Inhoud. Voorwoord 13. Eerder weg om gezond actief te blijven

Transcriptie

1 Inhoud Voorwoord 13 Hoofdstuk 1. Inleiding Achtergrond van het onderzoek Rumoer rond het pensioenstelsel Uitzicht op een langer arbeidsleven? Arbeidsbesef Beeldvorming Doelstelling en vraagstelling van het onderzoek Relevantie van de studie Methode van onderzoek De opbouw van deze studie 35 Hoofdstuk 2. Met pensioen: opvattingen over uittredingscondities Inleiding Opvattingen over uittredingscondities Herziening van het pensioenstelsel Langer arbeidsleven Onderzoeksstrategie Het is zoals het is Werknemers aan het woord Er zijn leukere dingen dan werk Geld alleen maakt niet gelukkig Los van de druk van het werk Institutionele factoren Samenvatting Pensioenen geven mensen veiligheid Werkgevers aan het woord Typering van de bedrijven De gevolgen van de vergrijzing Duurzame inzetbaarheid Institutionele factoren Samenvatting Langer doorwerken moet 74 6 Eerder weg om gezond actief te blijven

2 2.5.1 Expertinterviews Belemmeringen Waarom collectieve institutionele belemmeringen? Argumenten om langer door te werken Argumenten om eerder te stoppen Aanpassen van de sociale zekerheid De rol van de sociale partners Systeemwereld versus leefwereld Samenvatting Keuzegedrag aan banden Onderzoeksresultaten Opvattingen over uittredingscondities Opvattingen over de keuzeruimte Conclusies en voorstel voor vervolgonderzoek Algemene conclusies over uittredingscondities De werknemer De werkgever De deskundige Consequenties voor de vervolgstudie 134 Hoofdstuk 3. Vervroegd uittreden: een literatuuroverzicht en theoretisch kader Inleiding Theorieën over vervroegd uittreden Vervroegd uittreden en vervroegde pensionering Unfolding Model of Voluntary Turnover Preretirement opportunity structure Life-span Theory of Motivation en Image Theory Factoren van invloed op vervroegd uittreden Materiële factoren Immateriële factoren Theoretisch kader en te toetsen thesen 153 Hoofdstuk 4. Methode van onderzoek Inleiding Kwalitatief onderzoek 166 Eerder weg om gezond actief te blijven 7

3 4.2.1 Selectie van de respondenten Groepsinterviews Individuele diepte-interviews Analyse Kwantitatief onderzoek Selectie van respondenten Het veldwerk Analyse 176 Hoofdstuk 5. Waarom oudere technici vervroegd uittreden: een kwalitatieve studie Inleiding Enquêtes Groepsinterviews Genoeg is genoeg Werkomstandigheden Privé-omstandigheden Percepties van gezondheid en vitaliteit Regeling Financieel Een nieuw leven Percepties van het einde van de carrière Meer vrijheid Blijft de gezondheid goed? Socio-culturele percepties Werk is minder belangrijk Perceptie van tijd Vrije tijd Window of opportunity Individuele diepte-interviews Werkomstandigheden Belangrijkste redenen om vervroegd uit te treden Samenvatting en korte theoretische reflectie Eerder weg om gezond actief te blijven

4 Hoofdstuk 6. Waarom oudere technici vrijwillig vervroegd uittreden: de kwantitatieve studie Inleiding Typering van de respondenten: werkenden en niet-werkenden Sociaal-demografische factoren Werkgerelateerde factoren Financiële, persoonsgebonden en tijdsfactoren Vrijwillig versus onvrijwillig vervroegd uitgetreden Redenen om (on)vrijwillig vervroegd uit te treden Tevredenheid met de beslissing Vrijwillig vervroegd uittreden in de toekomst Waar hangt de beslissing mee samen? Samenvatting en conclusies 241 Hoofdstuk 7. Slotbeschouwing Inleiding Beantwoording van de onderzoeksvragen Theoretische reflectie Conclusies Reflectie op het onderzoek Waarde en beperkingen van het onderzoek Suggesties voor vervolgonderzoek Aanbevelingen voor human resources, technisch onderwijs en sociaal overleg 261 Literatuurlijst 269 BIJLAGE A1: PMT brief + kleine enquête 281 BIJLAGE A2: PME brief + kleine enquête 284 BIJLAGE B: Vragenlijst kwantitatieve studie 288 Nederlandse samenvatting 307 English summary 315 Eerder weg om gezond actief te blijven 9

5 Overzicht van tabellen Tabel 1.1: Overzicht van de drijfveren van werknemers als het gaat om een langer arbeidsleven 28 Tabel 2.1: Uittredingscondities: opvattingen van werknemers 61 Tabel 2.2: Uittredingscondities: opvattingen van werkgevers 73 Tabel 2.3: Behoedzame scenario aanpassing pensioenstelsel 105 Tabel 2.4: Uittredingscondities: opvattingen van deskundigen 107 Tabel 5.1: De belangrijkste redenen waarom oudere technici vervroegd met (deeltijd) pensioen zijn gegaan 178 Tabel 5.2: Woordkeuze redenen van respondenten groepsinterviews 179 Tabel 5.3: De redenen waarom oudere technici vervroegd met (deeltijd) pensioen gaan op basis van de groepsinterviews 183 Tabel 5.4: De redenen waarom oudere technici vervroegd met (deeltijd) pensioen gaan 198 Tabel 6.1: Leeftijd, geslacht, opleiding 212 Tabel 6.2: Bedrijfssectoren 213 Tabel 6.3: Dienstverband 214 Tabel 6.4: Uren werk 214 Tabel 6.5: Start werken en jaren 214 Tabel 6.6: Positie op de arbeidsmarkt 215 Tabel 6.7: Houden van werken 216 Tabel 6.8: Redenen voor het houden van werken 216 Tabel 6.9: Pensioenopbouw 218 Tabel 6.10: Andere financiële voorzieningen 219 Tabel 6.11: Belang van werk gedurende de laatste 5 jaar 220 Tabel 6.12: Gezondheid en type mens 220 Tabel 6.13: Levensverwachting 220 Tabel 6.14: Waarom eerder gestopt met werken? 223 Tabel 6.15: Wat gaf de doorslag om eerder te stoppen? 225 Tabel 6.16: Invloed van derden op de beslissing om eerder te stoppen met werken 226 Tabel 6.17: Wanneer was doorwerken wel mogelijk geweest? 227 Tabel 6.18: Mate van tevredenheid over de beslissing 228 Tabel 6.19: Levenshouding vervroegde uittreders 229 Tabel 6.20: Verwachtingen van respondenten die nog werken over doorwerken of eerder stoppen Eerder weg om gezond actief te blijven

6 Tabel 6.21: Redenen waarom respondenten die nog werken zeker of waarschijnlijk verwachten eerder te stoppen met werken 231 Tabel 6.22: Doorslaggevende reden om eerder te stoppen 232 Tabel 6.23: Wanneer eerder gestopt? 234 Tabel 6.24: Invloed van de waarde van geld versus de waarde vrije tijd op de vrijwilligheid van de beslissing eerder te stoppen 235 Tabel 6.25: Invloed van leeftijd op de verwachting wel of niet door te werken van de werkenden 236 Tabel 6.26: Invloed van opleidingsniveau op de verwachting wel of niet door te werken tot of na de AOW-gerechtigde leeftijd 236 Tabel 6.27: Invloed van leeftijd bij aanvang carrière op de verwachting wel of niet door tewerken van de werkenden 237 Tabel 6.28: Invloed van het belang van werk op de verwachting wel of niet door te werken 238 Tabel 6.29: Invloed van de vraag naar het vak op de verwachting wel of niet door te werken van de werkenden 238 Tabel 6.30: Invloed van de arbeidsmarktpositie op de verwachting wel of niet door te werken van de werkenden 239 Tabel 6.31: Invloed van de liefde voor het werk op de verwachting wel of niet door te werken van de werkenden 239 Tabel 6.32: Invloed van de ervaren gezondheid op de verwachting van de werkenden wel of niet door te werken 240 Tabel 6.33: Invloed levenshouding van de werkenden op de verwachting wel of niet door te werken 240 Tabel 6.34: Invloed van de waarde van geld versus van vrije tijd op de verwachting van de werkenden wel of niet door te werken 240 Eerder weg om gezond actief te blijven 11

7 Overzicht van figuren Figuur 1.1 Materiële en niet-materiële factoren die een rol spelen bij het uittredegedrag 32 Figuur 2.1: Argumentatieketen die de deskundigen gebruiken voor de onderbouwing van het bestaan van collectieve belemmeringen om eerder te stoppen en voor de onderbouwing van de opheffing van belemmeringen om langer door te werken 86 Figuur 2.2: Overzicht van de belangrijkste factoren die een rol spelen in het afwegings- en beslisproces over uittreden op basis van de voorstudie. 135 Figuur 3.1: Onderdrukking van kennisgerelateerde doelen door het toenemend belang van emoties (overgenomen uit Carstensen et al., 1999: 169) 151 Figuur 3.1: Het theoretisch kader van deze studie: materiële en immateriële factoren die van invloed zijn op de beslissing vroegtijdig uit te treden 157 Figuur 3.3: Dynamiek in de geformuleerde vier thesen over vrijwillig vervroegd uittreden 162 Figuur 6.1: Opzet kwantitatief onderzoek Eerder weg om gezond actief te blijven