JURISTEN PROPERTYNL TOP-20

Transcriptie

1 PROPERTYNL TOP-20 JURISTEN WAS EEN GOUDEN JAAR Vastgoedjuristen waren vorig jaar nog zeer actief, getuige hun betrokkenheid bij een enorme hoeveelheid deals. Vanaf september 2007 loopt de markt terug. 33 TOP-20 JURISTEN IN HET VASTGOED De twee topposities van de top-20 vastgoedjuristen zijn nog steeds voor Loyens Loeff en Stibbe. Op drie staat dit jaar Nauta Dutilh dat van elf komt. Clifford Chance klom een plaats, Houthoff en Boekel zakten iets. 37 VERANTWOORDING PropertyNL doet eigen onderzoek onder ongeveer veertig in Nederland gevestigde juristenkantoren naar transacties vanuit Nederland.

2 PropertyNL Top-20 Juristen Gouden jaar voor juristen in het vastgoed In 2007 werden nog volop transacties gedaan. Dat is te zien aan de activiteiten van juristen vorig jaar door Wabe van Enk en Daphne Boiten In 't kort professionalisering vastgoedjuristen evident Juristen in vastgoed nog zeer actief in 2007 Grote kantoren melden vaak openhartiger Juichend is geschreven over het eldorado in beleggingen Naar nu blijkt was het nog een eufemisme. Uit het juristenonderzoek van PropertyNL komt een verviervoudiging van de dealflow naar voren in vergelijking met het ook al goede jaar daarvoor. Als de meeste juristen niet per uur zouden worden gehonoreerd maar een percentage van de omvang van hun transacties hadden gekregen, dan zaten de meeste nu rentenierend in Zuid-Frankrijk. De verschillen met dit jaar zullen substantieel zijn, want veel deals komen nu niet meer voor. Het is de vierde keer dat PropertyNL onderzoek doet naar advocaten- en notariskantoren in Nederland. De reden was dat veel keuzen voor een advocaat of notaris worden gebaseerd op weinig objectieve criteria (kennis van een kennis). Door twee onderzoeken naar reputatie via Legal500 en aantallen per kantoor in de Stand van de Advocatuur - is PropertyNL op het idee gekomen om een eigen onderzoek specifiek voor juridische vastgoedexpertise te starten. Hierbij wordt aan de hand van een lijst met criteria per kantoor uitgesplitst bij welke vastgoedtransacties het betrokken was (zie verantwoording). In het onderzoek dit jaar zijn ruim 150 mrd aan inzendingen met 800 grote zaken door de redactie goedgekeurd. Daarbij is door de belangrijkste kantoren in Nederland soms maanden gewerkt om dit inzicht dat meestal bij henzelf ook niet bestond te geven. De bedoeling is niet alleen de omvang te geven (de kale lijst) maar in profielen in te gaan op de specifieke kennis die de kantoren in een bepaald jaar met transacties hebben opgebouwd. In de afgelopen jaren blijkt het onderzoek voor cliënten van advocaten en notarissen een belangrijke leidraad te zijn geworden. Aanvankelijk was er weerstand tegen dit onderzoek: een jurist ontleent zijn meerwaarde nu eenmaal niet aan transactie-omvang. Dat betekent echter niet dat er geen relatie is tussen vakbekwaamheid en aantal en omvang van zaken waarbij een kantoor is betrokken. Het kan natuurlijk zijn dat de meest briljante jurist als éénpitter bij u om de hoek zit, maar wij denken dat de kans groter is dat u de beste dienstverlening krijgt wanneer u een kantoor neemt die bewezen kennis heeft van uw problematiek. Dat kan in het vastgoed op veel terreinen zijn, variërend van mergers & acquisitions tot huurrecht. Vanwege de omvang van de inzendingen komen de specifieke zaken per kantoor in de volgende editie aan de orde. Dat is misschien nog belangrijker dan de lijst zelf. Op zo n lijst kom je hoog door betrokkenheid bij megadeals zoals de fusie Unibail Rodamco terwijl voor sommige klanten ervaring met het structureren van een Holland-fonds belangrijker is. Factor tien Over 2007 zijn 150 mrd aan transacties goedgekeurd het aantal meldingen was circa 20% hoger tegenover vorig jaar 42 mrd aan deals. Dit is ruim een factor tien hoger ten opzichte van de beleggingsdeals over 2007, circa 13 mrd. Zelfs als je ervan uitgaat dat er gemiddeld twee advocatenkantoren betrokken zijn bij een deal blijft dat buiten proportie. Een andere referentie zijn de institutionele beleggers verenigd in de 30 nr september 2008 propertynl magazine

3 thema JURISTEN IVBN die in Nederland 60 mrd en in het buitenland 50 mrd in bezit hebben. Wanneer de 110 mrd bezit één maal per tien jaar van hand zou veranderen, komt daar een gemiddelde van 11 mrd uit waarvan 6 mrd voor het binnenland en 5 mrd in het buitenland. Ook dan kan het volume, de helft van 150 mrd bijna niet kloppen. Bedacht moet worden dat het doel van dit onderzoek is om inzicht te geven in de betrokkenheid van juristenkantoren en niet om de directe beleggingsmarkt in Nederland te beschrijven. Daarom zitten in dit onderzoek herfinancieringen. Grote vertekenende factor zijn ook internationale deals die vanuit Nederland zijn begeleid. Voorbeelden zijn Unibail-Rodamco (die voor aandelenwaarde en niet voor vastgoedwaarde is meegeteld) en de verkoop van Hilton en Accor. De 150 mrd had nog veel hoger kunnen zijn wanneer ook projecten of deals waren meegeteld die (nog) niet zijn toe te rekenen aan een bepaalde datum. Dit geldt voor de voor advocatenkantoren minstens zo belangrijke betrokkenheid bij grote gebiedsontwikkelingen, waarvan de Zuidas de belangrijkste is. Vertrouwelijk Met alle kantoren is afgesproken dat zij ook vertrouwelijke transacties kunnen opgeven. De voorwaarde is dat PropertyNL marginaal kan toetsen of ze aan de criteria kunnen voldoen. Is dat het geval dan worden de generieke bedragen meegeteld en de specifieke informatie vernietigd. Het valt op dat hoe groter het kantoor hoe meer inspanning wordt gedaan om openheid van zaken te geven. Vaak gaat het namelijk om deals die toch al bekend zijn gemaakt of via de openbare gegevens van bijvoorbeeld het Kadaster bekend had kunnen zijn. Hier tekent zich een sterke professionalisering van de doelgroep af. In toenemende mate zijn juristen bereid opening van zaken te geven over de zaken die ze doen en minstens zo belangrijk op welke wijze zij daarin met hun advies onderscheidend zijn. Dat kun je nog niet aflezen van de websites of het reclamemateriaal. Daarin wordt vooral in algemeenheden de breedheid van kennis geëtaleerd, waardoor elk kantoor op elkaar lijkt. Misschien gaan juristen ook nog wel eens over op de zogenoemde tombstones uit de financiële wereld. Banken communiceren daarin louter het Uit onderzoek naar juristen blijkt dat Nederland in 2007 nog leefde bij de gratie van vreemd vermogen bedrag dat via hen gefinancierd of geëmitteerd is. Dat scheelt ingewikkelde en kostbare reclamecampagnes en zegt de professional genoeg. Wanneer niet JP Morgan maar Morgan Stanley leadmanager wordt van een beursintroductie zegt dat meer dan dat Morgan Stanley vertelt de beste te zijn. Toekomst Uit het onderzoek naar juristen blijkt dat Nederland in 2007 nog leefde bij de gratie van vreemd vermogen. Pas na augustus brak de credit crunch uit en het duurde nog tot pakweg afgelopen mei dat de toen in gang gezette deals waren afgerond. Te denken valt bijvoorbeeld aan de verkoop van KFN door het ABP aan ING Real Estate in december 2007 en de verkoop van de kantorenportefeuille Corio aan White Estate die pas dit jaar zijn beslag Kantoren die relatief hoog scoren in het vastgoed Grote advocatenkantoren die relatief laag scoren in het vastgoed marktpositie PropertyNL versus Stand van de Advocatuur* Schaap & Partners BarentsKrans Bird & Bird Lexence DLA Piper Boekel De Nerée Stibbe Clifford Chance Loyens Loeff marktpositie SvA versus PropertyNL Van Diepen Van der Kroef Baker & McKenzie Nysingh Holland Poelman van Leeuwen Kennedy Van der Laan Dirkzwager Freshfields Bruckhaus Deringen De Jonge Peter Remmelink De Haan Specifieke kantoren voor vastgoed zoals Rechtstaete en Boot komen niet op de algemene lijst voor propertynl magazine nr september

4 heeft gekregen. In 2007 was de meerderheid van de transacties in opdracht van particulieren en buitenlandse beleggingsvehikels, vaak met omvangrijke financieringsopgaven voor banken die dat ook weer doorplaatsten. Dit financiële spel vereiste meters contractvorming waardoor de Nederlandse vastgoedjurist van de straat bleef. In 2008 is de situatie grondig gewijzigd. In Londen en New York poetsen de juristen hun golfclubs weer op. Anderen zeggen dat het gezin weer op de eerste plaats komt te staan. De verwachting is dat de vastgoedspecialisten van de grote kantoren in Nederland in de tweede helft van dit jaar ook meer tijd zullen krijgen. De grote mergers & acquisitions drogen op, terwijl de dealflow naar particuliere opdrachtgevers stagneert. Daar staat tegenover dat de grote kantoren met langjarige gebiedsontwikkelingen nog steeds een flinke kluif hebben en dat de boutiques zich op speciale kennisgebieden kunnen onderscheiden. Tegelijk staan de meeste kantoren in de startblokken om in probleemsituaties door de credit crunch op te treden, maar daarvoor is het nog vaak te vroeg: dit is het jaar van de stilte voor de storm. (In magazine nummer 15 een overzicht van de transacties op basis waarvan de Top-20 is samengesteld) illustraties: roel ottow PropertyNL Vastgoedjuristen Top-20 (Voorlopig) 1 (1) Loyens Loeff De inzending van Loyens voor dit onderzoek van PropertyNL was traditioneel de grootste: bijna 150 goedgekeurde transacties van meer dan 10 mln die te herleiden zijn op het jaar Loyens bestendigt daarmee zijn positie als marktleider in het vastgoed. In het onderzoek naar aantallen advocaten per kantoor (Stand van de Advocatuur), staat Loyens vierde en schoof daarmee een plaatsje naar boven op. 2 (2) Stibbe De inzending van Stibbe heeft de meeste hoofdbrekens gekost, maar uiteindelijk zijn ruim 60 deals door de controle gekomen. Met 160 advocaten is in de ranglijst Stibbe het achtste kantoor van Nederland. 3 (11) Nauta Dutilh Nauta heeft 52 transacties die aan de criteria voldoen voor dit onderzoek ingeleverd en komt daarmee in de PropertyNL Top-3. Het kantoor krijgt daarmee een positie in het vastgoed die past bij de omvang: met 274 advocaten is Nauta het grootste kantoor van Nederland. 4 (5) Clifford Chance Het grootste advocatenkantoor ter wereld laat zijn gezicht zien in het vastgoed in Nederland met 30 relatief grote transacties. In het onderzoek naar aantallen advocaten is het kantoor 9de. 5 (3) Houthoff Buruma Een immense lijst van 105 transacties van boven de 10 mln waarbij de teams van Houthoff zijn betrokken. Het kantoor is in Nederland op het gebied van aantallen advocaten tweede. 6 (4) Boekel De Nerée In de volgende editie blijkt de spectaculaire stijging van de omvang van transacties bij Boekel De Nerée, hoewel het kantoor op de ranglijst twee posities lager uitkomt. Boekel was in het afgelopen jaar betrokken bij meer dan 70 gecontroleerde deals waarmee de plaats in de eredivisie van het vastgoed wordt veiliggesteld. Op de algemene lijst bekleedt Boekel De Nerée de 12de plaats. 7 (7) De Brauw Blackstone Westbroek Ruim 40 grote zaken zijn door de Real Estate Practice Group van De Brauw aangemeld en goedgekeurd. Het kantoor is volgens het onderzoek de Stand van de Advocatuur derde in Nederland. 8 (8) CMS Derks Star Busman In totaal zijn 51 projecten aangemeld die voldoen aan de criteria. Daarmee is het voor het vastgoed één van de belangrijkste kantoren. CMS had de kans hoger uit te komen, maar de verkoop van KFN ging naar ING. Adviezen aan partijen die niet gekocht hebben of bij deals die niet door zijn gegaan tellen in dit onderzoek niet mee, alhoewel in juridische termen de rekening wel volgt. In de ranglijst van aantallen advocaten staat het kantoor op de zevende plaats. bedragen x mln Stijgers Dalers propertynl magazine nr september

5 thema JURISTEN 9 (13) AKD Prinsen Van Wijmen 15 (14) Van Doorne (19) Pels Rijcken & 611 Droogleever Fortuijn In deze ranglijst sterk gestegen, op de algemene ranglijst van de Stand van de Advocatuur één plaats gedaald naar nummer (6) Allen & Overy Een vergelijkbare activiteit als vorig jaar, maar door de stijgingen bij andere kantoren in het vastgoed bij PropertyNL gezakt. Op de algemene lijst van de Stand van de Advocatuur juist gestegen van de achtste naar de zesde plaats in Nederland. 11 (16) DLA Piper Ruim 39 transacties heeft DLA Piper aangemeld die aan de criteria voldeden. De verschillen met de toptien uit deze lijst zijn in volume vrij groot. Op de algemene lijst staat DLA op de twintigste plaats. 12 (12) Lexence Sterk op het vastgoed gericht kantoor, betrokken bij 22 grote zaken in Op de algemene lijst 31ste plaats. 13 (17) Bird & Bird / Openbare transacties 450 / Vertrouwelijke transacties Een sterke stijging in de ranglijst op het gebied van vastgoed van het internationaal opererende Bird & Bird. Op de algemene lijst 36ste plaats. Twintig belangrijke transacties leverde Van Doorne aan waarmee dit kantoor haar positie in het vastgoed bestendigde. Op de algemene lijst is het kantoor nummer (>20) Boot Advocaten Voor het eerst in de top twintig: het jonge gespecialiseerde vastgoedkantoor van Alexandra Boot. Deze boutique komt op de algemene lijst van kantoren vanzelfsprekend niet voor. Dat is ook niet de wens van Alexandra Boot die twee keer de titel vastgoedadvocaat van het jaar (2005 en 2007) ontving en in 2006 werd verkozen als beste nichekantoor in (10) Simmons & Simmons Simmons & Simmons kwam dit jaar lager uit dan vorige jaren op de ranglijst door de gestegen activiteit van andere kantoren. Het kantoor is op de algemene ranglijst ook 17de. 18 (15) Holland 681 Van Gijzen Ruim 20 transacties heeft Holland Van Gijzen aangemeld. Alleen door de omvang van sommige andere zaken van andere kantoren komt het iets lager uit dan vorig jaar. Op de algemene ranglijst staat Holland Van Gijzen op de 15de plaats. Door Pels Rijcken zijn 17 projecten ingeleverd die zijn goedgekeurd. In de algemene ranglijst behoort het kantoor tot de toptien van Nederland. Bijna in top 20 (18) Schaap & Partners 545 Schaap heeft in totaal 20 transacties die aan de criteria voldoen. In de algemene ranglijst net in de top 50. (-) Van Mens & Wisselink 250 Van Mens & Wisselink is op de algemene ranglijst nummer 23 Ontbrekende partijen uit de PropertyNL juristen Top : (20) Norton rose 14 (9) Rechtstaete Rechtstaete handhaafde zich als de boutique op het gebied van vastgoed met betrokkenheid bij meer dan twintig grote zaken. Door de omvang van meldingen van derden zakt het alleen wat plaatsen op de ranglijst. Op de algemene ranglijst van kantoren naar omvang komt Rechtstaete niet voor. 19 (-) Barents Krans 650 Nieuw in de ranglijst een kantoor dat zich ook op vastgoedgebied onderscheidt. In de algemene ranglijst nummer 42. bedragen x mln Stijgers Dalers propertynl magazine nr september

6 thema JURISTEN Verantwoording Top-50 JURISTENkantoren Het onderzoek indiceert slechts waarmee een kantoor zich in een bepaalde tijd heeft beziggehouden Dit onderzoek is niet geschikt voor het herleiden van individuele transacties, prijzen, contractvormen, partijen en adresgegevens.. De verantwoordelijkheid voor de verwerking en definiëring van de gegevens berust geheel bij PropertyNL. De intentie van het onafhankelijke onderzoek is de transparantie van de markt voor vastgoed te bevorderen en het onderzoek mag ook alleen als zodanig gelezen worden. Daarbij wordt geput uit zoveel mogelijk openbare bronnen waaronder de genoemde kantoren. Dit houdt tevens in dat geen van de respondenten op enigerlei wijze verantwoordelijk kan worden gesteld voor de inhoud van deze publicatie Het onderzoek is uitgevoerd onder ruim veertig advocaten- en notariskantoren in Nederland die meer dan eens genoemd werden bij bronnenonderzoek naar vastgoedtransacties door de redactie van PropertyNL. Om een beeld te krijgen van de gehele advocatuur is gebruik gemaakt van de kwantitatieve gegevens van het aantal advocaten 2008 uit het boek De Stand van de Advocatuur 2008, KSU Uitgeverij. Deze gegevens verschillen dikwijls van de eigen opgave van de kantoren. Zij tellen notarissen, soms kandidaat-notarissen en soms fiscalisten mee. Het onderzoek richt zich op de omvang van advisering bij te traceren transacties met een overwegend vastgoedkarakter. De omvang van transacties houdt geen kwantitatief of kwalitatief oordeel in. Onderzocht zijn kantoren die gevestigd zijn in Nederland. Het gaat om transacties die vanuit Nederland zijn gedaan. De vastgoedtransacties moeten te herleiden zijn tot een bepaald jaar, in dit geval 2007, en een bepaalde locatie. Onder transacties wordt verstaan: vastgoedtransacties van partij a naar b, vastgoedfinancieringen van partij a of b (indien gelijktijdig geen dubbeltelling), vastgoedadvisering bij financiële en/of juridische transformatie van portefeuilles en of fondsen, vastgoedadvisering bij overheden waarbij in openbare bron projectomvang is komen vast te staan. Niet meetellen transacties die niet zijn doorgegaan. Wanneer er sprake is van zowel juridische als notariële begeleiding geen dubbeltelling. De transacties worden afgerond op hele miljoenen, indien illustratief vermeld indien > 20 mln Ter beperking van de lengte van de publicatie worden soms meerdere transacties met zelfde partijen samengevoegd, niet alle betrokkenen genoemd en wordt afgezien van titulatuur en meisjesnamen. De opgegeven partijen bij aan- en verkoop zijn vaak juridische entiteiten die kunnen verschillen met eerder in de media verschenen overkoepelende partijen of natuurlijke rechtspersonen. Ter bevordering van de leesbaarheid zijn de partijen afgekort of teruggebracht tot de naam waaronder ze in de markt opereren. Niets uit dit onderzoek mag digitaal of in print worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van PropertyNL. Reacties van cliënten of kantoorgenoten op het onderzoek - dat in 2009 zal worden herhaald zijn welkom: enk@propertynl.com naam aantal advocaten 1 (1) - NautaDutilh (2) - Houthoff Buruma (3) - De Brauw Blackstone Westbroek (5) Loyens Loeff (4) AKD Prinsen Van Wijmen (8) Allen & Overy (7) - CMS Derks Star Bussmann (6) Stibbe (10) Clifford Chance (9) Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn (12) Van Diepen Van der Kroef (15) Boekel De Nerée (11) Van Doorne (13) Baker & McKenzie (14) Holland Van Gijzen (17) Nysingh (16) Simmons & Simmons (20) Kennedy Van der Laan (21) Dirkzwager (19) DLA Piper (18) Holla Poelman Van Leeuwen (23) Freshfields Bruckhaus Deringer (22) Van Mens en Wisselink (29) Kienhuis Hoving (27) Banning Advocaten (28) TRIP (25) De Haan c.s (24) JPR (30) Poelmann van den Broek (32) Boels Zanders (34) Lexence (35) Hekkelman (26) Dommerholt (39) SRK Rechtsbijstand (33) Damsté (44) Bird & Bird (38) Höcker (42) Greenberg Traurig (31) Van Benthem & Keulen (37) Ekelmans & Meijer (*) - KP Pellicaan (36) BarentsKrans (40) Ploum Lodder Princen (43) Lovells (49) Dijkstra Voermans (41) Faasen & Partners (8) Van Iersel Luchtman (*) - Kneppelhout & Korthals (*) - TeekensKarstens (48) Adriaanse van der Weel 32 Bron: De Stand van de Advocatuur propertynl magazine nr september