Vergaderdatum 21 september 2016 Voortzetting overdracht stedelijk water Agendapunt. Watersysteembeheer: R. Broeze

Transcriptie

1 Ter kennisname voor Commissie watersysteem Vergaderdatum 21 september 2016 Onderwerp Voortzetting overdracht stedelijk water Agendapunt 4 b Kenmerk B2016/u1402 Portefeuillehouder Stedelijk water: J. van Hoek Watersysteembeheer: R. Broeze Opsteller/indiener J.A. van Berkum j.van.berkum@vechtstromen.nl A. van der Wilt Vertrouwelijkheid Nee Routing Besluit Commissie watersysteem 21 september 2016 Ter kennisname. I. Voorstel Het dagelijks bestuur heeft 19 juli 2016 besloten tot voorbereiding van pakketovereenkomsten met negen individuele gemeenten waarin (onderdelen van) stedelijk water in beheer wordt overgenomen van de gemeenten en verkeersbruggen aan hen worden overgedragen. II. Inleiding / kader Naar aanleiding van een globale verkenning naar de stand van zaken en consequenties van de overdracht van stedelijk water is mei 2015 besloten tot een grondiger inventarisatie, op basis waarvan nadere besluitvorming kan plaatsvinden. In beeld is gebracht welk areaal nog voor overname in aanmerking komt, en wat daarvan de financiële consequenties zijn. Daarnaast is gekeken welke verkeersbruggen bij ons in eigendom zijn waarvan het beheer en eigendom bij een pakketovereenkomst overgedragen kan worden aan de gemeenten. De resultaten van de inventarisatie staan samengevat in onderstaande tabel. De financiële consequenties staan beschreven in de financiële paragraaf.

2 Tabel 1: Resultaten inventarisatie Over te nemen Over te dragen Gemeenten Watergangen (in km) Vijvers (in hectares) Gemalen (in aantallen) Verkeersbruggen (in aantallen) Emmen Coevorden Hardenberg Ommen Rijssen-Holten Hoogeveen Borger-Odoorn Almelo Enschede Totaal Toelichting: - Emmen heeft meer stedelijk gebied dan de andere gemeenten, waardoor hier meer bergingsvijvers liggen die in aanmerking komen voor overdracht. Omdat Emmen relatief hoog ligt zijn er minder kilometers watergang. - Coevorden ligt relatief laag ten opzicht van de omgeving. Hierdoor zijn er vrij veel watergangen en vijvers. - In Ommen en Hardenberg zijn al diverse watergangen en vijvers in beheer bij het waterschap. De aantallen zijn hier dan ook relatief laag. - In Borger-Odoorn en Hoogeveen betreft het alleen het stedelijk water in enkele kleine kernen zoals Odoorn, Elim en Nieuwlande. - Vechtstromen heeft het beheer over 48 verkeersbruggen. In het noordelijk deel van waterschap Vechtstromen liggen relatief veel kanalen. Als gevolg van historische overdracht van het beheer over deze kanalen zijn vrij veel verkeersbruggen in eigendom en beheer gekomen bij het waterschap. Destijds (voor 2000) is niet gepoogd om dit beheer onder te brengen bij de gemeenten. - In Almelo en Enschede kon tijdens de overdracht van stedelijk water geen overeenstemming verkregen worden over de gemalen. Er zal nogmaals worden geprobeerd om hierover overeenstemming te krijgen. Oppompkosten Het waterschap brengt bij de gemeenten in Vechtstromen noord nog oppompkosten in rekening. Bij de beleidsharmonisatie is afgesproken dat wordt afgebouwd, maar dat is nog niet geeffectueerd. In de onderhandelingen met deze gemeenten kan ook het afbouwen van de oppompkosten worden betrokken. III. Beoogd effect - In 2019 beheert het waterschap al het stedelijk water in zijn beheergebied. - In 2019 heeft het waterschap het eigendom, het beheer en het onderhoud van verkeersbruggen in die gemeenten zoveel mogelijk ondergebracht bij de betreffende wegbeheerders, veelal gemeenten.

3 IV. Argumenten 1.1. Door het stedelijk water in beheer te nemen geven we invulling aan onze wettelijke zorgplicht. Wettelijk gezien zijn we beheerder van al het oppervlaktewater, dus ook van stedelijk water dat nu in sommige situaties nog in beheer en onderhoud is bij gemeenten Overname van het stedelijk water past in ons beleid. In het bestuurlijk vastgestelde Waterbeheerplan (WBP) staat dat het waterschap het beheer en onderhoud van het stedelijk water wil overnemen van gemeenten. Daarnaast is op 14 april 2015 de beleidsnota Water Raakt door het bestuur vastgesteld. In deze nota wordt het beleid bevestigd en staan aanvullende uitgangspunten die van belang zijn voor de overdracht van stedelijk water Door nu ook het stedelijk water in de rest van ons beheergebied over te nemen en het verrekenen van de oppompkosten af te schaffen, heffen we de verschillen in het gebied op. Hoewel alle burgers in ons gebied evenveel betalen, leveren we in steden waar het water al is overgenomen meer diensten aan de burger dan in de overige gemeenten. Door het stedelijk water over te nemen en de oppompkosten af te schaffen kan het publiek belang in het gehele beheergebied op een eenduidige wijze bediend worden. Bovendien draagt het bij aan de zichtbaarheid van waterschap Vechtstromen in het beheergebied Door bruggen in eigendom, beheer en onderhoud over te dragen aan gemeenten komt de beheertaak bij de juiste organisatie te liggen. In de Wegenverkeerswet is bepaald dat verkeersbruggen en duikers onderdeel uitmaken van de wegen. Daaruit volgt dat deze verkeersbruggen in beheer horen te zijn bij de wegbeheerder. Het is dan niet logisch dat het waterschap eigenaar van de brug zou blijven, omdat de bruggen geen waterstaatkundige functie hebben Het betrekken van de bruggen in een pakketovereenkomst maakt overdracht daarvan makkelijker. Wanneer wij verkeersbruggen willen overdragen aan gemeenten vormen de kosten vaak een drempel: gemeenten kunnen vragen om een bruidsschat. Door ze te betrekken in een pakketovereenkomst kunnen voor- en nadelen voor de gemeenten (deels) tegen elkaar wegvallen. Tevens kan hierdoor een eventuele stijging van de waterschapslasten door overname van stedelijk water deels gecompenseerd worden. Eén en ander is wel afhankelijk van de uitkomst van de te voeren onderhandelingen. V. Risico s en kanttekeningen 1.1. De financiële consequenties voor het waterschap voor de korte termijn zijn voor zover mogelijk in beeld gebracht, maar nog niet definitief. De cijfers, welke in dit voorstel zijn opgenomen, zijn in goed overleg met de gemeenten bepaald, maar er is nog niet onderhandeld over het areaal of gekeken naar het onderhoudsniveau van stedelijk water dan wel eventueel achterstallig onderhoud. Onderhandeling kan leiden tot afwijking van het geschatte areaal, een ander onderhoudsniveau en maatwerkafspraken over achterstallig onderhoud. De resultaten van de onderhandelingen kunnen per gemeente anders zijn, waardoor verschillen kunnen ontstaan.

4 (Dit was overigens ook al het geval bij eerder overgenomen stedelijk water). Verder zijn de weergegeven kosten geraamd op basis van aangereikte kengetallen. De onzekerheden in de ramingen wordt stapsgewijs gereduceerd. In de volgende fase worden inventarisaties en inspecties in het veld uitgevoerd waarna nauwkeuriger geraamd kan worden. Definitieve kosten worden daarna pas bekend. De definitieve beheer- en onderhoudskosten worden na metingen en inspecties inzichtelijk. Het bestuur zal hierover bij elke overname worden geïnformeerd. Daarbij zal het bestuur worden gevraagd om de (aanvullend) benodigde exploitatiemiddelen voor het beheer en onderhoud tijdig beschikbaar te stellen De nadelige financiële consequenties voor het waterschap voor de lange termijn kunnen niet goed in beeld gebracht worden. De op termijn te verwachten investeringen in baggeren zullen de grootste financiële impact hebben. We kunnen alleen met grote onzekerheid ramen hoe snel de bagger aangroeit en wanneer er naar verwachting weer gebaggerd moet worden. Deze ramingen zijn dus indicatief. Pas na verloop van een periode van vijf tot tien jaar na de overname van beheer en onderhoud van stedelijk water kan een betere raming worden opgesteld. Dan blijkt door het uitvoeren van inspecties hoeveel bagger er daadwerkelijk in de loop van de jaren ontstaat De financiële voordelen van de overdracht van bruggen voor de lange termijn kunnen niet goed in beeld gebracht worden. De omvang van het positieve effect op de exploitatiebegroting door de overdracht van beheer en onderhoud van verkeersbruggen is onzeker. In onze administratie worden de kosten van beheer en onderhoud van verkeersbruggen niet voldoende afzonderlijk geregistreerd. Wel zijn de verkeersbruggen recentelijk geïnspecteerd, zodat we goed in beeld hebben welke kosten voor beheer en onderhoud de komende vijf jaar noodzakelijk zijn. Tot aan het moment van overdracht van eigendom van de bruggen dient waterschap Vechtstromen het beheer en onderhoud van de bruggen uit te voeren. De hiermee gemoeide kosten zijn vooralsnog nog niet in de exploitatiebegroting opgenomen. Investeringen in de bruggen zijn vaak al tientallen jaren geleden gedaan waardoor de oorspronkelijke investeringssommen niet te achterhalen zijn, dan wel volledig afgeschreven zijn. Uit de inspectie is ook gebleken wat de vervangingswaarde van de bruggen is. Deze kan te zijner tijd meegewogen worden in de pakketovereenkomst met de gemeenten We gaan met de gemeenten in gesprek over de financiële consequenties. Bij eerdere overnames werden de kosten ruimhartig overgenomen van gemeenten. Ook het waterschap moet inmiddels veel scherper op de financiën letten. Deze verschuiving van taken zou voor de burger kostenneutraal moeten zijn. Het is dan ook zaak om dit de gesprekken met de gemeente te benadrukken en het gesprek aan te gaan over de financiële consequenties. Uitgangspunt is dat we zaken overnemen die op orde zijn. Kosten die gemaakt moeten worden om achterstallig onderhoud op orde te brengen, dienen voor rekening te komen van de gemeenten. Overwogen kan worden om van de gemeenten een gewenningsbijdrage te vragen, iets wat niet ongebruikelijk is bij de overdracht van taken tussen overheden. Verder is het reëel dat de gemeente bijdraagt in de kosten die gemaakt moeten worden om het stedelijk water over te dragen, immers zij ervaren straks ook de financiële voordelen.

5 VI. Financiën Voor de overdracht van beheer en onderhoud van stedelijk water dient onderscheid aangebracht te worden tussen exploitatielasten en investeringen. De genoemde bedragen zijn inclusief eventueel noodzakelijke formatie-uitbreidingen. Exploitatie beheer en onderhoud van stedelijk water Op grond van informatie van het team W&Z-Bedrijfsbureau wordt voor het toekomstige beheer en onderhoud van het over te dragen stedelijk water (inclusief kunstwerken) rekening gehouden met een toename van de jaarlijkse exploitatielasten van ongeveer k 550. In de meerjarenverkenning is vanaf 2019 al rekening gehouden met een bedrag van k 200 per jaar. Een besluit tot overname betekent dus een extra toename van de exploitatielasten per 1 januari 2019 van k 350. Hier staat tegenover dat aan de overgedragen bruggen geen beheer en onderhoud meer hoeft plaats te vinden. Op basis van recente inspecties is jaarlijks voor het reguliere beheer van en onderhoud aan deze bruggen een bedrag nodig van ongeveer k 130. Per saldo betekent deze areaaluitbreiding een extra toename van de jaarlijkse exploitatiekosten voor watersysteembeheer van k 220 met ingang van Hiermee zal in de programmabegroting rekening worden gehouden. Investeringen in stedelijk water (kunstwerken) In de onderhandelingen met de negen gemeenten zal voor de kunstwerken in het stedelijk water een voor waterschap Vechtstromen aanvaardbaar onderhoudsniveau geëist worden. Hierdoor zullen in de komende vijf jaren naar verwachting geen investeringen als gevolg van achterstallig onderhoud hoeven plaats te vinden. De investeringen die op langere termijn nodig zijn voor kunstwerken worden pas bekend na inspectie. Investeringen in stedelijk water (baggeren) Na overdracht van het stedelijk water zal naar verwachting over vijf tot tien jaar voor het eerst gebaggerd dienen te worden. Het investeringsniveau zal hierdoor toenemen met een bedrag van ongeveer M 6,8. De investeringen voor het baggeren zullen op de lange termijn leiden tot een toename van de jaarlijkse afschrijvingslasten met ongeveer k 450. Deze afschrijvingslasten komen vervolgens ten laste van de exploitatiebegroting. Investeringen in bruggen Indien nog geen overdracht van bruggen aan de gemeenten plaats gaat vinden, dient rekening gehouden te worden met mogelijke investeringen in deze bruggen door waterschap Vechtstromen. Uit recente inspectie is namelijk gebleken dat er de komende vijf jaar een bedrag nodig is van ongeveer k 170 per jaar voor groot onderhoud aan de bruggen. In de investeringsbegroting wordt hiervoor ruimte gezocht. Budget voor overdrachtstraject Overdracht van een dergelijk groot areaal betekent een forse piekinspanning, met name voor het team Gegevensbeheer Water. Voor het inmeten van de actuele situatie en het verwerken van de gegevens ontbreekt intern de capaciteit. Daarom is inhuur van externe capaciteit nodig. Daarnaast is het verstandig om technische inspecties te laten uitvoeren door een extern adviesbureau, waardoor een onafhankelijk oordeel wordt verkregen over de onderhoudstoestand van de kunstwerken. Tot slot dient rekening gehouden te worden met een beoordeling van de overdrachtsdossiers door externe adviseurs, zoals een fiscaal jurist die de effecten voor de omzetbelasting in kaart moet brengen. In totaal worden deze externe kosten geschat op k 400 (verspreid over de jaren 2017 t/m 2019).

6 Deze externe kosten kunnen gedekt worden vanuit het in de meerjarenverkenning gereserveerde budget voor het beheer en onderhoud van stedelijk water voor zolang het budget daarvoor nog niet aangewend wordt. Oppompkosten Bij afschaffen of geleidelijk afbouwen van de oppompkosten moet rekening gehouden worden met een vermindering van de opbrengsten voor zuiveringsbeheer van ongeveer k 170 per jaar met ingang van Hiermee is in de meerjarenverkenning geen rekening gehouden. Gelet op de bijsturingsafspraken vanuit de tussenevaluatie van het bestuursakkoord betekent dit mogelijk een aanvullende verzwaring van de afgesproken taakstelling voor zuiveringsbeheer van M 0,9. VII. Communicatie Op dit moment is de gewenste overdracht van stedelijk water en bruggen nog uitsluitend een voornemen van het waterschap. Vanuit partnerschap wil waterschap Vechtstromen samen met partners doelstellingen bereiken. Het beleid hierover is vastgelegd in het waterbeheerplan en bekend bij de desbetreffende gemeenten. Het is daarom niet nodig om hierover breed te communiceren. Wel is het de bedoeling om het DB besluit ambtelijk te communiceren met de desbetreffende gemeenten en indien gewenst te bespreken in het reguliere bestuurlijk overleg. Publiekscommunicatie is pas aan de orde als de daadwerkelijke overdracht in het verschiet ligt en burgers iets kunnen gaan merken van de veranderde situatie. Communicatief gezien is de daadwerkelijke overdracht een kans voor het waterschap om water en het waterbeheer onder de aandacht te brengen van de burgers. Te zijner tijd zal hiervoor een communicatieplan worden opgesteld. Kernboodschap Waterschappen zijn verantwoordelijk voor het beheer van al het oppervlaktewater, zowel in landelijk als stedelijk gebied. Veel stedelijk water wordt al beheerd door waterschap Vechtstromen. In negen gemeenten van het beheergebied is dat echter nog (deels) in handen van de gemeenten. Waterschap Vechtstromen streeft er naar om dit beheer van de gemeenten over te nemen. Daarnaast zijn er bij waterschap Vechtstromen verkeersbruggen in beheer die volgens de Wegenverkeerswet in beheer bij de wegbeheerder horen te zijn, in de regel de gemeenten. We streven er dan ook naar om deze bruggen over te dragen aan de gemeenten. De komende jaren gaan we over deze twee onderwerpen het gesprek aan met de gemeenten om er zo voor te zorgen dat zowel waterschap Vechtstromen als de gemeenten de wettelijke beheertaken adequaat kan uitvoeren. Eén en ander wordt in goed overleg besproken passend bij de doelstelling dat waterschap Vechtstromen samen met zijn partners vormt geeft aan waterbeheer. VIII. Uitvoering Na besluitvorming door het dagelijks bestuur kan een vervolgproject worden opgestart en wordt een integrale interne projectgroep gevormd. Planning Afstemming en discussie met de gemeenten over areaal, gewenst onderhoudsniveau en eventuele maatregelen die genomen moeten worden om het oppervlaktewater in een goede staat te kunnen overnemen kunnen erg veel tijd kosten. Naar verwachting kan met een enkele gemeente de overdracht gerealiseerd zijn voor of per 31 december Voor de meeste gemeenten zal dat niet veel eerder zijn dan 2019.

7 Als er veel discussie is of herstelwerkzaamheden nodig zijn wordt dat wellicht zelfs later. Ook kan het nodig zijn dat er eerst een bestuurlijke discussie wordt gevoerd over de intentie tot overdracht van oppervlaktewater en bruggen en de bijbehorende uitgangspunten. De planning zal verschillen per gemeente. In sommige gemeenten is al veel voorwerk gedaan. Dit kan tot sneller resultaat leiden dan gemeenten waar dat niet het geval is of waar de situatie technisch of financieel complexer ligt. Voorlopig streven we de volgende planning na: Juli-sep 2016 Opening besprekingen met gemeenten en opzetten van een planning per gemeente Overdracht gemalen Almelo (besprekingen/onderhandelingen lopen al) Overdracht water en bruggen Hardenberg en Ommen 2017 (hier is al veel voorwerk gedaan) Enschede, Rijssen-Holten, Coevorden, Borger-Odoorn en Hoogeveen > Emmen, gesprekken moeizamer, mogelijk veel achterstallig onderhoud. Overdrachtsdossier Per gemeente moeten maatwerkafspraken worden gemaakt en een overdrachtsdossier worden opgesteld, waar mogelijk als onderdeel van een modulair waterakkoord. In dit overdrachtsdossier worden alle afspraken vastgelegd, zoals het exacte over te dragen areaal, de afspraken over beheer, het te voeren onderhoud, eventuele overdrachtssommen voor het stedelijk water of bruggen, et cetera. Dit overdrachtsdossier zal te zijner tijd voor separate besluitvorming aan het dagelijks bestuur worden voorgelegd. Rapportage aan dagelijks bestuur Over de voortgang van de overdracht zal per gemeente worden gerapporteerd aan de desbetreffende portefeuillehouder, voorafgaand aan het reguliere bestuurlijke overleg met de desbetreffende gemeente. Mochten er zich tussendoor dilemma s voordoen waarbij bestuurlijke interventie nodig is, dan zal dat met de desbetreffende portefeuillehouders en eventueel het dagelijks bestuur worden besproken. Sowieso wordt eens per jaar aan het dagelijks bestuur gerapporteerd over de algehele voortgang van de overdracht van het stedelijk water. IX. Bijlage(n) -