Inhoudstafel Inleiding en probleemstelling Hoofdstuk 1. Leerlingenbegeleiding: een exemplarisch thema in het jeugdbeleid

Transcriptie

1 Inleiding en probleemstelling Situering Onderzoeken die aan de basis liggen van deze studie Het onderzoek naar leerlingenbegeleiding Het onderzoek naar behoeften aan zorg Probleemstelling van deze studie Vraagstelling en doelstelling Opbouw van de studie Hoofdstuk 1. Leerlingenbegeleiding: een exemplarisch thema in het jeugdbeleid De verschuivende betekenis van het jong zijn De jeugdperiode als psycho-sociaal moratorium De jeugdperiode als toeleidingsmoratorium De jeugdperiode als cultureel moratorium De verscherpte aandacht voor preventie in het jeugdbeleid De aandacht voor samenwerking tussen pedagogische voorzieningen De aandacht voor een participatief jeugdbeleid Leerlingenbegeleiding als exemplarisch thema in het jeugdbeleid Hoofdstuk 2. Het onderzoek naar leerlingenbegeleiding Onderzoeksdesign van het onderzoek naar leerlingenbegeleiding De literatuurstudie iii

2 3. Steekproeftrekking via schriftelijke vragenlijsten Steekproeftrekking De schriftelijke vragenlijst Verwerking van de schriftelijke vragenlijst Resultaten van de schriftelijke vragenlijst De steekproef voor het interviewonderzoek Het interviewonderzoek Onderzoeksvragen Opzet van het interview Ontwerpen van het onderzoeksinstrument: de interviewleidraad Afname van de interviews Verwerking van de interviews Visies op leerlingenbegeleiding Een definitie van leerlingenbegeleiding Leerlingenbegeleiding als noodzakelijk onderdeel in het secundair onderwijs De start van leerlingenbegeleiding en de veranderingen sindsdien De (specifieke groepen van) leerlingen op wie men zich richt De (specifieke groepen van) leerlingen die men bereikt Het effect van leerlingenbegeleiding op de betrokken jongeren Wie neemt het initiatief tot begeleiding? De positie van de school in het geheel van begeleidingsactiviteiten Activiteiten die op school opgenomen worden in het kader van leerlingenbegeleiding Het onderscheid tussen lesgebonden en lesoverstijgende leerlingenbegeleiding Activiteiten waarbij de school samenwerkt met andere organisaties De leerkracht als de spil in de leerlingenbegeleiding De taak van de leerkracht in de leerlingenbegeleiding De verwachtingen van leerkrachten t.a.v. de leerlingenbegeleiding Formele en informele ondersteuning van leerkrachten De deelname aan nascholingsactiviteiten Leerlingenbegeleiding in relatie tot gegevens uit de leefwereld van jongeren en hun ouders Een toenemend aantal vragen iv

3 8.2 De verwachtingen van leerlingen inzake leerlingenbegeleiding De rol van leerlingen (individueel én als groep) in de leerlingenbegeleiding De inbreng van leerlingen in het schoolbeleid De verwachtingen van ouders inzake leerlingenbegeleiding De rol van ouders in de leerlingenbegeleiding De inbreng van ouders in het schoolbeleid Een (werk)definitie van leerlingenbegeleiding Een geheel van activiteiten De persoonlijke, sociale en culturele ontplooiing van jongeren Ondersteuning van leerkrachten De begrenzing van de opdracht Het geheel van educatieve activiteiten van de gemeenschap Hoofdstuk 3. Ontwikkelingen naar interpretatief en participatief jeugdonderzoek Theoretische problemen die het actuele jeugdonderzoek kenmerken Leeftijd als differentiëringscriterium Jeugd als uniforme, abstracte en homogene categorie Aandacht voor opmerkelijk jeugdgedrag Aandacht voor probleemgedrag Gefragmenteerd én weinig interdisciplinair Methodologische problemen die het actuele jeugdonderzoek kenmerken Jongeren worden weinig als subject betrokken De vraagstelling van volwassenen centraal: onderzoekstechnieken en meetschalen De doelstelling van volwassenen centraal: een zaakwaarnemersstandpunt Het onderzoek naar ervaringen en leefwereld Ontwikkelingen naar interpretatief jeugdonderzoek Theoretische oriëntaties van een interpretatieve onderzoeksstroming Interpretatief jeugdonderzoek als methode Bedenkingen bij een interpretatieve benadering van jeugdonderzoek v

4 5. Ontwikkelingen naar participatief jeugdonderzoek Theoretische oriëntaties van de participatieve onderzoeksstroming Participatief jeugdonderzoek als methode Bedenkingen bij een participatieve benadering voor jeugdonderzoek Het onderzoek naar ervaringen en leefwereld, vanuit het gezichtspunt van jongeren Hoofdstuk 4. Het onderzoek naar behoeften aan zorg Onderzoeksdesign van het onderzoek naar behoeften aan zorg Probleemstelling Onderzoeksvragen en doelstelling van het onderzoek Onderzoeksbenadering Het onderzoeksinstrument Het samenspel tussen interviews en vragenlijsten De interviews De vragenlijsten De onderzoeksgroep De selectiecriteria Het bereiken van de kinderen en jongeren Beschrijving van de onderzoeksgroep Registratie, analyse en kwaliteitscontroles Registratie van het onderzoeksmateriaal De analyse Kwaliteitscontroles Een aantal onderzoeksresultaten De kern van het schoolgebeuren: het contact met leeftijdgenoten Een instrumentele benadering van de school: vervreemding tussen school en leren Weinig ruimte voor discussie en overleg Lessen en huiswerk Keuzes maken en beslissingen nemen Pesten en gepest worden Het beeld van een goede leerkracht Het beeld van het PMS Jongeren over hun gezin Jongeren over begeleiding vi

5 Hoofdstuk 5. Jongeren over welzijn en begeleiding Situaties die jongeren wensen te veranderen Ruzies Ziekte, ongeluk of overlijden Iets niet mogen Te ver gaan Lessen of huiswerk moeilijk of ingewikkeld (Een) (té) druk (leven) Situaties die jongeren wensen te verbeteren Een beetje afwisseling of iets (spannend) beleven Iets te doen hebben Iets bijleren Situaties die jongeren wensen te behouden Een rustige, veilige en propere omgeving Keuzes maken en beslissingen nemen Nadenken over de toekomst Nadenken over jezelf Begeleiding en daaraan verbonden kwaliteitskenmerken Begeleiding van ouders Begeleiding van broer of zus Begeleiding van grootvader of grootmoeder Begeleiding van huisdieren Begeleiding van vrienden of lief Begeleiding van leerkrachten Begeleiding van opvoeders, consulent en jeugdrechter Voorwaarden voor welzijn, vanuit het perspectief van jongeren Ruimte om jezelf te zijn Ruimte voor eigen inbreng Ruimte om zelf te ontdekken en om fouten te maken Respect voor kwetsbaarheid Laten zien wat je kan bereiken Het plezier het te kunnen Verantwoordelijkheid opnemen Zelfstandig zijn Erbij horen Gezelschap en plezier maken Begeleidingsvoorwaarden, vanuit het perspectief van jongeren Algemene begeleidingsvoorwaarden Specifieke begeleidingsvoorwaarden voor leerkrachten en formele begeleiders vii

6 6.3 De verhouding tussen begeleidingsvoorwaarden voor formele en informele begeleiding Hoofdstuk 6. De discussie over leerlingenbegeleiding Een ruime waaier van activiteiten Een gerichtheid op preventie Een spanningsveld tussen preventie en curatie Preventie: uitwerking van een negatieve welzijnsbenadering? Leerlingenbegeleiding als probleemoplossende of probleemvoorkomende activiteit Risico s besloten in een negatieve welzijnsbenadering Preventie produceert ook een positieve welzijnsbenadering Leerlingenbegeleiding vanuit een positieve welzijnsbenadering Het bevorderen van ontplooiingskansen en aspiraties Leerlingenbegeleiding en participatie Gebaseerd op een analyse van feitelijke situaties en concrete interacties Ondersteuning van initiatieven vanuit jongeren zelf Het bevorderen van een positief schoolklimaat De erkenning van de rol van de ouders in leerlingenbegeleiding De schoolervaring van leerlingen De centrale rol van de leerkracht De ontwikkeling van leerlingen- en leerkrachtenperspectieven Hoofdstuk 7. Naar een concept van leerlingenbegeleiding Een gefundeerde omschrijving van leerlingenbegeleiding Leerlingenbegeleiding als exemplarisch thema in het jeugdbeleid Aandachtspunten voor sociaal-(ped)agogisch jeugdonderzoek Besluit Literatuur viii