Boliviaanse c o c a in België?

Transcriptie

1 Boliviaanse c o c a in België? Een eerste stap 6 Om een eerste concrete stap te doen in de richting va n een duurzaam drugbeleid zoals dat in het vorige hoofdstuk is beschreven is een wijziging van de V N - ve rd r ag e n over drugs nodig. Deze wijziging hoeft niet gecomp l i c e e rd te zijn. In feite ga at het om de toevoeging va n t wee wo o rden. Daar waar het de lidstaten nu wo rd t toegestaan om de produktie en handel van drugs in een wettelijk kader te vatten mits deze gebruikt wo rd e n voor medische en we t e n s c h a p p e l i j ke doeleinden, zou de t o evoeging en andere (doeleinden) volstaan om de l e gale ruimte te scheppen om het beleid te decentraliseren. Die toevoeging is immers voldoende om die n ationale overheden die dit wensen, toe te staan de m a rkt voor drugs wettelijk te re g u l e ren. Landen zouden in ieder geval de vrijheid krijgen om een drugbeleid uit te stippelen dat niet is gebaseerd op een algeheel ve r b o d, zoals dit momenteel het geval is. Vroeg of l a at zal het tot een wijziging van de V N - ve r- d r agen over drugs moeten komen. Zolang het dru g- beleid gebaseerd blijft op een unive rseel verbod op produktie en handel in dru g s, draagt dit beleid direct bij aan gewapende conflicten, sociale onlusten, criminalisering en uitsluiting van miljoenen mensen, ecol og i s c h e s c h a d e, culturele genocide en, last but not least, aan de h a n d h aving van een reusachtig crimineel imperium. Desalniettemin is er tijdens de jaarlijkse bijeenko m s t e n van de Commissie Ve rd ovende Midelen van de Ve re n i g d e N aties in Wenen tot nog toe geen enkele re g e r i n g s d e l e- gatie die ook maar de suggestie durft te doen dat V N - ve rd r agen wel eens gewijzigd zouden moeten wo rd e n. De in 1998 gestelde deadline voor een drugsvrije we re l d in 2008 blijft tijdens deze bijeenkomsten ove re i n d. Ve r t e g e n wo o rd i g e rs van de VN houden de moed erin met succesverhalen uit sommige landen waar de illega l e p roduktie van drugs zou zijn afgenomen, maar niemand gelooft ze nog echt. Het pro bleem is dat de meeste ve r t e g e n wo o rd i g e rs op d eze bijeenkomsten niet geïntere s s e e rd zijn in een waarl i j ke discussie over het tot nu toe gevo e rde beleid. De We s t e rse landen willen het verbod handhaven om daaraan de mogelijkheid te ontlenen om drugs intern a- tionaal en nationaal te bl i j ven bestrijden. De ontwikkelingslanden hopen vooral op financiële steun in ru i l voor hun medewe rking aan deze bestrijding. Intussen doen steeds meer regeringen hun eigen zin als het ga at om beteugeling van het gebruik. In de meeste geva l l e n komt dit neer op een beleid van schadeve rm i n d e r i n g, voor gebru i ke rs en hun omgev i n g. Met dien ve rs t a n d e, d at een grote oorzaak voor het ve rschijnsel d ru g g e re l a- t e e rde schade, namelijk het feit dat drugs ve r b o d e n zijn, niet kan wo rden we g g e we rk t. Het ziet er vo o rlopig naar uit dat een eerste stap naar een ander drugbeleid genomen moet wo rden zonder dat de huidige VN ve rd r agen wo rden gewijzigd. In dit l a atste hoofdstuk wo rdt ingegaan op de mog e l i j ke stappen die men in een land als België in dat geval zou kunnen nemen. Dit wo rdt geïllustre e rd aan de hand van het voorbeeld van de mog e l i j ke import van Bol iv i a a n s e c o c a p ro d u k t e n. WAAROM C O C A UIT BOLIVIA? Het importeren van traditionele cocaprodukten uit B ol ivia zou een eerste concrete stap zijn naar een duurzaam drugbeleid in Noord en Zuid. Wa a ro m? Coca is een goed produkt C o c abl a d e ren wo rden al jaar lang geconsumeerd in de A n d e s - re g i o. Nog nooit is er een we t e n s c h a p p e l i j k bewijs geleve rd van enige schadelijke effecten op de l i c h a m e l i j ke of g e e s t e l i j ke gezondheid van de gebru i ke r. Integendeel, de we t e n s c h a p p e l i j ke literatuur over coca s t a at vol van bewijzen en sterke indicaties van het feit d at het gebruik van de bl a d e ren in hun nat u u rl i j ke vo rm vooral positieve eigenschappen heeft. 1 De reden waaro m het cocablad toch op de lijst van verboden middelen va n 37

2 Coca kan onder andere gebruikt wo rden in de behandeling van cocaïnege b r u i k De laatste jaren is het gebruik van cocaïne in Europa, en ook in België, aanzienlijk gestegen. Juist va n wege haar i l l e gale status is de cocaïnemarkt aan geen enkele cont role onderwo rpen. Dit leidt tot een gro t e re ve rs c h e i- denheid aan produkten die go e d ko p e r, sneller en g e m a k ke l i j ker te consumeren zijn, zoals crack. Er is op dit moment geen enkel middel dat als substituut kan dienen in de behandeling van personen die hun g e b ruik van cocaïne willen minderen, zoals dit bij hero ï n e wel het geval is (methadon of bu p renorfine). De enige behandeling voor cocaïnegebruik in de meeste ontwe n- n i n g s k l i n i e ken is op dit moment volledige onthouding, maar dat ideaal is voor vele gebru i ke rs niet haalbaar. de VN terecht is gekomen is dat de commissie va n experts die in 1949 we rd uitgezonden om het cocag e- b ruik te onderzoeken we rd geke n m e rkt door een gro t e vooringenomenheid ten opzichte van de inheemse cultuur waarvan coca een exponent is. Er zijn ve rschillende toepassingen waarin consumenten in Europa zouden kunnen genieten van de heilzame we rking van coca: bijvoorbeeld in thee, extracten, zalf, tandpasta, frisdrank. Pe rsonen die ooit in de A n d e s h e bben gereisd of op een andere manier met de we rk i n g van coca in contact zijn gekomen, hebben aan den lijve o n d e r vonden dat deze als remedie kan gelden voor ve l e kleine en grote kwalen: ve rkoudheid, griep, zwaarl i j - vigheid, hoofd- en darmklachten, lusteloosheid, huidklachten, spier- en kiespijnen etc. 2 In Zuid-Amerika bestaan al jaren experimenten met g e b ruik van coca in de behandeling van cocaïnegebru i k. D o k t o ren in Bol ivia en Pe ru geven ve rstokte cocaïnegeb ru i ke rs die dit gebruik willen afbouwen of ve rm i n- d e ren, cocathee te drinken of bl a d e ren te kauwen, waardoor een deel van de sterke drang naar de stimu l e re n d e we rking van cocaïne wo rdt weggenomen. Zoals uit wetenschappelijk onderzoek blijkt, levert deze behandeling interessante re s u l t aten op, die aanleiding zouden kunnen geven tot het uitvo e ren van dezelfde experimenten in Euro p a. 3 Coca speelt een cruciale rol in de ove rl ev i n g s s t r at eg i e van de betro k ken boere n b evolking in Boliv i a. Alle pogingen om de cocaverbouw in Zuid-Amerika te e l i m i n e ren of aanzienlijk te doen ve rm i n d e ren zijn mislukt. Daar zijn ve rschillende redenen vo o r, maar de belangrijkste is dat er geen dialoog plaatsvindt tussen de autoriteiten en de plaat s e l i j ke bevol k i n g, de c o c ab o e ren zelf. De situatie in de Chapare, Bol ivia, is i l l u s t r at i e f voor dit pro bleem. De Chapare is een van de twee belangrijkste cocaprod u c e rende stre ken in Bol ivia. Boeren zijn hier naar toe getrokken omdat ze geen grond hadden of hun baan als m i j n we rker met de neoliberale hervo rmingen in de jare n 80 zijn kwijtgeraakt. Die hervo rmingen waren nodig o m d at de Bol iviaanse ol i ga rchie een enorme schuldenlast bij We s t e rse banken had opgebouwd. De staat is a f wezig in de Chapare, de boeren hebben hun eigen s a m e n l eving opgebouwd dankzij de cocave r b o u w. Op dit moment is het enige altern at i e f voor de meeste b o e ren een roemloze aftocht naar de stad waar zij als bedelaar of s j o u wer kunnen pro b e ren te ove rl eve n. 38

3 B ol iviaanse cocab o e ren willen niet geassocieerd wo rd e n met de cocaïnehandel. Zij zijn trots op hun produkt en zouden niets liever willen dat de we reld kennis neemt van de positieve eigenschappen van het blad. Al jare n stellen zij de nationale regering en intern at i o n a l e gemeenschap voor hen toe te staan coca te ve r b o u we n voor de binnenlandse markt en studies te doen naar haalbaarheid van handel in heilzame cocapro d u k t e n buiten Bol ivia. De MAS (Movimiento al Socialismo), de partij van de B ol iviaanse cocab o e ren, en de tweede grootste van het land, dringt sinds kort aan op re f e rendum over lega l i - sering van de coca. Doord at de meerderheid va n B ol iv i a s bevolking inheemse wortels heeft, en coca g e b ruikt, zou dit re f e rendum hoog s t w a a rschijnlijk in het vo o rdeel van legalisering uitvallen. Bol ivia zou in d at geval de toorn van de VS over zich af k u n n e n ro epen. Zeker als de huidige politiek van de VS re g e r i n g ook na de ve rk i ezingen van november 2004 ve rder wo rd t g ezet, zou een militaire dreiging om de Bol iv i a a n s e regering tot andere gedachten te brengen niet denkbeeldig zijn. E c h t e r, als landen in Europa of de rest van de we reld er toe zouden ove rgaan om Bol iviaanse cocaprodukten te i m p o r t e ren, zou dit de positie van Bol ivia ten opz i c h t e van de Ve renigde Staten aanzienlijk ve rs t e rke n. Het verbod op coca dient geen enkel ander belang dan dat van de regering van de Verenigde Staten. Het levert Washington de rechtvaardiging om haar strategische en militaire controle op de Andesregio te handhaven. Het verbod op coca dient louter de politieke age n d a van de Ve renigde Stat e n Het besluit om coca verboden te houden dient geen e n kel ander belang dan dat van de regering van de Ve renigde Staten. Dit verbod levert Washington de re c h t va a rdiging om de strategische en militaire control e op de A n d e s - regio te handhaven. Onder het mom va n d rugbestrijding hebben de VS zich de afgelopen decennia kunnen bl i j ven bemoeien met de binnenlandse aangelegenheden van een groot aantal landen in Zuid- Amerika, en is hun militaire aanwezigheid er alleen maar toegenomen. Noch de Zuidamerikaanse landen zelf noch andere a c t o ren in de we reld hebben enig belang bij het ve r- bieden van coca. Dit leidt immers alleen tot confl i c t e n met de ongeveer anderhalf miljoen boeren in Zuid- Amerika die dit gewas ve r b o u wen. Pogingen om hen aan te zetten tot het telen van altern at i eve gewassen misl u k ken onder andere juist door het feit dat zij als criminelen wo rden aanschouwd en dus niet als gelijkwaard i- ge partners mee mogen denken en we rken aan deze altern at i eve n. In Europa en Latijns-Amerika bestaat inmiddels voldoende inzicht in de noodzaak het dru g p ro bleem op een n i e t - rep re s s i eve wijze te benaderen. Samenwe rk i n g tussen beide continenten, bijvoorbeeld middels de handel in cocaprodukten als begin van een vre e d z a m e oplossing voor de pro bl e m atiek rond de illega l e d ru g s p ro d u k t i e, kan een zeer belangrijke stap zijn om het concept s c h a d eve rm i n d e r i n g op we reldschaal in praktijk te brengen. WELKE M O G E L I J K H E D E N ZIJN ER? Om cocabl a d e ren of traditionele produkten waarin d eze zijn ve r we rkt (zoals thee, kauwgom of extracten) te i m p o r t e ren naar een EU-land, in dit geval België (maar voor Nederland gelden dezelfde regels), dan zijn er g ro f weg drie mog e l i j k h e d e n : 39

4 zouden grijpen om de import tegen te houden. Deze zou het immers ontbreken aan echte sanctiemiddelen om Europese regeringen op de knieën te dwingen zeker als het om zoiets onschuldigs gaat als het cocablad. Het voorbeeld van Zwitserland toont aan dat het uiteindelijk de regering is die beslist wat er in een land gebeurt. Het besluit om gecontrol e e rde hero ï n eve r- strekking tot officieel beleid te maken is de Zwitserse autoriteiten op veel kritiek komen te staan van de Verenigde Naties, maar meer dan een jaarlijkse vingerwijzing op papier heeft dat nooit om het lijf gehad. Het feit dat Zwitserland niet alle VN-verdragen over drugs heeft ondertekend speelt daarbij natuurlijk een rol. Aan het einde van de 19e eeuw was de Vin Mariani,een wijn op basis van cocabladeren,een populaire drank bij de toenmalige jet-set. MOGELIJKHEID 1: België trotseert de VN ve rd r age n Als het Belgisch parlement tot de conclusie zou ko m e n d at de import van cocaprodukten in weerwil van de V N ve rd r agen een goede zaak zou zijn staat het haar vrij een wet aan te nemen om deze import toe te staan. In f e b ruari 1995 is dit gebeurd in Luxe m bu rg: een motie waarin de regering we rd opgero epen de import va n o n s c h a d e l i j ke cocaderivaten toe te staan we rd unaniem go e d g e ke u rd door de Luxe m bu rgse C h a m b re des D ep u t e s. 4 Sindsdien is er niets met deze motie gebeurd. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken ontving daags na de aanname ervan een telefoontje van de Ambassade van de Ve renigde Staten waarin we rd gev r a agd of d e L u xe m bu rgse vol k s ve r t e g e n wo o rd i g e rs gek ware n g e wo rden. De regering van het gro o t h e r t ogdom staat niet sterk genoeg om in haar eentje over te gaan tot de import van cocaprodukten. Als een of meer Euro p e s e landen dat ook zouden doen, zou die situatie ve r a n- d e ren. Het is niet te verwachten dat de VS of de VN in Moed zal er altijd nodig zijn, van autoriteiten, burgers met ondernemingszin, of ondernemers met een sociaal geweten, om via het importeren van coca naar Europa de stap te zetten naar een duurzaam drugbeleid in Noord en Zuid Maar laten we eerlijk zijn: om de Belgische ove r h e i d z over te brengen dat ze een vo o r t re k ke rs rol speelt in het d e b at over het intern ationale dru g verbod moet de m e d e we rking ve r z e ke rd zijn van bu re a u c r aten. Zij moeten hun positie op het spel durven zetten, en dat is niet erg aannemelijk. Burgers kunnen natuurlijk ook zelf de marge van de wet opzoeken, om vervolgens de autoriteiten tot een rationeel standpunt te dwingen. Zo zijn er reeds winkels voor natuurlijke drugs in Nederland (zogenaamde head- of smartshops) waar cocathee en zelfs bladeren te koop zijn. I nvoer en ve rkoop gebeurt met medeweten van de autoriteiten, maar is niet volledig legaal. MOGELIJKHEID 2: C o c ap rodukten wo rden gebruikt in een legaal medisch e n / o f we t e n s c h appelijk ex p e r i m e n t C o c a p rodukten kunnen legaal in België wo rden geïmp o r t e e rd zonder de V N - ve rd r agen op te zeggen of t e wijzigen, als zij wo rden gebruikt in een medisch en/of 40

5 wetenschappelijk experiment dat door de nat i o n a l e overheid is go e d g e ke u rd. Het beheer van drugs vo o r d eze twee doeleinden wo rdt immers ove rg e l aten aan de n ationale overheden. Op dit moment is dit ook het g eval met cannabis voor medicinale doeleinden en h e roïne voor gecontrol e e rde ve rs t re k k i n g. Iedereen in België met een ve r w i j s b r i e f van een arts mag cannab i s uit Nederland invo e ren voor eigen gebru i k. C o c a p rodukten hebben vele medicinale toep a s s i n g e n. De lijst is te lang om hier te rep ro d u c e re n 5, maar er zijn vele mogelijkheden voor de behandeling van hedend a agse ziektes zoals zwaarlijvigheid, stre s s, diab e t i s. Coca is een nat u u rl i j ke bron van energie en stelt het lichaam in staat om beter te functioneren. Er zijn op dit moment geen negat i eve bijwe rkingen van een norm a a l g e b ruik beke n d. Een interessante toepassing is die van cocapro d u k t e n in de behandeling van ve rslaafden aan cocaïne of c r a ck. In Bol ivia en Pe ru gebru i ken artsen deze methode niet zonder re s u l t a at. In Europa is men juist n a a rstig op zoek naar een ve r vangingsmiddel vo o r c o c a ï n e. Als genoeg medici en juristen dit onders t e u - nen zou een officieel verzoek aan het ministerie va n Vol k s g ezondheid volstaan om toestemming te krijgen een experiment met coca uit te vo e ren. Als deze zelfde toestemming wo rdt gegeven in het geval van cannab i s en hero ï n e, zou dit voor cocathee geen pro bl e e m m ogen zijn. MOGELIJKHEID 3: C o c ap rodukten (bijna) zonder cocaïne De laatste mogelijkheid voor het importeren van coca in Europa zou gelden voor produkten die coca als g ro n d s t o f h e bben, maar waar de cocaïne is uitgehaald. Coca wo rdt immers ook aangewend als smaakstof i n de ve r va a rdiging van Coca Cola, en er zijn we i n i g p l e k ken op aarde te vinden waar deze drank niet aan de man wo rdt gebracht. Op een Italiaanse like u r, Coca Buton genaamd, na, zijn er geen andere produkten op basis van coca legaal ve rkrijgbaar in Europa, maar o n wetendheid lijkt hier de grootste oorzaak van. In Pe ru en Bol ivia zijn ve rschillende produkten in de handel, die ook in een We s t e rse context hun diensten zouden kunnen bewijzen. 6 Om vrij op de intern ationale markt te opere ren, hoeft men zelfs niet alle cocaïne uit de cocaprodukten te ve r- Het gebruik van coca in een Westerse context zou een brug kunnen slaan tussen verschillende culturen. w i j d e ren. Volgens een clausule van het eerste V N - ve r- d r ag over drugs uit 1961 kan een nationale ove r h e i d een speciale regeling tre ffen voor produkten die tot aan 0,1% cocaïne bevatten, dit om de handel in farm a- ceutische prep a r aten met cocaïne die vooral door tandartsen wo rden gebruikt niet te zeer te belemmeren. In 1995 trachtte Oxfam We re l dw i n kels de toestemming te krijgen van het Belgische Ministerie va n Vol k s g ezondheid om zogenaamde t r i m at e in te vo e ren, een thee op basis van kamille, anijs en coca, die minder dan 0,1% cocaïne bevat. De vraag van Oxfam b a s e e rde zich op de desbetre ffende clausule. Een hog e ambtenaar van het Ministerie we i g e rde de toestemming met het argument dat de genoemde clausule alleen zou slaan op prep a r aten waar cocaïne reeds in ve r we rkt zou zijn, in tegenstelling tot nat u u rp ro d u k- ten. Dit is nat u u rlijk slechts een interp re t atie van de b e t ro k ken ambtenaar, die zonder veel moeite aangevochten zou kunnen wo rden. Oxfam We re l dw i n ke l s heeft reeds aangegeven dit niet te zullen doen, a a n g ezien ze vreest voor negat i eve publiciteit. We l l i c h t h e bben andere importeurs van vo e d s e l p rodukten uit o n t w i k kelingslanden meer moed. Wat dat laatste betreft: moed zal er altijd nodig zijn, van autoriteiten, burgers met ondernemingszin, of ondernemers met een sociaal geweten, om bijvoorbeeld via het importeren van coca naar Europa de stap te zetten naar een duurzaam drugbeleid in Noord en Zuid. Twintig jaar geleden leek de Berlijnse Muur een voldongen feit waar de we reld mee moest leren leve n. Het Ap a r t h e i d s regime in Zuid-Afrika zat stevig in het 41

6 zadel. Momenteel lijkt evenmin een opheffing van het i n t e rn ationale dru g verbod een haalbare zaak, ook al is het ve r a n t wo o rdelijk voor het lijden van miljoenen mensen en de handhaving van een crimineel imperium. In het Europa van de 17e en 18e eeuw was het gebru i k van tabak en ko ffie ook verboden. Toen dit beleid misl u k t e, gingen de autoriteiten over op een re g u l e r i n g van de handel in beide middelen. Deze re g u l e r i n g, die l ater we rd uitgebreid naar de handel in alcohol, had ten doel de schade voor de gebru i ker en zijn omgeving te ve rm i n d e ren. Vroeg of l a at zal deze aanpak ook ten o pzichte van het dru g s v r a agstuk de meest ve r a n t woo rde bl i j ken. De vraag is niet of, maar wanneer het zo ver zal ko m e n. 1 Een Commissie van experts van de Wereldgezondheidsorganisatie, WHO,kwam in 1995 na uitgebreid onderzoek van alle aanwezige kennis over coca tot de conclusie dat de consumptie van het blad positieve therapeutische effecten diende. Vervolgens dreigde de Verenigde Staten ermee de financiering van de WHO te zullen stopzetten als deze conclusie gehandhaafd zou worden. 2 Zie voor een opsomming van mogelijke toepassingen van coca in een Westerse context het artikel van de beroemde Amerikaanse gezondheidsexpert Andrew Weil: Why coca should be available as a recreational drug,journal of Psychoactive Drugs,1977; 9 (1): 3 Voor een verslag van een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van coca in de behandeling van cocaïnegebruikers, zie: Teobaldo Llosa: The Standard Low Dose of Oral Cocaine Used for Treatment of Cocaine d e p e n d e n c e. I n : Substance A b u s e, v 15 ( 4 ), , 4 Voor de complete tekst van deze motie,zie Joep Oomen:Coca,geschenk van de goden.ed.boliviacentrum, Zie voor een complete opsomming van cocaprodukten en hun medicinale werking Hugo Cabieses: Commercialising coca. Ed: CIIR. Londen, Verkrijgbaar bij het Boliviacentrum. 6 Zie Hugo Cabieses:op.cit. 42