Sterk Bestuur in de regio Stedendriehoek

Transcriptie

1 Sterk Bestuur in de regio Stedendriehoek Voorlopige aanbevelingen van de adviescommissie aan Gemeenten in de regio Stedendriehoek De regio Stedendriehoek De provincie Gelderland De VNG Gelderland

2 Regiorapport Regio Stedendriehoek Waarnemingen van de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland. Bestemd voor: - gemeenten in de regio Stedendriehoek; - provincie Gelderland; - de Vereniging Nederlandse Gemeenten, afdeling Gelderland. Voor de regio Stedendriehoek is een concept-regionaal rapport opgesteld. Deze voorlopige versie is beperkt tot de waarnemingen die de adviescommissie heeft gedaan in de gesprekken met de gemeenten en vormt de input voor de regiobijeenkomst op 3 februari Na de regiobijeenkomst met de gemeenten heeft de adviescommissie conclusies getrokken en aanbevelingen opgesteld. In dit rapport treft u die aan. Na afronding van het project Sterk Bestuur in Gelderland zal de adviescommissie een eindrapport opstellen gericht op de hele provincie Gelderland. Mogelijk zal in deze afrondende fase ook nog opnieuw gekeken worden naar de gemeenten aan de randen van de diverse regio s, omdat de situatie in aangrenzende regio s wellicht leidt tot aanvullende inzichten. Dit rapport wordt opgesteld in drie fasen. Fase 1: deskresearch en waarnemingen van de januari 2015 adviescommissie Verzending voor aanvang regiobijeenkomst Fase 2: aanvullingen met een advies van de Maart 2015 adviescommissie Na afloop regiobijeenkomst Fase 3: definitief advies van de adviescommissie April mei 2015 Na onderzoek in alle regio s 1

3 Voorwoord Als gevolg van allerlei ontwikkelingen in het openbaar bestuur, waaronder de decentralisaties van taken in het sociaal domein, komt er veel af op de gemeenten. De opgaven waarvoor zij komen te staan zijn bijzonder groot. Als gevolg hiervan wordt er nu en in de toekomst een sterk beroep gedaan op de bestuurskracht van gemeenten. De Gelderse gemeenten, de VNG afdeling Gelderland en de provincie Gelderland onderzoeken in 2014 en 2015 gezamenlijk het vermogen van gemeenten om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. Het onderzoek resulteert in aanbevelingen aan gemeenten en provincie voor het bevorderen van een sterk en toekomstbestendig bestuur in Gelderland. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland voert, ondersteund door adviesbureau BMC en in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland, gesprekken met vertegenwoordigers van gemeenten in de provincie Gelderland. De gesprekken in de Stedendriehoek vonden de afgelopen maanden plaats. Dit heeft geleid tot een helder beeld van deze regio. De eerste waarnemingen treft u aan in deze rapportage. Met name de articulatie van de eisen die ondernemers en maatschappelijke organisaties stellen aan het functioneren van het openbaar bestuur hebben het inzicht van de adviescommissie verdiept. De adviescommissie heeft per gemeente een beknopte kansen-enontwikkelanalyse opgesteld. Dit geeft inzicht in de mogelijkheden, beperkingen en inspanningen van gemeenten om actief bij te dragen aan sterke samenwerking en uitvoering van programma s in de regio. De adviescommissie is enthousiast ontvangen en kon elke keer rekenen op openhartige en constructieve gesprekken met vertegenwoordigers van de gemeenten. De adviescommissie bedankt de raadsleden, gemeentebestuurders en MT-leden voor hun bevlogenheid om de regio en de provincie nog sterker te maken. Namens de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, de voorzitter, mr. G.J. (Fred) de Graaf Naast de adviescommissie is er een klankbordgroep ingesteld met vertegenwoordigers van ondernemers, onderwijs en overige maatschappelijke organisaties. De klankbordgroep heeft aan de voorkant van het proces een advies uitgebracht met opvattingen vervat in een document getiteld Visie en kader. Dit kader is gebruikt in de gesprekken met de gemeenten. Aansluitend heeft de klankbordgroep een notitie opgesteld met de bevindingen van de klankbordgroep. Ten slotte heeft de adviescommissie in de slotbijeenkomst over de conclusies en aanbevelingen dankbaar gebruikgemaakt van de opvattingen van de klankbordgroep. 2

4 Inhoudsopgave VOORWOORD 1 Inleiding 2 Kader voor Sterk Bestuur 3 De Stedendriehoek in vogelvlucht 4 Waarnemingen van de adviescommissie 5 Aanbevelingen van de adviescommissie BIJLAGEN 3

5 Figuur 1 Activiteiten en producten project Sterk Bestuur Gelderland 4

6 1. Inleiding Met het project Sterk Bestuur in Gelderland willen de provincie Gelderland en VNG afdeling Gelderland werken aan het behoud en de versterking van de bestuurskracht en toekomstbestendigheid van gemeenten en regio s in de provincie. Het project Sterk Bestuur in Gelderland heeft de volgende doelen: bevorderen van een krachtig lokaal bestuur en krachtige regio s in Gelderland; bieden van houvast en stimuleren van discussie, afwegingen en besluitvorming over duurzame bestuurskracht in relatie tot een toenemend takenpakket bij gemeenten en provincie. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft voor haar reflectie iedere gemeente in de Stedendriehoek bezocht en heeft gesproken met (vertegenwoordigers van) gemeenteraden, colleges van B&W en managementteams (MT s). In het project laat de adviescommissie zich ook bijstaan door de Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland. Deze klankbordgroep vertegenwoordigt de overheid, ondernemers en overige maatschappelijke organisaties, waaronder onderwijs in Gelderland. De adviescommissie heeft de volgende activiteiten ondernomen om tot haar advies te komen (zie figuur 1): 1. Uitvoeren van deskresearch: op basis van door gemeenten aangeleverde documenten en openbare bronnen (zoals websites en mediaberichten) is een globaal overzicht gemaakt van een aantal aspecten van de bestuurskracht van de desbetreffende gemeente (financiële situatie, interactie met de bevolking, visie en strategisch vermogen, samenwerking). Het resultaat van de deskresearch is in conceptvorm voorgelegd aan de gemeente voor eventuele opmerkingen en aanvullingen. 2. Uitvoeren van zelfanalyse door gemeente. Op basis van een digitale vragenlijst heeft er een zelfanalyse plaatsgevonden door de gemeenten, vaak vastgesteld door het college en soms ook door de raad en het college. 3. Gesprekken voeren met het college, (een delegatie van de) raad en het MT van de gemeenten. Deze gesprekken gingen onder meer over bestuurlijke stabiliteit en een gezonde financiële positie, het vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering, de decentralisatieopgaven, samenwerking in de regio en de interactie met de bevolking. 4. Reflecteren op kansen-en-ontwikkelanalyse door de gemeente(secretarissen). De bevindingen van de analyse zijn gepresenteerd in een kansen-en-ontwikkelanalyse per gemeente, die voor eventuele opmerkingen en aanvullingen is voorgelegd aan de gemeente en is aangepast als ze feitelijke onjuistheden bevatte. 5. Gesprekken voeren met het Algemeen Bestuur van de Regio, met de regiosecretarissen en met de representanten van de maatschappelijke organisaties in de provincie. 5

7 2. Kader voor Sterk Bestuur De Klankbordgroep Sterk Bestuur in Gelderland, die is samengesteld uit vertegenwoordigers van het Gelderse bedrijfsleven, kennisinstituten, maatschappelijke instellingen en vertegenwoordigers van de VNG, heeft zich gebogen over de basisvoorwaarden waar gemeenten aan moeten voldoen om de toekomstige maatschappelijke en bestuurlijke opgaven aan te kunnen. De Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland heeft mede op basis hiervan een beoordelingskader ontwikkeld waarmee uitspraken kunnen worden gedaan over de (veer)kracht van Gelderse gemeenten. 2.1 Sterk bestuur: huis op orde en veranderkracht Zoals de klankbordgroep schrijft waarborgt een bestuurskrachtige gemeente via effectieve co-creatie de gewenste effecten voor de maatschappelijke opgaven. Het is daarin de vraag hoe het openbaar bestuur de macro-ontwikkelingen naar zich toe weet te trekken en dit is de overkoepelende opgave daarin een verbinding weet te leggen met het maatschappelijke veld. Overigens is de gemeente hierin niet de enige uitvoerder; inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en mede-overheden spelen hierin allemaal een rol. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Om dat te bereiken acht de klankbordgroep het van belang dat er focus ligt op de economische krachten in de regio, zodat de sterkte van Gelderland goed wordt benut. Daarbij gaat het nadrukkelijk om het vooral zoeken naar kansen, waaronder groei-initiatieven van inwoners. zodanige financiële spankracht te organiseren dat schommelingen in het inkomsten- en uitgavenpatroon kunnen worden opgevangen. Het middellange- en langetermijnperspectief zijn hierin ook van belang. Wij verwachten dat het gemeentebestuur en de organisatie in staat zijn om te participeren in netwerken, de kosten te minimaliseren, de infrastructuur te versterken en de regionale economie te vertalen naar het lokale niveau. Overigens zijn wij van mening dat de grootte van een gemeente niet bepalend is voor de bestuurskracht. Die gaat immers om het slim schakelen en verbinden. Het gaat om de bewustwording dat gemeenten over de gemeentelijke en bestuurlijke grenzen heen kijken voor kansen en oplossingen; het innoveren in een netwerksamenleving. In zichzelf gekeerde gemeenten zijn hiertoe niet in staat. Sterk bestuur vraagt om veranderingen in houding en gedrag, lef en inspirerend leiderschap. Het vraagt ook om de kansrijke (economische) ontwikkelingen te zien en deze te stimuleren en te faciliteren. Dit kan tot een worsteling leiden. Er is veel veranderkracht nodig om op sommige momenten bestaande sturingsmechanismen los te laten en te kijken naar andere mogelijkheden. In het nastreven van maatschappelijke effecten streeft het bestuur legitimiteit na, zowel in het vervullen van de democratische legitimiteit als in het vervullen van een legitieme rol richting de samenwerkingspartners. De kern van het bestuurlijk profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente: bestuurlijke stabiliteit; de organisatie kwalitatief en kwantitatief op orde; een gezonde financiële positie. Een sterk bestuur heeft het vermogen om de zaken in eigen huis goed op orde te hebben. Gemeenten moeten ook in minder gunstige omstandigheden adequaat kunnen functioneren. Zij moeten actief bijdragen aan het oppakken van bovenlokale vraagstukken en dienen een 6

8 2.2 Samenleving, context, strategie en samenwerking Internationalisering, informatisering, bezuinigingen, dure grondposities van de gemeenten, specialisering en demografische ontwikkelingen zijn ook voelbaar in Gelderland. Deze ontwikkelingen bepalen de context en hebben hun weerslag op de inwoners en daarmee ook op het openbaar bestuur. Dit project Sterk Bestuur in Gelderland brengt het vermogen van gemeenten in beeld om het groeiende takenpakket adequaat te vervullen. In figuur 2 is dat schematisch verbeeld. Figuur 2 Sterk bestuur in relatie tot veranderingen en samenwerking Een sterk bestuur gaat op een goede manier om met de ontwikkelingen en betrekt hierbij de verwachtingen van de samenleving (de maatschappij van morgen ). Dit biedt kansen om de maatschappelijke opgaven in gezamenlijkheid op te pakken om het gewenste maatschappelijke effect te bereiken. De gemeente dient dan verbinding te maken met de inwoners, ondernemers, het onderwijs, de zorg, maatschappelijke instellingen en medeoverheden. Het is voor de gemeente de kunst om hierin op de verschillende speelvelden, op verschillende niveaus te schakelen en te verbinden. Een sterk bestuur is geen doel op zich, maar een verbindend instrument om resultaten te bereiken in een veranderende omgeving. Een sterk bestuur laat zich leiden door een heldere strategie ( een inspirerende visie ). Gemeenten zoeken hiertoe vele vormen van samenwerking, met andere gemeenten gezamenlijk of in regioverband en met andere partners. Gelderland telt 54 gemeenten en zeven regio s (de regio s Arnhem en Nijmegen zijn afzonderlijk belicht). Een regio bestaat uit de samenwerking van een aantal gemeenten. Dit kan een samenwerking op één of meer thema s of domeinen zijn. De interbestuurlijke samenwerking kent diverse vormen, variërend van het projectgewijs gezamenlijk ontwikkelen van beleid tot een clustering van de organisaties van buurgemeenten in één gemeenschappelijke werkorganisatie. Deze samenwerking kan betrekking hebben op strategische, tactische en operationele zaken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio. Tactische samenwerking ten aanzien van beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein. Operationele samenwerking ten aanzien van bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 2.3 Intergemeentelijke samenwerking op vele domeinen Intergemeentelijke samenwerking betreft bijvoorbeeld de samenwerking gericht op scholing en werk. Om innovatie te stimuleren en te faciliteren moeten we, zoals hiervoor gezegd, over bestaande (gemeentelijke) grenzen heen kijken. De versterking van de regio en haar topclusters en het bevorderen van een gezond leefklimaat en vitaliteit van de bevolking vormen het uitgangspunt. Innovaties in netwerksamenwerking moeten het gewenste maatschappelijk effect vergroten. Het gaat om samenwerking tussen ondernemers, onderwijs, instituten en overheden bij gezamenlijke programma s. Een belangrijk onderwerp is het arbeidsmarktbeleid. Voldoende goed opgeleid personeel is een belangrijke economische waarde. De beschikbaarheid van onderwijsvoorzieningen hangt ermee samen. 7

9 Samenwerking bij de (nieuwe) sociale decentralisatieopgaven is een aandachtspunt. Deze transities worden veelal verkokerd (per werksoort/ deelterrein) aangepakt. Samenwerking tussen gemeenten op het gebied van jeugdzorg, participatie en AWBZ/Wmo is noodzakelijk. Ook ten aanzien van voorzieningen (onderwijs, sport, cultuur) is samenwerking tussen gemeenten nodig om onderscheidend te kunnen zijn en voldoende draagvlak te krijgen. De samenwerkingsvormen kunnen verschillen in de Gelderse regio s, en de Gelderse oplossingen kunnen verschillen van aanpakken elders. Industriële vooruitgang, economische ontwikkeling en kennisontwikkeling in Food, Health, Energie, Toerisme en Recreatie, Milieu en Maakindustrie zijn de belangrijke economische sectoren van Gelderland. Juist door te versterken kan Gelderland excelleren op deze topclusters. Dit kan door, overigens ook onderling, verbindingen te leggen. Dit versterkt de economie en het vestigingsklimaat in deze provincie. Deze economische trek krachten zullen aansluiten bij de lokale plannen en deze versterken. Het openbaar bestuur moet zich juist richten op duurzame groei en ontwikkeling in plaats van op de economische crisis, de demografische krimp en bezuinigingen. Door het stimuleren van groei-initiatieven vanuit inwoners, ondernemers en maatschappelijke organisaties ontstaan innovatie en nieuwe ontwikkelingen. Afstemming (kwalitatief en kwantitatief) van de woningvoorraad en de bedrijventerreinen, herstructurering van bedrijventerreinen, bereikbaarheid en mobiliteit en voorzieningen zijn eveneens onderwerpen van de economische en ruimtelijke samenwerking. Om schaalvoordelen te verkrijgen, hebben gemeenten onderdelen van hun diensten die gericht zijn op dienstverlening en burgerzaken ondergebracht in samenwerkingsverbanden. Het gaat om zaken als financiën, informatisering en automatisering, personeel en organisatie. Ook is er intensieve samenwerking op het terrein van uitkeringen (intergemeentelijke sociale diensten) en op het terrein van belastingen. Ook voor handhaving is gezamenlijk optrekken gebruikelijk en de wijze waarop uitbesteding van taken heeft plaatsgevonden. 2.4 Resume De adviescommssie volgt de opvatting van de klankbordgroep dat landelijke en regionale ontwikkelingen hoge eisen stellen aan bestuurskracht van gemeenten. Gekozen vormen van samenwerking beperken zich niet tot een eenmaal gedefinieerde regio en bevinden zich ook niet allemaal op hetzelfde niveau. Dat vraagt erom dat gemeenten schakelen tussen de verschillende schaalniveaus, tussen verschillende rollen en tussen verschillende speelvelden. In de keuze voor een samenwerkingsvorm dienen daarom slimme en concrete keuzes te worden gemaakt. De volgende factoren zijn gebruikt als indicatoren van Sterk Bestuur : 1. Zaken in huis moeten goed op orde zijn: financiën, uitvoeringsen verbindingskracht 2. Inspirerend leiderschap en veranderkracht 3. Vervullen van een legitieme rol 4. Focus op economische krachten in de regio, naast de transitie van de drie decentralisaties op het sociaal domein 5. Nadruk op meer en niet op minder kwaliteit 6. Innoveren in een netwerksamenwerking 7. Slimme samenwerking 8

10 Regio Stedendriehoek 9

11 3. De Stedendriehoek in vogelvlucht 3.1 Zeven gemeenten gesitueerd in de Stedendriehoek De Stedendriehoek is een samenwerkingsverband van zeven gemeenten, te weten: Apeldoorn, Deventer (provincie Overijssel), Brummen, Epe, Lochem, Voorst en Zutphen. Deze zeven gemeenten en de provincies Gelderland en Overijssel hebben in 2001 de intentie uitgesproken gezamenlijk beleid te ontwikkelen op fysiek (ruimtelijke ordening, wonen, verkeer et cetera), economisch en sociaal gebied. De regio Stedendriehoek is bestuurlijk gezien een regio 'light'. Het uitgangspunt is dat de samenwerking binnen de regio gebaseerd is op vrijwilligheid. Er zijn geen bevoegdheden overgedragen aan de regio. De besluitvorming is in handen van de gemeenteraden. De Stedendriehoek heeft een centrale ligging in de provincies Gelderland en Overijssel. Apeldoorn, Zutphen en Deventer vormen de drie hoekstenen van de driehoek. Dit zijn de steden in de landelijke omgeving. De Stedendriehoek heeft een goed woon- en leefklimaat: de bosrijke Veluwe met beken en sprengen, de open, robuuste IJsselvallei en het coulisselandschap van Salland en de Graafschap. Daarnaast zien we natuurlijk de cultuurhistorische kwaliteiten van de historische Hanzesteden en het statige kroondomein rond Apeldoorn. Deventer en Zutphen zijn beide Hanzesteden, gelegen aan de IJssel. In 2005 is de gemeente Warnsveld gefuseerd met Zutphen. Apeldoorn is lang een klein dorp gebleven. Apeldoorn staat tegenwoordig bekend om haar 'groene' karakter. Kenmerkend is de Apeldoornse huisjesstructuur, met veel monumentale en vrijstaande woningen en relatief weinig hoogbouw. Tegen het einde van de 16e eeuw kwam in Apeldoorn de papierindustrie op gang en groeide de stad snel. Apeldoorn ontwikkelde zich pas vanaf begin 20e eeuw tot een van de grootste plaatsen van het land. Het Apeldoorns Kanaal speelde een rol bij de economie. Het kanaal loopt van de IJssel bij Hattem naar Apeldoorn en naar Dieren. De Stedendriehoek ligt strategisch op het kruispunt van hoofdtransportassen, zoals de snelwegen A1 en A50. Spoorlijnen lopen via de Stedendriehoek van de Randstad naar Berlijn en zelfs Warschau. Luchthaven Teuge ligt in het hart van de Stedendriehoek. De IJssel en het Twentekanaal zijn de belangrijkste vaarverbindingen. In het verleden was het Apeldoorns Kanaal van belang. 3.2 Centrumgemeenten Apeldoorn, Deventer en Zutphen Apeldoorn is qua inwoneraantal de grootste gemeente in de Stedendriehoek. De stad vervult een centrumfunctie in deze regio. Met ongeveer arbeidsplaatsen is Apeldoorn bovendien een van de belangrijkste steden in Midden- en Oost-Nederland. Apeldoorn bouwt aan de nieuwbouwwijken Zonnehoeve en Zuidbroek, waardoor het aantal inwoners zal stijgen tot Deventer en Zutphen zijn ook centrumgemeenten binnen de Stedendriehoek en voor de regio s van respectievelijk Salland en de Achterhoek. Deventer telt bijna inwoners. Zutphen is met nog geen inwoners een flinke slag kleiner. De andere gemeenten tellen tot inwoners. De gemeenten zijn, met uitzondering van Zutphen, groot qua oppervlakte. Gemeente Oppervlakte Inwoners Apeldoorn km² Brummen 85,05 km² Deventer (O) km² Epe 127,25 km² Lochem 215,19 km² Voorst 126,52 km² Zutphen 42,93 km² Totaal 1.072,42 km²

12 3.3 Ruimtelijk-economische aspecten Typering: De regionale economie staat niet op zichzelf, maar is een onderdeel van de nationale en internationale omgeving. Mondiale ontwikkelingen beïnvloeden ook de regionale economie en daarmee neemt de concurrentie toe. De regio heeft een stabiele en veerkrachtige economische structuur. De industrie, zakelijke dienstverlening en publieke sector domineren het economisch profiel. Het MKB is een stuwende kracht voor de economie in de regio Stedendriehoek. De MKB-maakindustrie is sterk aanwezig in de regio Stedendriehoek met circa arbeidsplaatsen en vestigingen. Het aandeel van deze sector in deze regio is 20,0%. Dat is 6,4% hoger dan het landelijk gemiddelde. De Stedendriehoek kent een breed ontwikkelde economische structuur met maakindustrie, zakelijke diensten, zorg en ICT als stuwende sectoren. Deze brede structuur maakt de regio sterk en minder gevoelig voor conjuncturele schommelingen. De Stedendriehoek heeft een strategische en centrale ligging in Nederland. Oost west: tussen de Randstad en het Duitse achterland, noord zuid: tussen de noordelijke steden en de Brabantse regio's. Met goede infrastructurele weg-, spoor- en waterverbindingen zijn vele bedrijven, banen en voorzieningen binnen handbereik. Dit geldt bijvoorbeeld voor luchthavens en universiteiten buiten de regio, maar ook de verbindingen in en tussen de drie steden zijn goed. Die bereikbaarheid maakt de Stedendriehoek tot een aantrekkelijke economische regio. Het stedelijk netwerk richt zich op vier opgaven. Bereikbaarheid en kwaliteit leefomgeving onder verantwoordelijkheid van de overheid in een GR. Economische innovatie en sociaal kapitaal onder verantwoordelijkheid van de triple helix. Dit heeft geleid tot een strategic board met onderwijs en ondernemers en overheid. Ze werken aan tafels waar businesscases worden ontwikkeld. De resultaten zijn tastbaar, zoals de lobby voor de verbreding van de A1, de forse investering in projecten leefomgeving en afspraken voor het arbeidsmarktbeleid voor begeleiding mensen naar werken en cofinanciering. Een niche vormt de papierindustrie in Eerbeek (Brummen). De economische structuur bestaat vooral uit de papierindustrie; een belangrijke werkgever, een kennisintensieve branche met veel hieraan gelieerde bedrijvigheid, onderwijs en transport. Opgaven: Om ook in de toekomst concurrerend te zijn, is innovatie zeer belangrijk. Innovatie is hierbij niet een doel op zich maar hét middel om de mogelijkheden van de regionale economie te vergroten. In de maakindustrie loopt de werkgelegenheid terug; het aandeel bedrijven met een hightech-karakter is te gering en de regeldruk te groot. Voor de stabiliteit van de economie van de regio is het belangrijk dat de maakindustrie haar positie kan behouden en versterken. Hierbij spelen het bevorderen van innovatie en het terugdringen van beperkende regelgeving een belangrijke rol. Om de robuuste, veerkrachtige economie nog verder te versterken moeten we de innovatie binnen onze stuwende sectoren krachtiger maken. Innovatie, kennis en creativiteit zijn immers de productiefactoren van de toekomst. De papierindustrie heeft uitbreidingsplannen. Bereikbaarheid is een blijvende opgave om de variatie in werken, wonen, recreëren en voorzieningen te ontsluiten. Het blijvend versterken van de leefomgeving als een comfortabele regio voor wonen, werken en recreëren. Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Regio Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, (GR) Lochem, Voorst, Zutphen Veiligheidsregio Noorden Oost-Gelderland Omgevingsdienst Veluwe IJssel Omgevingsdienst Achterhoek RGV Holding Apeldoorn, Brummen, Epe, Lochem, Voorst, Zutphen Apeldoorn, Brummen, Epe, Voorst Lochem, Zutphen Epe, Voorst 11

13 3.4 Scholing/werk Typering: In de Stedendriehoek zijn mensen maatschappelijk betrokken en zijn er van oudsher sterke sociale structuren. De regionale arbeidsmarkt heeft goed geschoolde werknemers. Buurten, wijken en dorpen zijn nog overzichtelijk, waardoor mensen elkaar kennen en groeten. Door deze menselijke maat is de sociale cohesie groot, is er een rijk verenigingsleven en kan het wonen en werken er gezellig zijn. komende jaren moeten er nieuwe banen gecreëerd worden om deze gunstige situatie uit te bouwen. Daarnaast moet de regio ook investeren in de kwaliteit van werknemers nu en in de toekomst. De match tussen vraag en aanbod van personeel moet in specifieke sectoren verbeteren. Met gericht onderwijs wil de regio zorgen voor voldoende gekwalificeerde mensen. Bij de techniek- en zorgsector is op dit gebied de nood het hoogst. De drie O s (Overheid, Ondernemers, Onderwijs en andere maatschappelijke organisaties) hebben elkaar gevonden in een gouden driehoek: de overheid om een goed vestigingsklimaat en een hoogwaardige leefomgeving te creëren, kennis- en onderzoeksinstellingen om innovaties te ontwikkelen, het bedrijfsleven om deze te vermarkten. Opgaven: De implementatie van de Participatiewet 1. De opgave is om alle mensen in de regio te laten deelnemen aan de arbeidsmarkt, te doen participeren in het maatschappelijk leven en via leertrajecten hun talenten verder te laten ontwikkelen. Instroombeperking door samenwerking met het UWV-Werkbedrijf, bedrijfsleven, onder meer via mobiliteitscentra. De re-integratiecapaciteit maximaal inzetten op de nieuwe instroom en op het relatief eenvoudig bemiddelbare deel van het zittende bestand, omdat de gemeenten de duur dat iemand afhankelijk is van de bijstand zo kort mogelijk willen houden. Immers, als iemand niet binnen een halfjaar uitstroomt, neemt de benodigde inzet om diegene kans te bieden op uitstroom naar de arbeidsmarkt enorm toe. Specifieke projecten waarbij mensen geschoold worden voor de sectoren waarin nu nog steeds een tekort aan personeel bestaat. Voor de groep die minder kansrijk is wordt ingezet op participatiebevordering en voorzieningen zoals de Wet op de sociale werkvoorziening (Wsw). De Stedendriehoek heeft een positieve werkgelegenheidsbalans in die zin dat het aantal arbeidsplaatsen groter is dan de beroepsbevolking. De Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Delta (GR) Brummen, Lochem, Voorst, Zutphen Feluagroep Apeldoorn, Epe Stichting Proo Epe Het Plein (GR) Zutphen, Lochem 3.5 Decentralisaties Typering: De drie decentralisaties op het sociaal domein nemen een belangrijke plaats in op de sociaal-maatschappelijke agenda: Implementatie van de Participatiewet; decentralisatie jeugdzorg, decentralisatie AWBZ/Wmo. Opgaven: De decentralisaties hebben een grote impact op de gemeentelijke organisaties. De budgetten in het sociaal domein gaan een groot deel van de gemeentelijke begroting uitmaken. De ambities zijn hoog en het uiteindelijke doel is dat de gemeente de regie voert op het tot stand komen van een integraal aanbod. Dit wordt gesymboliseerd door de uitspraak: 1 gezin, 1 budget, 1 plan. 1 Zie ook de volgende paragraaf over de decentralisaties in het sociale domein. 12

14 De hoofdlijn is dat gemeenten het dichtst bij de inwoners zitten en deze zorg effectiever met minder bureaucratie en goedkoper kunnen leveren. Vanwege deze redenering is er een grote financiële taakstelling aan de decentralisatie gekoppeld. Het kabinet neemt een aantal maatregelen, zodat gemeenten hun nieuwe taken goed kunnen uitvoeren: Minder regeldruk voor inwoners. De regels moeten zo eenvoudig mogelijk zijn. Inwoners met ingewikkelde problemen kunnen terecht bij één aanspreekpunt. De geldstromen aan gemeenten voor de taken in het sociaal domein worden eenvoudiger en eenduidiger ingericht. Gemeenten krijgen uiteindelijk één budget om de participatie in de maatschappij te bevorderen. Besteding van en verantwoording over dit budget wordt zo voor gemeenten overzichtelijker. Er is de afgelopen jaren door de deelnemende gemeenten in verschillende samenwerkingsverbanden gewerkt aan het voorbereiden van de decentralisaties. Het samenwerkingsverband wordt ingesteld om de belangen van de deelnemende gemeenten te behartigen op het gebied van werk, inkomen, zorg, welzijn, inkoop en ICT. Het samenwerkingsverband wordt ingesteld om de belangen van de deelnemende gemeenten te behartigen op het gebied van regionale afstemming en regionale samenwerking. Er bestaan legio samenwerkingsverbanden in de regio Stedendriehoek. Jeugdzorg: Regionale uitvoeringsnota Jeugdhulp Oost-Veluwe & Midden-IJssel. In de Regionale Nota staan de ambities die de regiogemeenten samen hebben. AWBZ/Wmo: Apeldoorn werkt samen in het project Inkoop Wmomaatwerkvoorziening begeleiding in Stedendriehoekverband, inclusief Olst-Wijhe. In juli 2014 is een Raamovereenkomst maatwerkvoorzieningen Wmo door de gemeente opgesteld. Participatiewet: Op het terrein van de Wsw wordt al vele jaren samengewerkt tussen onder andere Zutphen, Brummen, Lochem en Bronckhorst in de GR Delta. Uitgangspunt: werk voor mensen met op dit moment een Wsw-indicatie niet onderbrengen bij grote Wswinstellingen ver weg, maar waar mogelijk binnen de gemeente. Passend onderwijs: Het gaat om vragen als: Wat hebben ondernemers nodig om stageplekken in te richten voor leerlingen? Welke vaardigheden hebben leerlingen nodig om te kunnen functioneren bij een bedrijf? Hoe en wat organiseren we met betrekking tot het leerlingenvervoer? Wat te doen met thuiszitters? Hoe helpen we kinderen, al dan niet met een beperking, aan werk? De regio Apeldoorn heeft het afgelopen decennium fors geïnvesteerd in de zorgstructuur rondom het voortgezet onderwijs. De ondersteuning voor de leerlingen wordt zo veel mogelijk georganiseerd op de scholen zelf in plaats van bovenschools. De oude werkwijze en het oude samenwerkingsverband (inclusief de centrale dienst met zestig medewerkers) worden afgebouwd. Tegelijkertijd worden de nieuwe aanpak en het samenwerkingsverband-nieuwe-stijl opgebouwd. Het Samenwerkingsverband Passend Onderwijs Apeldoorn vormt een belangrijke schakel tussen gezin, onderwijs en zorg, ook voor gezinnen die moeilijk te bereiken zijn. Binnen de regio is dit zeker niet het enige samenwerkingsverband. Bijvoorbeeld via het Samenwerkingsverband IJssel-Berkel is er door de schoolbesturen in de regio een ondersteuningsplan opgesteld in de gemeenten Brummen, Zutphen, Voorst, Lochem, Berkelland en een deel van de gemeente Bronckhorst. Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerkingsverbanden Deelnemende gemeenten Stadsbank Oost Lochem en de gemeenten in de Nederland Achterhoek en Twente Midden IJssel Oost Apeldoorn, Brummen, Epe, Lochem, Veluwe (Wmo) Voorst, Zutphen 3.6 Bedrijfsvoering en dienstverlening Typering: De samenwerkingsverbanden ten aanzien van bedrijfsvoering en dienstverlening gaan de drie hoeken van de driehoek uit. De regio Stedendriehoek, VNOG, de Omgevingsdienst Veluwe IJssel en Feluagroep (SW/Participatiewet), GGD Noord- en Oost- Gelderland, GGD IJsselland, de Omgevingsdienst Achterhoek en Delta (SW) en Het Plein de ODA en Delta zijn voorbeelden van regionale samenwerkingsverbanden. 13

15 Opgaven: In de Gelderse gemeenten van de Stedendriehoek vindt een oriëntatie plaats om PIOFACH-taken samen te gaan uitvoeren. Er zijn al geruime tijd inkooprelaties met Epe, Voorst en Brummen voor bijstand en schuldhulpverlening. Deze afspraken zijn op basis van een vrijwillige samenwerkingsvorm gemaakt, waarbij de gemeente Apeldoorn de beschikking heeft over voldoende organisatiekracht om deze diensten voor omliggende gemeenten aan te bieden (centrumgemeenteconstructie). Deventer kent samenwerking op PIOFACH-taken in DOWR (Deventer, Olst-Wijhe en Raalte). Op gebied van Inkoop is regionale samenwerking met de Stedendriehoek-gemeenten en enkele andere gemeenten. Met betrekking tot Personeelszaken/HRM willen gemeenten ook een onderlinge samenwerking starten. Samenwerking: Regionale samenwerkingsverbanden Samenwerking Deelnemende gemeenten Circulus BV Apeldoorn, Epe Berkel Milieu Regionaal Meld- En Coördinatiecentrum Stedendriehoek Brummen, Lochem, Zutphen Apeldoorn, Brummen, Epe, Lochem, Voorst, Zutphen 14

16 4. Waarnemingen van de adviescommissie 4.1 Gemeenten in beweging; trage regionale samenwerking De sense of urgency voor samenwerking is bij een aantal gemeenten laag en op strategisch niveau bij veel gemeenten zelfs afwezig. Een strategie voor de lange termijn wordt in veel gemeenten gemist. Als gevolg daarvan kost samenwerking veel inspanning en zijn de resultaten beperkt. Een uitzondering hierop vormen overigens de ambitie en visie vanuit het bestuur van de Stedendriehoek, waar vol ambitie lijnen zijn uitgezet naar de komende jaren. Om echter succesvol te kunnen implementeren is het van belang dat alle betrokken gemeenten op één lijn zitten. Een punt van aandacht is dat alle gemeenten de afgelopen jaren een forse reductie van hun formatie hebben moeten realiseren. De adviescommissie constateert, net als in andere regio s, dat de grenzen voor de ambtelijke organisaties van grote en kleine gemeenten zijn bereikt. Voor kleine gemeenten geldt bovendien dat de kwetsbaarheid vanwege de vele eenpitters in de organisatie groot is. Deze ambtelijke medewerkers moeten veelal over een breed vakgebied adviseren. De capaciteitsproblemen gelden niet alleen voor uitvoerende taken, maar ook (en vooral) voor de beleidsadvisering aan het college. De ambities van colleges en raden reiken hoog en het is de vraag of dat nog past bij de mogelijkheden van de ambtelijke organisatie. De bezuinigingen beperken de spankracht van de ambtelijke organisaties. Vanuit de drie K s (Kwaliteit, Kwetsbaarheid, Kosten) hebben alle gemeentelijke organisaties belang bij schaalvergroting door samenwerking. Vrijwel alle gemeenten zijn dan ook in overleg met hun buren over operationele samenwerking (bedrijfsvoering). De bestuurlijke drukte maakt dat de initiatieven voor samenwerking niet altijd als opbouwend worden ervaren. 4.2 De Stedendriehoek als economische motor Stedendriehoek heeft zich ontwikkeld van een zware regio via regio light naar nu een regio in verbinding met partijen in de samenleving. Stedendriehoek is opnieuw uitgevonden door contact met drie O's en burgers. De regio Stedendriehoek heeft een visie op de ontwikkeling van ruimtelijke ordening, wonen, verkeer, economisch en sociaal gebied. Er zijn grote verschillen in de omvang tussen de drie steden onderling en ook tussen de drie steden en de plattelandsgemeenten. De industrie, de zakelijke dienstverlening en de publieke sector domineren het economisch profiel. De maakindustrie is kwetsbaar en vraagt daardoor continu aandacht en vernieuwing. De gunstige bereikbaarheid maakt de Stedendriehoek tot een aantrekkelijke economische regio in Gelderland, maar zeker ook nationaal. De Stedendriehoek heeft recent een heldere agenda geformuleerd, met als Kernthema s Bereikbaarheid, Kwaliteit leefomgeving, Economische innovatie en Sociaal Kapitaal. De eerste twee thema s vallen onder de primaire verantwoordelijkheid van de samenwerkende gemeenten en de andere twee onder de verantwoordelijkheid van de Strategic Board. De eerste resultaten zijn inmiddels behaald en de nodige middelen voor onder andere bereikbaarheid zijn binnengehaald. Focus is daarbij af en toe een probleem, gelet op de diversiteit van de economie. Er zijn namelijk vele potenties, maar desalniettemin heeft de regio Stedendriehoek in onze ogen nog te weinig aantoonbare resultaten behaald. De Stedendriehoek manifesteert zich goed als lobbyorgaan, maar over de opbrengst bestaat bij diverse deelnemers onduidelijkheid. 15

17 4.3 Stedendriehoek behoeft meer profiel De Stedendriehoek is geen sterk merk. Clean Tech-regio is het begrip waarmee de Stedendriehoek zich profileert. Niet velen zullen de relatie kunnen leggen tussen dit merk en de Stedendriehoek. Door maximaal in te zetten op schone technologie, koerst de regio Stedendriehoek op een duurzame economie en samenleving. Energieneutraliteit is het speerpunt in de regio. Duurzame producten en diensten en het labelen van het verduurzamen van productieprocessen zijn eveneens genoemd als belangrijke onderdelen. Dit profiel is weinig onderscheidend en de betekenis van de regionale samenwerking is hiervoor niet duidelijk. Meer focus en meer uitventen van behaalde resultaten zijn zaken die met meer energie mogen worden opgepakt. Apeldoorn is wat betreft inwoners overduidelijk de centrumgemeente en overvleugelt daarmee enkele gemeenten in het gebied. Deventer speelt een meer dan actieve rol in de strategie van de Stedendriehoek en de activiteiten van de Strategic Board. Om de Stedendriehoek echter optimaal te laten functioneren is meer gelijkwaardigheid, minimaal qua gevoel, ook bij de andere gemeenten noodzakelijk. Voorst vormt het hart van de driehoek, maar heeft geen economische betekenis in het samenwerkingsverband. Gemeente Zutphen heeft als een van de hoeken van de Stedendriehoek geen duidelijk profiel en kan steviger opereren binnen de Stedendriehoek. De Stedendriehoek biedt voor Zutphen namelijk wel kansen. Zutphen werkt aan het profiel. Epe richt zich vrijwel volledig op Apeldoorn en heeft dit door middel van goede afspraken op een slimme manier georganiseerd. Brummen is nog te nadrukkelijk met de eigen gemeente bezig en te weinig onderdeel van de regio en nog te weinig gefocust qua samenwerking. De Stedendriehoek lijkt momenteel meer op drie steden die elk hun eigen achterland (Veluwe, Salland en Achterhoek) bedienen. Dit roept de vraag op in welke mate en in welk opzicht Apeldoorn, Deventer en Zutphen betekenis hebben voor elkaar. Middelpuntvliedende krachten kunnen het anders gemakkelijk winnen van de middelpuntzoekende kracht. De agenda van de regio zou hierin een sterkere rol moeten spelen. De Stedendriehoek heeft als samenwerkingsverband veel verbindingen met andere regio s. Enkele Veluwse gemeenten hebben zich gemeld voor een intensievere samenwerking. En ook Zwolle is een mogelijke samenwerkingspartner. Het concept van Gelrestad zou naar analogie van Brabantstad goed kunnen gaan werken. Overigens dient er te worden gewaakt voor verwateren en voor het met te veel spelers op te veel borden actief zijn. 4.4 Stedendriehoek behoeft meer verbinding met de 3O s De regio Stedenhoek kiest een profiel dat sterk geënt is op de kracht van het bedrijfsleven en innovaties vanuit onderwijs en het bedrijfsleven. De Stedendriehoek ziet voor de publieke partijen binnen deze WGR-regio een leidende rol in opgaven op het gebied van bereikbaarheid en leefomgeving. Via de Strategic Board (een samenwerkingsverband van ondernemers, kennisinstellingen en overheden in de Stedendriehoek) moeten sociaal kapitaal en economische innovatie een impuls krijgen. Een voorspoedige economische ontwikkeling van de regio Stedendriehoek en een duurzaam en gezond klimaat staan ook voor de Board centraal. Gezien de keuze van het profiel is het goed om de initiatiefrol van private partijen ruimte te geven, maar ook om meer samenwerking te organiseren met de ondernemers en onderwijsinstellingen. Voorbeelden als Technicampus en Clean Tech Center verdienen navolging. Als lobbyorgaan op nationaal en internationaal niveau/schaalniveau weet de Stedendriehoek zich goed te manifesteren. Het is nog onduidelijk wat dit oplevert en waarmee de regio zich presenteert. Op nationale en Europese schaal is de Stedendriehoek nu (nog) niet het centrum van Clean Tech. 4.5 Meer overleven dan vooruitzien De raden van zowel Zutphen als Brummen lijken zich meer te richten op hun rol van controlerend gremium dan op die van kaderstellend orgaan. Het controleren is met de verbrokkeling aan samenwerkingsverbanden nauwelijks meer voor de raad te volgen, maar het vult wel de agenda s. Het vormen van de kaders en ontwikkelen van samenwerkings- of opschalingsscenario s staat nog niet op de raadsagenda. 16

18 Apeldoorn is na een periode van onrust weer in een politiek stabiele situatie gekomen met een redelijk breed samengesteld college. De situatie is een stuk gunstiger dan enkele jaren terug, maar Apeldoorn is en zal ook de komende jaren vooral gericht zijn op het op orde krijgen van de eigen bedrijfsvoering. De sfeer is actief en productief in de zin dat het college collegiaal optreedt om uit het (financiële) dal te komen. De agenda van herstel heeft ertoe geleid dat de gemeente beter is geworden. Raad, college en ambtelijke organisatie slagen erin om als eenheid naar buiten te treden. Maar hoewel de begroting op orde is, zijn de effecten van de bezuinigingen nog maar beperkt merkbaar. Die zullen zich de komende jaren laten zien. Een risico is dat er door de beperkte financiële middelen te weinig wordt geïnvesteerd in nieuwe onderwerpen. Deventer is vol overgave bezig met het inzetten op samenwerking met de drie O s en het boeken van resultaten in de Stedendriehoek, naast het schaken op diverse andere Overijsselse borden vanwege zijn ligging. 4.6 Gemeenten nader toegelicht De kleine gemeenten hebben een net zo goed gevoel bij de ontwikkelingen als de steden. Er wordt gelijkwaardigheid ervaren in de regio en ze voelen zich niet bedreigd. Er is duidelijk waardering over en weer en ook de kleinere gemeenten trekken projecten. De opvatting is dat door te kiezen en niet iedereen aan tafel te laten zitten de kwetsbaarheid wordt verminderd. De basis is vertrouwen. Binnen de regio Stedendriehoek oriënteert men zich op het eventueel gezamenlijk uitvoeren van de PIOFACH-taken. Apeldoorn is hierin, als centrumgemeente, de initiërende speler. Apeldoorn heeft echter een woud aan samenwerkingsverbanden: 10 gemeenten op strategisch, 17 op tactisch en 16 op operationeel niveau. Apeldoorn levert de belangrijkste input om niet, terwijl de omvang van de ambtelijke organisatie sterk is gedaald. De andere gemeenten zijn positief over Apeldoorn als partner. Er zijn overigens wel zakelijke inkooprelaties met Epe, Voorst en Brummen voor W&I bij Apeldoorn. Personeelszaken/HRM willen gemeenten ook samen gaan doen. Gemeente Zutphen maakt deel uit van de Stedendriehoek, maar heeft hierin geen duidelijk profiel. De Stedendriehoek biedt voor Zutphen kansen. Zutphen werkt aan het profiel door middel van het opstellen van een Strategische Visie. De raad van Zutphen treedt op als controlerend gremium en niet als kaderstellend orgaan. Het is vraag of de gemeente Zutphen het op eigen kracht gaat redden. Gemeente Brummen heeft een pragmatische visie op samenwerking, waarbij de te realiseren meerwaarde centraal staat. De gemeente werkt op verschillende schaalniveaus en dossiers samen in andere samenwerkingsverbanden, zoals de Stedendriehoek, de Achterhoek, Apeldoorn, Zutphen, Arnhem en Voorst. Vooral over de samenwerking met Apeldoorn zijn de ervaringen positief. Brummen ziet zichzelf als netwerkspeler en wordt hierin steeds vaardiger. Zowel ambtelijk als bij het college ziet men dit als een ontwikkelproces, een gezamenlijke zoektocht. Besturen = organiseren, dit is het onuitgesproken adagium van de gemeente Brummen. Bij tegenvallend resultaat is de reactie: beter organiseren. Dit kan in samenwerking met publieke en/of private partijen. Recent is er wel meer aandacht gekomen voor visievorming. Zo heeft Brummen zich voorgenomen om op korte termijn een visie op samenwerking te ontwikkelen en is er een Toekomstvisie (extern) en Visiedocument (intern) opgesteld. Voorst kiest voor een pragmatische opstelling als het gaat om intergemeentelijke samenwerking. Als gevolg hiervan heeft de gemeente relatief veel bilaterale samenwerkingsverbanden met vooral Apeldoorn en Brummen. Voorst kiest ervoor een volwaardige rol te spelen in de regio Stedendriehoek en zet daarom in op het inbrengen van sterke ambtelijke en bestuurlijke capaciteit in dit samenwerkingsverband. Deze gemeente streeft een verdere uitbouw en versterking van de regio Stedendriehoek na. Epe heeft een onderbouwde consistente samenwerkingsvisie: uitbesteden waar het kan en Apeldoorn is de eerste partner; ook outsourcen is een toegepaste optie. 17

19 Lochem mist ambtelijke kracht op de strategische dossiers. Wellicht heeft dit te maken met de ligging van Lochem als gemeente op de grens van de regio Stedendriehoek en de regio Achterhoek. Mogelijk kan een scherpe keuze voor één van de twee regio s de positie versterken. 18

20 5. Conclusies en aanbevelingen van de adviescommissie 5.1 Het algemene beeld De Stedendriehoek wordt gevormd door drie steden en kleinere gemeenten met elk hun eigen oriëntaties op omliggende regio s (Veluwe, Salland, Achterhoek). Wat hen bindt is een gemeenschappelijke visie op regionale gebiedsontwikkeling, met als belangrijkste thema s bereikbaarheid, kwaliteit leefomgeving, economische innovatie (Clean Tech) en sociaal kapitaal. De sterke betrokkenheid van bedrijven en (kennis-) instellingen bij regionale gebiedsontwikkeling via de Strategic Board maken dat de ontwikkeling van de regio veelbelovend is. De Stedendriehoek manifesteert zich goed als lobbyorgaan, en dat biedt het perspectief dat de opbrengsten zowel intern als extern de komende jaren zullen toenemen. De regionale samenwerkingskracht wordt voor een belangrijk deel belemmerd door het gebrek aan bestuurskracht van gemeenten. Ook voor de uitvoering van lokale taken is dit steeds meer een probleem. Bezuinigingen op de ambtelijke capaciteit hebben de kwetsbaarheid van ambtelijke organisaties vergroot en dwingen gemeentebesturen om hun beleidsambities te temperen. Initiatieven om via samenwerking (of samenvoeging) de lokale bestuurskracht te versterken komen moeilijk van de grond. Als dat wel lukt, brengt dat vaak extra bestuurlijke drukte met zich mee. 5.2 Conclusies van de commissie Op grond van de waarnemingen en oordelen over de toekomstbestendigheid van het bestuur in de regio Stedendriehoek, komt de adviescommissie tot de volgende conclusies: Conclusie 1: De externe profilering van Stedendriehoek moet scherper Anders dan veel andere regio s heeft de regio Stedendriehoek geen sociaalhistorische worteling (zoals bijvoorbeeld de Achterhoek) of een centrale centrumstad (zoals bijvoorbeeld de regio s Arnhem en Nijmegen) die de regio een duidelijk profiel kunnen geven. Een verwijzing naar de inhoudelijke agenda (zoals bij de regio Food Valley) kan daarbij behulpzaam zijn. Omdat de Stedendriehoek de Clean Tech agenda nog onvoldoende centraal stelt in haar profilering, heeft de regio geen duidelijk imago. Conclusie 2: Middelpuntzoekende krachten zijn sterker dan middelpuntvliedende Het Stedendriehoek-verband is niet vanzelfsprekend. De steden Apeldoorn, Deventer en Zutphen hebben van oudsher een ander achterland. Voor Apeldoorn is dat de Veluwe, voor Deventer is dat Salland, terwijl Zutphen zich traditioneel op de Achterhoek richt. Veel samenwerkingsverbanden op andere terreinen (Omgevingsdienst, WMO, toerisme en recreatie) voltrekken zich dan ook op deze niveaus. Toch blijkt dit gegeven de interne cohesie binnen Stedendriehoek niet te hinderen. Hiervoor is het wel noodzakelijk dat de gezamenlijke strategische visie ook extern meer profiel krijgt en tot aansprekende resultaten gaat leiden. Conclusie 3: De Strategic Board functioneert goed maar kan beter in positie worden gebracht Regio Stedendriehoek onderscheidt zich in positieve zin van veel andere regio s door een sterke betrokkenheid van bedrijfsleven en kennisinstituten in de Strategic Board. Deze board is nu nog vooral een denktank terwijl een centrale rol in de strategieontwikkeling voor de hand ligt. Conclusie 4: Strategische samenwerking is nog onvoldoende effectief De lichte samenwerking in de regio Stedendriehoek en de Strategic Board zijn nog te veel onderscheiden werelden. De kernthema s bereikbaarheid en kwaliteit leefomgeving vallen onder de primaire verantwoordelijkheid van de samenwerkende gemeenten; de Strategic Board richt zich op economische innovatie en sociaal kapitaal. Deze taakverdeling is in het verleden wellicht productief geweest, maar draagt nu niet bij aan het verzilveren van de potenties van de regio. 19

21 Het is zeker een kwaliteit dat de regio Stedendriehoek destijds deze keuze heeft gemaakt, maar de herkenbaarheid is nog niet voldoende. Conclusie 5: De bestuurskracht van gemeenten behoeft versterking Voortdurende bezuinigingen op het ambtelijk apparaat hebben de bestuurskracht van gemeenten verzwakt. Dit heeft gevolgen voor de kwaliteit, de kwetsbaarheid en de kosteneffectiviteit van vooral de middelgrote en kleinere gemeenten. Er zijn samenwerkingsverbanden ontstaan die succesvol werken en navolging verdienen. Echter pogingen om de bestuurskracht via samenwerkingsverbanden verder te versterken komen maar lastig van de grond en leiden veelal tot extra bestuurlijke drukte. De steden springen vaak bij als bestuurskrachtproblemen zich voordoen bij kleinere gemeenten. Hun houding en opstelling worden geroemd. Veel taken worden beneden de kostprijs uitgevoerd. Conclusie 6: Zutphen heeft een actueel knelpunt dat de samenwerkingskracht hindert Als het gaat om Kosten, Kwaliteit en Kwetsbaarheid (de drie K s) staat de ambtelijke organisatie van Zutphen sterk onder druk. De ambtelijke organisatie is kwetsbaar vanwege de beperkte omvang. Daar komt bij dat de kosten van de voorzieningen die horen bij de centrumfunctie van de stad, niet meer door het relatief lage aantal inwoners zijn op te brengen. Deze bestuurskrachtproblematiek raakt ook de samenwerkingskracht van de regio. Het kost overigens ook andere kleinere gemeenten moeite om bij te dragen aan regionale samenwerkingsverbanden. Conclusie 7: Gemeenten investeren in samenlevingskracht De adviescommissie concludeert dat vooral kleinere gemeenten (Epe, Voorst, Lochem) erin slagen om samenlevingspartners zoals het verenigingsleven, buurtorganisaties en onderwijsinstellingen een actieve rol te geven bij het onderhoud en beheer van voorzieningen. De participatiesamenleving weet zich hier sterk te ontwikkelen. Als het gaat om het vinden van nieuwe relaties tussen overheid en samenleving, kunnen andere gemeenten hier veel van leren. 5.3 Aanbevelingen De optimale schaalkeuze voor bestuurlijke inrichting bestaat niet, zeker niet voor de gemeente als eerste overheid met burgergerichte taken. Zo stellen de eisen van nabijheid, maatwerk en efficiency van dienstverlening verschillende voorwaarden aan de schaal waarop deze is georganiseerd. En dat terwijl het op strategisch niveau vooral gaat om het samenspel van de triple helix, publiek-private samenwerkingsverbanden met gedeelde agenda s en gecoördineerde uitvoering van gemeenschappelijke programma s. Vanuit dat referentiekader kijkt de adviescommissie naar de vraagstelling van Sterk Bestuur in Gelderland, waarbij drie verschillende schaalniveaus worden onderscheiden: 1. Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; 2. Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; 3. Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). Strategie De regio Stedendriehoek heeft een heldere strategische agenda met een focus op Clean Tech, waarbij economische innovatie, bereikbaarheid, sociaal kapitaal en kwaliteit leefomgeving belangrijke speerpunten zijn. Aanbeveling 1: Ga verder met de ontwikkeling van de Clean Tech agenda en geef de Strategic Board hier een sterkere rol in. De Clean Tech-agenda heeft voldoende focus en onderscheidend vermogen om de komende jaren richting te kunnen geven aan regionale gebiedsontwikkelingen. Hiervoor is wel nodig dat de bedrijven, maatschappelijke instellingen en gemeenten meer samen optrekken. Een nauwere samenwerking tussen regiobestuur en Strategic Board ligt dan voor de hand. Aanbeveling 2: Investeer meer in regio-branding en stel de Clean Tech agenda hierin centraal De regio heeft nog onvoldoende sterk profiel, zowel intern als extern. Het verdient daarom aanbeveling om meer te investeren in regio-branding en om de Clean Tech-agenda hierin centraal te stellen. 20

22 Dit vergroot de naamsbekendheid van het gebied en maakt duidelijker waar de regio voor staat. Ook kan hiermee de interne cohesie worden versterkt: het vergroot de bindende krachten in de regio. Tactisch Gemeenten in de regio Stedendriehoek kennen een grote samenwerkingsbereidheid, waarbij opvalt dat zij bij de beleidsontwikkeling en uitvoering van wettelijke taken in veel verschillende verbanden samenwerken. De meeste van deze verbanden zijn niet op Stedendriehoek-niveau. Aanbeveling 3: Verzakelijk de verhoudingen tussen stad en regio Voor de uitvoering van de nieuwe taken in het sociale domein leunen kleinere gemeenten zwaar op de stad. Dat geldt ook voor veel andere taken. Steden leveren bijdragen aan de beleidsontwikkeling of aan de uitvoering van taken. Dat doen ze veelal beneden de kostprijs. Hoewel dit de verhoudingen tussen stad en regio heeft versterkt, zal het op langere termijn kunnen leiden tot afhankelijkheden en ongelijkheden welke de samenwerking op andere terreinen onder druk kunnen zetten. Daarbij komt ook, dat deze rol voor steden niet langdurig vol te houden is, zeker niet binnen de huidige financiële kaders. Aanbeveling 4: Overweeg om de samenwerking op het gebied van scholing, werk en inkomen ook in Stedendriehoek-verband te ontwikkelen De kracht van de Regio Stedendriehoek is dat de samenwerking zich focust op datgene wat de gemeenten bindt: een gezamenlijk ontwikkelingsperspectief op de regio. Voor al het andere samenwerking op het gebied van het sociale domein, omgevingsdienst, etc. werken gemeenten vaak in andere verbanden samen. Door de sterke inhoudelijke verwevenheid van ruimtelijk-economische ontwikkelingen met ontwikkelingen op het gebied van scholing, werk en inkomen, zou overwogen moeten worden om deze samenwerking op termijn in Stedendriehoek-verband te ontwikkelen. het verminderen van kosten en kwetsbaarheden en het vergroten van kwaliteit door de gezamenlijke uitvoering van taken op het gebied van bedrijfsvoering en dienstverlening. Er dreigt een grote wirwar aan samenwerkingsverbanden te ontstaan welke voor gemeenten grote bestuurskosten met zich meebrengen. Dit komt de effectiviteit van de samenwerking uiteindelijk niet ten goede. Aanbeveling 5: Versterk de draagkracht van Zutphen De gemeente Zutphen heeft door haar geringe omvang moeite om haar centrumfunctie waar te maken. Ook is Zutphen hierdoor minder goed in staat om samen met de andere twee Stedendriehoek-steden een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en realisatie van strategische agenda s. Naar het oordeel van de adviescommissie gaat een herindeling geen oplossing bieden. Om die reden beveelt de adviescommissie aan om voor de tactische en operationele taken een schaalvergroting te realiseren door het vormen van één ambtelijke organisatie gezamenlijk met de gemeente Lochem. Een dergelijke organisatieaanpassing zal leiden tot efficiency, waardoor er ook ruimte gaat ontstaan voor het investeren in de strategische taken. Daarnaast beveelt de adviescommissie aan dat de gemeenten rondom Zutphen, die gebruik maken van de voorzieningen, een bijdrage gaan betalen aan het in stand houden van deze centrumvoorzieningen. Aanbeveling 6: Bundel de PIOFACH-taken systematisch Een meer systematische bundeling van taken op het gebied van bedrijfsvoering en dienstverlening kan de efficiency in de regio vergroten en daarmee het financiële draagvlak van de gemeenten versterken. Ook kunnen hiermee de bestuurskosten van samenwerking worden gereduceerd. Operationeel Met name de kleinere gemeenten kampen met bestuurskrachtproblemen. Pogingen om deze te bestrijden door met samenlevingspartners een nieuwe taakverdeling af te spreken zijn veelbelovend; wat niet geldt voor 21

23 22