SECUNDAIR ONDERWIJS. eerste en tweede leerjaar. Industriële wetenschappen. Mechanica-elektriciteit. Specifiek gedeelte

Transcriptie

1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studierichting: Studiegebied: Industriële wetenschappen Mechanica-elektriciteit Specifiek gedeelte Vak(ken): TV Mechanica 4/5 lt/w Leerplannummer: 2006/159 (vervangt: 2002/094) Nummer inspectie: 2006 / 76 // 1 / N / SG / 1 / II / / D/ (vervangt: 2002/109//1/N/SG/1/II/ /D/)

2 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...2 Algemene doelstellingen...2 Leerplandoelstellingen / leerinhouden...4 Theoretische mechanica...4 Technologie mechanica...8 Pedagogisch-didactische wenken...15 Algemene pedagogisch-didactische wenken...15 Specifieke pedagogisch-didactische wenken...23 Minimale materiële vereisten...24 Evaluatie...25 Bibliografie...27

3 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 2 VISIE In de tweede graad Industriële wetenschappen wordt naast een brede algemene vorming een specifieke vorming aangeboden via een theoretisch-wetenschappelijke vorming die sterk technologisch is onderbouwd. De leerling onderzoekt op een wetenschappelijke manier de kenmerken van fysische verschijnselen en toetst de toepassing ervan in technologische realisaties. In het technisch vak mechanica wordt een degelijke basiskennis theoretische mechanica bijgebracht. Gelet op het doorstromingskarakter van de beoogde optie, wordt hier naast het bereiken van praktische vaardigheden in verband met meettechniek en het realiseren van experimenten (labo) vooral aandacht besteed aan de theoretische achtergronden. Van de leerlingen wordt verwacht dat zij een degelijke technische en wetenschappelijke onderbouwde kennis bezitten van theoretische mechanica, meettechniek, CNC-technologie, CAD-tekenen, werktuigmachines; de juiste eenheden kennen en spontaan gaan gebruiken; correct kunnen omgaan met meetinstrumenten; een verslag kunnen maken van de metingen en experimenten die zij zelf uitvoeren; spontaan rekening houden met de geldende normalisaties; de toepasselijke veiligheidsvoorschriften kennen en spontaan toepassen; De leerlingen hebben kennis gemaakt met verschillende begrippen zoals krachten, hefbomen, energie doordat de eindtermen basisonderwijs (wereldoriëntatie) en de eindtermen technologische opvoeding eerste graad bereikt zijn. De leerlingen moeten bewust gemaakt worden van de snelle evolutie in het domein van de technieken. Kennismaking met sturingen en CAD-tekenen is een must in functie van de latere beroepsuitoefening. BEGINSITUATIE De leerlingen zijn afkomstig van de A-stroom van de eerste graad. Als voorkennis moeten de eindtermen van Technologische opvoeding genomen worden. ALGEMENE DOELSTELLINGEN Bij alle leerinhouden indien toepasselijk zal de nodige aandacht besteed worden aan het correcte gebruik van eenheden en symbolen; het logisch denken; welzijn (veiligheid, hygiëne en gezondheid); milieu. Naast de "technische" vaardigheden, zal de lerares/leraar ook oog hebben voor de vereiste persoonlijkheidskenmerken: aanpassingsvermogen; bereidheid tot inzet; creativiteit; doorzettingsvermogen; flexibiliteit; kritische ingesteldheid; kunnen functioneren in de maatschappijen de mentale bereidheid daarvoor hebben; kwaliteitsbewustzijn; leergierig zijn; logisch, rationeel, analytisch en synthetisch denken;

4 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 3 organisatietalent; plichtsbewust zijn, verantwoordelijkheidszin en zin voor initiatief hebben; problemen vakoverschrijdend benaderen; zowel zelfstandig als in team kunnen werken. Technisch-technologische vaardigheden In het domein van de technisch-technologische vaardigheden maken de leerlingen kennis met verschillende toepassingen van wetenschappelijke kennis en vanuit deze context worden een aantal technischtechnologische vaardigheden ingeoefend. De vaardigheden die de leerlingen nastreven worden zo veel mogelijk geïntegreerd in de leerinhouden aangeboden: het kunnen toepassen van normen en toleranties; het kunnen inzien tussen symbolen en de eraan beantwoordende werkelijkheid; het vlot kunnen lezen van technische tekeningen; het kunnen raadplegen van diverse tabellen; aandacht moet besteed worden aan: de attitudes zoals nauwkeurigheid, orde, zorg en netheid; om de leerlingen te motiveren zal men de theoretische begrippen zo concreet mogelijk in verband brengen met toepassingen uit de praktijk en uit de ervaringswereld van de leerling.

5 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 4 LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN THEORETISCHE MECHANICA 1ste jaar: 2 lestijden/week 2de jaar: 2 lestijden/week Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 1 de leerstof van de eerste graad toelichten; de begrippen rust, beweging, baan, zin, snelheid en afgelegde weg verklaren; de gebruikte symbolen herkennen, benoemen en toepassen; de SI-eenheden correct toepassen. LEERINHOUDEN 1 INLEIDENDE BEGRIPPEN Rust en beweging Baan Recht- en kromlijnige beweging Richting en zin van de beweging Afgelegde weg, lengte, tijd en snelheid SI-eenheden Herleiden van eenheden 2 2 KINEMATICA de definitie van een eenparig rechtlijnige beweging reproduceren; de verschillende diagrammen op schaal voorstellen, lezen en interpreteren. de definitie van een cirkelvormige beweging reproduceren; de begrippen omtreksnelheid en hoeksnelheid omschrijven; het verschil verklaren tussen omtrek- en hoeksnelheid; de formule van omtreksnelheid en hoeksnelheid toepassen in praktische vraagstukken en toelichten. 2.1 Eenparige rechtlijnige beweging Definitie van E.R.B. Bewegingswet Tijd-snelheidsdiagram Tijd-verplaatsingdiagram Lezen van diagrammen 2.2 Eenparige cirkelvormige beweging Plaatsbepaling van een punt op een cirkelomtrek Definitie van E.C.B. Begrip radiaal Omtreksnelheid Hoeksnelheid Formules Verband tussen de omtreksnelheid en de hoeksnelheid Omtreksnelheid van twee punten op dezelfde schijf

6 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 5 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen de overbrengingsverhouding bepalen, de formule opstellen en toepassen; de specifieke eigenschappen van elk systeem verduidelijken met voorbeelden; de bewegingsrichting aanduiden. de begrippen verduidelijken met voorbeelden; de theorie toepassen in technisch gerichte vraagstukken; de grafische voorstelling interpreteren en toelichten; de eenheden correct toepassen. 3 STATICA 3 STATICA de bestanddelen van een kracht toelichten; voorbeelden opgeven en toelichten. LEERINHOUDEN 2.3 Overbrengen van cirkelvormige bewegingen Overbrengingsverhouding Riemoverbrengingen Wrijvingswielen Kettingwielen Tandwielen 2.4 Eenparig veranderlijke rechtlijnige beweging Definitie van E.V.R.B Versnelling Vertraging Gemiddelde snelheid Tijd-snelheidsdiagram Tijd-verplaatsingdiagram Lezen van diagrammen Valbeweging (U) Verticale worp (U) 3.1 Bestanddelen van een kracht Grootte Richting Zin Aangrijpingspunt betekenis van deze grootheden onderscheiden en toelichten; meten met hefboom- en veerbalans; de relatie tussen massa en gewicht verklaren. 3.2 Gewicht en massa Verband tussen gewicht en massa Meten van gewichten en massa s

7 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 6 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN de wetten van Newton toepassen. 3.3 Wetten van Newton Dichtheid Traagheid de begrippen resultante en evenwichtmakende kracht toelichten; 3.4 Samenstellen van krachten Resultante van krachten op dezelfde werklijn de resultante van twee hoekmakende krachten grafisch en Resultante van twee hoekmakende krachten analytisch bepalen; Grafische methode Analytische methode de resultante van meerdere hoekmakende krachten grafisch Resultante van meerdere hoekmakende krachten met gemeenschappelijk voorstellen en analytisch berekenen, zowel met het- zelfde als met verschillend aangrijpingspunt; aangrijpingspunt Grafische methode de grootte, richting, zin en plaats van de resultante bepalen van twee evenwijdige krachten; de resultante van meerdere krachten in een vlak door een poolfiguur en stangenveelhoek construeren (U). de goniometrische verhoudingen toelichten; vertrekkende van een praktisch voorbeeld de ontbinding van krachten aantonen. Analytische methode Resultante van twee evenwijdige krachten Beide krachten hebben dezelfde zin Beide krachten hebben tegengestelde zin Grafische methode Analytische methode Resultante van meerdere krachten in een vlak door poolfiguur en stangenveelhoek (U) 3.5 Ontbinden van krachten Ontbinden van een kracht in twee componenten Grafische en analytische methode de betekenis toelichten en de formule toepassen; de stelling toepassen in praktische vraagstukken. met eigen woorden een koppel omschrijven en praktische voorbeelden opnoemen. 3.6 Momenten Moment van een kracht t.o.v. een punt Eenheid en teken van een moment Momentenvector Momentenstelling van Varignon 3.7 Koppel van krachten Definitie Moment van een koppel van krachten Eigenschappen van koppels

8 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 7 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen de begrippen toelichten; grafisch en analytisch het zwaartepunt bepalen. 4 4 DYNAMICA (U) de leerstof van de eerste graad toelichten; de formules opstellen en toepassen. de leerstof van de eerste graad toelichten; formules opstellen en toepassen; eenheden correct toepassen. de begrippen omschrijven. het praktisch belang toelichten met een voorbeeld de begrippen met eigen woorden omschrijven; enkele voorname energievormen toelichten aan de hand van een voorbeeld; de betekenis van de wet aantonen. LEERINHOUDEN 3.8 Zwaartepunt Zwaartelijn en zwaartepunt Definities Eigenschappen Rechte en scheve symmetrie Bepalen van het zwaartepunt van vlakke figuren De figuur heeft een as van symmetrie De figuur heeft geen as van symmetrie 4.1 Arbeid (U) Arbeid van een constante kracht Arbeid van een tangentiaalkracht Arbeid van een koppel van krachten Grafische voorstelling Eenheden 4.2 Vermogen (U) Vermogen bij een rechtlijnige beweging Vermogen van een tangentiaalkracht Overbrengen van vermogen Eenheden 4.3 Rendement of nuttigheidsgraad (U) 4.4 Energie (U) Begrip energie Energievormen Potentiële energie Kinetische energie Wet van behoud van energie Eenheden

9 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 8 TECHNOLOGIE MECHANICA 1ste jaar: 2 lestijden/week 2de jaar: 3 lestijden/week Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 5 5 MEETTECHNIEK de begrippen meten, nauwkeurigheid, en meetbereik omschrijven aan de hand van een voorbeeld. 5.1 Inleiding Wat is meten? Nauwkeurigheden Meetbereik LEERINHOUDEN het principe verklaren; de schuifmaten gebruiken en aflezen; het principe van de nonius verklaren, gebruiken en aflezen; een werkstuk opmeten en aan de hand van de meetresultaten een technische schets maken. de toepassingsmogelijkheden inzien; de schroefmaat gebruiken, instellen en aflezen. de toepassingsmogelijkheden inzien; de universele hoekmeter gebruiken en aflezen. de toepassingsmogelijkheden inzien; ze gebruiken en aflezen. de toepassingsmogelijkheden inzien; de eindmaten gebruiken en maten samenstellen. de soorten controlegereedschappen benoemen aan de hand van hun specifiek toepassingsgebied. 5.2 Schuif-, hoogte- en dieptematen 1/10 mm 1/20 mm Digitale aflezing bij meetinstrumenten 5.3 Schroefmaten In- en uitwendig 5.4 Universele hoekmeter Controle tweevlakshoeken 5.5 Mechanische meetklok 5.6 Eindmaten Lengte-eindmaten Hoekeindmaten 5.7 Controlegereedschappen Winkelhaken V-blokken Vlakplaat Rechte regels Diktepasser Waterpas

10 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 9 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen de soorten passingen toelichten; de ISO-tabellen gebruiken; het principe toelichten a.h.v. een schets; een passing bespreken en vakoverschrijdend toepassen. de soorten schroefdraad herkennen en de kenmerken ervan opzoeken en weergeven; een eenvoudige controle uitvoeren van een schroefdraad; de normalisatie en documentatie raadplegen. de basis symbolen herkennen en verklaren aan de hand van de normalisatie; de relatie aangeven tussen oppervlakteruwheid, vorm-, plaats- en maattolerantie aan de hand van een technische tekening. (U) de kalibers herkennen, benoemen en het gebruik toelichten. LEERINHOUDEN 5.8 Toleranties Soorten Tabellen Controle Normalisatie 5.9 Schroefdraad Soorten Tabellen Controle Normalisatie 5.10 Vorm-, en plaatstoleranties oppervlakteruwheid Eenvoudige begrippen Ruwheidparameters Verbanden tussen oppervlakteruwheid, vorm- en plaatstoleranties en maattoleranties 5.11 Kalibers Penkalibers Bekkalibers Schroefdraadkalibers Controle van conussen 6 6 LABO MEETTECHNIEK een eenvoudig werkstuk opmeten met: schuifmaat (analoog digitaal) meetlat schroefmaat (analoog digitaal) hoekmeter Kalibers: pen - vork een eenvoudige controle uitvoeren op evenwijdigheid, haaksheid, vlakheid; een vlak waterpas zetten een machine controleren met de waterpas een micrometer afstellen, instellen en controleren een eindmaatsamenstelling monteren en controleren 6.1 Metingen en controleren Meetlat Schuifmaat Micrometer Hoekmeter Eindmaten Meetklok waterpas

11 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 10 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen een bondig verslag maken van de vaststellingen uit de proeven. 7 7 WERKTUIGMACHINES aan de hand van gekende machines de bepaling van de verschillende hoofdbewegingen afleiden; de instructiekaart fabrikant toelichten; de formule toepassen; de begrippen verklaren en toelichten. een snelheidsdiagram aflezen; de factoren die de snijsnelheid beïnvloeden opsommen; de soorten opsommen en rangschikken volgens toenemende hardheid en slijtageweerstand; het snijgereedschap herkennen aan de hand van hun aanduiding; gebruik maken van documentatie en software voor de parameters te bepalen. de verschillende toestellen herkennen en het toepassingsgebied omschrijven; de te nemen voorzorgen i.v.m. veiligheid aangeven; gebruik maken van onderhoudskaarten. de verschillende machines herkennen en het toepassingsgebied omschrijven; de te nemen voorzorgen i.v.m. veiligheid aangeven; gebruik maken van onderhoudskaarten; de functie van de verschillende constructies toelichten; positioneren volgen coördinaten. de specifieke veiligheidspunten aangeven; de functie van de machine omschrijven. LEERINHOUDEN 7.1 Algemene begrippen in functie van snijtechniek Snijsnelheid, voeding, aanzet, standtijd, eenheden Ronddraaiende beweging Rechtlijnige beweging Snijbeweging 7.2 Snijmaterialen Snelstaal Hardmetalen Keramisch Diamant 7.3 Spaanloze vormgeving Vingerzetbank Plooibank Plaatschaar Hoekschaar Guillotineschaar 7.4 Kolom- en tafelboormachine Werking van de machine Tafel of coördinatentafel Veiligheid en onderhoud 7.5 Studie van de universele paralleldraaibank Werking van de machine

12 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 11 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN functie en uitvoering van de diverse onderdelen omschrijven; 7.6 Onderdelen van de universele paralleldraaibank Bed, vaste kop, hoofdas vergrendeling, losse kop, voedingskast, slotkast, sleden, langsslede, dwarsslede, beitel- de afmetingen op een tekening aanduiden; tabellen aan de machine verduidelijken. slede, motor, snelheden (kast), hoofdafmetingen de gegevens van een kegel opzoeken in tabellen. 7.7 Opnamegereedschappen Kegelafmetingen de afmetingen op een tekening aanduiden en de gegevens 7.8 Schroefdraad opzoeken in tabellen; Kenmerken schroefdraad de handelsvormen van schroefdraad opzoeken en Afmetingen rangschikken volgens het gebruik. Soorten de toerentallen instellen en snelheden aflezen; gebruik maken van de grafieken die op de machine voorkomen om een voedingsbeweging en toerental in te stellen; de veiligheidsvoorschriften opsommen. de werkmethode om freesas te monteren en demonteren toelichten; de voor- en nadelen verklaren; de noodzaak van de opheffing van de speling bij meeloopfrezen verklaren; de bijzonderheden aangeven. 7.9 Universele freesmachine Werking van de machine, hoofdas, tafel, langsbeweging, dwarsbeweging, verticale beweging, freesbevestigingen 7.10 Hulpgereedschappen Freesassen Clarcksonhouder (U) Dedlockhouder Aanslagen 7.11 Mee- en tegenloopfrezen de bijzonderheden aangeven Soorten freesmachines Verticale freesmachine Boor/freesmachine

13 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 12 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN 8 8 LABO WERKTUIGMACHINES de instelmogelijkheden aan een draaibank en freesmachines herkenen en hun functie toelichten; een bondig verslag maken van de vaststellingen uit de proeven; van een eenvoudig werkstuk een werkmethode opmaken. een bankschroef uitlijnen met een meetklok; een bondig verslag maken van de vaststellingen uit de proeven. aan de hand van de opgemeten maten een eenvoudig werkstuk schetsen, de afmetingen op een schets aanduiden, de gegevens uit een schets gebruiken om een 3D-CADtekening te maken; een tekening wegschrijven en uitprinten. 8.1 Draaien, frezen 8.2 Uitlijnen 8.3 Schetsen 3D-CAD-tekenen 9 9 CNC VERSPANEN de assen aan een machine herkennen en de polariteit aanduiden. een onderscheid maken tussen punt-, lijn- en baanbesturing. het onderscheid en gebruik toelichten van machine-, referentie- en werkstuknulpunten. maatvoering toepassen in functie van de programmeermethode. onderscheid maken tussen een directe en indirecte positiemeting. eenvoudige ISO-codes opzoeken en toepassen in een eenvoudige oefening. met de G0, G1, G2, G3 een eenvoudig programma opmaken ingeven in een simulatieprogramma en simuleren; fouten opsporen in een eenvoudig programma. het verschil aanduiden in de diverse opspantechnieken; catalogi raadplegen bij het bepalen van opspansystemen en aanverwanten; de richtlijnen opsommen voor een verantwoorde opspan- 9.1 Assenstelsels 9.2 Besturingsvormen 9.3 Nul- en referentiepunten 9.4 Maatvoering 9.5 Meetsystemen 9.6 Elementaire ISO-codes 9.7 Programmeren 9.8 Opspannen van werkstukken Mechanisch Magnetisch

14 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 13 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen ning. Pneumatisch Hydraulisch (U) 10 de onderdelen aan de machine herkennen en de werkmethode van de bediener omschrijven en notuleren. de startprocedure toelichten de veiligheidsregels herkennen. een bondig verslag maken van de vaststellingen uit het bezoek; 10 LABO CNC Bezoek CNC - centrum VERBINDINGEN LEERINHOUDEN de soorten herkennen en opzoeken in catalogi Demonteerbare verbindingen de begrippen lassen, solderen, klinken en lijmen omschrijven. Bouten, schroeven en moeren Spieën en pennen 11.2 Vaste verbindingen Lassen Solderen Klinken en lijmen het doel van diverse borgmiddelen herkennen Borgmiddelen Handelsdocumentatie MATERIALENLEER het proces via didactische hulpmiddelen toelichten Van erts tot de staalbereiding aanduiding van staalsoorten herkennen en hun toepassingsgebied opzoeken; documenten in verband met normalisatie raadplegen. Van ijzererts tot ruw ijzer Staalbereiding 12.2 Staalsoorten Gelegeerd en ongelegeerd staal Handelsvormen van staal de voornaamste eigenschappen van gietijzer weergeven Gietijzer Soorten gietijzer de voornaamste non-ferrometalen herkennen en hun eigenschappen verwoorden; 12.4 Non-ferro metalen Eigenschappen de definitie van een legering verduidelijken; Legeringen tabellen en documentatie gebruiken. Toepassingen

15 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 14 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen het verschijnsel verklaren; gebruik van beschermingsmiddelen toelichten; enkele voorbeelden geven van beschermingstechnieken. LEERINHOUDEN 12.5 Corrosie Algemene begrippen Corrosievormen Beschermingsmaatregelen de kunststoffen indelen in hoofdgroepen; 12.6 Kunststoffen met voorbeelden toepassingen van kunststoffen toelichten; Algemene begrippen diverse vervaardigingsprocessen elementair verklaren. Thermoplasten Thermoharders Verwerking het belang en de noodzaak van smering verwoorden Smering Functies en eisen

16 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 15 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Het leerplan is opgesteld voor 25 lesweken/schooljaar. De overige lestijden moeten door de leerkracht besteed worden aan uitbreidings- en/of verdiepingsitems in functie van de specifieke klassituatie ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Toelichting bij gebruik van het leerplan In het leerplan zijn een aantal uitbreidingsdoelstellingen opgenomen. Uitbreidingsdoelstellingen worden aangeduid door een (U) na de doelstelling. Uitbreidingsdoelstellingen moeten enkel bereikt worden als het niveau van de leerlingen dit toelaat. Zij kunnen ook gebruikt worden indien een of meerdere lestijden van het complementaire gedeelte besteed worden aan de vakspecialiteiten van deze studierichting. Algemeen De lesdoelstellingen moeten steeds op een eenvoudige en aanschouwelijke manier worden voorgesteld, kort en gestructureerd, aangepast aan het niveau van de leerlingen. Laat de leerlingen kennis maken met verschillende beroepen uit deze sector. Schenk een ruime aandacht aan de juiste studiemethode (leren leren). Stimuleer bij de leerlingen zoveel mogelijk het zelf uitvoeren. De specifieke problemen worden best in groep besproken. Herhaal regelmatig de basisleerstof. Illustreer de diverse tekeningen met voorbeelden uit de praktijk. Maak gebruik van bestaande mechanismen om theoretische aspecten te verduidelijken. Voorzie voor de leerlingen die sneller met de opdracht klaar zijn uitbreidingstaken. Schenk aandacht aan het leren lezen van tekeningen in functie van het project. Maak gebruik van audiovisuele middelen en hanteer hierbij een aangepaste vragenlijst. Integreer waar mogelijk de theorie in de praktijklessen en omgekeerd. Gebruik het gepaste didactisch materiaal en varieer doordacht de didactische werkvormen. Leer de leerlingen een goede werkmethode aan. Geef de nodige aandacht aan de evenwichtige opbouw van de opeenvolgende lesfases, elke lesfase wordt beëindigd met een duidelijke synthese. Zorg ervoor dat de gehanteerde werkvormen doordacht in functie van de lesdoelstellingen staan en voldoen aan principes van aanschouwelijkheid, geleidelijkheid en leerlingenmotivatie. Het is aan te raden om een retro- of LCD-projector te gebruiken om de lessen te verduidelijken Schenk steeds aandacht aan de vaardigheden, de technieken en de werkvolgorde. Zorg ervoor dat de leerlingen beschikken over de noodzakelijke informatie.

17 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 16 Elke les dient zinvol en gestructureerd te zijn, met aandacht voor de attitudes zoals: netheid, orde, stiptheid, nauwkeurigheid... Om tijdverlies te vermijden wordt het gebruik van een goed handboek of van een door de leraar opgemaakte cursus aanbevolen. Vermijd mogelijk het dicteren van teksten. Maak gebruik van aanvulteksten en tekeningen tijdens de les, deze maken het rendement van de les groter. Maak gebruik van reële gegevens bij een prijsberekening. Om te peilen naar de interesses en leefwereld van de leerlingen kan je een onderwijsleergesprek organiseren. Het resultaat hiervan kan je eventueel verwerken op een wandplaat. De thema s en/of projecten kunnen hieruit afgeleid worden. Koppel waar kan een bedrijfsbezoek om de realiteit te detecteren. Streef naar samenwerking met andere afdelingen, bedrijven... Evaluatie Voorzie na elk afgerond geheel een eind-evaluatiefase, waarbij het aspect van zelfevaluatie niet vergeten mag worden. Gebruik diverse evaluatietechnieken. Observeer permanent en distilleer hieruit doelgerichte commentaren. Gebruik zelfevaluatie-instrumenten om de werkzaamheden van de leerlingen te beoordelen. Evalueer regelmatig en formuleer doelgerichte commentaar en remediëring. Bespreek de toetsen samen met de leerlingen. Noteer de evaluatieresultaten in de agenda. Communicatie Gebruik de agenda als communicatiemiddel en noteer er ook positieve commentaren in. Overleg met andere leerkrachten over inhoudelijke aspecten en samenhangen. Laat de leerlingen de kenmerken van materialen en machines opzoeken op technische fiches, door firma s uitgegeven cd-rom s, het internet, eenvoudige softwarepakketten Informeer ouders, klassenraad over de vorderingen van de leerlingen. Gebruik van ICT Gebruik waar mogelijk educatieve programma s om leerlingen zelfstandig te laten werken. Maak gebruik van ICT-mogelijkheden bij het berekenen van kostprijzen. Laat de technische informatie met behulp van de computer opzoeken en verwerken tot een verzameling eigen documentatie. Gebruik de computer om een verslag te maken van een praktische toepassing. Maak gebruik van de CAD-programma s om werkstukken aanschouwelijk te maken.

18 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 17 Het welzijn Betrek de preventieadviseur van de school bij een les over het welzijn. Besteed aandacht aan de werkpostinrichting. Schenk een ruime aandacht aan de inhouden uit het VCA-attest. Projecten Tracht leerlingen de nodige successen te laten beleven om hen te motiveren. Door het werken rond projecten (in de leefwereld van de leerling) kan deze succesbeleving nog versterkt worden. De leerlingen zullen eerst moeten nadenken om nadien te realiseren. Door het inschakelen van terugkoppelingen en meerdere herhalingen zal het rendement opgedreven kunnen worden. Met een project wil men een concrete, realiteitsgebonden, taken (oefeningen) uitvoeren, met een progressieve moeilijkheidsgraad. Deze taken kaderen binnen een bepaald thema. De realisatie kan individueel en/of in team gebeuren onder een professionele begeleiding. De leerling zal zijn verantwoordelijkheid moeten opnemen tijdens het proces. De evaluatie krijgt een centrale plaats en krijgt een permanent karakter. Zowel het proces, het product, de vaardigheden en de attituden komen evenwichtig aan bod. Door het geven van de juiste bijsturingen op het passende moment streeft men naar een permanente kwaliteitsverbetering (proces - product). Door creatief om te gaan met oefeningen en inspraak van de leerlingen, zal het onderwijskundig rendement gunstig beïnvloed worden. Om het proces goed te kunnen opvolgen binnen een project kunnen de leerlingen een logboek bijhouden. Tekenen Tekeningen lezen en tekeningen interpreteren zijn begrippen die permanent aan bod komen tijdens een technische opleiding. De opbouw van een tekening blijft hierin een essentieel begrip en is een belangrijke meerwaarde voor de leerlingen. De voornaamste algemene doelen zijn hierbij: het verhogen van het waarnemings- en voorstellingsvermogen; het begrijpen (het lezen en interpreteren) van een tekening/schets/schema om het volgens de voorschriften te kunnen realiseren; een driedimensionale voorstelling kunnen indenken van het te construeren onderdeel; de maatvoering lezen en interpreteren; de genormaliseerde en symbolische voorstellingen verklaren; de tekeningen met eigen worden toelichten in functie van de realisatie; de bestaande toestand voorstellen; ploftekeningen lezen en interpreteren. Het maken van technische tekeningen en schetsen kan als een pedagogisch-dictactische methode worden aangewend, om inzichten en vaardigheden te verwerven bij het tekeninglezen. Het 3D-CAD

19 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 18 tekenen zal een belangrijke rol vervullen bij het ontwikkelen van het ruimtelijke voorstellingsvermogen. Het tekenen moet een middel blijven, maar kan niet als een doel op zich nagestreefd worden. BEGELEID ZELFGESTUURD LEREN Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen; er feedback is op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen:

20 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 19 de leraar als coach, begeleider; de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn leer kracht; de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat: doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; oplossingen voorstellen en uitwerken; stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; verantwoorde conclusies trekken; keuzes maken en die verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig. INFORMATIE- EN COMMUNICATIETECHNOLOGIE Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: het leerproces zelf in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen spontaan gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema s, stilstaande en bewegende beelden, demo...

21 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 20 Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen gestructureerde leerstof. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode toevoegen. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via , ELO, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal) te bevorderen. Sommige programma s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie). VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die -in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen - niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming en technisch-technologische vorming (alleen voor ASO). De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig

22 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 21 werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen. JAARPLAN Van elke leraar wordt verwacht dat hij/zij in het begin van het schooljaar een jaarplanning maakt. Die planning kan gemaakt worden volgens het bijgevoegd model. Eenvormigheid is een noodzaak voor de verschillende collega's. De verschillende jaarplannen moeten zodanig gemaakt worden dat er - waar mogelijk - per week een coördinatie is tussen de verschillende vakken. Een overleg tussen de verschillende leraars zal absoluut noodzakelijk zijn! Tijdens het schooljaar zullen de vorderingen door de verschillende collega's samen regelmatig ge??ëvalueerd worden met het doel de verschillende jaarplannen eventueel bij te sturen. De timing is gemaakt voor 25 weken per schooljaar. De resterende tijd kan door de lerares/leraar vrij gebruikt worden voor uitdiepingen en/of uitbreidingen. Ook nieuwe ontwikkelingen kunnen hier eventueel aan bod komen. De timing en de volgorde van de leerstofonderdelen zijn niet bindend. Indien afgeweken wordt, moet dit in overleg tussen de verschillende collega's gebeuren en moeten indien nodig de andere jaarplannen eveneens aangepast worden. Steeds moet erover gewaakt worden dat de noodzakelijke voorkennis aanwezig is.

23 TSO 2e graad optie Industriële wetenschappen. 22 Jaarplan Optie:... Leerkracht:... Vorderingsplan Onderwijsvorm:... Graad:... Jaar:... Schooljaar: /.. Vak:... Leerplannummer:... Handboek/cursus:... Lestijden/week:... Week leerjaar Week Nr in leerplan (GRAADS-) JAARPLAN VORDERINGSPLAN Leerplandoelstellingen Voet Gegeven op Opmerkingen Week Week

24 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 23 SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN Theoretische mechanica Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing 1 Inleidende begrippen 2 2 Kinematica 18 3 Statica 30 4 Dynamica U Technologie mechanica Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing 5 Meettechniek 10 6 Labo meettechniek 5 7 Werktuigmachines 16 8 Labo werktuigmachines 10 9 CNC verspanen Labo CNC Verbindingen 4 12 Materialenleer 4

25 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 24 MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De uitrusting en de inrichting van de lokalen, inzonderheid de werkplaatsen, de vaklokalen en de laboratoria, dienen te voldoen aan de technische voorschriften inzake arbeidsveiligheid. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: Codex, ARAB, AREI, Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden met betrekking tot de uitrusting en inrichting van de lokalen en de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist. PC met een geïnstalleerd CNC- en 3D-CAD-programma printer of plotter per klas didactische hulpmiddelen specifiek voor de leerinhouden; over een retroprojector kunnen beschikken; een normaal uitgeruste werkplaats ter beschikking hebben met een draaibank en freesmachine en de nodige meet- en controlegereedschappen om de labo-proeven te realiseren. Meetlat Schuifmaat Micrometer Hoekmeter Eindmaten Meetklok Waterpas

26 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 25 EVALUATIE De evaluatie kadert binnen het evaluatiebeleid van de school. Het spreekt dus vanzelf dat de individuele leraar zijn evaluatie moet afstemmen op deze visie. De evaluatie zal naast de productevaluatie ook de kennis, de vaardigheden en de vakgebonden attitudes toetsen. De evaluatie gebeurt aan de hand van evaluatiecriteria in functie van de doelstellingen. Een goed functionerende evaluatie beantwoordt aan een aantal randvoorwaarden. De evaluatie is: planmatig: de leerling (en zijn ouders) moeten weten wat, wanneer en waarom; voorspelbaar: het gevraagde moet duidelijk herkenbaar zijn voor de leerlingen; de leerling moet de juiste oplossing kunnen terugvinden, ook na het evaluatiemoment; hij moet eruit kunnen leren; efficiënt: doelgericht om leerlingen te begeleiden vanuit een positieve benadering; evaluatie dient niet om af te straffen; valide: dit wil zeggen volledig in overeenstemming met wat werd gezien en wat kan verwacht worden; relevant: de cijfers moeten in verhouding staan tot de inspanning en het relatief belang; procesgericht: evaluatie mag niet teveel als een finaliteit beschouwd worden; het is een deel van het opvoedingsproces; objectief: dit wil zeggen, vergelijkbaar met anderen; het is belangrijk dat de verschillen kunnen uitgelegd worden en als dusdanig dat deze ook worden aanvaard; transparant: de toetsen moeten zo snel mogelijk na verbetering aan de leerlingen worden voorgelegd en liefst met hen worden besproken. Een goed functionerende evaluatie beantwoordt aan een aantal kwaliteitscriteria: Stel alleen geldige vragen. Enkele voorwaarden hierbij zijn: de opgaven moeten overeenkomen met de leerplandoelstellingen; wat geëvalueerd wordt, moet ook voldoende ingeoefend zijn; de moeilijkheidsgraad moet aanvaardbaar zijn. Verhoog de betrouwbaarheid en verklein de foutenmarge door: duidelijke en ondubbelzinnige vragen te stellen; het puntengewicht in relatie te brengen met het belang van de doelstellingen; vraag per vraag te corrigeren op basis van een correctiemodel met puntenverdeling; relatief veel vragen te stellen en per moeilijkheidsgraad te rangschikken (want dat motiveert meer); aan de leerling voldoende tijd te geven; de quotering niet te verlagen voor spelfouten, zorg of lay-out of een gebrekkige manier van uitdrukken, tenzij dit het doel is (bijv. wanneer de school een vakoverschrijdend taalbeleid erop nahoudt); veel evaluatiebeurten te voorzien (zonder te veel onderwijstijd in beslag te nemen!). Zorg voor een voorspelbare evaluatie door: de vragen voldoende herkenbaar te maken en aan te sluiten op de wijze van toetsen die ze gewoon zijn; de beoordelingscriteria vooraf gekend zijn; de leerlingen goed op de hoogte brengen van wat ze moeten kennen en kunnen.

27 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 26 Maak van de evaluatie een nuttig instrument (leraar en leerling leren eruit) door: het examen of de toets te laten inkijken en klassikaal te bespreken; aan de leerling feedback te geven en te leren waarom een antwoord juist of fout is; conclusies te trekken voor de manier van onderwijzen (didactische aanpak); de samenhang van het aantal onvoldoendes met andere vakken te analyseren. Belangrijk is de evolutie van hun prestaties, daarom zal de leraar voortdurend hun vorderingen nagaan en zo nodig remediërend optreden. Een aantal redactieregels bevorderen deze voorwaarden: duidelijke vraagstelling met precieze afbakening van aantallen, te gebruiken juiste hulpmiddelen en onafhankelijkheid van de items bij deelvragen of opeenvolgende vragen; correcte formulering qua taalgebruik: eenvoudig, concreet en zonder overbodigheden, vragen met een zelfde vraagvorm groeperen, vermijden van dubbelzinnige items, vermijden van (dubbele) negaties; verzorgde lay-out: Bin-normen, geen vraag over twee pagina s gespreid, overzichtelijke nummering, goed leesbare teksten en duidelijke figuren. Naast de evaluatie door de leraar, is het wenselijk dat de leerlingen bij de evaluatie betrokken worden via: peerevaluatie (leerlingen evalueren elkaar); zelfevaluatie (de leerling evalueert zichzelf). Door gebruik te maken van een zelfevaluatie zullen de leerlingen zichzelf in vraag stellen; co-evaluatie (samen met de leraar). Het doel van de evaluatie is de leerling beter te kunnen begeleiden in zijn leerproces m.a.w. de leerling moet uit de evaluatie iets kunnen leren (ook de leraar)..algemeenheden over het evalueren kan je vinden op de website van het Gemeenschapsonderwijs.

28 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 27 BIBLIOGRAFIE Alonso M., Energiewerktuigen deel 1 en deel 2, Nijgh & Ditmar Educatief Belmans J., Eenvoudige mechanica, Wolters Plantyn, Belmans J., Mechanica leerboek, Wolters Plantyn, Belmans J., Mechanica werkboek en oplossingen, Wolters Plantyn, Belmans J., Pneumatische en elektropneumatische technieken, Standaard De Clippeleer W., Theoretische mechanica, Wolters Plantyn, De Clippeleir, Tabellenboek voor metaaltechniek, Plantyn De Lepeire e.a., Theoretische mechanica deel 1 en deel 2, Standaard Dreezen M., Lemmens M., Rutten, Werkboek 1, Dreezen M., Lemmens M., Rutten, Werkboek 2, Festo Didactic, Opleidingscursussen, Festo Belgium Heidenhain, Digitale uitlezingen Janssen W. e.a., Materialenkennis, Standaard M.B., Tijdschriften M.B. productietechniek, De Vey Mestdagh Drost A. e.a. Mechanica BSO, De Sikkel, Mechanica, Elsevier Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Educatieve software Philips, Handboek voor fijnmechanische tehnieken, Philips technische bibliotheek Ros F., Materialenkennis, Standaard SBM, Selectie van de Belgische normen Telemecanique, Handboeken vermogens- en besturingspneumatiek Van den Driessche, Fysische metaalkunde, Standaard Vercaigne W., Pneumatische automatisering, Vermeulen Roeselare Aanvullen met leerboeken derde graad of andere Budinski, Kenneth, G., Materialenkunde technici, Academic Service, Cremers F., Verspanende technieken, Wolters Plantyn, Evens, Janssens, Milis, Roels, Van Der Steen, Werkboek BSO & oplossingen, Evens, Janssens, Milis, Roels, Van Der Steen, Werkboek TSO & oplossingen, Gijbels J., Vermeiren C., Meettechniek en materialenleer, Wolters Plantyn, Heling A., Vakleer voor plaat- en constructiebankwerken, STAM, Kluiver H.R., Lassen, STAM, Tschätsch, Heinz, Verspaningstechniek, Academic Service, Technieken en machines Heeren, Leenders, Gereedschapsleer, STAM, Ingels H., Materialenleer, Standaard, Leenders J., Janssen H.J.F., Mechanische metaalbewerking, STAM, Matek Roloff, Machine-onderdelen, Academic Service,

29 TSO 2e graad Industriële wetenschappen 28 Quak A., Materialenleer/eigenschappen, Educaboek Toepassingen materialen Boonen, Stroobants, Mechanische meettechniek, Van In Claerbout J., Kunststoffen vandaag en morgen Declerck, Thoen, Technologie van het lassen, Standaard Duverger J.M., Metaal elektriciteit, De Sikkel, Ingels H., Verspaning, Standaard, Aanvullen met leerboeken over: Pneumatica hydraulica autotechniek-vaktechnieken praktijk, Catalogi cd-roms: Coro Guide Sandvik CREMMET, Frezen (Hugo Byl) S K F, Lagertechnieken WALTER, Snijgereedschap Andere Organisaties ter informatie: Agoria( Fabrimetal ) regels van goed vakmanschap Documentatie en leerboeken over CNC Instituut voor Normalisatie Veiligheidsinstituut Antwerpen Videofilms Links naar enkele interessante sites: energie mechanica thermodynamica - tools Voor andere links (naar enkele interessante sites) verwijs ik naar de mogelijkheden die er zijn met de diverse zoekmachines op het net