Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Algemene inleiding Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding... 11"

Transcriptie

1 INHOUDSTAFEL Algemene inleiding... 8 Inleiding bij het theoretisch deel Hoofdstuk I: Definities Inleiding Definitie palliatieve zorg Holistische benadering in de palliatieve zorg Definitie van spiritualiteit a. Probleemstelling b. Definitie i. Agora werkgroep ii. Puchalski Definitie van palliatieve patiënt Definitie van palliatieve eenheid Definitie van herkennen en erkennen Besluit Hoofdstuk II: Het begrip spiritualiteit in de palliatieve zorg Inleiding Onderscheid tussen spiritualiteit, religiositeit en kerkelijkheid Kenmerken van spiritualiteit De spirituele dimensie in de loop van het leven De spirituele dimensie op een palliatieve zorgeenheid Besluit Hoofdstuk III: Spirituele pijn Inleiding [1]

2 1. Het spirituele aspect in de totale pijnbehandeling volgens het LUCAShandelingsmodel Meerdere definities van spirituele pijn Voorkomen van spirituele pijn Indicatoren van mogelijke spirituele pijn a. Niet op gang komen of vastlopen van de levensbalans b. Lijden aan wat nooit uitgesproken werd c. Niet kunnen loslaten d. Verlangen te sterven e. Problematische schuld f. Angst voor de dood en het hiernamaals g. Een verstoord zelfbeeld Invloed van de leeftijd van de professionele zorgverlener a. Voorafgaand onderzoek b. Nieuw onderzoek van Scaon, Chasseigne en Colombat i. Methode van het onderzoek ii. Resultaten Besluit Hoofdstuk IV: De eigen spiritualiteit van de verpleegkundige Inleiding Spiritualiteit: meer dan de harde feiten Zelfinzicht van de verpleegkundige, een belangrijke competentie in de palliatieve spirituele zorg a. Zich bewust zijn van de eigen spiritualiteit b. Aandacht hebben voor zelfzorg c. Spirituele instelling Intrinsieke factoren bij de zorgverlener/verpleegkundige, die de gevoeligheid voor het spirituele aspect in de zorg kunnen belemmeren Methoden om tot spirituele bewustwording te komen a. Ontwikkelen van zelfbewustzijn b. Spirituele zelfanalyse i. Wat zet mij in beweging, wat inspireert mij? ii. Via welke weg kom ik in beweging? iii. Hoe blijf ik in beweging? iv. Hoe blijf ik op mijn werk in beweging v. Waar moet ik nog aan werken? Besluit [2]

3 Hoofdstuk V: (h)erkennen van spirituele pijn Inleiding Belang van spirituele zorg a. Voor de patiënt b. Voor de omgeving c. Voor de zorgverlener Spiritualiteit: gave en opgave voor gezondheidswerkers De verhouding van verpleegkundigen tot de spirituele dimensie in de palliatieve zorg Grondhoudingen met betrekking tot het (h)erkennen van spirituele vragen a. Besef hebben van en respect hebben voor de unieke spiritualiteit van de patiënt b. In staat zijn tot open, respectvolle communicatie i. Aandacht voor de vier verschillende betekenislagen: fysisch, psychisch, sociaal en spiritueel ii. Verkenning door het stellen van open vragen c. De kunst verstaan om present te zijn i. Definitie presentietheorie ii. Taken van de presentietheorie in de palliatieve zorg iii. Besluit d. Je eigen menszijn inzetten Ars-moriendimodel a. Van levenskunst tot stervenskunst b. Bespreking van de vijf spanningsvelden i. Autonomie: ik en de ander ii. Lijden: doen en laten iii. Afscheid: vasthouden en loslaten iv. Balans: vergeven v. Na dit leven: geloven en weten c. Meerwaarde van het gebruik van een spirituele checklist volgens het ars-moriendimodel i. Herkennen en erkennen van spiritueel lijden, spirituele vreugde, spirituele groei bij patiënten ii. Gemeenschappelijke terminologie bij het benoemen van spiritueel lijden, spirituele vreugde iii. Een instrument dat kan gebruikt worden voor multidisciplinair overleg iv. Continuïteit in de overdracht d. Enkele bedenkingen bij het gebruik van een spirituele checklist Besluit [3]

4 Hoofdstuk VI: Wetenschappelijk onderzoek en spiritualiteit Inleiding Huidige positie van de spirituele dimensie in de palliatieve zorg a. Maatschappelijke factoren die de ontwikkeling van de spirituele zorg beïnvloeden b. Beroepsinhoudelijke factoren die de ontwikkeling van de spirituele zorg beïnvloeden Belemmerende factoren bij de spirituele zorg Abstract van een wetenschappelijk artikel betreffende ervaringen van verpleegkundigen bij het toedienen van spirituele zorg aan patiënten in een Iers ziekenhuis a. Resultaten van het onderzoek i. Het begrijpen van spiritualiteit door verpleegkundigen ii. De invloed van het aspect tijd iii. De kunst van het verplegen b. Beperkingen van deze studie c. Specifieke bevindingen, tegengesteld aan die uit vroeger onderzoek d. Aanbevelingen voor onderzoek e. Conclusie Abstract van een wetenschappelijk artikel dat het belang aantoont van opleiding en training in de spirituele zorg a. Beschrijving van het onderzoek b. Training c. Conclusie Besluit Besluit van het theoretisch deel Inleiding bij het praktisch deel Hoofdstuk VII: Praktijkonderzoek Inleiding Methode praktijkonderzoek Bevraagde thema s a. Thema s m.b.t. de globale spirituele dimensie [4]

5 b. Thema s m.b.t. het (h)erkennen van spiritueel lijden Resultaten a. Vragen betreffende persoonlijke kenmerken i. Leeftijd ii. Geslacht iii. Algemene werkervaring iv. Specifieke palliatieve werkervaring v. Aandacht voor de spirituele dimensie in de basisopleiding verpleegkunde vi. Bijscholing (minstens 1 dag of meer) inzake spirituele zorg in de palliatieve sector vii. (H)erkennen van de spirituele dimensie bij zichzelf viii. Omschrijving van zichzelf als spiritueel b. Algemene vragen i. Aandacht voor de spirituele dimensie op de eigen afdeling ii. Aandacht van de verpleegkundige voor de holistische benadering van de patiënt iii. Aandacht voor het (h)erkennen van spirituele pijn bij patiënten in de dagelijkse praktijk iv. Indicatoren die kunnen leiden tot spirituele pijn v. Verhouding spiritualiteit en religie vi. Registratie van spirituele elementen vii. Ars-moriendimodel van Carlo Leget viii. Mogelijkheden om bewuster om te gaan met de spirituele dimensie ix. Vaardigheden van de verpleegkundige opdat patiënten hun spirituele noden kunnen bespreken Verpleegkundige zorgproblemen met mogelijke aanbevelingen Besluit van het praktisch deel Thema s van de globale spirituele dimensie (H)erkennen van het spiritueel lijden Algemeen besluit Begrijpen van de terminologie Afbakenen van verantwoordelijkheden en taken Professionaliseren en optimaliseren van de spirituele zorg Tot slot [5]

6 Bijlagen 1. Bijlage 1: begeleidende brief bij enquête Bijlage 2: enquête Bijlage 3: Formulieren rond spirituele zorg op de palliatieve eenheid U.Z. Gasthuisberg (Leuven) Referentielijst LIJST VAN ILLUSTRATIES Afbeeldingen 1. Afbeelding 1: Vier dimensies van zorg Afbeelding 2: Wat weten we van iemand? Afbeelding 3: Afbakening van het spirituele Afbeelding 4: Ars-moriendimodel van Carlo Leget Afbeelding 5: Een spiritueel tapijt van zorg in de palliatieve verpleegkundige praktijk Grafieken 1. Grafiek 1: Doorlichting van geregistreerde praktijk door ziekenhuispersoneel Grafiek 2: Doorlichting van geregistreerde praktijk door een gespecialiseerd palliatief zorgteam voor en na de trainingscursus Grafiek 3: Leeftijd in percentage Grafiek 4: Verdeling man/vrouw Grafiek 5: Verdeling man/vrouw als antwoord op de vraag: Zou u zichzelf als spiritueel omschrijven? Grafiek 6: Verdeling man/vrouw als antwoord op de vraag: Vindt u, als verpleegkundige, het herkennen en erkennen van spirituele pijn even belangrijk als het herkennen en erkennen van lichamelijke, psychische en sociale noden Grafiek 7: Algemene werkervaring in percentage Grafiek 8 : Palliatieve werkervaring in percentage Grafiek 9: (H)erkennen van spirituele dimensie bij zichzelf in percentage Grafiek 10: Zichzelf als spiritueel omschrijven in percentage [6]

7 11. Grafiek 11: Ervaring van aandacht voor spirituele dimensie in percentage Grafiek 12: Ervaring van aandacht voor het (h)erkennen van spirituele pijn bij patiënten in percentage Grafiek 13: Oorzaken van onvoldoende aandacht in percentage Grafiek 14: Indicatoren van mogelijke spirituele pijn in percentage Grafiek 15: Mogelijkheden om bewuster om te gaan met spirituele dimensie in percentage Grafiek 16: Vaardigheden van de verpleegkundige opdat patiënten hun spirituele noden kunnen bespreken, uitgedrukt in percentage [7]

Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg

Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg BIJLAGE 2 : ENQUÊTE Enquête: De spirituele dimensie in de palliatieve zorg Deel 1 : Persoonskenmerken Vooraleer we effectief met de vragen beginnen, had ik graag wat gegevens over u zelf vernomen : 1.

Nadere informatie

HOOFDSTUK VII: PRAKTIJKONDERZOEK INLEIDING

HOOFDSTUK VII: PRAKTIJKONDERZOEK INLEIDING HOOFDSTUK VII: PRAKTIJKONDERZOEK INLEIDING In dit praktijkonderzoek bespreken we achtereenvolgens de methode van ons onderzoek, de bevraagde thema s en de resultaten, en we formuleren enkele specifieke

Nadere informatie

HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING

HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING HOOFDSTUK I: DEFINITIES INLEIDING In het eerste hoofdstuk willen we een aantal definities en termen verklaren omdat we van mening zijn dat deze verduidelijking de basis vormt van de verdere literatuurstudie

Nadere informatie

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het?

Iedere tijd heeft zijn handvatten. Ultieme huisartsenzorg? Palliatieve zorg. Hoe noemen we het? Ultieme huisartsenzorg? Iedere tijd heeft zijn handvatten NHG, 23 Mei 2013 Prof dr Carlo Leget, Universiteit voor Humanistiek www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Hoe noemen we het? Palliatieve zorg is een

Nadere informatie

Als niet alles is wat het lijkt

Als niet alles is wat het lijkt Als niet alles is wat het lijkt praten met patiënten en naasten over zingeving en betekenisgeving Merijn van der Werf, huisarts i.o. Joep van de Geer geestelijk verzorger, onderzoeker spirituele zorg MCL

Nadere informatie

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget

Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Spirituele zorg Wat kun je ermee? Carlo Leget Palliatieve zorg Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van het leven verbetert van patiënten en hun naasten die te maken hebben met een levensbedreigende

Nadere informatie

1. Het spirituele aspect in de totale pijnbeleving volgens het LUCAS-handelingsmodel. Sociaal

1. Het spirituele aspect in de totale pijnbeleving volgens het LUCAS-handelingsmodel. Sociaal HOOFDSTUK III: SPIRITUELE PIJN INLEIDING In dit hoofdstuk verhelderen we het begrip spirituele pijn in de palliatieve zorg omdat het toch wel belangrijk is dat we een goed zicht hebben op de betekenis

Nadere informatie

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel?

De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Palliatieve zorg. Problemen met spiritualiteit. Wat is spiritueel? De vierde dimensie van palliatieve zorg: Hoe pakken wij het aan in Nederland? Brugge, 13 oktober 2009 Dr Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg www.zorgethiek.nu Palliatieve zorg Palliatieve

Nadere informatie

HOOFDSTUK V: (H)ERKENNEN VAN SPIRITUELE PIJN INLEIDING

HOOFDSTUK V: (H)ERKENNEN VAN SPIRITUELE PIJN INLEIDING HOOFDSTUK V: (H)ERKENNEN VAN SPIRITUELE PIJN INLEIDING In dit hoofdstuk komt het belang van spirituele zorg aan bod, en de motivatie rond het structureel aanpakken van spirituele zorg in de palliatieve

Nadere informatie

1/ de verschillende stappen in het ontwikkelen van de checklist:

1/ de verschillende stappen in het ontwikkelen van de checklist: Checklist spirituele dimensie in de Palliatieve Zorgeenheid 21 april 2005, Lucas Lissnijder, pastor Palliatieve Zorgeenheid, Lut Rubbens, palliatief verpleegkundige Palliatieve Zorgeenheid, UZ Leuven,

Nadere informatie

Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen

Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Zingeving en spiritualiteit in de palliatieve fase: enkele kaders en gespreksmodellen Venray, 16 november 2017 Prof dr Carlo Leget Twee kaders voor spirituele zorg 1. Het kwaliteitskader palliatieve zorg

Nadere informatie

HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE

HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE HOOFDSTUK IV: DE EIGEN SPIRITUALITEIT VAN DE VERPLEEGKUNDIGE INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer aandacht besteden aan de spiritualiteit van de zorgverlener zelf. Literatuurstudies wijzen er immers

Nadere informatie

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ

Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Palliatieve en ondersteunende zorg in CWZ Wat is palliatieve zorg? Palliatieve zorg is er voor mensen bij wie genezing van ziekte niet meer mogelijk is. Kwaliteit van leven staat bij deze zorg centraal.

Nadere informatie

Ziek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011

Ziek zijn en (niet) genezen. Leuven 1-12-2011 Ziek zijn en (niet) genezen Leuven 1-12-2011 Johan Menten Walter Rombouts UZ Leuven - Goed ouder worden is een levenskunst. - Oudere mensen hebben vele zaken misschien minder in de hand, maar.zo lang mogelijk

Nadere informatie

Lut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26

Lut Rubbens. Het leven. en hoe wij er afscheid van nemen. 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 Lut Rubbens Het leven en hoe wij er afscheid van nemen 03 afscheid nemen.indd 3 17/03/14 10:26 I inhoud Voorwoord (prof. dr. Carlo Leget) 00 1 I Inleiding 00 De keuze voor palliatieve zorg 00 De palliatieve

Nadere informatie

Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box?

Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box? Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the (spiritual) box? Zorg voor spirit. Een interdisciplinaire benadering. Dr. Marc Desmet marc.desmet@jessazh.be Gits, 25 oktober 2016 Jessa Hospital Mijn

Nadere informatie

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014

rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 rouw, verliesverwerking en spiritualiteit Oncologiedagen 2014 Jacqueline van Meurs: geestelijk verzorger/consulent spirituele zorg Gerda Bronkhorst: oncologieverpleegkundige/verpleegkundig consulent palliatieve

Nadere informatie

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief

Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit vanuit psychiatrisch verpleegkundig perspectief Spiritualiteit Enkele kantlijnen: Het woord spiritualiteit houdt een risico in. Spiritualiteit als escape! Spiritualiteit als consumptie!

Nadere informatie

HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG

HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG HOOFDSTUK II: HET BEGRIP SPIRITUALITEIT IN DE PALLIATIEVE ZORG INLEIDING In dit hoofdstuk willen we meer ingaan op de kenmerken van spiritualiteit, zodat de betekenis van deze dimensie concreter wordt

Nadere informatie

Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland

Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland September 2011 Werkgroep Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg Regio Zuid-Gelderland Beleidsplan : Samenwerken aan Spirituele Zorg binnen de Palliatieve Zorg I. Achtergrond De palliatieve zorg ontwikkelt

Nadere informatie

1. Vragenlijst hulpverleners voor overlijden palliatieve eenheid, palliatief supportteam en mobiele thuisequipe Over de patiënt

1. Vragenlijst hulpverleners voor overlijden palliatieve eenheid, palliatief supportteam en mobiele thuisequipe Over de patiënt 1. Vragenlijst hulpverleners voor overlijden palliatieve eenheid, palliatief supportteam en mobiele thuisequipe Over de patiënt Leeftijd Geslacht Diagnose Vragenlijst hulpverlener voor overlijden vraag

Nadere informatie

SPIRITUELE ZORG IN DE PRAKTIJK i Verslag van een zoektocht

SPIRITUELE ZORG IN DE PRAKTIJK i Verslag van een zoektocht SPIRITUELE ZORG IN DE PRAKTIJK i Verslag van een zoektocht Spirituele zorg is een van de vier domeinen van palliatieve zorg, naast de beheersing van pijn en andere lichamelijke problemen, en ondersteuning

Nadere informatie

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg?

Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? Wat is palliatieve zorg? Waar denk je aan bij palliatieve zorg? 2 Definitie Palliatieve zorg (WHO 2002) Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten,

Nadere informatie

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden

Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Existentiële en spirituele zorg: wanneer het leven niet oneindig blijkt en zingevingsvragen je bezighouden Informatie voor patiënten en naasten Over existentiële en spirituele zorg Natuurlijk weet je dat

Nadere informatie

INDICATORENFICHES VOOR KWALITEITSMETING PALLIATIEVE ZORG

INDICATORENFICHES VOOR KWALITEITSMETING PALLIATIEVE ZORG INDICATORENFICHES VOOR KWALITEITSMETING PALLIATIEVE ZORG Kathleen Leemans, Joachim Cohen, Lieve Van den Block, Robert Vander Stichele, Luc Deliens - Vrije Universiteit Brussel 2013 Vragenlijst hulpverleners

Nadere informatie

Signaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering

Signaleren, volgen en verdiepen. Werk in uitvoering Signaleren, volgen en verdiepen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, Verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve

Nadere informatie

Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april Prof dr Carlo Leget

Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april Prof dr Carlo Leget Innerlijke ruimte Liverpool goes Dutch, 19 april 2018 Prof dr Carlo Leget Stilte (Sander de Hosson) ( ) Als ik de verpleegkundige vraag om de familie te bellen om een gesprek dezelfde dag te plannen, krijg

Nadere informatie

Spirituele zorg: complex, of misschien toch ook simpel?

Spirituele zorg: complex, of misschien toch ook simpel? Spirituele zorg: complex, of misschien toch ook simpel? Onderzoek uitgevoerd voor Dr. Annemiek Schep-Akkerman onderzoeker lectoraat Zorg en Zingeving, Hogeschool Viaa, Zwolle Special Interest Group Spirituele

Nadere informatie

Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede

Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten. Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede Aandacht voor innerlijke ruimte bij ernstig zieke en stervende patiënten Eric Koster - Geestelijk Verzorger MST Enschede Wat is spiritualiteit? Het levensbeschouwelijk functioneren van de mens, waartoe

Nadere informatie

Sjouke Schiere en Paulien Stollmeijer

Sjouke Schiere en Paulien Stollmeijer Sjouke Schiere en Paulien Stollmeijer Weduwnaar klaagt huisarts aan Casus Echtgenote: 2010 Darmkanker Juli 2015 Uitbehandeld; naar huis met O2 suppletie Palliatieve sedatie in geval van pijn, dyspnoe Geen

Nadere informatie

Scholingen Najaar 2015

Scholingen Najaar 2015 Scholingen Najaar 2015 verpleegkundigen en verzorgenden Expertisecentrum Palliatieve Zorg Basiscursus Palliatieve Zorg verpleegkundigen De basistraining Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen besteedt

Nadere informatie

Palliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch

Palliatieve zorg? Problemen met spiritualiteit. Spiritualiteit in de zorg. Psychologisch In het voorbijgaan Van psychosociaal naar spiritueel: moet dat nou? Palliatieve zorg? Cuijk 30 maart 2009 psycho- sociaal Carlo Leget, UHD Zorgethiek Universiteit van Tilburg c.j.w.leget@uvt.nl Spiritualiteit

Nadere informatie

Visie : Palliatieve zorgen

Visie : Palliatieve zorgen Indien op een gegeven ogenblik een curatieve therapie geen hulp meer brengt en de mens zich geconfronteerd ziet met het onvermijdelijke, wordt hij bevangen door angst en pijn. Het is moeilijk om dragen,

Nadere informatie

PALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team

PALLIATIEVE ZORG. IFPC Turnhout 23 oktober Hilde Michiels coördinator palliatief support team PALLIATIEVE ZORG IFPC Turnhout 23 oktober 2017 Hilde Michiels coördinator palliatief support team Palliatieve zorg - definitie Palliatieve zorg is de actieve totaalzorg voor mensen die ongeneeslijk ziek

Nadere informatie

Psycho-oncologisch therapeut

Psycho-oncologisch therapeut Psycho-oncologisch therapeut Neem een leeg blad A4 Teken jouw eigen innerlijk huis Wat is het eerste dat jij laat zien, wat het laatste, wat niet? Wat kenmerkt jouw kamer, keuken, zolder, garage, etc Wat

Nadere informatie

Signaleren, monitoren en screenen. Everlien de Graaf. Palliatieve zorg

Signaleren, monitoren en screenen. Everlien de Graaf. Palliatieve zorg Signaleren, monitoren en screenen Werk in uitvoering Everlien de Graaf Verpleegkundige, verplegingswetenschapper, Promovenda Hospicezorg & Symptomen en klachten van patiënten Expertise centrum Palliatieve

Nadere informatie

Hoe herken je zingevingsvragen en hoe ga je er mee om? Het is een item. High five (Christiaan Rhodius)

Hoe herken je zingevingsvragen en hoe ga je er mee om? Het is een item. High five (Christiaan Rhodius) Hoe herken je zingevingsvragen en hoe ga je er mee om? Maastricht, 13 april 2018 High five (Christiaan Rhodius) ( ) Ik heb geen kans onbenut gelaten en heb geknokt voor wat ik waard ben. Ook nu zal ze

Nadere informatie

ALS zorg en palliatieve zorg? Een gezamenlijk doel! En dezelfde uitkomstmaten?!

ALS zorg en palliatieve zorg? Een gezamenlijk doel! En dezelfde uitkomstmaten?! Saskia Teunissen Hoogleraar palliatieve zorg en hospicezorg Oncologieverpleegkundige en gezondheidswetenschapper Julius Centrum UMC Utrecht en Associatie Hospicezorg Nederland Directeur/bestuurder academisch

Nadere informatie

Spiritualiteit in gezondheidszorg

Spiritualiteit in gezondheidszorg Spiritualiteit in gezondheidszorg Dr. Mieke Vermandere Wetenschappelijk medewerker ACHG 6 oktober 2013 44 e Medisch-Psychologisch Weekend Huisarts en eenzaamheid 1. Wat is spiritualiteit? Spiritualiteit

Nadere informatie

Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname

Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Project Versterking van Palliatieve Zorg in Suriname Ernstig zieke mensen voor wie geen genezing meer mogelijk is, willen de laatste fase van hun leven graag thuis doorbrengen in hun eigen vertrouwde omgeving.

Nadere informatie

Naar een 'spirituele checklist' in een palliatieve zorgeenheid...

Naar een 'spirituele checklist' in een palliatieve zorgeenheid... Artikel Naar een 'spirituele checklist' in een palliatieve zorgeenheid... Carlo Leget, Lut Rubbens Lucas Lissnijders, Johan Menten Omdat het levenseinde onlosmakelijk samenhangt met existentiële vragen

Nadere informatie

Spiritualiteit in de laatste levensfase

Spiritualiteit in de laatste levensfase Spiritualiteit in de laatste levensfase Tilly de Kruyf Wout Huizing Congres palliatieve zorg voor mensen met dementie Ede 4 april 2016 Trainingswinkel www.netwerklevensvragen.nl/trainingswinkel Presentaties

Nadere informatie

OPLEIDING VOOR PALLIATIEF REFERENTEN WOONZORGCENTRA

OPLEIDING VOOR PALLIATIEF REFERENTEN WOONZORGCENTRA OPLEIDING VOOR PALLIATIEF REFERENTEN WOONZORGCENTRA Regio Vlaams-Brabant November 2016 - Juni 2017 Forum Palliatieve Zorg/Panal foto uit film Twilight of a life van Sylvain Biegeleisen Het Forum Palliatieve

Nadere informatie

Wat je zegt doet ertoe; gesprekstechnieken in de palliatieve zorg

Wat je zegt doet ertoe; gesprekstechnieken in de palliatieve zorg Wat je zegt doet ertoe; + gesprekstechnieken in de palliatieve zorg Dr.Mecheline van der Linden, Klinisch psycholoog 02 april 2019 2 Definitie WHO 2002 Palliatieve zorg-definitie Palliatieve zorg is een

Nadere informatie

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017

CONCEPT. Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen. Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg. Definitief, juni 2017 CONCEPT Scholing Palliatieve Zorg voor verpleegkundigen Sandra van den Hof, netwerkcoördinator Palliatieve zorg 2018 Definitief, juni 2017 Scholing Palliatieve zorg voor verpleegkundigen 2018 Duur van

Nadere informatie

Palliatieve zorg in het ZGT

Palliatieve zorg in het ZGT 30 oktober 2014 Mw. Dr. I.M. Oving Internist-Oncoloog Palliatieve zorg in het ZGT Op het juiste moment en de juiste plaats Namens het palliatief consult team Palliatieve zorg, op het juiste moment en de

Nadere informatie

Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017

Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017 Onderzoeksvragen vanuit de praktijk 17/10/2017 Deze lijst van onderzoeksvragen kwam tot stand na een bevraging bij de coördinatoren van de regionale netwerken voor palliatieve zorg en de voorzitters van

Nadere informatie

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief

Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Verpleegkunde en de preventie van zelfdoding: Een multidisciplinair perspectief Saskia Aerts saskia.aerts@preventiezelfdoding.be 7 november 2017 Klinische vragen Welke uitgangspunten en basisprincipes

Nadere informatie

Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie

Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Dag van de Dementiezorg 2016 Palliatieve zorg bij dementie Workshop Paul Vogelaar, verpleegkundig expert palliatieve zorg en pijn Lux Nova, palliatieve zorg & training 2 Work-shoppen 3 Dementie Combinatie

Nadere informatie

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België

Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden. Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Maatschappelijke betekenis van PZ: de kunst van het verbinden Dr. Marc Desmet Eenheid en Supportteam PZ Jessa Ziekenhuis Hasselt België Wij staan voor iets Zelfreflectie, teruggeven aan onszelf 10 betekenissen,

Nadere informatie

INHOUD. (subvraag 3.1) Leidinggeven aan kwaliteit op Curaçao (subvraag 3.2) Reikwijdte van de studie HOOFDSTUK III ASPECTEN VAN KWALTEIT

INHOUD. (subvraag 3.1) Leidinggeven aan kwaliteit op Curaçao (subvraag 3.2) Reikwijdte van de studie HOOFDSTUK III ASPECTEN VAN KWALTEIT INHOUD HOOFDSTUK I AANZET TOT DE STUDIE 1.1 Enkele globale economische ontwikkelingen rond het millennium 1.2 Implicaties voor Curaçao 1.3 Behoefte aan onderzoek 1.4 Doelstelling en relevantie van de studie

Nadere informatie

Even voorstellen. Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent

Even voorstellen. Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Even voorstellen Annette aan de Stegge, wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Jorieke Poppink wijkverpleegkundige bij ZorgAccent Wat is palliatieve zorg Palliatie komt van het Latijnse woord Pallium en betekent

Nadere informatie

Voorlopige resultaten van meting zorgverleners Als niet alles is wat het lijkt

Voorlopige resultaten van meting zorgverleners Als niet alles is wat het lijkt Voorlopige resultaten van meting zorgverleners Als niet alles is wat het lijkt Enquête zorgverleners Doel van project Als niet alles is wat het lijkt Nagaan of zorgverleners minder handelingsverlegenheid

Nadere informatie

Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid

Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid Word vrijwilliger Word vrijwilliger op de Palliatieve Eenheid op de Palliatieve Eenheid INFORMATIE VOOR VRIJWILLIGERS INHOUDSTAFEL Vrijwilligers, een onmisbare schakel 3 1. Wat is palliatieve zorg? 4 2.

Nadere informatie

VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE.

VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE. Welkom! WE DENKEN VANAVOND MET ELKAAR NA OVER HET THEMA: VAN BETEKENIS TOT HET EINDE; DOEN ÉN LATEN IN DE LAATSTE LEVENSFASE. Openingslied: psalm 139: 7 en 8 7. Gij hebt mij immers zelf gemaakt, mij met

Nadere informatie

Interpersoonlijk (ik de ander/de Ander) Afhankelijkheid: de ander (familie etc) bepaalt

Interpersoonlijk (ik de ander/de Ander) Afhankelijkheid: de ander (familie etc) bepaalt A. Ik en de ander Persoonlijk (ik mezelf) 1. Zelfstandigheid (ik bepaal zelf) Ik heb de vrijheid om mijn leven verder in te vullen grilligheid a la carte ik dien niemand te verantwoorden over mijn gedrag,

Nadere informatie

Als genezing niet meer mogelijk is

Als genezing niet meer mogelijk is Algemeen Als genezing niet meer mogelijk is www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG043 / Als genezing niet meer mogelijk is / 06-10-2015 2 Als

Nadere informatie

De nieuwe richtlijn spirituele zorg (en het bredere plaatje)

De nieuwe richtlijn spirituele zorg (en het bredere plaatje) De nieuwe richtlijn spirituele zorg (en het bredere plaatje) Apeldoorn, 1 september 2011 Dr Carlo Leget Universiteit van Tilburg Voorzitter Agora werkgroep Ethiek en spirituele zorg Co-voorzitter EAPC-Taskforce

Nadere informatie

Palliatieve zorg in ontwikkeling

Palliatieve zorg in ontwikkeling Palliatieve zorg in ontwikkeling Wim van Boerdonk Gertie van Gemert Marleen van Casteren Voor een warm thuis Programma Project: verbeteren stervensfase in Kalorama Inhoud: zorg in de stervensfase 1 Verbeteren

Nadere informatie

Eigenzinnige palliatieve zorg

Eigenzinnige palliatieve zorg Eigenzinnige palliatieve zorg Zorg voor ongeneeslijk zieken met een verstandelijke beperking Bart Hansen Palliatieve zorg Casus J is een vrouw van 45 met een ernstige verstandelijke beperking. Moeilijkheid

Nadere informatie

Palliatieve zorg is een actieve totaalzorg voor patiënten wiens ziekte niet meer te genezen is; de levensverwachting wordt niet specifiek

Palliatieve zorg is een actieve totaalzorg voor patiënten wiens ziekte niet meer te genezen is; de levensverwachting wordt niet specifiek Pascal Moiné Palliatieve zorg is een actieve totaalzorg voor patiënten wiens ziekte niet meer te genezen is; de levensverwachting wordt niet specifiek aangehaald;de aanpak van pijn-en symptomen tezamen

Nadere informatie

Besluitvorming in de Palliatieve fase

Besluitvorming in de Palliatieve fase Besluitvorming in de Palliatieve fase Renske Karens 26-10-2016 Programma Welkom en introductie Besluitvorming in de Palliatieve fase Markering palliatieve zorg Terminale fase / Stervensfase Instrumenten

Nadere informatie

Academisch Centrum voor Praktische Theologie

Academisch Centrum voor Praktische Theologie 2010-2011 Academisch Centrum voor Praktische Theologie Is spirituele zorg de unieke taak van pastores of behoort het ook tot het werkterrein van de psycholoog? Weten we van elkaar wat we doen met betrekking

Nadere informatie

Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden

Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Grenzen en mogelijkheden van een samenwerkingsverband vanuit het perspectief van leidinggevenden Dr. An Haekens Overzicht Inleiding: afbakening van thema Spiritualiteit: wiens zorg? Coöperatief- complementair

Nadere informatie

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie)

Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Palliatieve sedatie Pro memorie: Memento mori (multidisciplinaire besluitvorming bij palliatieve sedatie) Dr S(iebe)J. Swart, specialist ouderengeneeskunde beslissing rond het levenseinde maar: mogelijke

Nadere informatie

Palliatieve zorg in de eerste lijn

Palliatieve zorg in de eerste lijn Palliatieve zorg in de eerste lijn Resultaten van een landelijke behoefte-inventarisatie onder zorgverleners, patiënten en naasten en de rol van PaTz hierbij. Ian Koper Roeline Pasman Bart Schweitzer Bregje

Nadere informatie

Palliatieve zorg in de eerste lijn. Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg

Palliatieve zorg in de eerste lijn. Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg Palliatieve zorg in de eerste lijn Ruben S. van Coevorden, huisarts IKA Consulent palliatieve zorg Palliatieve zorg Geen Cure, maar Care streven naar een comfortabel einde Als genezing niet meer mogelijk

Nadere informatie

Sprekers: Cobie van Beuzekom, verpleegkundig specialist Petra Buvelot, nurse practitioner

Sprekers: Cobie van Beuzekom, verpleegkundig specialist Petra Buvelot, nurse practitioner Sprekers: Cobie van Beuzekom, verpleegkundig specialist Petra Buvelot, nurse practitioner Complementaire zorg 21 juni 2016 pagina 2 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor

Nadere informatie

De Zorgmodule Palliatieve Zorg

De Zorgmodule Palliatieve Zorg De Zorgmodule Palliatieve Zorg - wat betekent dit voor de professional en zijn werkveld?- 2e regionale symposium palliatieve zorg s Hertogenbosch, 2 oktober 2014 Drs. Jaap R.G. Gootjes Alg. directeur /

Nadere informatie

Samenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg

Samenvatting Deel I Onderzoeksmethodologie in onderzoek naar palliatieve zorg in instellingen voor langdurige zorg Samenvatting Palliatieve zorg is de zorg voor mensen waarbij genezing niet meer mogelijk is. Het doel van palliatieve zorg is niet om het leven te verlengen of de dood te bespoedigen maar om een zo hoog

Nadere informatie

Engagementsverbintenis. Gezondheidszorg in eerste lijn en thuisvervangende milieus Het Leven Helpen vzw Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-Oost-Vlaanderen

Engagementsverbintenis. Gezondheidszorg in eerste lijn en thuisvervangende milieus Het Leven Helpen vzw Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-Oost-Vlaanderen Engagementsverbintenis Gezondheidszorg in eerste lijn en thuisvervangende milieus Het Leven Helpen vzw Netwerk Palliatieve Zorg Zuid-Oost-Vlaanderen Deze overeenkomst bepaalt de samenwerking tussen: enerzijds

Nadere informatie

Levensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening. wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012

Levensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening. wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012 Levensbeschouwing, religie en zingeving in de zorgverlening wat wel, wat niet? Workshop Week van de Reflectie René van Leeuwen 27 november 2012 ik werk bij elke patiënt volgens de principes van therapeutic

Nadere informatie

COP-zorg. Consultteam Ondersteunende en Palliatieve zorg. Hein Visser, Mira Jong

COP-zorg. Consultteam Ondersteunende en Palliatieve zorg. Hein Visser, Mira Jong COP-zorg Consultteam Ondersteunende en Palliatieve zorg Hein Visser, Mira Jong Wie, wat, waar is COP zorg COP zorg: consultteam ondersteunende en palliatief zorg Nurse based team: verpleegkundig specialisten

Nadere informatie

NHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: inleiding, palliatief redeneren

NHG-Leergang Palliatieve Zorg. Module 1: inleiding, palliatief redeneren NHG-Leergang Palliatieve Zorg Module 1: inleiding, palliatief redeneren Disclosure belangen spreker: (Potentiële) Belangenverstrengeling: Geen Palliatieve zorg Stel je voor dat je zelf te horen hebt gekregen

Nadere informatie

Thema: Cliënt centraal

Thema: Cliënt centraal 1 Voorbeeldleervragen Uit onderzoek in de geboortezorg door het Athena Instituut Thema: Cliënt centraal Beste zorg in belang cliënt Hoe kunnen wij als keten zodanig samenwerken dat het belang van de zwangere

Nadere informatie

Verpleegkundig competentieprofiel palliatieve zorg

Verpleegkundig competentieprofiel palliatieve zorg Verpleegkundig competentieprofiel palliatieve zorg Deskundigheidsniveau s 1 : A = basiscompetentie ontdekken / B = gevorderde competentie ontwikkelen / = specialistische competentie overdragen A B I. De

Nadere informatie

Complexiteit dus samen werken!!!

Complexiteit dus samen werken!!! Complexiteit dus samen werken!!! Florien van Heest, Huisarts consulent Palliatieve Zorg IKNL PalHAG- huisarts Schoonoord Clary Wijenberg, verpleegkundig specialist Thuiszorg Icare Palliatieve zorg - IKNL

Nadere informatie

Toetsing & Beoordeling in het e-portfolio Versie september 2013

Toetsing & Beoordeling in het e-portfolio Versie september 2013 Toetsing & Beoordeling in het e-portfolio Versie september 2013 In onderstaande tabel wordt per toetsinstrument beschreven hoe vaak het instrument in het eerste of tweede jaar van de opleiding moet worden

Nadere informatie

en de rol van palliatieve zorg

en de rol van palliatieve zorg en de rol van palliatieve zorg 16 februari 2017 Marleen Hout-Korevaar Specialist Ouderengeneeskunde Kaderarts palliatieve zorg Enkele casus vooraf Ontwikkeling euthanasie debat Euthanasiewet in 2002 In

Nadere informatie

Palliatieve sedatie 14 oktober 2015. Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl

Palliatieve sedatie 14 oktober 2015. Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl Palliatieve sedatie 14 oktober 2015 Margot Verkuylen Specialist ouderengeneeskunde www.margotverkuylen.nl Palliatieve sedatie in het hospice Veel kennis en ervaring Wat weten we over de praktijk? Dilemma

Nadere informatie

RESULTATEN ENQUÊTE OVER OVERLEG APOTHEKERS-HUISARTSEN

RESULTATEN ENQUÊTE OVER OVERLEG APOTHEKERS-HUISARTSEN RESULTATEN ENQUÊTE OVER OVERLEG APOTHEKERS-HUISARTSEN Om na te gaan in welke mate de huisartsen en apothekers uit dezelfde wijk contact hebben en met elkaar overleggen, verstuurden de Apothekers van Brussel

Nadere informatie

Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries

Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Saskia Danen Palliatieve zorg bij dementie Saskia Danen - de Vries Laatste levensfase Patiënten met dementie bevinden zich allen in een chronisch progressief proces. Palliatieve zorg bij dementie Laatste

Nadere informatie

welkom Symposium Spirituele Zorg

welkom Symposium Spirituele Zorg welkom Symposium Spirituele Zorg Een van de uitkomsten v/d jaarbijeenkomst: 50% van de aanwezige organisaties heeft een visie op palliatieve zorg waar spirituele zorg een onderdeel van is. Spiritualiteit

Nadere informatie

De rol van zinbeleving, spiritualiteit en religie bij preventie van suïcide

De rol van zinbeleving, spiritualiteit en religie bij preventie van suïcide De rol van zinbeleving, spiritualiteit en religie bij preventie van suïcide Levengevende ervaringen vanuit het pastoraat in psychiatrische context Intervisiegroep psychiatrie-pastores Vl-Brabant Zomerschool

Nadere informatie

Samenvatting. Inleiding

Samenvatting. Inleiding Inleiding Overgewicht en obesitas bij kinderen is een serieus volksgezondheidsprobleem. Het wordt veroorzaakt door een complex geheel van onderling samenhangende persoonlijke, sociale en omgevingsfactoren.

Nadere informatie

Hoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 15 april 2013 Amersfoort

Hoop doet leven, al is het maar voor even. Corine Nierop- van Baalen 15 april 2013 Amersfoort Hoop doet leven, al is het maar voor even Corine Nierop- van Baalen canierop@diaconessenhuis.nl 15 april 2013 Amersfoort Inhoud Betekenis hoop palliatieve patiënten met kanker Moeilijkheden die hulpverleners

Nadere informatie

Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is

Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is Robert is een man van 79 jaar, terminaal ziek (prognose max. maand). Hij is nog heel helder. Zijn echtgenote verzorgt hem De palliatief equipe is ingeschakeld Er kan met Robert niet over het naderende

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg

Palliatieve Zorg. Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra. Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Palliatieve Zorg Marjolein Kolkman en Ingrid Kienstra Verpleegkundigen Palliatieve Zorg Wat is het belangrijkste speerpunt van palliatieve zorg? A Genezing B Kwaliteit van leven C Stervensbegeleiding

Nadere informatie

Palliatieve zorg voor andere doelgroepen

Palliatieve zorg voor andere doelgroepen Palliatieve zorg voor andere doelgroepen CVA, Dementie, COPD, Hartfalen, psychiatrische aandoening, verstandelijke beperking 27 november Rob Krol en Annemiek Kwast Aanleiding IKNL activiteiten palliatieve

Nadere informatie

Zicht op goede voorbeelden palliatieve zorg. Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal

Zicht op goede voorbeelden palliatieve zorg. Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal Zicht op goede voorbeelden palliatieve zorg Jetty Zuidema, senior adviseur palliatieve zorg Kennismarkt, 8 oktober 2015, Nijverdal Programma Palliatieve zorg ontwikkelingen Uitdagingen pz binnen VG-sector

Nadere informatie

Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra

Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra Continue sedatie tot aan het overlijden in Vlaamse woonzorgcentra Prof. Johan Bilsen Dr. Sam Rys OZ-groep Mental Health and Wellbeing, Department of Public Health, Vrije Universiteit Brussel Achtergrond

Nadere informatie

Basisscholing Palliatieve Zorg voor artsen 2 november 2006 Nationaal Congres Palliatieve Zorg Sasja Mulder Onderwijs in palliatieve zorg in de medische specialisten opleiding 2001 2003 COPZ project ontwikkeling

Nadere informatie

Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD. COP-zorg.

Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD. COP-zorg. Ondersteunende en palliatieve zorg bij COPD COP-zorg www.nwz.nl Inhoud De palliatieve fase 3 Wat is COP-zorg? 3 Gang van zaken na verwijzing 5 Uw vragen 5 Notities 6 2 U heeft van uw arts gehoord dat u

Nadere informatie

WELKE VERANTWOORDELIJKHEID DRAAGT EEN VERPLEEGKUNDIGE BIJ HET AANPASSEN VAN DE INSULINEDOSIS? EEN JURIDISCH-ETHISCHE KWESTIE

WELKE VERANTWOORDELIJKHEID DRAAGT EEN VERPLEEGKUNDIGE BIJ HET AANPASSEN VAN DE INSULINEDOSIS? EEN JURIDISCH-ETHISCHE KWESTIE WELKE VERANTWOORDELIJKHEID DRAAGT EEN VERPLEEGKUNDIGE BIJ HET AANPASSEN VAN DE INSULINEDOSIS? EEN JURIDISCH-ETHISCHE KWESTIE TESSA VAN DEN BERGHE Novo Nordisk Prijs Bachelor in de Verpleegkunde 18/11/2014

Nadere informatie

Kanker en Seksualiteit?

Kanker en Seksualiteit? Birgit Van hoorde Centrum voor Seksuologie en Gender UZ Gent Kanker en Seksualiteit? Intimiteit en seksualiteit bij kanker: wat is normaal? INHOUD Seksualiteit Kanker: gevolgen voor seksualiteit Taak seksuoloog

Nadere informatie

INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN

INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN Palliatieve Zorg INFORMATIEFOLDER VOOR PATIËNTEN PALLIATIEVE ZORG Palliatieve zorg is de zorg die u ontvangt wanneer genezen niet meer kan en kwaliteit van leven voor u belangrijk is. Als team bieden wij

Nadere informatie

Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis

Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis Stichting Geestelijke Verzorging binnen de Palliatieve Zorg thuis Beleidsplan 2019-2024 Inleiding In de regio Zuid-Gelderland zetten de geestelijk verzorgers van de Stichting zich in om de patiënt en diens

Nadere informatie

Als ontslag dreigt of al realiteit is.. Crisis en transitie in de levensloop

Als ontslag dreigt of al realiteit is.. Crisis en transitie in de levensloop Als ontslag dreigt of al realiteit is.. Crisis en transitie in de levensloop Het leven is. CRISIS BEDREIGING of KANS? Crisis 危 机 Gevaar 危 险 会 Kans 机 CRISIS EN TRANSITIE Hoe daarmee om te gaan? Crisis

Nadere informatie

Spirituele zorg Een dagje naar zee

Spirituele zorg Een dagje naar zee Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik

Nadere informatie