Starten in de pra k t i j k E r varingen van twaalf starters

Transcriptie

1 Starten in de pra k t i j k E r varingen van twaalf starters d rs. J.N. Meijer d rs. F. W. van Uxem Z o e t e r m e e r, augustus 1998

2 ISBN: Prijs: ƒ 25,- Bestelnummer: A9805 EIM is een onde r z o e k s b u reau met 150 prof e s s io na l s. EIM verschaft beleid s- ge r ic hte en pra k t i j kge r ic hte info r ma t ie van socia a l - e c o no m i s c he aard voor en over alle sectoren van het bedrijfsleven en voor beleid s i ns t a nt ie s. EIM is ge v e s t igd in Zo e t e r me e r. Behalve op Ne de r l a nd ric ht EIM zich ook op de E u ropese econo m ie en op ande re cont i ne nten. Voor meer info r ma t ie over EIM en wat EIM voor u kan beteke nen, kunt u contact met ons opne me n. Adre s : Italiëlaan 33 Po s t a dre s : Postbus AA Zo e t e r me e r t e l e fo o n : t e l e fa x : We b s i t e : w w w. e i m. n l Dit onderzoek is gefinancierd door het Ministerie van Economische Z a ke n De ve ra n t wo o rdelijkheid voor de inhoud berust bij EIM. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of onders t e u n i n g in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wo rdt ve r m e l d. Vermenigvuldiging en/of openbaarmaking in we l ke vorm ook, alsmede opslag in een re t r i eval system, is uitsluitend toegestaan na s c h r i f t e l i j ke toestemming van EIM. EIM aanva a rdt geen aanspra kelijkheid voor drukfouten en/of andere o n vo l ko m e n h e d e n. The responsibility for the contents of this report lies with EIM. Quoting of numbers and/or texts as an explanation or support in p a p e rs, essays and books is permitted only when the source is clearly m e n t i o n e d. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of EIM. EIM does not accept responsibility for printing erro rs and/or other i m p e r f e c t i o n s.

3 I n h o u d 1 I n l e i d i n g Ke n m e r ken van startende bedrijve n Baan voortgezet als eigen bedrijf Ondernemen door netwe r ke n M o e i l i j ke overname beloond met succes L e ren ondernemen in eigen bero e p Goede naam ve r ko o p t N i e u w ko m e rs in gevestigde bra n c h e O p g e g roeid met ondernemerschap als doel Ondernemen met ve r z e ke rd risico B o u wen rond re g e l g ev i n g Van studentbedrijf naar professionele onderneming O n d e r n e m e rschap uit nood: een onve r wachte ka n s O n d e r n e m e rschap volgens langetermijnplanning E p i l o o g

4

5 Starten in de praktijk 1 I n l e i d i n g Startende bedrijven staan volop in de belangstelling. Dit allere e rs t omdat zij zorgen voor ve rsterking van de economische structuur. N i e u we bedrijven zorgen voor dynamiek, grijpen de mogelijkheden die technologische vernieuwingen bieden en bedienen nieuwe niches in de markt. Ten tweede omdat zij bijdragen aan het ve r m i n- d e ren van de nog steeds grote werkloosheid in Nederland. Uit re c e n t onderzoek van EIM blijkt dat nieuwe bedrijven voor een belangrijk deel van de we r kg e l e g e n h e i d s c reatie zorgen. Startende bedrijve n z o rgden in 1996 voor nieuwe arbeidsplaatsen, bij nieuwe d o c h t e rs van bestaande bedrijven kwamen er bij, terwijl er ve rd wenen door opheffing van bedrijve n 1. Ve rder benutten mensen in toenemende mate de kans om via zelfstandig ondernem e rschap hun eigen toekomst vorm te geven. De belangstelling vo o r een eigen bedrijf onder jongeren is groot, en vele we r k n e m e rs met s t a g n e rende carrières zien in zelfstandig ondernemerschap nieuwe m o g e l i j k h e d e n. B e l e i d s m a ke rs, potentiële ondernemers, banken, bra n c h e o rg a n i s a- ties en adviesinstanties zijn dan ook in toenemende mate geïntere s- s e e rd in de ke n m e r ken van startende bedrijven, de motieven va n mensen om een eigen bedrijf te beginnen en de succesfactoren achter de ontwikkeling van de bedrijven. EIM voldoet aan deze informatiebehoefte over startende bedrijven door vele onderzoekingen 2. In hoofdstuk 2 wo rden de belangrijkste inzichten uit enkele re c e n t e EIM-studies samengeva t. Naast behoefte aan kennis over de ke n m e r ken en de succesfactore n van startende bedrijven, is er ook behoefte aan pra k t i j k verhalen ove r e r varingen van individuele starters met de start van hun bedrijf, ove r de knelpunten en belemmeringen die zij daarbij tegenkomen en ove r de ontwikkeling van hun bedrijven in de eerste tijd na de start. D a a rom heeft EIM gespre k ken gevo e rd met twaalf niet zo lang geleden gestarte ondernemers, waarbij ingegaan is op: de ke n m e r ken en achterg ronden van de ondernemers de aard en ontwikkeling van de bedrijve n de ervaringen van de ondernemers rond de start 1 Z ie: J. Bais, K.L. Bang ma en W.H.J. Ve r hoeven, Het belang van bedrijfstypen voor de werkg e- l e g e n h e i d s o n t w i k keling, EIM, november Zo verscheen re c e nt onder meer: Oplevend ondernemerschap in Nederland; trends, achtergronden, ervaringen (EIM, december 1997), waarin verslag wordt ge daan van onderzoek waarbij een groep starters is ge v o l gd vanaf de start in 1994 tot Gezamenlijk met het Ministerie van EZ werd ge p u b l ic e e rd: Entrepreneurship in the Netherlands; New firms: the key to competitiveness and growth (EIM/EZ, januari 1998). 5

6 I n l e i d i n g hun visie op hun ondernemers c h a p hun visie op hun bedrijf in de toeko m s t. De resultaten van deze gespre k ken zijn we e rg e g even in deze public a t i e, in de vorm van twaalf interview ve rs l a g e n 1, die zijn opgenomen in de hoofdstukken 3 tot en met 14. Deze verhalen bieden zicht op een zeer dive rs samengestelde groep starters met zeer uiteenlopende e r varingen in zeer ve rschillende bedrijfstakke n 2. In hoofdstuk 15 wo rden enkele lijnen getro k ken uit deze twaalf geschiedenissen. 1 De onde r ne mers zijn hierbij ge a no n i m i s e e rd. Dat wil zeggen dat hun na men en die van hu n b e drijven fic t ief zijn, maar hun ervaringen zijn wel zo authe nt iek mo gelijk weerge ge v e n. 2 Het belang van levens e c hte praktijkverhalen als leere r v a r i ng voor (potentiële) onde r ne me r s w o rdt toege l ic ht in: Chris Steyaert and René Bouwen, Te l l i ng Stories of Ent re p re ne u r s h i p, To w a rds a Na r ra t i v e - C o nt ex t ual Epistemology for Ent re p re ne u r ial Stud ies, in: Rik Donc ke l s a nd As ko Mie t t i nen (eds,), Entrepreneurship and SME Research: On its Way to the Nex t Millenium, A l de r s hot, 1997, pag

7 Starten in de praktijk 2 Ke n m e r ken van startende b e d r i j ve n Zelfstandig ondernemerschap in de lift Zelfstandig ondernemerschap leeft voor steeds meer mensen als a a n t re k kelijk bero e p s p e rspectief. Dat blijkt uit de forse groei van het aantal nieuwe bedrijfsvestigingen in de afgelopen jaren. Het aantal s t a r t e rs met een nieuw bedrijf groeide van in 1987 tot bijna in Voorlopig lijkt er nog geen einde te komen aan de hoge aanwas van starters, hoewel deze aanwas in 1996 voor het eers t iets achterbleef bij de groei in het vo o rgaande jaar. Ondanks deze g roei is het Nederlandse ondernemerschap in procenten van de b e ro e p s b evolking nog niet op hetzelfde niveau als in bijvo o r b e e l d de Ve renigde Staten en het Ve renigd Ko n i n k r i j k 2. Nieuw soort starters Een belangrijk kenmerk van starters in de jaren negentig is dat er meer dan vroeger parttime wo rdt begonnen, waarbij de starter ook nog een baan in loondienst heeft of een opleiding volgt. De tertiairisering van de economie, waarbij dienstverlenende sectoren aan belang winnen, leent zich meer voor het opzetten van bedrijve n waarin parttime gewerkt kan wo rden. De starter in de jaren negentig ruikt va ker vrijblijvend aan het ondernemerschap en stort zich daar pas fulltime op bij gebleken succes. Het ontstaan van de kenniseconomie heeft daarnaast tot gevolg dat het belang van hoogopgeleide, c.q. ke n n i s i n t e n s i eve starters toen e e m t. G rote dive rsiteit in achterg ro n d e n De starter in de jaren negentig kent geen uniforme achterg rond. Qua opleiding, motivatie en ambities bestaan er grote ve rschillen tussen hen. In het verleden vormden vo o ral middelbare bero e p s o p l e i d i n g e n het instro o m kanaal voor zelfstandig ondernemerschap. Nu is spra ke van een groeiend aandeel starters met een hogere opleiding. Ook lijken meer starters niet per se te willen groeien, en een bewuste ke u z e te maken om klein te blijven. Sommige starters beginnen al tijdens hun opleiding met experimenten in bijvoorbeeld het verlenen va n 1 Het aantal opge r ic hte do c ht e ro nde r ne m i ngen gro e ide in de z e l fde perio de van bijna tot ruim Zie: Oplevend ondernemerschap in Nederland. 2 Dat blijkt uit de ge z a me n l i j ke EIM/EZ-public a t ie Entrepreneurship in the Netherlands, d ie me d io januari 1998 versche e n. 7

8 Ke n m e r ken van startende bedrijven diensten aan derden. Anderen komen pas na een lange carrière in loondienst tot zelfstandige beroepsuitoefening. Voor een deel gaat het bij deze laatsten om vervulling van een lang geko e s t e rde we n s. Voor een ander deel gaat het om mensen die op dat moment nog we i- nig pers p e c t i even zien in hun baan in loondienst of er weinig uitdaging in erva ren. Soms is ook (dreigend) baanverlies de impuls om voor zichzelf te beginnen. Het besluit een onderneming te starten: afweging van (on)zeke r- h e d e n Bij het besluit een onderneming te starten spelen vele factoren een rol. Voor iemand die vo o rafgaand aan de start werknemer of uitker i n g s g e rechtigde is, zal de aantre k kelijkheid van een positie als zelfstandige behalve door intrinsieke motieven als vrijheid, zelfstandigheid en eigen baas zijn vo o ral beïnvloed wo rden door de afweging van het inkomensrisico en -perspectief in de oude en nieuwe s i t u a t i e. D i ve rse vormen van wet- en re g e l g eving hebben invloed op het inkomen van de ondernemer. Zo zal een potentiële starter die als we r k- nemer werkzaam is en die de ove rstap naar zelfstandige bero e p s u i t- oefening ove r weegt, bij de ove rstap ook ve rschillen moeten afwe g e n in de inko m e n s p e rs p e c t i even en -risico s die het gevolg zijn van ve r- schillen in de fiscale posities van zelfstandigen en we r k n e m e rs en in die voor de sociale zekerheid. Starters met een zogenoemde eenmanszaak kunnen pro f i t e ren van fiscale faciliteiten voor ondernem e rs, zoals de zelfstandigenafterk, inve s t e r i n g s a f t rek, willeke u r i g e ( ve r - v roegde) afschrijving, fiscale oudedagsre s e r ve e.d. Anderzijds heeft men als zelfstandige niet meer recht op loondoorbetaling of een u i t kering bij onvoorziene ziekte, arbeidsongeschiktheid en we r k l o o s- heid (via de we r kg ever of op grond van we r k n e m e rs ve r z e ke r i n g e n ). Per vormt de WAZ (Wet Arbeidsongeschiktheidsve r z e ke r i n g Zelfstandigen) een verplichte ve r z e kering voor zelfstandigen en meewe r kende partners om hen te voorzien van een uitkering bij langdurige arbeidsongeschiktheid en bij zwa n g e rschap. De uitke r i n g b e d raagt maximaal 70% van het minimumloon. De starter kan ove r- wegen zich tegen deze en andere risico s particulier (bij) te ve r z e kere n. S t a r t e rs vanuit een uitkeringssituatie kunnen daarnaast te make n krijgen met de toepassing van aparte re g e l g eving door instanties. A f h a n kelijk van de soort uitkering betreft dit bijvoorbeeld de G e m e e n t e l i j ke Sociale Dienst of een Uitvoeringsinstelling (Uvi), de v ro e g e re Bedrijfsve re n i g i n g e n. 8

9 Ke n m e r ken van startende bedrijven Zelf je inkomen scheppen De inschatting van het inko m e n s p e rspectief in de nieuwe positie va n zelfstandige ondernemer wo rdt vo o ral beïnvloed door ve r wa c h t i n- gen van de marktmogelijkheden bij de starter zelf en door de middelen die hij of zij in kan zetten om de onderneming vorm te geve n. Dit laatste betreft het fys i e ke startkapitaal en het zogeheten human c a p i t a l. De inko m e n s p e rs p e c t i even in de nieuwe positie wo rd e n positief beïnvloed door de inzet van eigen vermogen, mogelijk geleend geld, va k kennis en ervaring in de bra n c h e, kennis van afzetmogelijkheden of potentiële opdra c h t g eve rs e. d. De mate waarin men het eigen inkomen denkt te kunnen beïnvloeden hangt samen met de motieven en intenties die men heeft om tot o n d e r n e m e rschap te komen en om ondernemer te blijven. Veel start e rs kiezen voor het ondernemerschap va nwege de vrijheid het eigen werk vorm te geven en de zelfstandigheid bij beslissingen. Een hiermee verband houdende groep factoren heeft betrekking op de doelstellingen die men met het ondernemen nastreeft. Enerzijds zijn er o n d e r n e m e rs die streven naar een zo groot mogelijke winst of naar zo veel mogelijk groei en uitbouw van het bedrijf. Anderzijds zullen er ondernemers zijn die ondernemen uit liefhebberij, als hobby of als leuke bezigheid, naast loondienst. Het inkomensmotief staat bij hun start niet vo o ro p. B e l e m m e rende en bevo rd e rende factoren bij de ove rgang naar het o n d e r n e m e rs c h a p B e h a l ve de starter zelf dragen ook dive rse partijen in de omgev i n g van de starter bij aan het ontstaan en de ontwikkeling van bedrijve n. Zo kan bijvoorbeeld wet- en re g e l g eving bevo rd e rend of belemmerend we r ken op het starten en op de groei van bedrijven. Via fiscale m a a t regelen, gerichte subsidies, kre d i e t regelingen, ve rgunningen e. d. kunnen het ontstaan en de ontwikkeling van bedrijven in meer of m i n d e re mate bevo rd e rd of belemmerd wo rd e n. Hiernaast kunnen formele en informele netwe r ken de starter ondersteunen. Een eventuele partner, vrienden of familie kunnen niet alleen belangrijke morele ondersteuning bieden. Zeker in de beginfase kunnen zij ook daadwe r ke l i j ke hulp bieden door bijvoorbeeld de financiering te ve rg e m a k ke l i j ken of door mee te we r ken in het bedrijf. Allerlei dienstve r l e n e rs als opleiders, adviseurs en financiers oefenen eveneens invloed uit. Dit kan positief uitwe r ken, via bijvoorbeeld het ve rs t re k ken van financiering of een positief advies, maar ook als belemmering fungeren, via het onthouden van een lening of het uitbrengen van een negatief advies. 9

10 Ke n m e r ken van startende bedrijven In veel gevallen een geleidelijke ove rg a n g Uit EIM-onderzoek, waarbij een grote groep starters uit 1994 wo rd t g evolgd, is beke n d 1 dat de helft van de starters bij de start het bedrijf uitoefent naast andere activiteiten. Dit betreft in twee op de drie g evallen werk in loondienst. In de overige gevallen betreft dit het leiden van een ander bedrijf, het freelance werk doen, het gezin ve r- z o rgen of een opleiding volgen. Uit voornoemd onderzoek blijkt dus dat een groot deel van de starters met de ove rstap naar het ondernem e rschap niet alle zekerheden van de positie van we r k n e m e r opgeeft: eenderde van de starters is bij de start (deels) nog in loondienst. Pas na verloop van tijd, als de onderneming goed blijkt te d raaien, wo rden de zekerheden die men als werknemer had geheel o p g e g even. Zo is twee tot tweeënhalf jaar na de start nog één op de vijf starters uit 1994 in loondienst 2. Situatie na de start Veel starters besluiten vrij snel na de start hun activiteiten als ondernemer te staken. Dit vo o ral omdat zij er niet in slagen zich te settelen op de markt. Het stoppen hangt er echter ook mee samen dat veel starters nog deels hun loondienstfunctie aanhouden. Een gro o t deel van deze parttime starters investeert niet al te veel tijd en geld in het bedrijf. Bij enige tegenwind op de markt zullen zij besluiten de bedrijfsactiviteiten te staken en hun andere bezigheden voort te zetten. Anderzijds zal men soms bij de afweging om te stoppen met het ondernemen ook een positieve re keuze maken. Als men parttime onderneemt en de toekomst ongewis is, dan zal men graag de ka n s op een baan in loondienst aangrijpen. Zeker als deze inhoudelijk en financieel aantre k kelijk is. Veel fulltimers starten toch ook kleinschalig Ook al start men wel fulltime, dan gebeurt dit toch vaak met een kleinschalig bedrijf 3. Zo start 85% van de starters zonder pers o n e e l. Ook onder de fulltime starters begint een groot deel het bedrijf aan huis en beginnen er nog vrij veel met een gering startka p i t a a l 4. 1 F. W. van Uxem en J. Bais, Het starten van een bedrijf, EIM, Oplevend ondernemerschap in Nederland, EIM, Er zijn echter ook onde r ne mers die met een al wat groter bedrijf beginnen. In veel ge v a l l e n gaat het dan om een overna me van een bestaand bedrijf. Dit kan een opvolging betre f f e n (van vader op zoon) of een ma na ge me nt buy-in c.q. buy-out e. d. 4 Van alle starters begint 44% met een aanvang s i n v e s t e r i ng van nog geen ƒ Bij de genen met ande re activiteiten naast het bedrijf bij de start is dit 56% en bij de ge nen zonde r a nde re activiteiten is dit 33%. 1 0

11 Ke n m e r ken van startende bedrijven Knelpunten in de bedrijfsvo e r i n g Het ve rove ren van een positie op de markt, die ook vo l d o e n d e bedrijfswinst met zich brengt, is in de eerste periode na de start vo o r veel starters een groot probleem. Veel starters kampen gedurende de e e rste jaren langdurig met het ontwikkelen van de afzet(gebieden) in een markt waar zij sterke concurrentie ondervinden. Niet tijdig betalende klanten en problemen om een juiste prijsstelling te vinden, ve r- s t e r ken de moeilijkheden om het rendement en de liquiditeitspositie op peil te brengen. Hiernaast kunnen ook andere omstandigheden, zoals ziekte van zichzelf of de partner of het we g vallen van een gro t e o p d ra c h t g eve r, het voortbestaan van het bedrijf bedre i g e n. We r kgelegenheidseffecten van bedrijve n d y n a m i e k In vrijwel alle lidstaten van de EU ligt het gemiddelde jaarlijkse geboortecijfer van ondernemingen voor de periode hoger dan het sterftecijfer. Van alle lidstaten is het ve rschil tussen het gemiddelde geboorte- en sterftecijfer, en daarmee de aanwa s, in Nederland het gro o t s t. Per saldo leidt de bedrijvendynamiek de geboorte van nieuw gestarte bedrijven en de oprichting van filialen of dochters, ve r m i n- d e rd met de sterfte in de periode in Nederland in elk jaar tot een toename van de we r kgelegenheid. Met name aan het begin van de jaren negentig is de we r kg e l e g e n h e i d s g roei beperkt, maar vanaf 1993 vertoont vo o ral het verlies aan arbeidsplaatsen door opheffing een dalende tendens. Dit betekent dat het saldo van nog geen in 1993 groeit naar in Dit laatste is de re s u l- tante van nieuwe arbeidsplaatsen bij nieuwe vestigingen va n s t a r t e rs ve r m e e rd e rd met bijna nieuwe arbeidsplaatsen bij n i e u we vestigingen van bestaande bedrijven en ve r m i n d e rd met bijna arbeidsplaatsen bij opgeheven ve s t i g i n g e n 1. S n e l g roeiende starters belangrijk voor banencre a t i e Onderzoek wijst uit dat daarnaast vo o ral snelgroeiende bedrijve n banen cre ë re n 2. In de periode we rd de helft van de nieuwe we r kgelegenheid binnen bestaande b e d r i j ven gecre ë e rd door snelle gro e i e rs. Slechts 8 procent van de bestaande bedrijven ka n g e k wa l i f i c e e rd wo rden als snelgroeiend. Onder recent gestarte bedrijven, die twee tot tweeënhalf jaar bestaan, behoort 16 procent tot de 1 J. Bais, K.L. Bang ma en W.H.J. Ve r hoeven, Het belang van bedrijfstypen voor de werkg e l e g e n- h e i d s g r o e i,eim, E v e ne e ns: J. Bais e.a., Het belang van bedrijfstypen voor de werkgelegenheidsgroei, EIM,

12 Ke n m e r ken van startende bedrijven snelle gro e i e rs 1. Snelgroeiende jonge bedrijven hebben bij de start d i rect al een gro t e re bedrijfsomvang. De ondernemers met snelgro e i- ende bedrijven beschikken bij de start vaak al over managemente r varing op het terrein van personeel en financiën. De activiteiten in hun bedrijf hebben duidelijke ra a k v l a k ken met activiteiten die zij vóór de start uitvo e rden, wa a rdoor zij minder vo o r b e re i d i n g s t i j d nodig hebben om te starten. D o o rs t a r t e n Slaagt de ondernemer erin de eerste twee à drie jaren door te ko m e n, dan heeft het bedrijf zich min of meer gesetteld en het komt dan ve e l- al in, zoals dat wel genoemd wo rdt, de d o o rstartfase t e recht. Dit is de fase waarin de organisatie complexer wo rdt en de ondernemer steeds minder vaak uitvo e rend werk zelf doet. Het bedrijf wo rdt echt winstg evend. In deze fase verhuist men veelal naar een gro t e r, re p re s e n- t a t i ever bedrijfspand, doet men ex t ra investeringen en vindt uitbre i- ding van het personeelsbestand plaats. Tijdens de doorstartfase streven veel ondernemers naar het ve rg ro t e n van het marktaandeel en het behouden van een gezonde financiële p o s i t i e. Ook het we r ven van goede medewe r ke rs is van groot belang voor de ontwikkeling op termijn. De interne organisatie vormt eve n- eens een aandachtspunt. Op deze fase kan later ve rd e re expansie vo l- g e n. E r varingen van recente starters Zoals uit het hiervo o rgaande blijkt, is uit onderzoek al veel beke n d over startende ondernemers. Dit beeld is echter vo o ral statistisch i n g e k l e u rd, het gaat over ke n m e r ken en eigenschappen van alle start e rs en/of hun bedrijven of over g roepen s t a r t e rs. Teneinde ook een l evensecht beeld te bieden van de ve rschillen in ke n m e r ken en acht e rg ronden van individuele s t a r t e rs, hun ervaringen rond de start en de periode daarna, laat EIM in dit boekje een twaalftal ondernemers uit ve rschillende sectoren aan het wo o rd 2. Het betreft ondernemers die maximaal vijf jaar geleden hun bedrijf begonnen. Het beeld dat hieruit oprijst is niet helemaal re p resentatief voor de starter in Nederland, met name omdat ondernemers die vrij kort na de start besluiten hun bedrijfsvoering te beëindigen niet aan het wo o rd komen. Wel geeft het een bont palet weer van de dive rsiteit aan acht e rg ronden van de huidige starter, van het tijdstip wa a rop zij in hun 1 Oplevend ondernemerschap in Nederland, EIM, Een korte versie van deze int e r v iews is al ge p u b l ic e e rd in: Oplevend ondernemerschap in Nederland, EIM,

13 Ke n m e r ken van startende bedrijven b e roepsloopbaan deze stap nemen en van de dive rse wegen die zij afleggen bij hun ove rgang naar het ondernemerschap. Voorts geeft het inzicht in de ve rschillende motieven van mensen om te starten en in de doelstellingen die zij met hun bedrijf nastreven. De start zelf blijkt door ve rschillende netwe r ken van de ondernemer te kunnen wo rden ve rg e m a k kelijkt. Andere partijen in de omgeving kunnen z owel drempels opwerpen als faciliteiten ve rs t re k ken. Tot slot zal b l i j ken dat de bedrijven zich op zeer uiteenlopende wijzen ontwikkelen, dit ten gevolge van ve rschillen in markten en onder invloed van de ondernemers zelf. 1 3

14

15 Starten in de praktijk 3 Baan voortgezet als eigen b e d r i j f Het bedrijf Re o rganisatie bood de kans waarop wij hadden gewacht Industrial Oil Supplies BV is gevestigd aan de rand van een aard o l i e- winningsgebied. In het oude deel van het dorp, tussen de bomen iets ve rscholen van de weg. De huisvesting oogt eenvoudig en vormt deel van een groter bedrijfspand. Het kantoor is professioneel en uitnodigend ingericht, het ademt een ongedwongen sfeer. Industrial Oil Supplies BV is leve rancier van materialen die wo rd e n gebruikt in de olie- en gasindustrie, een veelzijdige groothandel. De onderneming is gestart als een v.o.f. en begin dit jaar omgezet in een BV. De ondernemers De onderneming wo rdt gedreven door twee vro e g e re collega s, nu z a ke l i j ke partners. Een man en een vro u w, begin dertig en allebei zonder gezinsverplichtingen. Olga komt uit een ondernemers g e z i n, Fred niet, maar hij is altijd al een vrijbuiter gewe e s t. Twee hard e we r ke rs, die hun zaken op een plezierige wijze goed in de hand hebb e n. Olga van Bergen en Fred Heinen hebben al vele jaren ervaring in hun b ra n c h e. Zij werkten beide in dezelfde kleine vestiging van een gro t e onderneming, Olga in de boekhouding, Fred in de technische afdeling. Zij benadrukken hun erva r i n g s kennis: deze branche moet je zelf leren, er bestaat geen echte opleiding vo o r. Beiden zijn in het bezit van een middenstandsdiploma. De start in 1994 De feitelijke aanleiding voor hun gezamenlijke start is een re o rg a n i- satie bij het bedrijf waar zij in dienst wa ren. De vestiging ging dicht, Olga we rd ontslagen en Fred zou ove rgeplaatst wo rden naar een ander deel van het land. De re o rganisatie verliep nogal willeke u r i g : een heel ve r velende periode, het was constant hommeles en wij we rden heel kort gehouden. In het verleden hadden wij al eens gedacht, wa a rom beginnen wij niet voor onszelf, we runnen hier in feite met ons tweeën de hele zaak. Eerlijk gezegd wa ren wij blij met de re o rg a n i s a t i e, dat was echt de kans om voor onszelf te gaan we r- ke n. 1 5

16 Baan voortgezet als eigen bedrijf Fred heeft eerst zijn contacten op het Amerikaanse continent en in Azië benaderd over samenwerkingsmogelijkheden om een internationaal netwerk op te zetten. Het resultaat was positief, het bleek dat e n kele relaties zelf ook bezig wa ren met een eigen bedrijf. E ven makkelijk als het besluit viel, is de start verlopen. Alles is meeg evallen. De vader van Olga kon huisvesting en financiering ve r- schaffen. Via kennissen konden zij meubilair huren dat zij later, op een moment dat hen paste, zouden kunnen ko p e n. Een leve rancier die in ve r t ro u wen van de startplannen had gehoord, stelde voor dat Olga en Fred vo o r raad in consignatie zouden meenemen. Andere leve ra n c i e rs volgden uit zichzelf. We zijn eigenlijk g ewoon doorgegaan, alleen onder een andere naam. Er was geen c o n c u r rentiebeding, dus we konden zo beginnen. Dankzij hulp bij de start van familie en kennissen wa ren wij binnen drie maanden schuld e n v r i j. Ondernemen met plezier Het ondernemerschap betekent wat het werk betreft nauwelijks een ve randering voor Olga en Fred. Evenals vro e g e r, we r ken zij met z n t weeën, met dezelfde taakve rd e l i n g. L eve ra n c i e rs en klanten hebben onve r wacht prettig gere a g e e rd: we k regen soms ex t ra grote ord e rs. In onze branche zijn pers o o n l i j ke contacten heel belangrijk, wij geven puur pers o o n l i j ke service en z o rgen voor snelle afhandeling. Wij hebben eigenlijk geen concurre n t i e. En de markt zat mee, Oost-Duitsland had veel nodig. De omzet vertoont een stijgende lijn, deze is sinds de start met tien tot twintig procent per jaar toegenomen. Bij de start hebben Olga en Fred het advies gekregen direct een re s e r vepotje te maken voor de belastingen, want die weten je gauw te vinden. Daarom zijn we nu een BV, dan kunnen we het geld beter gebruiken voor inve s t e r i n g e n. Olga en Fred hebben elk een redelijk inkomen uit het bedrijf: we doen normaal, geen pers o o n l i j ke uitspattingen. Je kunt in een gro t e auto gaan rijden, maar daar schiet je niets mee op. Wij laten ons geld l i ever in het bedrijf. Olga en Fred zijn nu bezig om financiële regelingen voor de toeko m s t te tre f f e n. 1 6

17 Baan voortgezet als eigen bedrijf Visie op ondernemers c h a p Olga en Fred geven hun oordeel over het eigen ondernemers c h a p kort en bondig we e r. Olga wil nooit meer voor een baas we r ken, en Fred zegt we gaan door zolang wij er zin en plezier in hebben. Zij e r va ren hun ondernemerschap zelf ook als een succesverhaal, wa a r- bij Olga wel eens heeft gezegd: we komen van geluk nog een ke e r onder de tre i n. To e ko m s t v i s i e De zaken gaan goed, en het bedrijf groeit uit zijn jasje. Op dit moment bouwen Olga en Fred een nieuw bedrijfspand, in een andere gemeente, dichter bij hun klanten. Deze investering bekostigen zij voor een deel uit bespaarde belastinggelden door de ove rgang naar een BV, de rest wo rdt gefinancierd via een hy p o t h e e k. In de nieuwe vestiging kunnen zij een enorme uitbreiding van het assortiment re a l i s e ren, zonder dat zij personeel hoeven aan te tre k- ken. Zij willen voorlopig een twe e p e rsoonsbedrijf blijve n. Ve rd e re groeiplannen zijn voor een deel afhankelijk van wat de markt vraagt. Op dit moment is er een zeke re ve r z a d i g i n g. 1 7

18

19 Starten in de praktijk 4 Ondernemen door netwe r ke n Het bedrijf Acquisitie is een groot probleem, de juiste aanpak vinden is m o e i l i j k Sport Project Service is gevestigd in een middelgrote stad. Ka n t o o r aan huis, in een rustige, groene wo o nwijk uit de jaren dertig. De we r- kruimte is boven, de wo o n kamer dient als ontva n g s t r u i m t e. Sport Project Service is een nieuw type dienstverlening. Bert van der Hoek bemiddelt in sponsoring voor sportevenementen en -pro j e c t e n. Parttime ondernemer Bert noemt zichzelf een manusje van alles in d i e n s t verlening op sportgebied. Het bedrijf is letterlijk en figuurlijk een eenmanszaak. De ondernemer Bert is een rustige, sportieve man, die vroeger actief is geweest als t o p s p o r t e r. Hij is begin veertig en heeft een gezin met opgro e i e n d e k i n d e ren. Van der Hoek baant zich voorzichtig een weg in ondernem e rs l a n d. Bert heeft de academie voor lichamelijke opvoeding doorlopen en deze later aangevuld met een opleiding sportmanagement. In die tijd ontdekte hij zijn affiniteit met marketing. Hij werkt al jaren in het middelbaar onderwijs als sportleraar: leuk om te doen, maar ik ben te ambitieus. Naast zijn baan als leraar bedrijft hij dive rse activiteiten voor organisaties in de sportwe re l d. De laatste tijd begon de starheid in het werk, de gebondenheid aan regels hem te benauwen. Tegen zijn veertigste begon hij zich af te v ragen: is dit het nu, moet ik dit werk mijn hele leven blijven doen?. Hij voelde zich belemmerd in zijn creativiteit, wilde meer vrijheid h e b b e n. De start in 1994 Bert zocht naar wegen om naast zijn baan met andere activiteiten nog wat te ve rdienen. Ik liep al een tijdje rond met het idee vo o r mezelf te beginnen. Mijn vader was een ondernemer met een klein bedrijf, misschien heeft hij wel een voorbeeldfunctie ve r v u l d. Van der Hoek wilde iets doen met marketing en sport en heeft zich eind 1994 ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Hij is beschei- 1 9

20 Ondernemen door netwerke n den begonnen: er is enige ruimte thuis ingericht en een geringe starti n vestering verricht in de vorm van de aanschaf van een nieuwe c o m p u t e r. Bert is gestart als parttime ondernemer, in combinatie met een halve baan in het onderwijs. Samen met de baan van zijn vrouw zorgt dit voor financiële zekerheid in het gezin. De periode na de start was eigenlijk een periode van zoeken en prob e re n. A a n va n kelijk was Bert erg bezig met de relatie tussen sport en vo e- ding. Hij is in 1995 gestart met de distributie van vo e d i n g s m i d d e l e n voor de sport, in samenwerking met een Amerikaans bedrijf. Het m a r ketingconcept trok hem aan, voeding op zich wat minder. Hij heeft deze bezigheid na enige tijd opgegeven, mede omdat hij meer mogelijkheden zag in andere activiteiten. Via nieuwe contacten kwam Bert op het idee zich te richten op de sportbeoefening zelf en alles wat daar bij komt kijken. Dat heeft zich ve rder ontwikkeld tot bemiddeling in sponsoring van sporteve n e- menten en -projecten. Begin 1997 is hij met deze activiteit gestart. Het concept voor het bedrijf is geleidelijk gegroeid: ik ben nu serieus bezig een ondernemingsplan vast te leggen. Ondernemen via netwe r ke n Bert noemt zichzelf nog steeds parttime ondernemer, maar hij besteedt inmiddels toch veertig uur per week aan de zaak. I n komsten ontstaan op provisiebasis met sponsors. Tot dusver zijn de resultaten bescheiden, maar ze bewegen zich wel in stijgende lijn. Dit jaar is voor het eerst winst geboekt. Dat geld steekt hij weer in de zaak, hij wil voorlopig geen geld lenen voor de nodige inve s t e r i n g e n. Bert kampt met het probleem van de eenmanszaak in de dienstve r- lening: bereikbaarheid. Een antwo o rd a p p a raat ziet hij als een noodoplossing, want het komt niet echt professioneel ove r. Hij zoekt naar de juiste weg om zich professioneel te pro f i l e ren. Bert is zich heel b ewust van het belang van een goede pre s e n t a t i e. Bert ervaart acquisitie als een groot probleem: ik kan nog niet de juiste weg vinden om acquisitie te plegen. Contacten leggen op de z a ke l i j ke markt, daar heb ik geen ervaring mee, ik begin het nu te l e ren. Ik hou niet van agre s s i eve reclamecampagnes en heb m n twij- 2 0

21 Ondernemen door netwerke n fels over direct mailing en direct bellen, je moet iets vinden dat bij je p a s t. Bert wil bovendien de kosten beperkt houden. Om zich ve rd e r te bekwamen heeft Van der Hoek dive rse bijeenkomsten van de Kamer van Koophandel en het Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf over marketing bezocht. Hij is nu aan het pro s p e c t e re n via adressenbestanden uit ve rschillende ka n a l e n. Bert vindt contacten leggen lastig, maar ve r wacht desondanks ve e l van netwe r ken. Dit als steun bij het uitzetten van de ko e rs voor zijn bedrijf en als acquisitiemethode. Hij is actief lid van de Jonge O n d e r n e m e rs Sociëteit, een netwerk van beginnende ondernemers dat de regionale Kamer van Koophandel onlangs heeft gestart. Visie op ondernemers c h a p Het gevoel ondernemer te zijn begint te komen. Bert praat er enthousiast over: onder-nemerschap heeft voor mij alles te maken met pers o o n l i j ke ambities, vrijheid, uitdaging. Het plezier in ondernemen heeft me misschien een midlife crisis bespaard, het is in ieder geva l heel anders dan onderwijs, dat is zo gestructure e rd. Vo o ral de vrijheid spreekt mij aan. Ik kan mijn creativiteit uitleven in het ondern e m e rschap, ik ben vo o r t d u rend op zoek naar sy n e rg i e - e f f e c t e n, naar combinaties die anderen niet zien. Ik vind het heerlijk als een p roject slaagt. Het geeft mij een goed gevoel als een sponsor tev reden is en dat je er dan nog een leuk bedrag aan overhoudt, is helemaal fijn. To e ko m s t v i s i e Bert zit in de comfortabele situatie dat hij het ondernemers c h a p erbij kan doen, al hoopt hij over enige tijd zijn baan in het onderwijs va a r wel te kunnen zeggen. Zijn ideaal is om over een jaar of d r i e, vier fulltime ondernemer te zijn, in een professioneel ka n t o o r met een aantal mensen in dienst. Tegen die tijd heeft hij zijn ondern e m e rschap wel bewezen en zal hij voor het re a l i s e ren van zijn plannen makke l i j ker bij een bank terecht kunnen. Bert voelt ervoor eve n- tueel door te groeien naar een groot bedrijf, over een jaar of acht, maar hij heeft nog geen concrete plannen in die richting. 2 1

22

23 Starten in de praktijk 5 M o e i l i j ke overname beloond met succes Het bedrijf De start, dat waren wel even een paar moeilijke dagen Metalparts is gevestigd op een industrieterrein bij een middelgro t e p l a a t s, in de buurt van een snelweg. Het bedrijf is gehuisvest in een laag, vrijstaand pand uit de jaren zeventig: strak en robuust opgezet. De kantoorruimte is in dezelfde stijl ingericht en komt pro f e s s i o n e e l en re p resentatief ove r. Metalparts produceert kleine onderdelen voor de metaalindustrie. Het bedrijf is gespecialiseerd in maatwerk, veelal grote en soms kleine series. De ondernemer Kees Riemsdijk is midden dertig. Een druk bezet man, met doorzett i n g s vermogen en ve r t ro u wen in eigen kunnen. Hij heeft een gezin met opgroeiende kindere n. Kees is technicus in hart en nieren en vo o ral geïntere s s e e rd in mechanische appara t u u r. Na de lagere technische school kwam hij op zijn zestiende jaar in dienst bij het huidige bedrijf. Hij heeft dus een langdurige ervaring in de praktijk, we l ke is aangevuld met va k- technische en managementcursussen in de avo n d u ren: opleiding heb je nodig om vooruit te ko m e n. In de loop van de jaren heeft hij alle ve reiste papieren voor het ondernemerschap behaald. Kees heeft vele functies in het bedrijf doorlopen, van vloerveger tot manager in loondienst en ten slotte directeur van zijn eigen onderneming. Zijn ondernemerschap heeft alles te maken met de geschiedenis va n het bedrijf. Oors p ro n kelijk is het een kleine handelsonderneming in de metaalbra n c h e. Begin jaren zeventig wilde de toenmalige eigenaar het bedrijf uitbreiden met subsidie voor regionale ontwikke l i n g, maar het bedrijf voldeed niet aan de vo o r wa a rde van industriële prod u c t i e. Door een fusie met een metaaldraaierij konden de gewe n s t e subsidiegelden wel wo rden ve r k re g e n. De eerste jaren na de fusie is de eigenaar van de metaalfabriek vo o r de helft van de tijd aangebleven om leiding te geven aan het prod u c t i e p ro c e s. Kees nam uit zichzelf de rest voor zijn re kening: dat regelen en plannen beviel me we l. 2 3

24 M o e i l i j ke overname beloond met succes Na het plotselinge overlijden van de fabriekseigenaar stond Kees er alleen voor in het productiebedrijf, de eigenaar van de handelsonderneming had zich namelijk nooit beko m m e rd om de industriële tak van het bedrijf. De metaaldraaierij was in korte tijd sterk g e g roeid. Een ve rdubbeling van het personeelsbestand naar twintig man en een ve rg roting van de productiecapaciteit hadden een nieuwe aanpak gev raagd, met alle organisatorische problemen van dien. Kees heeft dit goed aangekund. Zijn baas verloor echter de greep op het bedrijfsgebeuren en ging zijn tijd en geld besteden aan andere i n t e re s s e s, ten koste van de onderneming. Kees hield de zaak dra a i- end en kon slechts gissen naar de financiële situatie, hij kreeg geen inzage in de cijfers. De start in 1994 Financiële nood bracht zijn baas ertoe om met Kees over deelname in het bedrijf te spre ken. Daartoe is een externe accountant inges c h a keld: we kenden elkaar al zoveel jaren, dan wo rdt het moeilijk om persoonlijk te onderhandelen. De accountant vond het bedrijf als geheel te ongezond om er geld in te steken, maar zag wel pers p e c- tief voor overname van de metaaldraaierij. Aanva n kelijk wilde de eigenaar geen splitsing, maar later ging hij noodgedwongen akko o rd. De bank wilde de overname steunen en had informeel goedke u r i n g g e g even voor de financiering die ik nodig had. De accountant vo n d de ove rd racht te complex om het alleen te regelen en heeft vo o r advies een expert ingeschakeld. Toen bleek dat de eigenaar had ve r- z wegen dat de belasting al enkele jaren beslag had op alle machines wegens schulden. Dan kun je niet zomaar ve r ko p e n. De enige uitweg was een faillissementsaanvraag. Het bedrijf zou goedkoper wo r- den als het uit faillissement gekocht kon wo rden. Maar stilstand mocht er niet komen want het bedrijf moest leve ren aan grote vo l l e- dig gemechaniseerde bedrijven. Ik heb toen met mijn eigen geld de p roductie draaiend gehouden. In twee we ken was ik een ka p i t a a l armer zonder dat iets was ove rg e n o m e n. Drie dagen vóór het faillissement zag de bank na nader onderzoek alsnog af van financiering. Daar was ik behoorlijk boos ove r, probeer maar eens om dan nog zo n som op tafel te krijgen. Het is hem toch in twee dagen gelukt om bij een andere bank financiering te regelen. Met achtergestelde leningen van een O n t w i k kelings Maatschappij en een belangendeelname van een Participatie Maatschappij kwam zijn eigen vermogen voldoende op peil voor ve rd e re financiering door de bank. 2 4

25 M o e i l i j ke overname beloond met succes Toen volgden moeizame onderhandelingen met de cura t o r. Ik heb een financieel vo o rstel gedaan voor de draaierij met al het pers o n e e l en gezegd dat hij vijf minuten bedenktijd kreeg, anders zouden wij met zijn allen opstappen. Dat was natuurlijk een beetje blufpoke r, maar het heeft gewe r k t. De opheffing van het faillissement is niet zonder problemen verlopen. De bank maakte problemen over de ve r- ko o p p r i j s. Grote klanten moesten wo rden overtuigd dat Metalparts normaal bleef doord raaien. Leve ra n c i e rs wilden niet zonder meer l eve ren, na eerd e re betalingsachterstanden. Uiteindelijk zijn vrijwe l alle leve ra n c i e rs gezwicht voor contante betaling en het dre i g e m e n t : nu niet mee, dan nooit meer mee! Er zijn een paar harde spelletjes gespeeld, maar dat was nodig. Ondernemen door ve r n i e u we n De we d e ropbouw van Metalparts betekende hard we r ken, maar met resultaat. De omzet was in het eerste jaar veel hoger dan de pro g n o- s e, in het tweede en derde jaar ve rdubbelden de omzet en nettow i n s t. Kees schrijft dit succes toe aan goede pers o o n l i j ke relaties met afnem e rs en aan flexibiliteit. Hij houdt zich bovendien strikt aan de strategie om het afnemersrisico te spreiden: ik wil geen opdra c h t g eve r die meer dan een klein percentage van de omzet uitmaakt. A f h a n kelijkheid van een grote afnemer maakt wederzijds kwe t s b a a r, en er is de laatste jaren een aantal faillissementen geweest in de m e t a a l s e c t o r. Kees heeft zijn afzetgebied uitgebreid naar andere sectoren in de metaalindustrie en daarbuiten om stille perioden te vermijden en het p ro d u c t i e p roces het hele jaar door op eenzelfde niveau te bre n g e n. Metalparts werkt nu met de modernste machines. Klanten zien Ke e s als adviseur en betre k ken hem soms bij hun pro d u c t o n t w i k ke l i n g. De uitbreiding van de productie heeft een ke e r z i j d e. Te c h n i s c h - mechanisch opgeleide vakmensen zijn moeilijk te krijgen, de opleidingen zijn tegenwo o rdig sterk computergericht. Daarnaast gro e i t het bedrijf uit zijn jasje, de ruimte schiet teko r t. Kees vat zijn ervaringen na de moeilijke start kort samen: We zitten ontzettend in de lift, we inve s t e ren veel en alles financieren we zelf. Want ik heb wel geleerd om niet eerder te kopen dan dat er geld vo o r i s. Misschien niet ve rstandig, je kunt goedkoper lenen, maar het b evalt me goed. 2 5

26 M o e i l i j ke overname beloond met succes Visie op ondernemers c h a p Kees vindt het ondernemerschap makke l i j ker dan hij eerst had gedacht. Hij heeft veel contact met zijn medewe r ke rs en vindt dit leuk. Hij heeft wel moeite met het delegeren van eigen va k ke n n i s. F i n a n c i e e l - a d m i n i s t ra t ve i e zaken wil hij beslist in eigen hand houden, samen met zijn vro u w. Hij heeft voorts enige moeite met het hele gedoe van regels rond pers o n e e l s z a ken en milieubeleid. To e ko m s t v i s i e De problemen van nu beschouwt Kees als luxe problemen. Hij wil b i n n e n kort het belangenaandeel van de participatiemaatschappij t e r u g kopen, dat is inmiddels tot een behoorlijk bedrag gestegen. De huisvesting is te klein en voldoet niet meer aan de eisen van het p ro d u c t i e p ro c e s. Nieuwe investeringen in machines zijn nodig, maar er is geen ruimte. Hij heeft de oplossing nog niet gevo n d e n. Kees wil ve rder groeien met zijn bedrijf, maar niet te snel. Hij ziet goede en gro t e re afzetmogelijkheden, nationaal en internationaal. Hij ve r wacht weinig nieuwe bedrijven in zijn sector, mede va nwege de hoge investeringen in machines bij de start. 2 6

27 Starten in de praktijk 6 L e ren ondernemen in eigen b e ro e p Het bedrijf Het ontbrak me aan een stuk lef, de durf om te beginnen Techno Doc is gevestigd in het oosten van het land, vlak tegen de Duitse gre n s, op een afgelegen, maar mooie plek. De onderneming is g evestigd aan huis, in een vriendelijke wo o n b o e rderij in een bosrijke o m g ev i n g. Techno Doc is een eenmanszaak, ondernemer Ger Schepers ve r z o rg t de technische arc h i vering en documentatie voor pro d u c t i e b e d r i j ve n. De ondernemer Ger Schepers maakt een rustige indruk. Hij ve rdeelt zijn tijd tussen de onderneming en het huishouden. Ger is midden veertig en heeft een gezin met opgroeiende kindere n. Na zijn hogere beroepsopleiding tot technisch documentalist, heeft S c h e p e rs bijna twintig jaar in loondienst gewerkt bij een groot aantal bedrijven. Technisch informatiebeheer is een zeer specialistisch b e roep, gericht op de bewaking van productie en kwaliteit. Een d i e n s t verband loopt vaak na enkele jaren af: je bent beperkt inzetbaar en je hebt maar een korte arbeidservaring per bedrijf. In december 1993 kreeg Ger als Sinterklaascadeautje van zijn toenmalige we r kg ever te horen dat hij samen met veertig anderen ove r- bodig wa s. Hij moest eruit, volgens het principe last in, first out. Ve r volgens we rd hij in een outplacement-traject geplaatst. Je gaat een behoorlijke dip in. Het belangrijkste was om te zorgen dat je niet g e d e p r i m e e rd ra a k t e. Ik heb outplacement gevoeld als een stukje s t e r vensbegeleiding, achteraf heeft het me goed geholpen. Het opent ook nieuwe mogelijkheden. Ger is halve r wege 1995 officieel ontslagen, maar was toen al driek wart jaar thuis. De start in 1995 De outplacement-begeleiding begon met een soort zelfanalys e, een overzicht van eigen wensen en van sterke en zwa k ke punten, om van daaruit toekomstplannen te ontwikkelen. Ger kwam tot het vo l- 2 7

28 Leren ondernemen in eigen beroep gende plaatje. Gezien zijn leeftijd zou ove rstap naar een ander b e roep moeilijk zijn. Opties wa ren dus een baan zoeken in zijn va k of voor zichzelf beginnen. Va c a t u res voor banen in loondienst wa re n er op dat moment niet. Ondernemerschap bleef dus ove r, maar de durf daarvoor was er nog niet. Ger heeft toen eerst een cursus ondernemerschap bij de Kamer va n Koophandel gevolgd en daarna een starters c u rsus bij het outplacem e n t - b u reau. Tijdens beide cursussen heeft hij een ondernemers p l a n g e m a a k t. B e g e l e i d e rs adviseerden hem om niet voor zichzelf te beginnen, m e d e c u rsisten vonden dat hij dit wel moest doen. Dat tekent een beetje de situatie, het sloot heel goed aan bij mijn eigen gevo e l e n s. Aan de ene kant wel de wil, aan de andere kant het ontbre ken va n lef om het te gaan doen. Het is toch een hele stap. H a l ve r wege 1994 heeft Ger uit de ontslagonderhandelingen met zijn we r kg ever de eerste opdracht binnengehaald. Hij was toen officieel nog in loondienst en in die periode hoorde hij via de bedrijfsve re n i- ging dat hij door een start als zelfstandig ondernemer mogelijk het recht op een we r k l o o s h e i d s u i t kering zou ve rspelen. Ger heeft toen ove r wogen om maar te stoppen met de vo o r b e reiding op zijn ondern e m e rschap: ik had toch wel even tijd nodig om iets op te bouwe n en dat kan niet zonder inko m e n. Ondernemen met geduld Na de eerste opdracht bleef het bijna een jaar stil, ondanks acquisitieactiviteiten. Een sombere tijd: ik deed goed mijn best, maar er k wam helemaal niks. Begin 1995 heb ik besloten ermee te ka p p e n. Maar in maart kreeg Ger plotseling vier opdrachten tegelijk. Een o n ve r wacht ke u z e p robleem. Daarbij kwam dat zijn vrouw inmiddels fulltime werkte en Ger haar taak in huis had ove rgenomen. Hij moest nu opdracht(en) en huishouden met elkaar zien te combinere n. S c h e p e rs heeft uiteindelijk twee opdrachten kunnen aannemen dankzij spreiding in de tijd en de mogelijkheid van thuiswerk. De uitvoering van de eerste opdrachten gaf ve rder geen problemen, we r k - ruimte was aanwezig en de aanschaf van een nieuwe computer ve r- gde een bescheiden inve s t e r i n g. Geleidelijk zijn er meer opdrachten gekomen, met enkele vaste klanten. het begint te komen. De omzet vertoont een stijgende lijn, de g roei zit erin, maar het inkomen uit het bedrijf is nog niet vo l d o e n- de om van te leve n. 2 8

29 Leren ondernemen in eigen beroep S c h e p e rs kampt met twee problemen, acquisitie en bere i k b a a r h e i d. Wat het laatste betreft blijkt een antwo o rd a p p a raat niet vo l d o e n d e, d a a rom ove r weegt hij een telefoondienst in te schakelen. Ger vindt acquisitie moeilijk, een kwestie van lange adem: het probleem is, hoe spoor je bedrijven op die jouw diensten nodig zouden kunnen hebben. Bedrijven lopen niet te koop met problemen op documentatiegebied, ze willen niet de indruk we k ken dat ze er een ro m m e l t j e van make n. S c h e p e rs richtte zich in eerste instantie op het MKB, hij ve r wa c h t t e daar een behoefte aan tijdelijk aanvullende ex p e r t i s e. Dat pakte a n d e rs uit, tot zijn verbazing komen opdrachten alleen van gro t e b e d r i j ve n. Ger doet veel aan netwe r ken om zichzelf te pre s e n t e ren, via de Jonge O n d e r n e m e rs Sociëteit van de regionale Kamer van Koophandel en via bijeenkomsten van bero e p s o rganisaties en kwaliteitskringen e. d. S c h e p e rs heeft tijdens de outplacement-begeleiding geleerd netwe r- ken te hanteren als acquisitiemethode. Werving via adve r t e ren en f ree publicity wo rdt hem te duur. Hij wil zijn investeringen zo laag mogelijk houden en is voorzichtig met geld. In principe wil hij niet lenen, hoogstens een soort ove r b r u g g i n g s k rediet gebruike n. Visie op ondernemers c h a p Ger vindt het ondernemerschap achteraf: geweldig! De vrijheid in doen en laten, de aard van de contacten met mensen. Ik heb nu een a d v i e s f u n c t i e, het gevoel iets voor mensen te kunnen betekenen. Als i n g e h u u rd adviseur ben je een autoriteit. Hij voelt zich prima bij de combinatie van ondernemen en huishouden: ik wil zo veel mogelijk genieten van mijn leven, we r ken is niet alleenzaligmakend. Een leuk bedrijfje met een goede boterham, plezier hebben in wat je doet. To e ko m s t v i s i e Techno Doc ve r keert in een ove rg a n g s f a s e, de ve rd e re ontwikke l i n g is nog moeilijk te vo o rspellen. Op dit moment zou Ger het liefst een baan hebben voor twee dagen in de week, dat geeft sociale zeke r- heid. Daarnaast wil hij dan freelance ondernemer zijn. Op de langere termijn wil hij volledig ondernemer zijn. Hij we n s t eigenlijk geen personeel en zou, indien nodig, liever diensten inhuren. Hij is van plan om aan huis te blijven we r ken, hij heeft vo l- doende ruimte om bij te bouwe n. 2 9