclusters en het bevorderen van een gezond leefklimaat en vitaliteit van de bevolking vormen het uitgangspunt. Innovaties in netwerksamenwerking moeten het gewenste maatschappelijk effect vergroten. Het gaat om samenwerking tussen ondernemers, onderwijs, instituten en overheden bij gezamenlijke programma s. Een belangrijk onderwerp is het arbeidsmarktbeleid. Voldoende goed opgeleid personeel is een belangrijke economische waarde. De beschikbaarheid van onderwijsvoorzieningen hangt ermee samen. Samenwerking bij de (nieuwe) sociale decentralisatieopgaven is een aandachtspunt. Deze transities worden veelal verkokerd (per werksoort/deelterrein) aangepakt. 7

9 Samenwerking tussen gemeenten op het gebied van jeugdzorg, participatie en AWBZ/Wmo is noodzakelijk. Ook ten aanzien van voorzieningen (onderwijs, sport, cultuur) is samenwerking tussen gemeenten nodig om onderscheidend te kunnen zijn en voldoende draagvlak te verkrijgen. De samenwerkingsvormen kunnen verschillen in de Gelderse regio s; de Gelderse oplossingen kunnen verschillen van aanpakken elders. Industriële vooruitgang, economische ontwikkeling en kennisontwikkeling in Food, Health, Energie, Toerisme en Recreatie, Milieu en Maakindustrie zijn de belangrijke economische sectoren van Gelderland. Juist door te versterken kan Gelderland excelleren op deze topclusters. Dit kan door, overigens ook onderling, de verbindingen te leggen. Dit versterkt de economie en het vestigingsklimaat in deze provincie. Deze economische trekkrachten zullen aansluiten op de lokale plannen en deze versterken. Het openbaar bestuur zich juist moeten richten op duurzame groei en ontwikkeling, in plaats van op de economische crisis, demografische krimp en bezuinigingen. Door het stimuleren van groei-initiatieven vanuit inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties ontstaan innovatie en nieuwe ontwikkelingen. Afstemming (kwalitatief en kwantitatief) van de woningvoorraad en de bedrijventerreinen, herstructurering van bedrijventerreinen, bereikbaarheid en mobiliteit en voorzieningen zijn eveneens onderwerpen van de economische en ruimtelijke samenwerking. Dat vraagt van gemeenten dat zij schakelen tussen de verschillende schaalniveaus, tussen verschillende rollen en tussen verschillende speelvelden. In de keuze voor een samenwerkingsvorm dienen daarom slimme en concrete keuzes te worden gemaakt. De volgende factoren zijn gebruikt als indicatoren van sterk bestuur : 1. Zaken in huis moeten goed op orde zijn: financiën, uitvoeringsen verbindingskracht 2. Inspirerend leiderschap en veranderkracht 3. Vervullen van een legitieme rol 4. Focus op economische krachten in de regio, naast de transitie van de drie decentralisaties in het sociaal domein 5. Nadruk op meer kwaliteit en niet op minder 6. Innoveren in een netwerksamenwerking 7. Slimme samenwerking Om schaalvoordelen te verkrijgen, hebben gemeenten onderdelen van hun diensten gericht op dienstverlening en burgerzaken ondergebracht in samenwerkingsverbanden. Het gaat om zaken als: financiën, informatisering en automatisering, personeel en organisatie. Ook is er een intensieve samenwerking op het terrein van uitkeringen (intergemeentelijke sociale diensten) en op het terrein van belastingen. Ook voor handhaving is gezamenlijk optrekken gebruikelijk en de wijze waarop uitbesteding van taken heeft plaatsgevonden. 2.4 Resume De adviescommssie volgt de opvatting van de klankbordgroep dat landelijke en regionale ontwikkelingen hoge eisen stellen aan bestuurskracht van gemeenten. Gekozen vormen van samenwerking beperken zich niet tot een eenmaal gedefinieerde regio en bevinden zich ook niet allemaal op hetzelfde niveau. 8

10 9

11 10

12 3. De regio Nijmegen in vogelvlucht 3.1 Zeven gemeenten gesitueerd in rivieren- en heuvellandschap De regio Nijmegen is sinds 1 januari 2015 een samenwerkingsverband van zeven gemeenten, te weten: Beuningen, Druten, Heumen, de nieuwe gemeente Groesbeek (uit de voormalige gemeenten Millingen, Ubbergen en Groesbeek), Nijmegen, Wijchen en de Limburgse gemeente Mook en Middelaar. Druten is geassocieerd lid van de Stadsregio Arnhem/Nijmegen, maar maakt wel deel uit van de regio Nijmegen. De regio Nijmegen is begrensd door de Waal aan de noordzijde en de Maas aan de zuidzijde. Het Land van Maas en Waal en de regio Nijmegen vormen één geografische eenheid. De oostzijde is door de landsgrens begrensd. De regio Nijmegen is doorsneden door wegen en spoorlijnen. De A50 en de A73 vormen letterlijk het kruispunt van wegen in de regio Nijmegen, maar ook de A326 zorgt voor een belangrijke oost-westverbinding. Via het spoor verbindt de regio zich met de steden Arnhem, Oss en Venlo. Van oudsher zorgen de rivieren voor verbinding tussen de gemeenten, maar het zorgt ook voor scheiding. Nijmegen en Arnhem liggen geografisch dichtbij elkaar. De twee steden zijn echter zeer verschillend, qua cultuur, stijl, bevolkingssamenstelling en economie. Die verschillen maken ook dat ze op veel gebieden complementair zijn aan elkaar. De Modulaire Gemeenschappelijke Regeling Rijk van Nijmegen is op 1 juli 2014 vastgesteld. Het is een samenwerking tussen de gemeenten Nijmegen, Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Mook en Middelaar en Wijchen. De regio wil geen lappendeken van GR ren. Daarom is één MGR opgericht, waaronder in de toekomst modules kunnen komen te hangen. Benadrukt wordt dat deelname per module een lokale afweging is. De bouw van het werkbedrijf heeft prioriteit. De MGR is een uitvoeringsorganisatie en een platform voor regionaal overleg. Het is vooralsnog een lege rechtsvorm die alleen gevuld wordt met een AB, een DB (beide conform de Wgr) en een secretariaat. 3.2 Centrumgemeente Nijmegen telt bijna inwoners Van de gemeenten in de regio Nijmegen is gemeente Nijmegen qua inwonertal dominant en heeft meer inwoners dan de andere zes gemeenten bij elkaar opgeteld. Nijmegen heeft meer inwoners dan Arnhem. De nieuwe gemeente Groesbeek en Wijchen volgen qua inwoneraantal, met respectievelijk ongeveer en inwoners. Na de fusie van Millingen, Ubbergen en Groesbeek is dit de grootste gemeente qua oppervlakte. De Limburgse gemeente Mook en Middelaar is de kleinste gemeente, zowel qua oppervlak als inwonertal; er wonen een kleine mensen. Gemeente Oppervlakte Inwoners Beuningen 47,50 km² Druten 42,50 km² Heumen 41,50 km² Groesbeek 93,28 km² Nijmegen 57,60 km² Wijchen 69,58 km² Mook en Middelaar (L) 17,39 km² Totaal (excl. Mook) 351,96 km Nijmegen is de centrumstad van de regio Nijmegen en voor een veel grotere regio van Dodewaard en Ravenstein in het westen naar Kleve in het oosten en van Elst in het noorden tot aan Horst in het zuiden. De bevolking in de wijde omtrek is op Nijmegen georiënteerd voor gezondheidszorg, cultuur, onderwijs, winkels en werk. Een groot deel van de Nijmeegse beroepsbevolking werkt in de regio. Nijmegen is een studentenstad met de daarbij behorende internationale kenmerken. 11

13 3.3 Ruimtelijk economische aspecten Typering: Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is, ondanks de crisis van de afgelopen jaren, een economisch gezond gebied. De meeste economische groei is gerealiseerd in de middelgrote steden aan de randen van de metropolitane gebieden, de stedenrij van Breda naar Zwolle. Uit onderzoek van de Rabobank naar het stedelijk netwerk Arnhem- Nijmegen blijkt dat de regio, ondanks de crisis van de afgelopen jaren, een economisch gezond gebied is. Uit hetzelfde onderzoek blijkt echter óók dat vergelijkbare regio s in het land nog beter presteren. Regio s als Eindhoven en Zwolle weten naar verhouding meer profijt te halen uit hun vestigingsfactoren. De ambitie van de regio Arnhem-Nijmegen om in 2020 de economisch best presterende regio buiten de Randstad te zijn, is nog een grote uitdaging. De werkgelegenheidsontwikkeling in het stedelijk netwerk Arnhem- Nijmegen is het afgelopen decennium vergelijkbaar geweest met die in Gelderland en Nederland. Hiermee blijft de regio achter ten opzichte van regio Amsterdam, maar is vergelijkbaar met de werkgelegenheidsontwikkeling in regio Utrecht en Eindhoven. De gemeente Nijmegen kende een werkgelegenheidsgroei van 9%. Ook de toekomst ziet er voor de regio Nijmegen niet ongunstig uit. In het gebied zijn alle elementen van een concurrerende regio aanwezig: een gunstige ontwikkeling van de bevolking en van de werkgelegenheid, een over het algemeen financieel gezond bedrijfsleven, een relatief hoog opleidingsniveau van de beroepsbevolking en een uitstekende ligging binnen Nederland en Europa. De stad Nijmegen kent geen dominante industrie. De oude industriële werkgevers zijn aan het eind van de vorige eeuw vertrokken. Nijmegen is een kennisstad met veel laboratoria en bedrijven met een kennisprofiel, met de zorgsector als niche. De zorgsector in Nijmegen is in omvang de tweede van het land en staat voor ruim 20% van de Nijmeegse werkgelegenheid. Het is een topsector van (inter)nationale betekenis, een banenmotor en een bron van innovatie met grote uitstralingseffecten. Campus Heijendaal, waar universiteit, hogeschool en een universitair medisch centrum zijn gevestigd, is de grootste werkgelegenheidslocatie van Gelderland. Opgaven: Het gebied van het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen met zijn inwoners is een economische factor van belang. De regio wil door de krachten te bundelen minimaal de vierde economische regio van Nederland zijn en een scharnierfunctie vervullen tussen Randstad en Duitsland. De gemeenten willen dat doen binnen de zogeheten triple helix, dus in samenwerking met kennisinstituten en bedrijfsleven. Het gaat concreet om het versterken van het beeld van een regio die één economisch geheel is, het versterken van de (internationale) concurrentiekracht van de regio en het zorgen voor een optimale bereikbaarheid van de regio. De zorgsector in de regio Nijmegen heeft de ambitie uit te groeien tot een toonaangevend Europees cluster op het gebied van health, life sciences en technologie. Health Valley is een platform voor bedrijven, overheden, kennis- en gezondheidszorginstellingen met als doel kennis en kansen te koppelen op het snijvlak van health en technologie. Dit moet op Europees niveau een cluster worden met een substantiële bijdrage aan duurzame gezondheidszorg. De groei van het aantal studenten bètawetenschappen aan de universiteit biedt uitgelezen kansen voor het verder ontwikkelen van innovatieve bedrijven in de sectoren Life Sciences & Health, in de energie- en milieutechnologie (EMT) en de chemie. Er wordt samenwerking gezocht op de as Enschede-Nijmegen-Oss-Eindhoven (RedMedTech Highway) en daarbuiten. De komende jaren zoekt Health Valley naar verdere verbreding, richting Noord- en Zuid-Nederland en het nabije deel van Duitsland. Een opgave voor de gemeente Nijmegen is het inhoudelijk en financieel afronden van de Waalsprong. In de andere gemeenten is het streven gericht op het behoud van de kwaliteit van de woongemeenten in een groene omgeving met een sterke sociale samenhang binnen de kernen, met een eigen identiteit, met vitale kernen waarbij men een basisvoorzieningenniveau aanduidt. 12

14 Het beter benutten van de cultuurhistorische, archeologische en landschappelijke kwaliteit voor inwoners, ondernemers en recreanten is een opgave voor de zeven gemeenten. Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Stadsregio Arnhem- Beuningen, Groesbeek, Heumen, Mook Nijmegen (GR) en Middelaar, Nijmegen, Wijchen, Druten als geassocieerd lid en de gemeenten Veiligheidsregio Gelderland-Zuid Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen Omgevingsdienst regio Nijmegen (GR) 3.4 Scholing/werk van de regio Arnhem Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Nijmegen, Wijchen (en vele andere gemeenten buiten regio Nijmegen) Beuningen, Groesbeek, Heumen, Mook en Middelaar, Nijmegen, Wijchen en de gemeenten van de regio Arnhem Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Nijmegen, Wijchen Typering: Nijmegen heeft zich ontwikkeld tot kennisstad. De Nijmeegse economie is steeds sterker gebaseerd op kennisintensieve productie en het opleidingsniveau van de Nijmeegse beroepsbevolking is gestegen tot boven het landelijke gemiddelde. Bedrijven en kennisinstellingen spelen wereldwijd een rol. Semiconducting (onder andere NXP) en Health Valley (Radboud UMC, bedrijven, zorginstellingen) zijn economische speerpunten. Opgaven: De implementatie van de Participatiewet 1. Instroombeperking door samenwerking met het UWV-Werkbedrijf, bedrijfsleven, onder meer via mobiliteitscentra. De re-integratiecapaciteit maximaal inzetten op de nieuwe instroom en op het relatief eenvoudig bemiddelbare deel van het zittende bestand omdat de gemeente de duur dat iemand afhankelijk is van de bijstand zo kort mogelijk willen houden. Immers als iemand niet binnen een halfjaar uitstroomt, neemt de benodigde inzet om iemand kans te bieden op uitstroom naar de arbeidsmarkt enorm toe. Specifieke projecten waarbij mensen geschoold worden voor de sectoren waar nu nog steeds een tekort aan personeel bestaat. Voor de groep die minder kansrijk is, wordt ingezet op participatiebevordering en voorzieningen zoals de Wet op de sociale werkvoorziening. Toename van de investeringen door bestaande bedrijven. Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Breed Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, (Werkvoorzieningsschap Millingen aan de Rijn, Nijmegen, Nijmegen en omstreken) Ubbergen, Wijchen 3.5 Decentralisaties Typering: De drie decentralisaties op het sociaal domein nemen een belangrijke plaats in op de sociaal-maatschappelijke agenda: Implementatie van de Participatiewet; decentralisatie jeugdzorg, decentralisatie AWBZ/Wmo. Opgaven: De recente decentralisaties hebben een grote impact op de gemeentelijke organisaties. De budgetten in het sociaal domein gaan een groot deel van de gemeentelijke begroting uitmaken. De ambities zijn hoog en het uiteindelijke doel is dat de gemeente de regie voert op het tot stand komen van een integraal aanbod. Dit wordt gesymboliseerd door de uitspraak: één gezin, één budget, één plan. 1 Zie ook de volgende paragraaf over de decentralisaties in het sociale domein. 13

15 De hoofdlijn is dat gemeenten het dichtst bij de inwoners zitten en deze zorg effectiever, met minder bureaucratie en goedkoper kunnen leveren. Vanwege deze redenering is er een grote financiële taakstelling aan de decentralisatie gekoppeld. Het kabinet neemt een aantal maatregelen zodat gemeenten hun nieuwe taken goed kunnen uitvoeren, zoals: Minder regeldruk voor inwoners. De regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn. Inwoners met ingewikkelde problemen kunnen terecht bij één aanspreekpunt. De geldstromen aan gemeenten voor de taken in het sociaal domein worden eenvoudiger en eenduidiger ingericht. Gemeenten krijgen uiteindelijk één budget om de participatie in de maatschappij te bevorderen. Besteding van en verantwoording over dit budget wordt zo voor gemeenten overzichtelijker. Samenwerking: Er is de afgelopen jaren door de deelnemende gemeenten in de regio Nijmegen gewerkt aan het voorbereiden van de decentralisaties. Het samenwerkingsverband is op basis van een modulaire GR ingesteld om de belangen van de deelnemende gemeenten te behartigen op het gebied van werk, inkomen, zorg, welzijn, inkoop en ICT. Het samenwerkingsverband is ingesteld om de belangen van de deelnemende gemeenten te behartigen op het gebied van regionale afstemming en regionale samenwerking. Jeugdzorg: De gemeenteraden in de regio Nijmegen hebben de gezamenlijke beleidsnota Kracht door verbinding vastgesteld. Op basis van dit document is gewerkt aan de implementatie van de Jeugdwet (en Wmo) in de regiogemeenten. Er zijn daarnaast afspraken gemaakt met Bureau Jeugdzorg Gelderland en er is gewerkt aan de Verordening Jeugdhulp voor bij de diverse gemeenteraden. AWBZ/Wmo: Zorg die lokaal kan worden uitgevoerd, wordt deels door de gemeenten zelf afzonderlijk gecontracteerd. Dit betreft huidige Wmo-taken, inloop ontmoeting en dagbesteding voor ouderen. Zorg die lokaal kan worden uitgevoerd wordt ook deels regionaal gecontracteerd (inkoop dagbesteding en ambulante ondersteuning voor jeugd en volwassen). Regionaal is het Financieel Besluit 2015 opgesteld. Participatiewet: Om de Participatiewet uit te voeren, hebben de gemeenten in de regio Nijmegen (de arbeidsmarktregio Gelderland- Zuid), de Sociale werkvoorziening Breed en het UWV het Werkbedrijf regio Nijmegen opgericht. Het Regionaal Werkdocument Samen Sterker is vastgesteld door alle gemeenteraden in de regio. Op dit moment werkt de regio hard aan de bouw van het Werkbedrijf, dat vanaf 1 januari 2015 de deuren opent. Dit is een onderdeel van de modulaire gemeenschappelijke regeling. Passend onderwijs: Voor de invoering van de Wet Passend Onderwijs werken gemeenten in de regio Nijmegen, Noordoost-Brabant en een klein deel van Noord-Limburg samen. Het gaat het om vragen als: Wat hebben ondernemers nodig om stageplekken in te richten voor leerlingen, welke vaardigheden hebben leerlingen nodig om te kunnen functioneren bij een bedrijf, hoe en wat organiseren we het leerlingenvervoer, wat te doen met thuiszitters, hoe helpen we kinderen, al dan niet met een beperking, aan werk? In Beuningen is het ondersteuningsplatform actief om kinderen een passende plek te geven. Voor leerlingen die extra moeite hebben, wordt gezocht naar een plaats in het speciaal onderwijs via het samenwerkingsverband Stromenland. Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Modulaire GR regio Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Nijmegen Mook en Middelaar, Nijmegen, Wijchen GGD regio Gelderland- Zuid (GR) Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Nijmegen, Wijchen (en vele andere gemeenten buiten regio Nijmegen) 14

16 3.6 Bedrijfsvoering en dienstverlening Typering: Binnen de regio Nijmegen zijn er diverse regelingen deels op basis van contractgestuurde dienstverlening. Wijchen werkt bijvoorbeeld samen met de gemeenten Beuningen, Druten, Heumen en Groesbeek op het gebied van de uitvoering van de Wet WOZ en Wijchen werkt samen met de gemeenten Beuningen, Heumen en Groesbeek ten aanzien van de heffing en invordering van gemeentelijke belastingen (Beuningen fungeert als centrumgemeente). Op het gebied van Afvalstoffen en Reiniging voert de Dienst Afval en Reiniging (DAR) voor Wijchen en zeven andere gemeenten in de regio taken uit. De gemeenten beslissen zelf van welke diensten zij gebruik willen maken en in welke mate. De gemeenten in de regio Nijmegen werken samen op ICT. Gemeente Wijchen heeft besloten niet per medio 2014 deel te nemen aan de ICTsamenwerkingen. De ICT-samenwerking is de basis en het vliegwiel voor verdere samenwerking in de regio. Een samenwerking op de harde ICT is de eerste focus, maar niet het einddoel. De huidige gemeentelijke netwerken worden uiteindelijk, door middel van glasvezelverbindingen, gekoppeld tot één netwerk dat centraal beheerd wordt. De huidige netwerken met al hun koppelingen en datacentra worden geleidelijk omgevormd tot dat ene netwerk met een centraal datacenter en met centrale koppelingen en generieke voorzieningen. De contract gestuurde dienstverlening heeft met name betrekking op de volgende onderwerpen: Milieu en afval Belasting Inkoopbureau Leerplicht Regionaal Meld- en Coördinatiecentrum Bijzonder onderzoek Opgaven: De modulaire GR Nijmegen wordt stapsgewijs uitgebreid met nieuwe dossiers. Samenwerking: Bestaande samenwerkingsverbanden via contract gestuurde dienstverlening Dienstverlening Deelnemende gemeenten Milieu en Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Afvalverwerking regio Nijmegen,, Wijchen Nijmegen (GR) Dienst Afval en Reiniging Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, (DAR) Nijmegen, West Maas en Waal, Wijchen Regeling gemeenschappelijk belastingkantoor Regionale Ambtsinstructie Leerplicht regio Nijmegen Regionaal Meld- En Coördinatiecentrum Arnhem/Nijmegen De GR Bijzonder Onderzoek Regio Gelderland-Zuid. Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Wijchen Beuningen, Druten, Groesbeek, Heumen, Mook en Middelaar, Nijmegen en Wijchen. Beuningen, Groesbeek, Heumen, Mook en Middelaar, Nijmegen, Wijchen Beuningen, Groesbeek, Heumen en Wijchen 15

17 4. Waarnemingen van de adviescommissie 4.1 Gemeenten in beweging In deze regio is een belangrijke ontwikkeling de recente herindeling van de MUG-gemeenten. Het krachtenveld en de verhoudingen zullen daardoor gaan veranderen. Het valt de adviescommissie op dat de gemeenten zoals West Maas en Waal uit de regio Rivierenland en Druten deze ontwikkeling waarnemen, maar daar maar beperkt op anticiperen in die zin dat hun eigen samenwerking met de buurgemeenten nog niet krachtig wordt opgepakt. De gemeente Druten pakt de samenwerking op conform alle andere gemeenten in de regio Nijmegen en opteert daarnaast voor herindeling. Niet alle gemeenten zien in volle omvang de noodzaak voor samenwerking. Net zoals in de regio Arnhem blijven de discussies over het strategisch niveau nogal eens beperkt tot de structuurvraag over de gevolgen van het opheffen van de Wgr+-status. Een onderbouwde strategie voor de lange termijn is in veel gemeenten niet aanwezig. De inkrimping van de formatie als gevolg van de bezuinigingen door de economische crisis is de afgelopen jaren groot geweest. De adviescommissie ziet dat met uitzondering van de gemeente Nijmegen er grote inspanningen moeten worden geleverd om adequaat te kunnen blijven functioneren. Voor kleine gemeenten geldt bovendien dat de kwetsbaarheid vanwege de vele éénpitters in de organisatie groot is. Deze capaciteitsproblemen gelden voor uitvoerende taken en voor de beleidsadvisering aan het college. De ambities van de colleges en de raden reiken veelal hoger dan realistisch is voor de ambtelijke organisatie. De bezuinigingen beperken dus de mogelijkheden van de ambtelijke organisaties. Vanuit de drie K s (Kwaliteit, Kwetsbaarheid, Kosten) geredeneerd, is schaalvergroting voor alle gemeenten van belang. Nadrukkelijk geeft de adviescommissie aan dat de eerste zoekrichting voor schaalvergroting samenwerking tussen gemeenten is. De adviescommissie ziet echter nog slechts beperkte beweging bij gemeenten om in overleg met hun buren de operationele samenwerking (bedrijfsvoering) te versterken. Ook in deze regio zijn er pogingen voor intensivering van de samenwerking op operationele taken gedaan, maar de opbrengst is nog laag. Colleges hebben de neiging om zich intensief te bemoeien met hoe bedrijfsvoeringstaken al dan niet in samenwerking worden uitgevoerd. De bestuurlijke drukte maakt dat de initiatieven voor samenwerking niet altijd als productief worden ervaren. Ook valt op dat operationele samenwerking na een lange voorbereidingstijd bij vele gemeenten alsnog niet wordt gerealiseerd vanwege (onnodige?) sentimenten. Een voorbeeld daarvan is de samenwerking Wijchen-Heumen, die na een intensief traject afketste. De uitdaging is om in de samenwerking intensief in te zetten op economische visieontwikkeling voor de regio Nijmegen. Versterking van de profilering is hier zeer noodzakelijk. De discussies over de gevolgen van het verdwijnen van de Wgr+-status blijken onvoldoende productief. De samenwerking tussen de gemeenten in het stedelijk netwerk lijkt, ondanks het instellen van een Gezamenlijk Orgaan, uiteen te vallen. Zoals ook in het rapport over de regio Arnhem is opgenomen, signaleert de adviescommissie dat de samenwerking tussen Arnhem en Nijmegen meer tekenen van concurrentie vertoont dan van samenwerking met gemeenschappelijke doelstellingen. 4.2 Verminderen kwetsbaarheid door schaalvergroting De ambtelijke organisaties van alle gemeenten kennen een hoge werkdrukbeleving. De organisaties zijn kwetsbaar in hun bedrijfsvoering en hebben op onderdelen ook capaciteitstekorten, zowel kwalitatief als kwantitatief. Tegelijkertijd neemt in veel gemeenten het aantal fte s nog af. 16

18 De kleine gemeenten zoeken de oplossing voor deze problemen in samenwerking, onderling en met Nijmegen. Uitleen en inhuur van ambtenaren, kennisoverdracht en Nijmegen als hofleverancier van kennis en ervaring bieden nu soelaas. De adviescommissie constateert dat door de sterke centrale rol van Nijmegen in dit netwerk tekortkomingen worden opgevangen. De vraag is of deze samenwerkingsverbanden in de toekomst in staat zijn om de benodigde versterking van de drie K s te realiseren. 4.3 Versterken op drie schaalniveaus Samenwerking en versterking van de samenwerking spelen op drie niveaus: Intergemeentelijke samenwerkingen van twee of meer gemeenten. De kleine gemeenten buiten de stad Nijmegen zoeken elkaar op om taken te delen of gezamenlijk uit te voeren. De nieuwe gemeente Groesbeek is hiervan een voorbeeld. Het zijn de operationele taken die hier baat bij hebben en efficiënter en effectiever kunnen worden uitgevoerd. Samenwerken op de schaal van de regio Nijmegen wat betreft werk en inkomen, zorg en welzijn, de jeugdzorg, het onderwijsaanbod, wonen, werken en recreëren, groen en natuur. Steeds weer is het Nijmeegse belang ook een belang van de regio en andersom. Het zijn vooral de tactische en strategische taken die op deze schaal worden uitgevoerd. Stedelijk netwerk Arnhem Nijmegen: dit netwerk is van belang in nationaal en internationaal perspectief. Dit betreft de strategische taken. De huidige stadsregio werkt namens en voor de regiogemeenten aan een aantrekkelijke, goed bereikbare en internationaal concurrerende regio. Een regio die aantrekkelijk is voor inwoners en waar bedrijven en instellingen willen investeren. Ook een regio die in Den Haag op de kaart staat en bekend is in Brussel. 4.4 Vele opschalingspogingen Moeizame fusieprocessen De adviescommissie heeft waargenomen dat de gemeenten in de regio Nijmegen zich zeer inspannen om adequaat te functioneren. Iedere gemeente doet dit op een eigen manier, maar er wordt altijd gehandeld vanuit trots en een zelfbewuste houding. Nadenken over vormen van samenwerking gebeurt, met wisselend resultaat, op verschillende niveaus. Veel van de gemeenten rond Nijmegen hebben de mogelijkheden verkend van samenwerking met een of meer gemeenten. De samenwerkingsvormen zijn ook hier velerlei en veelsoortig. Een eenduidige oplossing die kan steunen op een algemeen gedragen visie ontbreekt echter. Wellicht gaat de modulaire GR hierin verbetering brengen en wordt verder ontwikkeld. Alle gemeenten rond Nijmegen hebben de afgelopen jaren naar de buren gekeken voor samenwerking en mogelijk opschaling. Veel van deze pogingen zijn gestrand vanwege: Gebrek aan meerwaarde op de 3 K s; Ontbreken van de noodzaak/sense of urgency voor opschaling; Angst voor het verlies aan identiteit of eigenheid dorpen; Financiële consequenties; De provinciale grens met Limburg. Wij hebben een fusiepartner Destijds hebben de gemeenten Millingen aan de Rijn, Ubbergen en Groesbeek gekozen voor herindeling. Dit proces is jaren geleden gestart en de herindeling is per 1 januari 2015 gerealiseerd.. De fusie biedt de inwoners en ondernemers een aanpak van de problemen die adequater is dan wat de drie tot nu toe konden leveren. Er is sprake van een sterke interne samenhang en een gemeenschappelijke identiteit. De historische, demografische, sociaaleconomische en geografische kenmerken zorgen hiervoor. Door de herindeling ontstaat een sterkere gemeente die op een kwalitatief goede en krachtige wijze de dienstverlening voor de burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties kan vormgeven, een gemeente die meer voorbereid is op een toekomst waarin steeds meer taken bij de gemeentelijke overheid worden neergelegd en die een sterke rol kan gaan spelen in de regio. Kanttekening daarbij is dat de schaal nog steeds middelgroot blijft. 17

19 De herindeling van de gemeenten Millingen aan de Rijn, Ubbergen en Groesbeek past in de ontwikkelingen die zich voordoen op het terrein van het openbaar bestuur, waar de schaalgrootte in relatie tot de toegenomen taken en de taken die nog op de gemeente afkomen een actueel thema is. Deze vrijwillige herindeling sluit aan bij de al ontwikkelde samenwerkingsverbanden in de afgelopen jaren tussen de drie gemeenten. De betreffende gemeenten kiezen voor de vorming van een sterke landelijke gemeente aan de zuidoost kant van Nijmegen. De nieuwe gemeente houdt nadrukkelijk de mogelijkheid open dat Heumen en Mook en Middelaar op termijn zullen aansluiten. Wij zoeken een fusiepartner Bij regiobrede vraagstukken werkt de gemeente Druten samen met alle gemeenten in de regio Nijmegen. Gemeente West Maas en Waal is voor de gemeente Druten een vanzelfsprekende partner. Deze gemeente is lid van Regio Rivierenland. Hierdoor is de afstand tussen de buurgemeenten groter geworden. Gemeente Druten zoekt toenadering tot de gemeenten West Maas en Waal, Wijchen en Beuningen. Een fusie van deze gemeenten levert een gemeente op van circa inwoners. Een mooie maat, zo constateert men. Ook de mogelijkheden voor samenwerking met de gemeenten Heumen en Nijmegen en de Groesbeek-gemeenten worden verkend. Een grotere en sterke gemeente in het Land van Maas en Waal zou naar de mening van de gemeente Wijchen ook beter zijn voor de samenwerking in het Rijk van Nijmegen. Een sterke stad verdient een sterk ommeland. Sterke gemeenten aan de oost- en westkant van Nijmegen zouden ook goed zijn voor de samenwerking met Nijmegen. De ambtelijke fusie van Wijchen met Heumen leek kansrijk, maar gezamenlijk onderzoek naar de 3K s wees uit dat beide gemeenten er op dit punt niet op vooruit zouden gaan. Wijchen is overgestapt op grootschaliger samenwerking in de lijn van de gemeenten. Voor Wijchen geldt dat een ambtelijke fusie met Druten, West Maas en Waal en Beuningen bespreekbaar is, maar een bestuurlijke fusie ligt vooralsnog niet in de rede. Gemeente Heumen ervaart dat samenwerking met name op de strategische taken nodig is. Na het beëindigen van de voorbereidingen van een ambtelijke fusie met Wijchen staat de gemeente open voor andere samenwerkingspartners. Als samenwerking gewenst is wordt hiervoor in de eerste plaats naar de gemeente Mook en Middelaar (L) gekeken. Wanneer een grotere schaal wenselijk is, vindt samenwerking plaats op de schaal van de regio Nijmegen. Heumen kijkt met een open blik naar het eigen presteren en verbeteringsmogelijkheden door met andere gemeenten samen te werken. Hierover wordt binnen de gemeente gesproken, ook met de inwoners. Zowel de inwoners als de gemeenteraad staan hier pragmatisch in. De inwoners van Gemeente Mook en Middelaar (provincie Limburg) zijn voor een deel, namelijk Molenhoek, op Nijmegen georiënteerd. Op enkele terreinen bouwt deze gemeente aan samenwerking met de gemeente Heumen. Met de Limburgse gemeenten Bergen en Gennep heeft Mook en Middelaar een regiovisie opgesteld, maar de herindeling met deze Limburgse gemeenten is een aantal jaren gelden niet gelukt. De gemeente Mook en Middelaar blijft de komende jaren de samenwerking zoeken in de regio Nijmegen, maar blijft uitgaan van het handhaven van de provinciegrens. 4.5 Gemeenten nader toegelicht Nijmegen als hofleverancier De regio Nijmegen kent een onomstreden centrum en dat is Nijmegen. De andere zes gemeenten (dat is inclusief de Limburgse gemeente Mook en Middelaar), zijn voor vrijwel alle bovenlokale functies georiënteerd op Nijmegen stad. Op het niveau van de Stadsregio Arnhem/Nijmegen vinden afwegingen ten aanzien van economie, infrastructuur en wonen plaats. Al het overige wordt op de schaal van de regio Nijmegen afgewikkeld, met uitzondering van een aantal wettelijke organen (zoals de brandweerregio). De rol van regisseur Nijmegen stelt hoge eisen aan de professionaliteit van de organisatie: een organisatie die effectief, efficiënt, transparant, toegankelijk en aanspreekbaar functioneert. Een overheid die zich richt op haar kerntaken heeft kwalitatief hoogwaardige medewerkers nodig, die vanuit een veranderende rolverdeling de taak van regisseur in beleid en uitvoering kunnen vervullen. Nijmegen bouwt en onderhoudt de stad met behulp van haar medewerkers. Zij vormen het kapitaal van de organisatie. 18

20 Met de organisatieontwikkeling beoogt Nijmegen de gemeentelijke organisatie zo in te richten dat de dienstverlening naar bestuur en burger optimaal verloopt en tevens het huishoudboekje op orde is. Nijmegen wil een moderne netwerkorganisatie zijn, die van buiten naar binnen werkt. Nijmegen wil de regio blijven bedienen en de regiogemeenten ervaren dat als positief. De niet overheersende houding van de ambtelijke en bestuurlijke organisatie maakt dat er veel waardering is voor de samenwerking. Ook de professionele houding van de gemeenteraadsleden wordt als positief ervaren. Overige zes gemeenten Het personeel van de regiogemeenten is in het algemeen hoogopgeleid, veelal universitair geschoold in Nijmegen. Door de kwaliteit van de medewerkers zijn zij volwaardige gesprekspartners voor gemeente Nijmegen. Gemeente Wijchen ziet zichzelf als grote broer naast Nijmegen. De gemeente heeft haar eigen organisatie goed op orde. Wijchen heeft als gemeente een schaal waardoor ze taken (nog) zelf kan doen. Maar zij werkt op een aantal taken ook samen met andere gemeenten in de regio. Als grootste van de kleine gemeenten kent Wijchen zichzelf een belangrijke functie toe in de regionale samenwerking. De andere gemeenten zien dat overigens niet zo sterk en het gevaar is aanwezig dat die houding een coöperatieve samenwerking in de weg staat. Beuningen is een aantrekkelijke woongemeente, grenzend aan de stad Nijmegen en beschikt over een goed voorzieningenniveau en een krachtige sociale structuur. De gemeente heeft als belangrijkste vraagstuk de financiële situatie. Weliswaar heeft Beuningen een perspectief op een sluitende begroting maar de weg daar naar toe zal niet eenvoudig zijn. Voor een intensievere samenwerking met andere gemeenten is het noodzakelijk dat de eigen financiën op orde zijn. De komende jaren blijft de gemeente kwetsbaar en dat kan een belemmering zijn voor de samenwerking. Gemeente Druten is geassocieerd lid van de stadsregio. De gemeente en inwoners zijn ook voornamelijk gericht op regio Nijmegen en niet op Regio Rivierenland. Door de provincie Gelderland is de gemeente Druten gevraagd om volkshuisvesting, vervoer en bedrijventerreinenbeleid binnen de Regio Rivierenland af te stemmen. Een en ander had als achtergrond Regio Rivierenland te versterken. Druten opteerde jarenlang voor het lidmaatschap van de Stadsregio en zal zich aansluiten bij het nieuw te starten Gemeenschappelijk Orgaan (GO) Wat de samenwerking in het algemeen betreft, hanteert de gemeente Heumen - afhankelijk van het beleidsveld en de wijze waarop de gemeente de regierol invult - de trap: zelf doen, samenwerking met gemeente Mook en Middelaar (L) en samenwerking op de schaal van de regio Nijmegen. In de praktijk geschieden vele activiteiten van operationele, beleidsvormende en strategische aard op het niveau van de regio. Deze kleine gemeente presteert goed. Men opteert voor zelfstandigheid, maar raad en inwoners gaan hier pragmatisch mee om. De MUG-gemeenten hebben een verstandig besluit genomen gelet op de 3K s en worden daarmee serieuze partner in regio. De nieuwe fusiegemeente zal zich nog moeten zetten, maar de voorbereidingen zijn doordacht en zorgvuldig uitgevoerd. De gemeente realiseert zich dat ook na de herindeling er gebouwd moet worden aan de intensivering van de samenwerking in de regio Nijmegen. Mook en Middelaar is een Limburgse gemeente die sterk op Gelderland is georiënteerd. Gezien de ligging van de gemeente niet verrassend. Als gevolg van alle ontwikkelingen bij de gemeenten in Gelderland, in het bijzonder de opschaling door de fusie van de MUG-gemeenten, dreigt Mook en Middelaar in een geïsoleerde positie terecht te komen. Dat is het gevolg van het feit dat ze Limburgs willen blijven, terwijl de gemeente de samenwerking zoekt in de regio Nijmegen. 19

21 5. Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie 5.1 Het algemene beeld Naast de grootschalige regionale opgaven op het terrein van economie en mobiliteit, vergen de decentralisaties op het sociale domein, de veranderingen van de Huisvestingswet, Woningwet en Omgevingswet aandacht. Daarnaast moeten alle Nederlandse gemeenten zien om te gaan met bezuinigingsdoelstellingen en de zich veranderende verhoudingen tussen lokaal bestuur en plaatselijke samenleving. Dat stelt nu, maar zeker in de toekomst, hoge eisen aan gemeenten. Het beeld van het profiel van de regio ligt gedifferentieerd. De commissie constateert dat Regio Nijmegen voor de hierboven genoemde uitdagingen staat en zodanig in opbouw is dat er perspectief is. De recent gestarte keuze om daartoe een Modulaire Gemeenschappelijke Regeling in te stellen is een kans voor de regio en krijgt commitment in de verdere uitwerking. Aan de andere kant heeft de regio Arnhem-Nijmegen veel potentie, maar slaagt er op dit moment onvoldoende in deze te benutten. Op een ranglijst van economisch krachtige regio s staat de regio Nijmegen op een 25-ste plaats, achter de Gelderse regio s Arnhem, Noord-Veluwe en Stedendriehoek of vergelijkbare Nederlandse regio s als Venlo of Amersfoort. De ruimtelijk economische ontwikkeling stagneert. De regio verliest positie door een profiel dat onvoldoende scherp is en door de te sterke interne oriëntatie op de structuur. Vanuit de maatschappelijke organisaties en ondernemers is aangegeven dat de Triple Helix moeizaam functioneert als het gaat om meerjarige samenwerking. Op projectmatige basis gaat het redelijk tot goed. Geconstateerd wordt, dat de sense of urgency eigenlijk nog niet groot genoeg is in het gebied. Logistiek ligt het gebied erg goed. Dit leidt deels tot zelfgenoegzaamheid, meer nog in Arnhem dan in Nijmegen. De aanwezigen zijn zelf geschrokken van de economische cijfers van het gebied. Het Stedelijk netwerk Arnhem ziet men als een los verband, terwijl in Nijmegen een veel inspirerender omgeving aanwezig is, mede door de aanwezigheid van de universiteit en interesse vanuit het bedrijfsleven. De Stadsregio als geheel straalt onvoldoende coherentie uit om adequaat te reageren op de nieuwe eisen. Als er niet wordt geïnvesteerd in gemeentelijke bestuurs- en samenwerkingskracht, zal het niet lukken om de regionale economische structuur, de maatschappelijke voorzieningen en de gemeentelijke overheidsdienstverlening op peil te houden of te versterken Conclusies Op grond van de waarnemingen en oordelen over de toekomstbestendigheid van het bestuur in de regio Nijmegen, komt de adviescommissie tot de volgende conclusies: Conclusie 1: structuurdiscussies verhinderen voortgang, terwijl de samenwerkingscultuur het echte probleem is. De discussies over WGR en Stadsregio bepalen al te lang de agenda s. De structuurdiscussie over de toekomst van de strategische ruimtelijkeconomische samenwerking in de regio loopt al jaren, terwijl naar de mening van de commissie de samenwerkingscultuur het echte probleem is. De sterk vertraagde landelijke besluitvorming over de WGR+-regeling heeft niet bijgedragen aan de mogelijkheid een knoop door te hakken in deze discussie. Als het gaat over de ontwikkeling van regionale samenwerkingsverbanden zijn er meer algemene discussies over taken, bevoegdheden, autonomie en zeggenschap. De inhoud, de te realiseren maatschappelijke en bestuurlijke opgaven staan in deze discussies veel minder centraal. Externe druk vanuit maatschappelijke partners (triple helix) die de urgentie van regionale vraagstukken benadrukken is zeker aanwezig en kan daarbij helpen. 20

22 Conclusie 2: in vergelijking met de WGR+ lijkt het Gezamenlijk Orgaan een stap terug voor de ontwikkeling van de regio. Regio Nijmegen profileert zich als Health Valley met het medische technologiecluster in Nijmegen en omgeving (verbondenheid bedrijven, overheid, gezondheidszorg en kennisinstellingen). Om dit te kunnen benutten zijn een goede bereikbaarheid, passende bedrijventerreinen, aantrekkelijke voorzieningencentra en een passende woonkwaliteit voorwaarden. Het netwerk van de stadsregio is van belang in nationaal en internationaal perspectief. Dit betreft de strategische taken. De huidige stadsregio werkte namens en voor de regiogemeenten aan een aantrekkelijke, goed bereikbare en internationaal concurrerende regio. Een regio die aantrekkelijk is voor inwoners en waar bedrijven en instellingen willen investeren. Ook een regio die in Den Haag op de kaart staat en bekend is in Brussel. De commissie vindt de oprichting van een Gemeenschappelijk Orgaan als vervolg op de WGR+ gezien de discussies een begrijpelijke stap. Maar uiteindelijk is het een verlies voor de noodzakelijke ontwikkeling. Conclusie 3: het gebrek aan bindende inhoudelijke en financiële afspraken over de opvolging van de WGR+ dreigt te leiden tot het missen van kansen in met name de economische ontwikkeling. Het is dus belangrijk dat de regio kan bouwen aan een agenda voor de middellange en lange termijn. Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is een belangrijke economische motor van Gelderland. Ongeacht de bestuurlijke constructie gaat het de samenwerkende gemeenten en provincie om goed openbaar vervoer en een goede bereikbaarheid, zowel in als naar de stedelijke regio. Om daar goed aan te werken zijn mensen en middelen noodzakelijk om inhoud en vorm te geven aan (uitvoerings)plannen. Dat wordt nu node gemist. Conclusie 4: de kwaliteit en capaciteit van het eigen huis is vrijwel overal op orde, maar een dreigende kwetsbaarheid in de nabije toekomst vraagt om een schaalvergroting. Vooral in kleine en middelgrote gemeenten is het ambtelijk apparaat kwetsbaar, ook door de aanwezigheid van eenpersoonsfuncties. Gemeenten hebben vanwege financiële problemen en bezuinigingsdoelstellingen fors bezuinigd op hun ambtelijke capaciteit. Hoewel deze bezuinigingen enigszins zijn opgevangen met reorganisaties en andere efficiencyverbeteringen, zijn de grenzen van wat gemeentelijke organisaties aankunnen wel bereikt. Op het gebied van de beleidsuitvoering en beleidsadvisering zal dat in de nabije toekomst problemen gaan opleveren. Door capaciteitskrapte is de werkdruk van ambtenaren al erg hoog geworden, of moeten beleidsdoelstellingen en bestuurlijke ambities naar beneden worden bijgesteld. Samenwerking vindt plaats als de kwaliteit en capaciteit onder druk komen. De gemeenten zijn in het algemeen praktisch in de uitwisseling van personeel. De kleine gemeenten buiten de stad Nijmegen zoeken elkaar op om taken te delen of gezamenlijk uit te voeren. De nieuwe gemeente Groesbeek is hiervan een voorbeeld. Het zijn de operationele taken die hier baat bij hebben en efficiënter en effectiever kunnen worden uitgevoerd. Opvallend is dat een deel van de bezuinigingen nog moet plaatsvinden. Voor de toekomst betekent dit dat de druk op het eigen huis nog toeneemt. Dit resulteert ook in verdere reorganisaties die de interne bedrijfsvoering zullen beïnvloeden. Conclusie 5: gemeente Nijmegen functioneert goed als centrumgemeente in regio. Nijmegen functioneert als een moderne hoogwaardige netwerkorganisatie die van buiten naar binnen werkt. Nijmegen heeft veel geïnvesteerd in de samenwerking met de regio. Samenwerken op de schaal van de regio Nijmegen wat betreft werk en inkomen, zorg en welzijn, de jeugdzorg, het onderwijsaanbod, wonen, werken en recreëren, groen en natuur. Steeds weer is het Nijmeegse belang ook een belang van de regio en andersom. Het zijn vooral de tactische en strategische taken die op deze schaal worden uitgevoerd. Conclusie 6: Druten ziet West Maas en Waal als vanzelfsprekende partner voor een herindeling. Nadrukkelijk geeft de adviescommissie aan dat schaalvergroting nadrukkelijk niet synoniem is met herindeling. Schaalvergroting kan op de eerste plaats worden gevonden door het realiseren van geïnstitutionaliseerde samenwerking tussen gemeenten. In een enkel geval zal dat echter onvoldoende resultaat geven. 21

23 Dat is ook de reden geweest dat de MUG gemeenten hebben gekozen voor een herindeling om zodoende een solide fundament te leggen om kwetsbaarheid te voorkomen. De gemeenten ten westen van Nijmegen zijn nog zoekende naar de optimale samenwerkingsvorm. Maar om daar optimaal een goede rol in te kunnen spelen is schaalgrootte ook van belang. De gemeente Druten heeft daarin positie gekozen en ziet de Rivierenlandse gemeente West Maas en Waal als vanzelfsprekende partner. 5.3 Aanbevelingen van de commissie De optimale schaalkeuze voor bestuurlijke inrichting bestaat niet, zeker niet voor de gemeente als eerste overheid met burgergerichte taken. Zo stellen de eisen van nabijheid, maatwerk en efficiency van dienstverlening verschillende voorwaarden aan de schaal waarop deze is georganiseerd. En dat terwijl het op strategisch niveau vooral gaat om het samenspel van de triple helix, publiek-private samenwerkingsverbanden met gedeelde agenda s en gecoördineerde uitvoering van gemeenschappelijke programma s. Vanuit dat referentiekader kijkt de adviescommissie naar de vraagstelling van Sterk Bestuur in Gelderland, waarbij drie verschillende schaalniveaus worden onderscheiden: 1. Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; 2. Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; 3. Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). - Strategische samenwerking Met het oog op het beëindigen van de Wgr+-regeling voor de Stadsregio Arnhem-Nijmegen heroriënteert de regio zich op de structuur van de strategische samenwerking op ruimtelijk en economisch gebied. De commissie adviseert de regio Nijmegen om hier snel concrete stappen in te zetten en heeft daarbij de volgende overwegingen en aanbevelingen: Aanbeveling 1: versterk de strategische samenwerking op regionale schaal: economie, wonen, werken, bereikbaarheid voor het gebied van de voormalige Stadsregio. De provincie dient daartoe positie te kiezen en actief met Arnhem en Nijmegen de discussie aan te gaan over het maken van inhoudelijke en financiële afspraken. Onderzoek naar regionaal-economische ontwikkelingen laat zien dat regio Nijmegen ver achterblijft bij andere Gelderse en Nederlandse regio s (de regio Arnhem haalt overigens een ongeveer gelijke score). Dit terwijl de regio volgens hetzelfde onderzoek qua ligging, woonaantrekkelijkheid en arbeidsmarkt grote potenties heeft. Het verzilveren van die potenties vraagt om extra bestuurlijke inzet. Aanbeveling 2: ontwikkel een nieuwe regionale strategische agenda in triple helix-verband. Dat de discussie over de toekomst van regionale samenwerking vooral over structuren gaan, heeft te maken met het feit dat de inhoud de strategische agenda blijkbaar onvoldoende leeft. De commissie raadt daarom aan een nieuwe strategische agenda op te stellen (of de bestaande te herijken) met kennis- en onderwijsinstellingen, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Gezien bestaande ruimtelijke en economische verbanden tussen Arnhem en Nijmegen zou deze agenda in ieder geval voor het stedelijk gebied Arnhem- Nijmegen moeten worden opgesteld. Een nauwere samenwerking met triple helix Wageningen, geïnitieerd door ondernemers, zou ook overwogen kunnen worden. Aanbeveling 3: de gemeenten in de regio zouden Nijmegen het voortouw moeten gunnen in de samenwerking in de Stadsregio. De steden Nijmegen (en Arnhem) zouden de leiding moeten nemen in deze strategieontwikkeling. Vooral omdat de strategische beleidscapaciteit op ruimtelijk-economisch gebied hier het meest voorhanden is. De commissie beveelt aan ervoor te waken dat deze regionale strategische agenda een stedelijke agenda wordt. Door de opgaven van het stedelijk en landelijk gebied in samenhang te bezien, wordt niet alleen recht gedaan aan de ruimtelijke en economische verwevenheid van stad en regio, maar kan ook gemakkelijker een breed bestuurlijk commitment worden gekregen voor strategische ontwikkelingen. De andere gemeenten moeten zijn aangehaakt, het initiatief ligt bij Nijmegen (en Arnhem). 22

24 - Tactische samenwerking Voor beleidsontwikkelingen (vooral op het gebied van de 3D s) wordt in de regio Nijmegen nu zwaar geleund op de stad. De commissie stelt voor daar de volgende consequenties aan de verbinden: Aanbeveling 4: werk de invulling van de Modulaire Gemeenschappelijke Regeling met voortvarendheid uit. De MGR wordt door alle gemeenten in de regio Nijmegen beoordeelt als een kans voor de regio. De MGR zal daardoor snel tot volle wasdom kunnen worden gebracht. En dat zal de kwaliteit van het bestuur in de regio Nijmegen ten goede komen. Aanbeveling 5: de regio en de gemeente Nijmegen hebben baat bij sterke (buur)gemeenten. De commissie acht het verstandig om te anticiperen op toekomstige ontwikkelingen door het intensiveren van de samenwerking en dat mede te bezegelen in zakelijke afspraken met de gemeente Nijmegen. De gewenste regionale efficiency-voordelen kunnen zo gecombineerd worden met de voordelen van lokale nabijheid en bereikbaarheid. Aanbeveling 6: de bestuurlijke inrichting moet terug naar de grenzen van het Rijk van Nijmegen: dus met Druten en West Maas en Waal. Veel gesprekspartners in de regio Nijmegen zien dat de eerdere keuze om West Maas en Waal en Druten op afstand van de Stadsregio-gemeenten te zetten uiteindelijk niet logisch is. Een versterking van de verbinding met deze gemeenten ligt daarom voor de hand. - Operationele samenwerking In het intensiveren van de operationele samenwerking is winst te behalen in financiële en kwalitatieve zin. Dit zal dan ook een onderwerp zijn dat de komende jaren hoog op de agenda hoort te staan. Aanbeveling 8: het is op termijn noodzakelijk om schaalvergroting na te streven voor de uitvoeringsorganisaties van de gemeenten. Om de kwaliteit van de dienstverlening en bedrijfsvoering te kunnen behouden en verstevigen met minder middelen, zijn schaalvergrotingen nodig. Daarbij denkt de commissie met name aan een verbreding en verdieping van de bestaande samenwerkingsverbanden op dit terrein. Voor het bestrijden van ambtelijke capaciteitsproblemen beveelt de commissie daarnaast het outsourcen van operationele processen aan. Aanbeveling 9: start of een traject voor een gemeenschappelijk shared service center voor de PIOFAC-taken eventueel via de MGR, of overweeg een (deel van) deze taken uit te besteden aan de gemeente Nijmegen Het concretiseren van aanbeveling 8 kan op deze wijze plaatsvinden. Op deze wijze kunnen de gemeenten van de regio Nijmegen worden versterkt op een manier die aansluit bij de gegroeide verhoudingen in de regio. Aanbeveling 7: Druten en West Maas en Waal zouden een intensievere samenwerking en uiteindelijk wellicht een samengaan kunnen overwegen. De adviescommissie verwacht dat versterking van de 3K s voor deze gemeenten voor de toekomst noodzakelijk is. Dat maakt het voor hen mogelijk om ook een waardevolle bijdrage te leveren aan de versterking van de regionale samenwerking tussen de gemeenten ten westen van Nijmegen. 23

25 24