Inhoudsopgave. Hoofdstuk 1 Inleiding 15. Hoofdstuk 2 Theoretisch kader 23. Voorwoord 13

Transcriptie

1 Inhoudsopgave 5 Voorwoord 13 Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding tot deze studie Een fundamentele oorzaak? Een wezenlijk alternatief? Onderzoeksvragen Opbouw van de studie 20 Hoofdstuk 2 Theoretisch kader Inleiding De rationeel-instrumentele benadering Ontwikkeling en aspecten van de rationeel-instrumentele benadering Praxis en poiesis Dominantie van poiesis in het moderne wereldbeeld Overgang van waarderationaliteit naar instrumentele rationaliteit Problematisch karakter van het eenzijdig toepassen van de instrumentele rationaliteit Samenvatting De rationeel-instrumentele benadering in het onderwijs Eigenaarschap Doelrationaliteit in het onderwijs Kwantitatief denken in het onderwijs Beheersingsdenken in het onderwijs Ondanks rationaliteit toch emotionele arena De sociaal-interpretatieve benadering in het onderwijs Inleiding 39

2 6 Leraren, wat boeit jullie? Een waarderationele benadering van het onderwijs Böhm Stevens Van den Berg Het sociaal-interpretatief paradigma Enkele aspecten van de professionaliteit van de leraar Intern ethos, een herpositionering van het vak van de leraar De klik als concretisering van het sociaal-interpretatief paradigma Het ethisch karakter Biografisch perspectief Het narratief karakter Samenvatting Kernbegrippen van het empirisch onderzoek Het professioneel zelfverstaan van de leraar Roeping als exponent van de sociaal-interpretatieve benadering Een beladen begrip Lexicografische betekenis Inwardly outwardly Theoretische visie op roeping en professionaliteit Noodzaak van een empirisch onderzoek 62 Hoofdstuk 3 Methodisch kader Inleiding Wetenschapstheoretisch kader Exploratief onderzoek Kwalitatief empirisch onderzoek Drie onderzoeksinstrumenten Onderzoeksinstrument bij onderzoeksvraag 1: een enquête over roeping Onderzoeksinstrumenten bij onderzoeksvragen 2 en 3: een dubbelinterview Verantwoording van het biografisch interview Verantwoording van het semigestructureerd, open interview Sampling De selectie voor de enquête over roeping De selectie en benadering van de respondenten PO en VO Beschrijving van de respondentengroepen PO en VO Representativiteit De selectie voor de interviews 75

3 Inhoudsopgave Leraren PO: de selectie van de respondentengroep Leraren VO: de selectie van de respondentengroep Representativiteit Beschrijving en verantwoording van de datacollectie Onderzoeksinstrument 1: enquête over roeping De enquête over roeping De verantwoording van de enquêtevragen De werkwijze Onderzoeksinstrument 2: biografisch interview Biografisch interview De verantwoording van de interviewvraag De werkwijze Onderzoeksinstrument 3: semigestructureerd, open interview Semigestructureerd, open interview De verantwoording van de interviewvragen De werkwijze Beschrijving en verantwoording van de data-analyse Analyse van de data van de enquêtes over roeping Analyse van de data van de biografische en de semigestructureerde, open interviews Gemeenschappelijke stappen van de analyse Analyse ter beantwoording van onderzoeksvraag Analyse ter beantwoording van onderzoeksvraag Analyse van alle verzamelde data Kwaliteitscriteria Validiteit Interne validiteit Externe validiteit Betrouwbaarheid Eisen aan de onderzoeker Openheid van geest Vertrouwelijkheid 111 Hoofdstuk 4 Analyse van de enquetes over roeping Inleiding Het domein: Intern Ethos Van binnenuit Bestemming doel Gedrevenheid 119

4 8 Leraren, wat boeit jullie? Voldoening Affiniteit - het past bij me Idealisme Van jongs af aan al Eigen ontwikkeling Ambivalentie Het domein: Relationeel-Pedagogisch Iets (willen) betekenen voor de ander Interesse in (omgaan met) mensen Voldoening Het domein: Spirituele Associatie Spirituele Associatie bij de vragen 3, 4 en Spirituele Associatie bij vraag 6 en Vraag 6: transcendentiebesef en onderwijs Vraag 7: roeping, onderwijs en transcendentiebesef Het domein: Kwalificatie (Graag) lesgeven en leerlingen iets leren Voldoening Geen roeping Negatief begrip Niet op mij van toepassing De betekenis van roeping in het licht van de vier onderzochte domeinen Domein Intern Ethos Domein Relationeel-Pedagogisch Domein Spirituele Associatie Domein Kwalificatie Geven en ontvangen: het cyclisch karakter van het onderwijsproces Roeping op grond van de data uit de enquêtes 167 Hoofdstuk 5 Analyse van de interviews met het oog op het professioneel zelfverstaan Inleiding Schets van de 18 respondenten van het biografisch interview en het semigestructureerd, open interview Dimensies van het professioneel zelfverstaan bij de 18 interviewrespondenten De dimensie: Zelfbeeld 184

5 Inhoudsopgave Anderbetrokkenheid Eigen ontwikkeling professioneel Spiritueel-algemeen Mensbeeld Jezelf zijn zelfverantwoordelijkheid Druk van binnenuit Spiritueel-kerkelijk Open denken open communicatie Samenvattend De dimensie: Beroepsmotivatie Gedrevenheid Van binnenuit Heel graag doen Doel bestemming - idealisme Van jongs af aan Affiniteit het past bij mij Voort-durende motivatie Samenvattend De dimensie: Taakopvatting Sociaal-emotionele steun Kwalificatie en (vooral) relationeel-pedagogische gerichtheid Je ontwikkelen voor beter onderwijs Echte relatie met leerlingen aangaan Inspelen op eigen ontwikkeling(skracht) van leerlingen School(afspraken) samen waar maken Kwalificatie: lesgeven en didactiek Samenvattend De dimensie: Zelfwaardegevoel Relationeel-Pedagogisch Algemeen Relationeel-Pedagogisch met Kwalificatie Kwalificatie Zelfvertrouwen Collega s team Emotie Samenvattend De dimensie: Beroepsvoldoening Relationeel-pedagogische zaken (RP) Collega s Algemeen Druk van buitenaf 223

6 10 Leraren, wat boeit jullie? Relationeel-Pedagogische kwesties (RP) en Kwalificatie (KW) Samenvattend De dimensie: Toekomstperspectief Positieve kijk: (blijven) werken in het onderwijs Blijven ontwikkelen binnen het onderwijs Graag andere functie binnen het onderwijs Eventueel iets buiten het onderwijs Samenvattend Het professioneel zelfverstaan op grond van de data uit de interviews 227 Hoofdstuk 6 De relatie tussen roeping en professioneel zelfverstaan Inleiding Domeinen van roeping bij de 18 interviewrespondenten Expliciet spreken over roeping door de interviewrespondenten Domeinen van roeping bij de 18 interviewrespondenten Het domein Intern Ethos Het domein Relationeel-Pedagogisch Het domein Spirituele Associatie Het domein Kwalificatie Antwoorden op de expliciete vraag naar roeping (vraag 16) Het begrip roeping op grond van alle data uit de interviews Biografische schets: Worden wie je bent! Inleiding Loopbaanverhaal Dimensie Zelfbeeld en de domeinen Intern Ethos, Relationeel- Pedagogisch en Spirituele Associatie Dimensie Beroepsmotivatie en de domeinen Intern Ethos en Relationeel-Pedagogisch Dimensie Taakopvatting en de domeinen Relationeel- Pedagogisch, Kwalificatie en Spirituele Associatie Dimensie Zelfwaardegevoel Dimensie Beroepsvoldoening Dimensie Toekomstperspectief De aanwezigheid van roeping binnen het professioneel zelfverstaan van R De relatie tussen de vier domeinen van roeping en de zes dimensies van het professioneel zelfverstaan Inleiding: Roeping en professioneel zelfverstaan als constructen 270

7 Inhoudsopgave Dimensie Zelfbeeld van het professioneel zelfverstaan en domeinen van roeping Dimensie Beroepsmotivatie en domeinen van roeping Dimensie Taakopvatting en domeinen van roeping Dimensie Zelfwaardegevoel en domeinen van roeping Dimensie Beroepsvoldoening en domeinen van roeping Dimensie Toekomstperspectief en domeinen van roeping Roeping en professioneel zelfverstaan: dynamiek van de spanningsboog 274 Hoofdstuk 7 Discussie en aanbevelingen Inleiding Opbrengsten van het onderzoek Theorie en model van roeping binnen het professioneel zelfverstaan van de leraar Terugkoppeling naar de respondenten Beperkingen van het empirisch onderzoek Aanbevelingen Belang van deze studie Een persoonlijke slotreflectie 300 Samenvatting 303 Executive summary 311 Geraadpleegde literatuur 319 Eindnoten 337 Curriculum Vitae 355