Gelderse Bestuursscan. Gemeente Rheden

Transcriptie

1 Gelderse Bestuursscan Gemeente Rheden

2 Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 9 Bijlage: Zelfanalyse 12

3 Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2

4 Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3

5

6 5

7 6

8 7

9 8

10 Kansen- en ontwikkelanalyse Op maandag 24 februari jl. heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het Managementteam, het college van B&W en een afvaardiging van de gemeenteraad. Wij danken deze vertegenwoordigers van de gemeente Rheden voor de openhartigheid en de constructieve wijze waarop de gesprekken hebben plaatsgevonden. Wij stellen daarbij vast dat we een ambitieus management hebben aangetroffen, een college dat met een duidelijke visie over de gezamenlijke agenda sprak, en een gemeenteraad die kritisch en zelfbewust van gedachten wisselt over de toekomstige opgaven van de gemeente en de bestuurlijke betekenis hiervan. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gespreken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen of moeten worden. De gemaakte opmerkingen over de juistheid van de gegevens in het zelfevaluatierapport en de deskresearch zijn doorgegeven aan BMC. Kansen Organisatie Rheden heeft een slanke ambtelijke organisatie die met veel creativiteit en een grote betrokkenheid en inzet van medewerkers veel voor elkaar weet te krijgen. De dienstverlening is op orde en scoort goed in publiekstevredenheids-benchmarks; de bestuursondersteuning aan het college is adequaat. De organisatie heeft geïnvesteerd en investeert in het versterken van de slagvaardigheid en efficiency van de organisatie, onder andere door de versterking van het projectmatig werken en het verbeteren van de (digitale) informatievoorziening. De ambtelijke organisatie onderkent haar kwetsbaarheden (die vooral door eenpersoons- en tandemfuncties ontstaan) en heeft in regionaal verband oplossingen voor deze problematiek gevonden: door gebruik te maken van de G5-interimpool (12 gemeentelijke strategische beleidsadviseurs die voor Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum en Rheden werken) en door de vervulling van tijdelijke functies door medewerkers van andere G5 gemeenten (op detacheringsbasis). Dit gebeurt ook door externe inhuur vanuit marktpartijen. Het ziekteverzuim in de ambtelijke organisatie die kan wijzen op een discrepantie tussen bestuurlijke ambitieniveau en ambtelijke 9

11 capaciteit is met 3% verhoudingsgewijs laag. Financiën De financiële positie van de gemeente is sterk. De gemeente heeft steeds een sluitende begroting en een goede reservepositie. Door het behoedzame grondexploitatiebeleid zijn financiële risico s vermeden. Bij bezuinigingsrondes konden politiek gevoelige bezuinigingen op sociaal-culturele voorzieningen grotendeels achterwege blijven. Bestuur De commissie constateert dat er een sterk samenspel is tussen raad, college en ambtelijke organisatie. Het vermogen om op de eigen rol in dit samenspel te reflecteren, vooral in het licht van de eisen die nieuwe taken hieraan gaan stellen, is groot. In dit verband kan gewezen worden op de breed samengestelde raadswerkgroep (van raadsleden, college, ambtelijke organisatie) die zich voorbereidt op de decentralisaties. Intergemeentelijke samenwerking Rheden participeert in verschillende samenwerkingsverbanden en heeft daarin gekozen voor een focus op de G5 (Arnhem, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum en Rheden) en de G12 (de regio Arnhem inclusief Wageningen). In het eerste verband wordt vooral op operationele taken (dienstverlening en bedrijfsvoering) samengewerkt, met de vorming van een shared servicecentrum ( de zesde entiteit ) als eindbeeld. In G12-verband worden de meeste decentralisaties in het sociale domein voorbereid. De samenwerking met Arnhem wordt over het algemeen als plezierig ervaren. Van stedelijke dominantie in de G5 en G12 is geen sprake, integendeel: Arnhem zou juist moeite doen om de regiogemeenten ruimte te geven. De kwaliteit van de Arnhemse inbreng in samenwerkingsverbanden (met name als het gaat om de voorbereiding op de nieuwe gedecentraliseerde taken) wordt geroemd. Dit beeld geldt overigens niet voor de samenwerking in de stadsregio en in het werkvoorzieningsschap Presikhaaf. Ontwikkelpunten Organisatie Het ambtelijk apparaat kent enkele eenpersoonsfuncties. De kwetsbaarheden die dat oplevert worden zoals gezegd opgevangen door de tijdelijke inhuur van ambtenaren uit de regionale bestuursdienst, door samenwerking in G5 of G12-verband (Rheden zet de G5- interim-pool vooral in op de bestaande samenwerkingsprojecten) of externe inhuur. Het is de vraag of deze oplossingen nog volstaan met het oog op de nieuwe taken en maatschappelijke opgaven waarvoor 10

12 de gemeente zich gesteld ziet. De decentralisaties in het sociale domein vragen om nieuwe competenties van ambtenaren op het gebied van inkoop- en alliantiemanagement. De ontwikkeling hiervan blijft achter bij de snelheid waarmee de gemeente zich op de nieuwe taken moet voorbereiden. In het verlengde hiervan kan de vraag worden gesteld of de wijze waarop het projectmatig werken in de organisatie wordt ontwikkeld goed aansluit bij de aard van de nieuwe taken. Intergemeentelijke samenwerking Rheden is trots en zelfbewust en hecht daarom sterk aan het behoud van zelfstandigheid. Tegelijkertijd wordt een sterkere behoefte aan intergemeentelijke samenwerking geconstateerd. Het verzwaren van de regionale samenwerking met beleidsrijke taken staat op gespannen voet met het behoud van lokale zeggenschap. Vooral de gemeenteraad ervaart dit als een groot probleem De gemeenteraad ervaart te weinig betrokkenheid bij de regionale besluitvorming. Negatieve ervaringen, vooral bij kostenoverschrijdingen van de regionale werkvoorziening (Presikhaaf), hebben de gemeenteraad voorzichtig gemaakt. De overdracht van budgetten en bevoegdheden moet gepaard gaan met een duidelijke zeggenschap van de gemeenteraad. Het ontbreken van die zeggenschap is echter niet alleen een regionaal, maar ook een lokaal probleem. De gemeenteraad kan zich kritischer opstellen richting de gemeentelijke portefeuillehouders in het regionale overleg. In de samenwerking in G5-verband is veel tot stand gebracht, maar een verdere ontwikkeling richting een gemeenschappelijke shared servicecentrum (zesde entiteit) komt moeizaam van de grond. De wens om gezamenlijke schaalvoordelen te behalen staat in de praktijk op gespannen voet met de wens om maximaal tegemoet te komen aan lokale wensen ten aanzien van dienstverlenings- en bedrijfsvoeringstaken. Beleidsarme taken worden hierdoor ineens erg politiek, wat de samenwerking niet bevordert. Omdat de discussies over de bestuurlijke toekomst zich vooral richten op tactische (beleidsvorming, voorbereiding 3D s) en operationele (bedrijfsvoering, dienstverlening) vraagstukken, raakt het strategische perspectief op samenwerking wat op de achtergrond. De commissie constateert dat er in de gemeente geen sprake is van een heldere strategische visie op de betekenis van nieuwe maatschappelijke opgaven voor de toekomst van de gemeente en haar positie ten opzichte van de regio. Het is deels een bewuste keuze om voor een aantal (strategische) vraagstukken de samenwerking met Arnhem te kiezen. De waarde van een mogelijke intensivering van de verbindingen met Brummen (regio Stedendriehoek) of met Doesburg (Liemers) krijgt in de ogen van sommigen echter onvoldoende aandacht. 11

13 Bijlage: Zelfanalyse Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. In gemeente Rheden is/zijn de gemeenteraad/fractievoorzitters betrokken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordeningsen infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 12

14 1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Antwoord Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Helemaal mee eens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. kennis en vakbekwaamheid 2. betrokkenheid bij lokale gemeenschap 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. integraliteit 2. kwetsbaarheid in de organisatie ('eenpitters') 13

15 Gericht op de burger Stabiel Samenwerkingsgericht 1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? 2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Antwoord Helemaal mee eens Helemaal mee eens 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiële) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Antwoord Niet eens en niet oneens Niet eens en niet oneens Mee oneens 14

16 3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1 Welke gemeenten zijn de voornaamste partners voor de strategische opgaven? Op strategisch niveau werkt de gemeente Rheden samen met 4 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. 3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? Nee 15

17 3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Antwoord 3.4 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Zeer goed 3.5 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Evenals op het strategische niveau, werkt de gemeente Rheden op beleidsmatig niveau samen met 4 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. In de toekomst verwacht de gemeente Rheden met dezelfde partners samen te werken. 16

18 3.6 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Nee 3.7 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Antwoord 3.8 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed 3.9 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? Op operationeel niveau werkt de gemeente Rheden samen met 5 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de 17

19 gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. In vergelijking met het strategisch en beleidsmatige niveau van samenwerken, is gemeente Rozendaal toegevoegd als samenwerkingspartner op het operationele vlak. In de toekomst verwacht de gemeente met dezelfde partners samen te werken Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Nee 3.11 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Antwoord 3.12 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Zeer goed 18

20 3.13 Toekomstbeeld Het toekomstbeeld in samenwerking van de gemeente Rheden is in onderstaande netwerkanalyse weergegeven. In de toekomst verwacht men met meer gemeenten samen te werken. We hebben daarvoor gekeken naar de verwachte strategische, beleidsmatige en operationele samenwerking en samenwerking op decentralisaties in het sociale domein. Ook hier geldt dat de grootte van het vierkant bij elke gemeente de gemeentegrootte weergeeft op basis van het inwoneraantal. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Op Wageningen na maken alle gemeenten deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Gemeente Wageningen behoort tot de regio De Vallei. De dikte van de lijn geeft de mate van toekomstige samenwerking weer. 19

21 4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio 4.1 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 20

22 21

23 4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 4.2 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 22

24 4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening 4.3 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 23

25 5. Drie decentralisaties in het verschiet 5.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisatie van de Begeleiding uit de Awbz De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de Participatiewet De gemeente heeft een goed zicht op de gevolgen van de decentralisaties van de Jeugdzorg Antwoord 5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisaties voor? De Gemeente Rheden bereidt met de 11 andere gemeenten, opgenomen in bovenstaande figuur, de drie decentralisaties in het sociale domein voor. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Op Wageningen na maken alle gemeenten deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Overigens werkt men voor de drie decentralisaties (Jeugd, AWBZ/WMO en de Participatiewet) met dezelfde gemeenten samen. Uitzondering daarop is de 24

26 25 gemeente Wageningen, waarmee men niet samenwerkt op het gebied van Participatie.

27

28

29 Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland