GNL Hoe zit dat precies?

Transcriptie

1 GNL Hoe zit dat precies?

2 GNL Hoe zit dat precies? De gemeenten Geldermalsen, Neerijnen en Lingewaal zijn te klein om op termijn zelfstandig de uitdagingen van de toekomst aan te kunnen. Zij zoeken daarom naar samenwerkingspartners. Uit een brede verkenning is gebleken dat een samenwerking tussen deze drie gemeenten het meest voor de hand ligt. Zij vertonen veel overeenkomsten. Het zijn binnen het rivierengebied alle drie landelijke gemeenten met veel kleine kernen. Ook bestaat er samenhang op geografische, historische, sociaalmaatschappelijke en culturele aspecten. Besloten is dat de stip op de horizon een bestuurlijke fusie is. 1. Waarom kunnen de gemeenten niet zelfstandig blijven? Rijk en provincie dragen steeds meer grote en ingewikkelde taken over aan de gemeenten (denk bijvoorbeeld alleen maar aan de zorg), zonder dat daarbij voldoende middelen worden geleverd om de bijbehorende werkzaamheden goed te kunnen uitvoeren. Daarnaast verschuift het beeld van de gemeente van bedenker en regisseur van projecten naar een gemeente die veel meer faciliteert en samenwerkingspartner is van de lokale samenleving. Dat vraagt veel meer overleg en afstemming en kost dus meer capaciteit. Kortom, meer werk en ander werk binnen dezelfde ambtelijke formatie (die de afgelopen jaren als gevolg van ingrijpende bezuinigingen al behoorlijk is ingekrompen) en binnen dezelfde financiële ruimte. Dat is niet specifiek een probleem van de drie GNL-gemeenten, maar is een beeld wat je breed in Nederland ziet. Door bundeling van krachten kun je met hetzelfde meer bereiken. Bijkomend voordeel is, dat een grotere organisatie als werkgever aantrekkelijker is en beter in staat is kwaliteit en deskundigheid te behouden of aan te trekken. 1

3 2. Is er ook gekeken naar andere gemeenten om mee samen te werken? De afgelopen jaren zijn door de drie gemeenten meerdere opties verkend. a. Lingewaal heeft in 2014 in een uitvoerige burgerconsultatie haar inwoners de vraag voorgelegd in welke richting zij een eventuele samenwerking met andere gemeenten het liefst zouden zien. Heel sterk werd de voorkeur uitgesproken voor behoud van de aansluiting bij de provincie Gelderland en werden Neerijnen en Geldermalsen als meest voor de hand liggende partners gezien. b. Neerijnen op haar beurt heeft oriënterende gesprekken gevoerd met de gemeenten Maasdriel en Zaltbommel. c. Geldermalsen heeft naar aanleiding van een nadrukkelijk verzoek vanuit de gemeenteraad contact gezocht met de naburige gemeente Culemborg. Daar bestond echter onvoldoende draagvlak om hierover verder het gesprek aan te gaan. d. Bewust is door afzonderlijke GNL-gemeenten steeds gekeken naar een passende schaal waarbinnen sprake kan zijn van behoud van identiteit en bestuurlijke herkenbaarheid. Tegen die achtergrond is de gemeente Tiel nooit als eventuele partner in overweging genomen. Dit ondanks de goede samenwerking die op tal van terreinen in regionaal verband ook met deze gemeente aanwezig is. Dat de GNL-gemeenten min of meer automatisch verdere toenadering tot elkaar zoeken heeft ook te maken met de vele overeenkomsten op het gebied van bevolkingssamenstelling, meerkernigheid en landschap en niet te vergeten een al jarenlange goede samenwerking op het terrein van openbare orde en veiligheid. 3. Waarom niet alleen ambtelijk samenwerken? Bij uitsluitend een ambtelijke fusie moeten de GNL-ambtenaren werken voor drie afzonderlijke opdrachtgevers met soms wisselende beleidskeuzes en prioriteiten. Bij een bestuurlijke fusie gaat het om één GNL-opdrachtgever. Afhankelijk van de te maken keuze is er sprake van meer of minder noodzakelijk afstemmingsoverleg. Alles overwegende (o.a. kostenaspect, efficiëncy) hebben de drie gemeenteraden in beginsel besloten dat een bestuurlijke fusie de stip op de horizon zou moeten zijn. In de komende periode worden de voor- en nadelen van een ambtelijke of bestuurlijke fusie verder uitgewerkt. 4. Gaat bij een grotere schaal het contact met de burger niet verloren? Natuurlijk vraagt een grotere schaal om een andere inrichting van dienstverlening, communicatie en participatie. Het is nu al een landelijke trend dat de gemeente steeds meer op afstand komt te staan. Dit gekoppeld aan een brede invoering van het dorps- en wijkgericht werken. Er zijn landelijk vele voorbeelden waar grotere gemeenten dit met succes vorm hebben gegeven. Burgers voelen zich vooral dorps- of wijkbewoner en de band met de gemeente is lang niet altijd zo sterk als soms wordt gesuggereerd. 2

4 Alle drie de GNL-gemeenten zijn ooit ontstaan uit een herindeling. De dorpen die destijds binnen één nieuwe gemeente werden verenigd hebben daarbij niets van hun eigen identiteit verloren en dat zal dus ook nu niet gebeuren. Centraal staat de vraag waar de burger het meest behoefte aan heeft. Gebleken is, dat het er dan vooral om gaat dat de dagelijkse dienstverlening op orde moet zijn. Een nieuwe GNL-gemeente is niet klein, maar tegelijkertijd ook nog niet heel groot. Een mooie maat waarbinnen de gemeente zowel herkenbaar als bereikbaar kan zijn. 5. Is Geldermalsen als partner wel aantrekkelijk gelet op de grote financiële problemen die de gemeente heeft? Net als de gemeenten Lingewaal en Neerijnen heeft Geldermalsen financieel gezien de dagelijkse bedrijfsvoering uitstekend op orde. Het probleem zit in de grondexploitatie als gevolg van keuzes die in een andere tijd, onder andere omstandigheden, zijn gemaakt. De crisis in de woning- en bedrijvenmarkt heeft tot gevolg gehad dat Geldermalsen kampt met veel nog niet uitgegeven bouwgrond. De laatste jaren zijn er al ingrijpende maatregelen genomen om de negatieve financiële gevolgen hiervan te compenseren. Daarmee is het probleem echter nog niet van tafel. Van een definitieve bestuurlijke fusie tussen de drie gemeenten kan pas sprake zijn zodra Geldermalsen hiervoor een goede oplossing heeft gevonden. Geldermalsen is hierover intensief in overleg met de provincie Gelderland. De uitkomst hiervan moet in september duidelijk zijn. 6. Komt Lingewaal haar afspraken uit het Manifest na? Zoals iedere gemeente heeft ook Lingewaal rond allerlei thema s afspraken met haar inwoners, ondernemers, verenigingen en instellingen gemaakt. In Lingewaal zijn deze vastgelegd in het zogenaamde Manifest. Lingewaal wil deze afspraken nakomen. De gemeente voert hierover overleg met de provincie Gelderland. De uitkomst hiervan moet in september duidelijk zijn. 7. Welke projecten gaat Neerijnen nog doen? Ook Neerijnen heeft verschillende projecten die zij nog wil verwezenlijken. Daarnaast organiseert deze gemeente een brede burgerconsultatie waarbij zij gaat inventariseren welke aanvullende wensen er binnen de gemeenschap leven. Het is logisch dat Neerijnen daarmee aan de slag zal gaan. 3

5 8. Wat betekent het allemaal voor de lastendruk van burgers en ondernemingen? Op dit moment voert elke gemeente haar eigen financieel beleid en neemt daarbij zelfstandig besluiten ten aanzien van de hoogte van de verschillende lokale belastingen. Bij een bestuurlijke fusie zal het zo zijn, dat voor het opstellen van de begroting voor het eerste bestaansjaar van de nieuwe gemeente door de drie gemeentebesturen afspraken worden gemaakt over de daarbij behorende lastendruk. Vanzelfsprekend zal tegelijkertijd ook moeten worden gekeken naar afstemming van het subsidiebeleid. Er zal zeker sprake zijn van effecten voor inwoners, verenigingen en instellingen en bedrijven, maar hoe het precies gaat uitpakken valt op dit moment nog moeilijk te voorspellen. 9. Moet er een nieuw gemeentehuis komen? Vanzelfsprekend zal in de aanloop naar een fusie goed moeten worden gekeken naar de huisvesting van het ambtelijke apparaat en het gemeentebestuur. Daarbij is het verstandig te kijken naar implementatie van het nieuwe werken, de effecten van vergaande digitale dienstverlening en het meer op locatie vergaderen. Daarnaast speelt hierbij een rol hoe de lokale gemeenschap de gemeentelijke dienstverlening het liefst ingevuld wil zien. Dat zal zeker duidelijk worden tijdens de komende inwonersavonden. 10. Op welke manier zijn de burgers tot nu toe bij dit proces betrokken? Het is altijd de vraag wanneer en op welke wijze je de burger bij een proces moet betrekken. Daaraan gaat echter de vraag vooraf waarom je de burger erbij wilt betrekken en of en in welke mate de burger echt invloed kan uitoefenen. De ontwikkelingen zoals die in het antwoord op vraag 1 zijn geschetst, zijn een feit. Verder gaan zoals het nu is, is dus geen optie. Hoe daarmee om te gaan? Voordat je die vraag kunt beantwoorden moet je eerst ontzettend veel onderzoek doen, verschillende opties bestuderen, mogelijkheden en onmogelijkheden inventariseren en het uiteindelijke terrein afbakenen waarbinnen keuzes kunnen worden gemaakt. Het is niet fair burgers vragen voor te leggen zonder dat zij voldoende de gevolgen van hun reacties kunnen inschatten. Op verschillende momenten heeft binnen de drie gemeenten door de gemeenteraad besluitvorming plaatsgevonden. Daarbij ging het steeds over het proces en onderzoeksrichtingen. Definitieve, onomkeerbare, besluiten zijn niet genomen. Het proces verkeert nog steeds in de onderzoeksfase en nu is de tijd aangebroken voor informeren en consulteren. Overigens heeft de burger in alle drie de gemeenten tot nu toe niet helemaal buitenspel gestaan. Op verschillende manieren zijn tussentijds meningen en richtinggevende uitspraken opgehaald. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het proces in Lingewaal wat heeft geleid tot het eerder genoemde Manifest (zie vraag 6) en de besluitvorming daar tot behoud van de aansluiting bij de provincie Gelderland. Denk ook aan de burgerconsultatieavonden in Geldermalsen rond het thema dienstverlening. 4

6 11. Waarom geen referendum? Kan de burger nee zeggen? De burger kan dit voorjaar op verschillende momenten op verschillende manieren een duidelijk signaal afgeven. Dat signaal wordt zeker gehoord en betrokken bij de uiteindelijke afweging welke kant het op moet. Een raadgevend referendum heeft daarom geen meerwaarde, vandaar dat de keuzemogelijkheid dan ook niet in deze vorm aan de burger wordt voorgelegd. 12. Wie hakt uiteindelijk de knoop door? De gemeenteraden van de drie gemeenten (de gekozen volksvertegenwoordiging) nemen geheel zelfstandig een besluit. Wanneer er sprake is van gelijke besluitvorming dan volgt er een proces richting het samenvoegen van de drie ambtelijke organisaties en finale besluitvorming over de bestuurlijke fusie in de Tweede Kamer. 13. Wat moet er allemaal nog gebeuren? Op dit moment ligt de focus op informeren en consulteren van de brede lokale gemeenschap. De resultaten van dit traject worden door de drie gemeenteraden betrokken bij hun besluitvorming in september Wanneer de gemeenteraden het definitief met elkaar eens zijn over een bestuurlijke fusie dan moet er vervolgens heel veel gebeuren. Het gaat daarbij vooral om het samenvoegen van de ambtelijke organisaties en de vele verschillende administraties. Er komen trajecten om bestaand en nieuw beleid op elkaar af te stemmen. Daarnaast zal er nog veel onderzoek moeten plaatsvinden naar de wijze waarop in de nieuwe gemeente de relatie met de burger vorm en inhoud moet worden gegeven. Eigenlijk teveel om op te noemen, terwijl de dagelijkse bedrijfsvoering natuurlijk gewoon door moet blijven gaan. Een bestuurlijke fusie moet wettelijk worden geregeld en nadat de gemeenteraden een herindelingsontwerp hebben vastgesteld hakt de Tweede Kamer uiteindelijk de definitieve knoop door. Ook dat traject wordt direct na besluitvorming in de gemeenteraden voorbereid. 14. Wanneer zou een eventuele fusie in moeten gaan? De gezamenlijke gemeentebesturen kiezen er bewust voor eerst de informatie- en consultatiefase te doorlopen. Het is niet juist vooruit te lopen op besluitvorming. In september komt eerst de vraag aan de orde: willen we, gelet op de uitkomst van alle onderzoeken en de consultatie van de lokale gemeenschap, definitief samen een fusietraject ingaan? Wanneer die vraag positief wordt beantwoord, volgt pas de vervolgvraag: wat zou voor die fusie een haalbare streefdatum kunnen zijn? 5

7 15. Moet dit allemaal omdat de provincie het zo graag wil? Nee. Het provinciaal bestuur heeft alle gemeenten binnen de provincie gewezen op hun kwetsbaarheid en opgeroepen serieus te kijken naar de risico s van zelfstandig voortbestaan en de kansen van samenwerking. De provincie dwingt niets af, maar stimuleert en ondersteunt wel. 16. Bij een bestuurlijke fusie wordt de nieuwe GNL-gemeente plotseling de grootste in de regio Rivierenland. Gaat dat de bestaande verhoudingen en samenwerking niet verstoren? Hoewel relatief, heb je ook nu binnen de regio Rivierenland grotere en kleinere gemeenten. De samenwerking binnen de regio is goed. Omvang speelt bij de onderlinge afstemming op de verschillende beleidsterreinen geen enkele rol. Ook andere gemeenten in de regio zijn zich op hun toekomst aan het oriënteren. Zo zijn Maasdriel en Zaltbommel bezig met het uitwerken van een samenwerkingstraject en zoeken Neder-Betuwe en Over-Betuwe toenadering tot elkaar. Het is zeker niet uitgesloten, dat ook andere gemeenten om zich heen gaan kijken. Wat dit allemaal voor de regio gaat betekenen kan op dit moment niet worden voorspeld. 17. Kan zo n nieuwe gemeente zichzelf financieel gezien wel redden? Dit is voor de drie gemeentebesturen een belangrijk, zo niet het belangrijkste, aandachtspunt is. Ook de provincie Gelderland ziet erop toe, dat er financieel gezien geen sprake zal zijn van een valse start. De provincie houdt nadrukkelijk een vinger aan de pols bij het opstellen van de meerjarenbegroting voor de nieuwe gemeente en blijft daarna, net als nu, het jaarlijkse begrotingstoezicht uitoefenen. Hoe het na een bestuurlijke fusie zal gaan, is natuurlijk voor een belangrijk deel afhankelijk van de beleidskeuzes die dan door het nieuwe gemeentebestuur worden gemaakt. Net als nu kunnen ook dan de gevolgen van landelijk beleid op lokaal niveau hun invloed hebben. 18. Waar kan ik meer informatie vinden? a. b. c. 6