40e jaargang nr augustus 2014

Transcriptie

1 40e jaargang nr augustus 2014 Pagina 1

2 ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB t.n.v. G. Keijzers Postbus AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament!!!!!! Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Ruud van Asseldonk - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: Drie dagen voordat het ruimtevaartuig Rosetta op 3 augustus in een baan om komeet 67P/Churyumov- Gerasimenko kwam, werd deze schitterende, haarscherpe foto van de komeet genomen en overgeseind. Meer hierover zie de volgende pagina's. INHOUD: Rosetta in een baan om komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko... 3 Internationaal Ruimtestation nieuws... 5 Foton met veel levende have gelanceerd... 8 Nieuwe raketten zijn nodig voor ESA... 9 ESA's experimentele ruimtevliegtuig klaar voor lancering Russisch ruimtetoerisme om de Maan Wat gaat New Horizons na de passage van Pluto doen? Saturnus' nieuws Superzwaar zwart gat schiet gas zijn sterrenstelsel uit Einde Venus-Express nabij Maan en Uranus Wat er aan de sterrenhemel te zien is Activiteiten Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde Pagina 2

3 ROSETTA IN EEN BAAN OM KOMEET 67P/CHURYUMOV- GERASIMENKO Na een reis van ruim tien jaar waarbij het in die periode een afstand aflegde van 6.4 miljard kilometer, arriveerde op woensdag 6 augustus het Europese ruimtevaartuig Rosetta bij komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko. De motor van het toestel werd ontstoken zodat de snelheid iets afnam en tegelijkertijd de koers zodanig gewijzigd waardoor het in een baan om deze komeet kwam op 100 kilometer hoogte in een driehoeksvorm. Die manoeuvre duurde ongeveer zeven minuten. Het gejuich in het vluchtleidingscentrum van ESA in Darmstadt was groot toen van daaruit verteld kon worden dat die klus met succes was geklaard. Camera's aan boord lieten ons schitterende opnames van deze komeet zien en wel zodanig dat men het idee kreeg met zijn eigen camera op korte afstand zelf die foto's te hebben genomen. Haarscherp zijn de keien, kraters, steile kliffen enz. te zien. Elf instrumenten aan boord zullen uitvoerig onderzoek van dit hemellichaam doen en op zoek gaan naar een geschikte landingsplaats. Het hoogtepunt mogen we verwachten in november. Dan zal de Duitse lander Philae op het oppervlak landen en zich meteen aan de bodem vastzetten. En dat wordt pas echt spannend. Na de lancering op 2 maart 2004 had Rosetta een lange weg te gaan. Het was niet in staat om er in een keer erheen te vliegen. Daarvoor was een onvoorstelbare hoeveelheid brandstof nodig en maakte dan ook het project onbetaalbaar. Daarom kozen de technici voor de zwiepmethode door gebruik te maken van de aarde en Mars. Drie keer vloog het langs onze planeet en een keer langs Mars. De aantrekkingskrachten van deze twee planeten gaven het toestel zo veel snelheid dat het in augustus bij deze staartster aankwam. Het had overigens onderweg nog twee asteroïden gepasseerd. In september 2008 asteroïde 2867 Steins en in juli 2010 asteroïde 21 Pagina 3

4 Lutetia. Op een gegeven moment was Rosetta zo ver van de zon, dat de instrumenten werden uitgeschakeld en er dus een periode van een winterslaap aanbrak. Slechts twee instrumenten moesten blijven werken: de boordcomputer en de verwarming. Op deze manier werd energie bespaard. Begin dit jaar kreeg Rosetta weer voldoende zonlicht om de zonnepanelen weer actief te laten worden. Ook steeg de temperatuur. De ruim 1,3 miljard euro kostende missie kon beginnen. Gedurende ruim een jaar zal het om de komeet blijven cirkelen en intussen de lange weg naar de zon afleggen. Wetenschappers hopen dat de instrumenten voldoende gegevens opleveren, zodat zij meer over de komeet te weten zullen komen en daardoor ook over de ontwikkeling van ons zonnestelsel. De aarde en de komeet zijn uit dezelfde oerwolk ontstaan, maar in de miljarden jaren daarna is er op aarde ontzettend veel veranderd. Op de komeet is vrijwel alles nog bij het oude gebleven. Daardoor kunnen we meer te weten komen over hoe het miljarden jaren geleden het materiaal er toen uitzag. Mogelijk krijgen we nu ook definitief het antwoord op de vraag dat het water op aarde inderdaad van kometen afkomstig is. Nog interessanter of in dat water ook de meest primitieve vorm aanwezig is of was, dat tot het ontstaan van leven op aarde heeft geleid. Zullen we op het einde van de missie van Rosetta, 31 december 2015, de antwoorden hebben gekregen? Enkele feiten: Komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko werd ontdekt door de Oekraïense astronomen Klim Churyomov en Svetlane Gerasimenko. Legt iedere 6,5 jaar een volledige baan om de zon af. Meet vijf bij drie kilometer en heeft de vorm van een badeend. Het verste punt van zijn sterk ellipsvormige baan ligt voorbij de baan van Jupiter. Het ruimtevaartuig is vernoemd naar de oude Egyptische steen Rosetta. Die steen legde de basis voor de ontcijfering van het Egyptische hiërogliefen schrift. De Duitse lander Philae dankt zijn naam aan de obelisk op een eilandje in de rivier de Nijl. Mensen die last hebben van paranoïde ontdekten ook nu weer een detail van de komeet dat op een gezicht lijkt (zie apart kader). Met wat fantasie is op de rand een gezicht te 'onderscheiden'. Vooral de neus, het gebit, de oogkassen zijn duidelijk zichtbaar. Dat stukje zal er beslist weer heel anders uitzien als de komeet een beetje gedraaid is en de zon voor andere schaduwen zorgt. Zoiets zijn we al meerdere keren tegengekomen. Vooral het 'gezicht op Mars' is jarenlang in de hoofden van de mensen bijgebleven. Toen jaren later een ander ruimtevaartuig over dat gebied ('gezicht') vloog, kon men in dat rotsplateau met geen mogelijkheid nog een gezicht terugvinden. De zon zorgde toen voor andere schaduwen. Datzelfde gold ook voor de 'rat op Mars' en 'het hart op Mars'. Zo zal Philae in november op de komeet gaan landen Pagina 4

5 ORB-2 VOERDE EEN TWEEDE ISS-MISSIE UIT Voor de tweede keer verliet een Antares raket van Orbital Sciences Corp. met op de top het onbemande ruimtevrachtschip Cygnus de lanceerbasis Wallops Flight Facility in Virginia. Dat gebeurde op zondag 13 juli met bestemming ISS. Het voerde met zich mee ongeveer 3500 kg aan voedsel, wetenschappelijke experimenten, materiaal voor onderhoud van het ruimtestation enz. Ook aan boord bevonden zich 29 kleine CubeSats ter grootte van een schoenendoos, voor de Japanse module die te zijner tijd in de ruimte geschoten zullen worden. Deze maken deel uit van 100 satellietjes, die de gehele planeet observeren. opwekken van energie. Met toepassing van de nieuwste high-tech GPS en laser navigatiesystemen bereikte de Cygnus het ruimtestation. Daar zorgde Steve Swamson, geassisteerd door de Duitse ESA-astronaut Alexander Gerst met gebruikmaking van de robotarm dat het ruimtevaartuig vastgekoppeld werd aan PROGRESS M-24M NAAR ISS In minder dan zes uur na de lancering op 23 juli vanaf lanceerbasis Baikonoer bereikte het Russische ruimtevrachtschip Progress M-24M al het internationale ruimtestation. Die lancering gebeurde met een Sojoez raket. Tien minuten na liftoff kwam het al in een baan om de aarde. Aan boord had het 2800 kg aan lading, bestaande uit 880 kg stuwstof (brandstof), 460 kg water, 28 kg lucht, 24 kg zuurstof enz. Daarnaast vervoerde het nog ongeveer 1460 kg aan onderdelen voor het ISS, experimenten enz. Een Kurs radar dockingssysteem zorgde er voor dat het vrachtschip automatisch aan de Pirs module werd gekoppeld. Dat deel bevindt zich aan de Zvezda servicemodule dat naar de aarde gekeerd is. Dit was de 56e Progress naar het ISS sinds de start van de bouw van het ruimtestation in De Russen duiden deze vlucht aan als de Progress 56P. De Amerikanen willen daarvan niets weten en noemen het de Progress M-24M. De bedoeling is dat dit vrachtschip tot 31 oktober aan het ISS blijft vastzitten. PROGRESS M-23M VERBRAND De robotarm benadert de Cygnus-2 om deze vast te grijpen en het vervolgens aan het ruimtestation vast te koppelen. Op 21 juli werd het Russische ruimteschip Progress 55P van de Pirs afgestoten om enkele dagen later plaats te maken voor de 56P. Gevuld met afval, overtollige apparatuur enz. dook het op 31 juli de atmosfeer in. Door de wrijvingshitte verbrandde het grotendeels en wat overbleef dook de Stile Oceaan in. Amper was de Cygnus in de ruimte of de twee in Nederland gebouwde grote zonnepanelen ontvouwden zich geheel volgens plan voor het Pagina 5

6 EUROPA'S VIJFDE ATV GELANCEERD De vijfde en laatste Automated Transfer Vehicle, ATV, verliet op 29 juli lanceerbasis Kourou in Frans Gyuana, richting ISS. Voor deze lancering, vlucht VA219, zorgde een Ariane 5 raket in de nachtelijke uren. Na 2 minuten en 24 seconden hadden de twee hulpraketten hun werk gedaan en vielen terug naar de aarde. Negen minuten had de raket nodig om de ATV-5 in een baan om de aarde te brengen op ongeveer 260 kilometer hoogte. Kort daarna ontvouwden zich de vier zonnepanelen die voor de benodigde energie aan boord moest zorgen. Ook de communicatieantenne schoof uit zoals het de bedoeling was. SUCCESVOLLE RUSSISCHE RUIMTEWANDELING Vijf uur en 11 minuten duurde de ruimtewandeling van de Russische kosmonauten Alexander Skvortsov en Oleg Artemyev op maandag 18 augustus. Hun ruimtewandeling, de EVA-39, begon vanuit en eindigde in de Pirs luchtsluis. Amper buiten het ruimtestation begon Artemyev met het uitzetten van een kleine nanosatelliet van Peru. Deze ruim 50 centimeter grote kubus vloog achter het ISS aan op zo'n 420 kilometer hoogte en begon net voor de kust van Chili. De ATV-5 Georges Lemaitre De omloopbaan van de ATV-5 was zodanig dat het langzaam maar zeker steeds dichter bij het ISS kwam. Op 12 augustus was het zover en koppelde het onbemande vrachtschip geheel automatisch aan de Russische module Zvezda. Het is het grootste ruimtevrachtschip van dit type. Bij de lancering woog het maar liefst 20 ton. Het zit boordevol voedsel, brandstof, water, experimenten enz. Begin volgend jaar zal zal het terugkeren in de dampkring en ten gevolge van de wrijvingshitte grotendeels verbranden. Niet verbrande stukken komen in het zuidelijk deel van de Stille Oceaan terecht. De lancering had eigenlijk enkele dagen eerder moeten plaatsvinden maar technische probleempjes noopten tot uitstel. Het ATV-5 ruimtevrachtschip van ESA heeft de naam Georges Lemaitre gekregen, vernoemd naar een Belgische priester en natuurkundige. Hij heeft een belangrijke bijdrage geleverd in de Big Bang theorie. Rechts houdt Oleg Artemyev de Peruaanse kunstmaan vast kort voordat het in de ruimte wordt geduwd De 2,2 kg wegende Chasqui-1 kunstmaan werd gebouwd door de Peruaanse National University of Engineering in samenwerking met de Russische ruimtevaartorganisatie. In februari bracht een Progress ruimtevaartuig het naar het ISS. Het is uitgerust met een compacte zichtbare en infrarood camerasysteem, een radiozender en een standcontrolesysteem. Voor Peru is dit het eerste experiment in de ruimte en dus heel erg belangrijk. Daarna plaatsten de kosmonauten op de Zvezda module het Expose-R experiment. Het bevat een pallet met diverse biologische monsters variërend van plantenzaden tot sporen, schimmels en andere zaden. Dat experiment gaat 18 maanden duren om onderzoekers meer te weten laten komen over het effect erop op lange termijn door ze aan het ruimtemilieu bloot te stellen. Pagina 6

7 Vervolgens brachten ze een klem aan voor het beveiligen van een geautomatiseerd arrayantenne die tijdens een eerdere ruimtewandeling buiten het station was geplaatst. Voorts verzamelden ze monsters van uitlaatmaterialen van raketten op enkele modules. Tot slot verzamelden ze nog platen met daarop materialen die aan de open ruimte waren blootgesteld. Alles verliep zo voorspoedig dat ze ruim een uur eerder met hun opdrachten klaar waren dan gepland. Iedereen was zeer tevreden over hun prestaties. UITSTEL RUIMTEWANDELINGEN NASA heeft laten weten dat de geplande ruimtewandelingen op 21 en 29 augustus niet doorgaan. Als reden werd opgegeven dat enkele batterijen van de Amerikaanse ruimtepakken vervangen moeten worden. Deze worden afgeleverd in de Dragon capsule van SpaceX. Die lancering staat gepland op 12 september. INDIA LANCEERDE FRANSE FOTOSATELLIET Een commerciële fotosatelliet vertrok in de neuskegel van een Indiase raket op maandag 30 juni richting ruimte. In minder dan 18 minuten bereikte deze Franse kunstmaan, de Spot 7, al zijn baan om de aarde. De lancering met deze LSPV viertrapsraket gebeurde vanaf lanceerbasis Satish Dhawan, gelegen aan de oostkust van India. Aan boord van deze ongeveer 780 kilo wegende kunstmaan bevindt zich een camera, die objecten op de grond kan zien ter grootte van een kleine auto oftewel het heeft een resolutie van 1,50 meter. De baanhoogte bedraagt 694 kilometer. Naar verwachting zal de Spot 7 minstens tien jaar in bedrijf blijven. Tegelijk met deze lancering bracht de raket nog vier kleine kunstmaantjes in een baan om de aarde. Deze waren afkomstig van instellingen uit Duitsland, Canada en Singapore. India was zeer trots op deze succesvolle lancering. Het was de 27e keer dat een PSLV (Polar Satellite Launch Vehicle) sinds 1993 van start ging. De laatste 23 verliepen alle succesvol. ULA VERHOOGT PRODUCTIE DELTA 4 RAKETTEN United Launch Alliance (ULA) heeft aangekondigd versneld een aantal extra Delte 4 raketten te bouwen in het geval dat de invoer van Russische raketmotoren worden stopgezet. Het zou anders de Amerikaanse veiligheid in 'gevaar' kunnen brengen door niet over voldoende militaire satellieten te kunnen beschikken. Het Amerikaanse ministerie van defensie koos in de jaren 1990 voor de Atlas 5 en de Delta 4 raketten om zeker er van te zijn dat het militaire satellieten in de ruimte kon brengen. Problemen ontstonden er de laatste tijd omdat de V.S. bepaald hadden in een aantal gevallen geen handel met Rusland meer te bedrijven. De motoren van de Atlas 5 zijn de RD-180 van Russische makelij. De kwestie kwam voor de rechtbank en die stond de aankopen toe. Momenteel zijn er al ruim twintig RD-180 motoren door de Amerikanen gekocht voor de komende tijd. Maar hoe zeker is het allemaal voor de nabije toekomst. Amerika dreigt Rusland met meer en zwaardere sancties. De kans is groot dat de boycot van die motoren alsnog doorgaat en daarom wil ULA zo snel mogelijk meerdere van die krachtige Russische motoren. Spot 7 met Nederlandse zonnepanelen Pagina 7

8 FOTON MET VEEL LEVENDE HAVE GELANCEERD Boven op een Sojoez 2-1a raket bevond zich de Foton M4 capsule toen deze vrijdag 18 juli lanceerbasis Baikonoer onder zich liet. In minder dan 10 minuten had deze drietrapsraket deze capsule al in een baan om de aarde gebracht Gekko's in de ruimtecapsule Tekening Foton M4 Aan boord van deze ongeveer 8000 kg wegende ruimtecapsule bevinden zich 22 experimenten en onderzoeken op het gebied van biologie en materiaalkunde. Ze zijn alle afkomstig van Russische en Duitse wetenschappelijke instellingen. Ze zullen o.a. blootgesteld worden aan de barre omstandigheden in de ruimte. Een gezamenlijk Russisch-Duits experiment zal de groei van halfgeleiderskristallen in microzwaartekracht bestuderen. Wetenschappers hopen daarmee vooruitgang te boeken in betere zonnecellen, lichtgevende diodes, transistors en andere toepassingen in de elektronica-industrie. Het doel is kristallen te produceren met de hoogst mogelijke kwaliteit. Drie types van materialen zullen worden verwarmd in een oven van Russische makelij. Nadat de materialen zijn gesmolten, zal de kristallisatie aanvangen. Gedurende die tijd wordt bestudeerd welke invloed magnetische velden en trillingen op hun groei hebben. Gekko's moeten wetenschappers meer leren over de effecten van microzwaartekracht op hun volwassenheid, hun seksuele gedrag en hun hele ontwikkeling. Videocamera's zullen continu op ze gericht staan. Ook aan boord zijn gedroogde zaden en eieren van zijderupsen. Wat voor invloed heeft de kosmische straling hierop. Die vraag geldt ook voor de aanwezige microben. Doch, enkele uren na de lancering bleek dat het contact met de Foton verloren was. Op 26 juli liet het Russische Roskosmos weten dat het weer hersteld was. In die tussentijd kon de baanverhoging niet doorgaan. Die moest naar 575 km hoogte geschoten worden. De hoogte van toen, 250 km, was te laag. Na ongeveer 60 dagen is de missie voltooid en zal het ruimtevaartuig in stukken breken. Het bolvormige deel keert terug naar de aarde. Een hitteschild zorgt voor bescherming tegen de wrijvingshitte tijdens de terugkeer in de dampkring. Hangende aan een parachute zal het in september in Zuid-Rusland landen. Deze capsule is eenzelfde terugkeercapsule als waarmee Joeri Gagarin, de eerste mens in de ruimte, op aarde terugkeerde. De 16e Fotonmissie is dan beëindigd. Pagina 8

9 NIEUWE RAKETTEN ZIJN NODIG VOOR ESA Twee Europese bedrijven op het gebied van de ruimtevaart zijn van plan samen te werken om de kosten van Ariane 5 lanceringen te drukken, zowel wat commerciële als nietcommerciële satellieten betreft. Het betreft het Duitse bedrijf Airbus Group als de Franse Safran. Ze zijn overeengekomen op basis van Samen gaan ze werken aan een verbeterde Ariane 5 raket en aan de volgende generatie de Ariane 6 raketten. die in de beginjaren 2020 van start moet gaan. De eerste lanceringen van die verbeterde Ariane 5 staan voor 2018 op het programma. vergroten en zoveel mogelijk orders binnen te halen die verloren dreigen te gaan.. Met de komst van de Falcon 9 raket van SpaceX liepen nieuwe lanceeropdrachten met een Ariane 5 raket achteruit. Vooral de Ariane 6 moet die concurrentiepositie verbeteren met het in een geostationaire baan om de aarde brengen van ladingen van zeker 6,5 ton. Lukken de Europese plannen dan zal straks een lancering ongeveer dollar gaan kosten. Altijd nog meer dan de dollar met een Falcon 9. Deze laatste kan hooguit 6,4 ton aan lading in een geostationaire baan brengen. Over het definitieve ontwerp van de Ariane 6 raket zijn de Duitsers en de Fransen het lang nog niet eens. Het grote verschil zit hem in het brandstofverbruik. Eind dit jaar gaan de ministers van de ESA-lidstaten vergaderen over de financiering van deze projecten. We praten hier over 1,2 miljard euro voor de opvolger van de Ariane 5 ECA, de Ariane 5 Midlife Evolution en de 4 miljard euro voor de Ariane 6. Forse bedragen die op tafel zullen moeten komen, wil het lanceerbedrijf Arianespace voor ESA nog een rol op ruimtevaartgebied wat het lanceren betreft, van betekenis kunnen spelen. STOFDEELTJES VAN BUITEN ZONNESTELSEL BEKEKEN Vergelijking Ariane 5 en 6 Eind dit jaar moet die nieuwe samenwerkingsovereenkomst definitief zijn. Europa hoopt met die twee zware lanceerraketten haar zelfstandigheid te Wetenschappers hebben voor het eerst stofdeeltjes onderzocht die vermoedelijk van buiten ons zonnestelsel afkomstig zijn. De analyse van zeven deeltjes toont aan dat er in het stof meer zit dan tot nu toe is aangenomen. Deze stofdeeltjes zijn naar de aarde gebracht in 2006 door het onbemande ruimtevaartuig Stardust en zijn afkomstig van komeet Wild 2. Om het stof op te vangen had de sonde aan de bovenkant een rond rooster ter grootte van een tennisracket. Tientallen wetenschappers en zo'n dertigduizend amateur-wetenschappers stortten zich daarna op die waardevolle korreltjes om die te bestuderen. Na verloop van tijd werd duidelijk dat die stofdeeltjes heel verschillend zijn en sommige zelfs op sneeuwvlokken leken. Pagina 9

10 ESA'S EXPERIMENTELE RUIMTEVLIEGTUIG KLAAR VOOR LANCERING ESA ESA's nieuwe experimentele ruimtevliegtuig IXV (Intermediate experimental Vehicle) is half juni gearriveerd in Nederland. In de periode daarna onderging het vliegtuig de laatste testen voordat het in november naar de ruimte vliegt. Tijdens de reeks testen - die worden uitgevoerd bij ESA's technologisch centrum in Noordwijk - wordt gekeken of de IXV de zware omstandigheden van een lancering aan kan. De eerste testen duurden drie weken en gingen op 11 juli van start. Daarbij werd IXV vastgezet op een 'schudtafel' die de hevige trillingen die bij de lancering ontstaan, nabootste. Nadat de IXV tijdens die eerste testen flink door elkaar was geschud, volgden er nog meer. Drie dagen lang werd het moment waarop het vaartuig zich van de Vega raket afscheidt, nagebootst. Tijdens dat onderdeel van de missie zal een pyrotechnisch apparaat op 320 kilometer hoogte een klemband open laten knallen. Daardoor komen springveren vrij die het IXV wegduwt van de bovenste trap van de raket. De missieleiding wil zeker zijn dat het experimentele vliegtuig de schok van die pyrotechnische knal kan overleven. Daarna volgden testen in de Large European Acoustic Facility (LEAF), een grote akoestische kamer die het oorverdovende geluid van een raketlancering simuleert. Deze testen namen in totaal zes dagen in beslag. De elf daarop volgende dagen werden gebruikt om te controleren of alle boordsystemen nog werkten na die hevige gebeurtenissen. Tijdens zijn vlucht naar de ruimte moet IXV extreme omstandigheden doorstaan. Niet alleen in de ruimte, maar ook die binnen de aardse atmosfeer bij vertrek en terugkeer naar onze planeet. Om er zeker van te zijn dat IXV de vlucht overleeft, moet al zijn technologie uitvoerig worden getest. In de ruimte heerst een vacuüm, maar IXV moet ook de extreme hitte doorstaan waaraan hij tijdens de terugkeer naar de aarde wordt blootgesteld. Tegelijk met de testen in Nederland vinden elders op de wereld andere belangrijke voorbereidingen plaats voor IXV's eerste vlucht. Denk daarbij aan het voorbereiden op de Europese lanceerbasis in het Franse- Guyaanse Kourou, het testen van het grondnetwerk en het in goede banen leiden van de berging van het teruggekeerde toestel. Begin september zal IXV afreizen naar Kourou om daar gereed gemaakt te worden voor zijn lancering. Die vindt plaats in de eerste helft van november. Pagina 10

11 RUSSISCH RUIMTETOERISME OM DE MAAN Twee klanten hebben zich al aangemeld en een aanbetaling gedaan om een ruimtevlucht om de Maan te kunnen beleven. Dat liet Space Adventures, het organiserende bedrijf, half juni weten. Maar voordat het zover is, zal er aan het Russische ruimtevaartuig Sojoez nog heel wat moeten gebeuren. Volgens woordvoerders van Space Adventures, beslist niet. De eerste onbemande testvluchten verwachten zij eind 2017 of in 2018 al te kunnen uitvoeren. De samenwerking met de bouwer Energia verloopt prima. Wie de twee personen zijn die zich al hebben aangemeld, wil Space Adventures niets over kwijt. Wel, dat ze onafhankelijk van elkaar hebben geboekt en beroepsmatig niets met dit project te maken hebben. Een nieuw, erg bijzondere ruimtetoerisme is dus in aantocht. Het is echter alleen voor avonturiers met een vette bankrekening. Maar voor diegenen die over een iets minder gevulde beurs beschikken, komen binnenkort ook weer mogelijkheden voor toeristische tochten naar het ISS. Zeven hebben al zo'n avontuur beleefd. De volgende schijnt de Britse operazanger Sarah Brigjton te zijn. Eind 2015 vertrekt ze voor tien dagen naar het Internationale Ruimtestation. Ongetwijfeld zal ze daar letterlijk een nog hogere toon ten gehore kunnen brengen. De Maan Naar het er nu naar uit ziet, zal zo'n ruimtevlucht om de Maan en weer terug zo'n 125 miljoen euro per persoon gaan kosten. Dat is natuurlijk een schijntje vergeleken met de Apollo-vluchten in de vorige eeuw. De trip zal een week duren en dat betekent dat er voor elke deelnemer veel meer leefruimte nodig is. Een andere wijziging wordt het hitteschild van de Sojoez. Ook dat zal versterkt moeten worden. Na een reis om de Maan zal de snelheid aanmerkelijk hoger zijn dan wanneer het terugkeert in de atmosfeer na vertrek van het ISS. Ook zullen er nieuwe communicatie- en navigatiesystemen noodzakelijk zijn. Russische technici zijn ook hiermee al bezig. Verre toekomstmuziek? De huidige Sojoez, die voor vluchten om de Maan nogal wat wijzigingen vereist Pagina 11

12 WAT GAAT NEW HORIZONS NA DE PASSAGE VAN PLUTO DOEN? Over een klein jaartje (15 juli 2015) is het NASA ruimtevaartuig New Horizons dwergplaneet Pluto gepasseerd. Zover is het nog niet. Het toestel ligt momenteel mooi op koers en alle betrokkenen en belangstellenden hopen dat die passage een grandioos succes gaat worden. Schitterende foto's en een stroom aan gegevens dient het over te seinen, zodat we eindelijk de vroegere planeet veel beter leren kennen. En wie weet welke ontdekkingen er gedaan zullen worden? En dan? Wat gaat er met dit ruimtevaartuig gebeuren? Inmiddels is al wel duidelijk dat het niet afgeschreven zal worden. Zoals het er nu naar uitziet, krijgt het een nieuwe opdracht. De Hubble ruimtetelescoop scant momenteel het gebied voorbij deze dwergplaneet op zoek naar een nieuwe bestemming voor de New Horizons. Aan boord bevindt zich nog voldoende brandstof voor een koerswijziging om naar een ander object te vliegen. Eentje in de Kuipergordel. Pluto maakt daarvan deel uit evenals Eris, Makemake en net als de duizenden andere die om de zon draaien. Maar een interessant hemellichaam in de nabijheid is nog niet gevonden. NASA en de wetenschappers hopen vurig dat de Hubble ruimtetelescoop wel een interessant hemellichaam vindt, die het bestuderen alleszins de moeite waard is. Momenteel scant het een gebied af richting sterrenbeeld Schutter. Een gebied ter grootte van de Volle Maan vanaf de aarde gezien. Het nieuwe doel kan tussen 2016 en 2021 aangedaan worden. Nauwkeuriger denkt men aan de periode tussen 2018 en Op 16 juni werden de instrumenten aan boord van dit NASA-toestel uit hun winterslaap gehaald. De 12 weken die daarop volgden werden ze getest evenals de reservesystemen. Eind deze zomer gaan de instrumenten weer in winterslaap om in december opnieuw in werking gesteld te worden maar nu voor de ontmoeting met Pluto. Op deze tekening is te zien dat New Horizons dwergplaneet Pluto passeert Pagina 12

13 DELTA RAKET LANCEERDE OCO-2 Vanaf lanceerbasis Vandenberg in Californië bracht op 1 juli een Delta 2 raket met succes de OCO-2, Orbiting Carbon Observatory - 2, in een baan om de aarde. Deze satelliet gaat de uitstoot van koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer volgen. NASA wil die uitstoot door fabrieken, auto's en motoren in kaart brengen. Een deel van deze koolstofdioxide wordt door bomen en de oceanen opgenomen. De rest blijft achter in de atmosfeer, waardoor de hitte van de zon wordt vastgehouden in de atmosfeer en de aarde opwarmt, het broeikaseffect. De COC-2 verricht het onderzoek vanuit een polaire baan om de aarde op ongeveer 700 kilometer hoogte. Deze COC-2 kunstmaan is precies dezelfde als de OCO-1, die vijf jaar geleden kort na liftoff mislukte in februari De neuskegel weigerde toen open te gaan van de Orbital Sciences Taurus XL raket. NASA besloot nu een Delta raket in te zetten voor de lancering. Die mislukking van vele honderden miljoenen euro's was een zware, financiële tegenvaller voor de ruimtevaartorganisatie. SXC IN HANDEN V.S. Het Nederlandse ruimtevaartbedrijf SXC (Space Expedition Corporation) dat vanaf volgend jaar commerciele vluchten naar de ruimte wil verzorgen, is overgenomen door de Amerikaanse raketbouwer XCOR Aerospace. Dat bericht werd eind juni bekend gemaakt. SXC houdt zich bezig met de ticketverkoop, marketing en het opzetten van de benodigde trainingen en keuringen voor ruimtereizen voor het grote publiek. Inmiddels zijn al meer dan 250 tickets verkocht voor ruim euro per stuk. XCOR is verantwoordelijk voor het bouwen van het ruimteschip Lynx, waarmee SXC de ruimte in wil gaan. Mogelijk vinden eind dit jaar de eerste testvluchten plaats en de bedoeling is dat eind 2015 de eerste ruimtetoeristen omhoog gaan. SXC had aan de Nederlandse spelers van het voetbalelftal gratis vliegtickets aangeboden als ze wereldkampioen zouden worden. ASTRONAUT HARTSFIELD OVERLEDEN Op 80-jarige leeftijd is de Amerikaanse ruimtevaarder Henry Hartsfield overleden. Hij stierf ten gevolge van complicaties die optraden na zijn rugoperatie. Hartfield werd geselecteerd voor NASA-astronaut in september 1969 en dat was twee maanden nadat de eerste Amerikanen voet op de maan hadden gezet. Toch zou het nog dertien jaar duren alvorens hij zijn eerste ruimtevlucht mocht maken. Dat was aan boord van space shuttle Columbia tijdens de vierde en laatste testvlucht van dat ruimteveer. Henry Hartsfield tijdens een huldiging in 2009 Deze ruimtevlucht kennen we onder de naam STS-4, die op 27 juni 1982 van start ging. Tezamen met Thomas Mattingly beschreven zij 112 omloopbanen om de aarde. Op 30 augustus 1984 vertrok Hartfield aan boord van de Discovery voor een tweede ruimtemissie. Deze vlucht had eigenlijk in juni moeten plaatsvinden, maar vanwege twee grote technische problemen, ving deze dus later aan. Tijdens deze zesdaagse missie verwierven de astronauten de bijnaam Icebusters.. Met een robotarm hadden ze met succes kans gezien ijspegels van de vleugels van de space shuttle af te breken. Zijn derde en laatste ruimtevlucht voerde hij aan boord van de Challenger, missie STS-61A, uit. Dit was de eerste space shuttlevlucht die door een ander land dan de V.S., was gefinancierd. Het was, wat toen heette, een Westduitse aangelegenheid, die de code D-1 missie kreeg. Onder de acht bemanningsleden bevond zich ook de Nederlander Wubbo Ockels. Tijdens deze zevendaagse vlucht Pagina 13

14 beschreef het ruimteveer 112 banen om de aarde. In totaal verbleef Henry Hartfield 20 dagen, 2 uur en 50 minuten in de ruimte. In die tijd omcirkelde hij 321 keer de aarde in drie verschillende space shuttles. De op 21 november 1933 geboren Hartsfield trad in 1955 toe tot de Amerikaanse luchtmacht als testpiloot. Weldra volgde hij de opleiding als instructeur voor het MOL-project, een ietwat geheimzinnig ruimte-spionage project met een Gemini capsule. In 1969 werd dat project geschrapt. Hartsfield stond reserve voor de Apollo 16 en voor de drie Skylabmissies tussen mei 1973 en februari In 1998 verliet hij de NASA maar bleef op de achtergrond betrokken in ruimtevaartactiviteiten waaronder het ISS. Erg bevriend was Henry Hartsfield niet met zijn collega Wubbo Ockels. Hij weigerde met hem in dezelfde cabine te slapen. Wubbo loste dat op door een speciale slaapzak te laten maken en daarin bleek hij heel wat beter in te kunnen slapen. SUCCESVOLLE EERSTE TESTVLUCHT ANGARA RAKET Na een uitstel op woensdag 27 juni vanwege enkele technische problemen aan de Angara raket, stond op 9 juli een tweede poging op het programma. Ditmaal verliep het aftellen van deze nieuwe Russische raket probleemloos. Precies op het geplande tijdstip vertrok de ongeveer 47,5 meter hoge Angara raket van lanceerbasis Plesetsk, 800 kilometer gelegen ten noorden van Moskou. In de neuskegel bevond zich geen kunstmaan, die in een baan om de aarde geschoten moest worden. Het werd een pure testvlucht ter controle van alle systemen van de raket. Ongeveer 5650 kilometer kwam de raket neer op het Kamchatka schiereiland. Daarmee zat de eerste vlucht, die ongeveer 21 minuten had geduurd, en aangeduid als de Angara 1.2PP, er op. De gegevens van het functioneren van de eerste en tweede trap (werkend op kerosine) kunnen nu bestudeerd worden. Erg belangrijk, want de Angara raket wordt Ruslands nieuwe krachtige lanceerraket voor kostbare militaire en commerciële kunstmanen in de nabije toekomst. Het is de bedoeling dat de Angara, de Rockot en de Proton raketten gaat vervangen. Interessant is ook dat de lancering plaatsvond vanaf lanceerplatform 35, die gebouwd is voor de Oekraïense raket Zenit. Dat platform is dus inmiddels omgebouwd. SPITZER TOCH LANGER IN BEDRIJF Eind juli liet NASA weten dat de infrarood ruimtetelescoop Spitzer nog zeker twee jaar langer in bedrijf zal blijven. Hiermee kwam de ruimtevaartorganisatie terug op de eerder genomen beslissing deze ruimtetelescoop niet langer te financieren. In dat geval betekende het einde project. Iedere twee jaar wordt bekeken of er verder met de Spitzer gegaan moet worden. NASA vond financiering niet langer verantwoord, mede ook omdat NASA moet bezuinigen. Die verlenging betekent wel dat het ten koste gaat van het aantal mensen dat aan dat project werkt. Hoe dan ook, er is minder geld beschikbaar en dus vallen er ontslagen. Ondanks dat zijn alle betrokkenen wel blij dat de Spitzer nog een tijdje kan blijven doorwerken. Tot dusver heeft het Spitzerproject, sinds zijn lancering in 2003, al ruim een miljard dollar gekost. ATLAS 5 LANCEERDE GPS- SATELLIET De Angararaket wordt rechtop geplaatst voor lancering Vanaf lanceerbasis Cape Canaveral op Florida bracht op vrijdag 1 augustus een Atlas 5 raket een Global Positioning System satelliet in een baan om de aarde.. Na drie-en-een-half Pagina 14

15 uur had deze kunstmaan zijn definitieve omloopbaan bereikt. Deze ligt op ruim kilometer hoogte en maakt daarbij een hoek met de evenaar van 54 graden.. zes Orbcomm communicatiesatellieten weggeschoten worden in een omloopbaan op ongeveer 640 kilometer hoogte. De lancering had eigenlijk in begin mei moeten plaatsvinden, maar allerlei technische problemen hielden de raket aan de grond. FALCON 9 LANCEERDE ASIASAT 8 Vanaf lanceerplatform 40 op Cape Canaveral vertrok een Falcon 9 raket om de AsiaSat 8 in een geostationaire overgangsbaan om de aarde te brengen. Na ongeveer 32 minuten was dat op dinsdag 5 augustus een feit. Een apogeummotor moest vervolgens deze baan van 184 x kilometer, waarbij het een hoek maakte van 24,3 graden met de evenaar, wijzigen naar een ongeveer kilometer hoogte boven de evenaar. Vanaf 105,5 gr. O.L. kan het televisie-uitzendingen verzorgen voor ontvangers in China, India, Zuidoost-Azie en het Midden-Oosten. De AsiaSat 8 is krachtiger dan zijn voorgangers en de bedoeling is dat het 15 jaar in bedrijf blijft. ATLAS 5 LANCEERDE WORLDVIEW-3 GPS-2F-7 met een helft van de neuskegel Deze GPS-2F-7 maakt onderdeel uit van het Amerikaanse navigatiesysteem dat door iedereen op elke plek op aarde gebruikt kan worden. De lancering van de GPS-2F-8 staat op 29 oktober op het programma. FALCON 9 LANCEERDE 6 KUNSTMANEN Zes Orbcomm satellieten werden op 14 juli in een baan om de aarde geschoten. Dat gebeurde met een Falcon 9 raket van SpaceX vanaf lanceerbasis Cape Canaveral. Twee minuten en 38 seconden na liftoff was de eerste trap uitgerust met negen Merlin 1D motoren, leeggebrand. De tweede trap, met een motor werkend op vloeibare zuurstof en RP-1 kerosine, kon het werk afmaken. Ongeveer tien minuten na de start konden de Een Atlas 5 raket van United Launch Alliance (ULA) bracht op woensdag 13 augustus de meest moderne Amerikaanse fotosatelliet in een baan om de aarde. De lancering geschiedde vanaf lanceerbasis Vandenberg in Californië. Het betrof hier een DigitalGlobe's WorldView-3 satelliet die vanuit een polaire baan op ongeveer 640 kilometer hoogte de gehele aarde fotografeert. De verkregen gegevens worden doorverkocht aan overheidsinstanties, de olie- en gasindustrie, stadsplanners, landbouwinstellingen en diverse andere gebruikers. De gemaakte foto's zijn van een uitstekende kwaliteit. Elke opname bestaat uit een samenstelling van 29 verschillende kleurengolflengtes. Een nieuwe kortegolf sensor 'kijkt' door mist en rook. De twee maanden die hierna volgden zijn nodig voor het testen en ijken van de apparatuur. Dit was de 48e Atlas 5 lancering, waarbij vermeld Pagina 15

16 moet worden dat de eerste trap beschikt over de Russische RD-180 motoren. passeerde. De lancering van Rosetta vond plaats in Voordat het Lutetia in 2010 passeerde, was het in 2008 al planetoïde Steins voorbijgevlogen. Na een reis van tien jaar door de ruimte zal het deze maand komeet 67P/Churymov-Gerasimenko bereiken. Het zal vervolgens o.a. een jaar lang de komeet volgen in zijn baan om de zon. De WorldView-3 nog in de testruimte VAARWEL LUTETIA Een schitterend plaatje van een deel van de grote planetoïde Lutetia, zoals de Europese ruimtesonde Rosetta die zag toen het dat hemellichaam passeerde op weg naar komeet 67P/Churymov-Gerasimenko. In de tweede week van juli (om precies te zijn op 10 juli) was het precies vier jaar geleden toen die passage plaatsvond. Honderden haarscherpe foto's maakten de camera's aan boord in het zichtbare, spectroscopische en het infrarood systeem (OSTRIS). Dat leverde gedetailleerde kaarten op van het oppervlak, gegevens over de temperatuur, de vele kraters en de littekens op het oppervlak. Ook kwamen de wetenschappers meer te weten over zijn massa, dichtheid, volume en de samenstelling. Die verkregen gegevens maakten wel duidelijk dat Lutetia een kleine vier miljard jaar geleden gevormd moet zijn. Bovenstaande opname werd genomen toen Rosetta, Lutetia op minder dan 3170 kilometer VERSTE STERREN VAN MELKWEG ONTDEKT Lutetia Amerikaanse wetenschappers hebben de meest verafgelegen sterren van de Melkweg ontdekt. Het gaat om twee rode reuzensterren die op een afstand van respectievelijk en lichtjaar van de aarde staan. De sterren hebben de namen ULAS J en ULAS J0015+0!. De twee objecten zijn waargenomen op beelden van infraroodtelescopen in de Amerikaanse staat New Mexico en op Hawaï. De rode reuzen bevinden zich in het verre buitengebied van de Melkweg, de zogenoemde halo. Beide sterren zijn vele malen groter dan de zon en zijn aan het einde van hun levensfase gekomen. Waarschijnlijk dateren ze uit de tijd dat de Melkweg werd gevormd en zijn het de felst schijnende sterren uit die tijd. Pagina 16

17 STRUCTUURSTORINGEN IN DE F-RING Een van de meest boeiende ringen van het ringenstelsel om planeet Saturnus is ongetwijfeld de F-ring. Vanaf de aarde niet te zien, maar bleef niet verborgen voor de camera's van de ruimtevaartuigen Pioneer 10, de Voyagers 1 en 2, en al helemaal niet voor Cassini. Op 11 februari 2014 zond deze Amerikaanse ruimtesonde opnames van o.a. de ringen naar de aarde in het normale, zichtbare licht. Op bovenstaande foto is de F-ring, de buitenste ring, haarscherp te zien. Daarin vallen ook de vele afwijkingen, verstoringen meteen op. Wetenschappers geloven dat de manen Prometheus en zijn metgezel Pandora hiervoor verantwoordelijk zijn. Zeker Prometheus met een doorsnede van 86 kilometer moet ontegenzeggelijk een grote rol spelen. Beide maantjes komen namelijk regelmatig door de F-ring en trekken materiaal uit de ring naar zich toe. Zodra ze de ring verlaten, zuigen ze materiaal door hun aantrekkingskracht achter zich aan. Dat veroorzaakt afwijkingen in de ring als een soort vegen, hetgeen goed op deze foto te zien. Het ruimtevaartuig Cassini maakte deze opname op een afstand van 2,1 miljoen kilometer. Het kleinst zichtbare detail (pixel) op deze foto meet altijd nog 13 kilometer. De hoek van de zonovergoten ringen met de zon bedraagt ongeveer 8,6 graden. Pagina 17

18 SUPERZWAAR ZWART GAT SCHIET GAS ZIJN STERRENSTELSEL UIT Roy van der Werf Astronomen hebben een zwart gat ontdekt dat op hoge snelheid moleculair waterstofgas het sterrenstelsel, waarin het zich bevindt, uitschiet. Ze vonden het eerste directe bewijs dat de moleculaire uitstromen worden versneld door jets van elektronen die zich bewegen met bijna de snelheid van het licht. Het team - onder leiding van Cleve Tadhunter (Sheffield University) - met Raffaella Morganti, Tom Oosterloo (ASTRON/Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen en Raymond Oonk (ASTRON/Sterrenwacht Leiden, Universiteit Leiden), heeft hiermee een oud mysterie rond de evolutie van sterrenstelsels opgelost en ons begrip van de toekomst van de Melkweg verdiept. Het resultaat is online gepubliceerd in Nature (6 juli). De superzware zwarte gaten in de kernen van sommige sterrenstelsels veroorzaken een massieve uitstroom van moleculair waterstofgas. Het resultaat hiervan is dat het meeste koude gas uit deze stelsels wordt verdreven, aangezien koud gas nodig is om nieuwe sterren te vormen, heeft dit een directe invloed op de evolutie van sterrenstelsels. De enorme stromen van gas zijn een belangrijk onderdeel in theoretische modellen voor de evolutie van sterrenstelsels, maar het was lang een raadsel hoe deze werden veroorzaakt. De onderzoekers keken met de Very Large Telescope van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili naar het nabij gelegen sterrenstelsel IC5063. Hier ontdekten zij dat het moleculaire waterstofgas zich beweegt met buitengewoon hoge snelheden - tot wel 1 miljoen kilometer per uur - exact op de locaties waar de jets een directe interactie hebben met het koude gas. Zulke jets worden aangedreven door de centrale superzware zwarte gaten in sterrenstelsels. De bevindingen helpen astronomen inzicht te krijgen in het uiteindelijke lot van ons sterrenstelsel, de Melkweg, dat over ongeveer 5 miljard jaar zal botsen met het buursterrenstelsel Andromeda. Door deze botsing zal gas naar het midden van het overblijvende stelsel vallen, maar de jets vanuit het centrale zwarte gat zullen - op een wijze vergelijkbaar met wat nu waargenomen is in IC dit gas uit het systeem blazen. Hierdoor zal worden voorkomen dat er nieuwe sterren worden gevormd die aan de groei van het nieuw gevormde sterrenstelsel zullen bijdragen. Het centrale deel van het sterrenstelsel IC5063, zoals waargenomen met de Hubble Ruimtetelescoop. Het heldere gedeelte in het midden toont het gebied waar de jets, aangedreven door het superzware zwarte gat, het moleculaire gas uit het sterrenstelsel drijven. "Wij hadden het vermoeden dat de moleculen zich zouden kunnen hervormen nadat het gas verstoord werd door interactie met de jets," zegt Raffaella Morganti. "Onze directe waarneming van dit verschijnsel heeft bevestigd dat deze extreme situatie inderdaad kan optreden. Nu moeten we aan de slag met het beschrijven van de exacte fysica van deze interactie." Pagina 18

19 EINDE VENUS-EXPRESS NABIJ Het werk van de Europese ruimtesonde zit er op. Na acht jaar om planeet Venus gedraaid te hebben, zal het de vijandige atmosfeer van deze planeet in duiken en ten gevolge van de wrijvingshitte verbranden. De lancering van dit zeer succesvolle ruimtevaartuig vond op 9 november 2005 plaats en bereikte de planeet op 11 april In een langgerekte baan begon het aan zijn omloopbanen. Boven de Zuidpool bedroeg de hoogte kilometer wat prachtige beelden van deze altijd bewolkte planeet opleverde. De kortste afstand bedroeg ongeveer 250 kilometer en dat punt lag boven de Noordpool niet ver boven de wolkentoppen. Voor een omloopbaan had het 24 aardse uren nodig. Uitgerust met zeven instrumenten verrichtte het toestel waarnemingen en verzamelde het gegevens over de ionosfeer, atmosfeer en het oppervlak van Venus. Het werd duidelijk dat er grote veranderingen hebben plaatsgevonden sinds haar ontstaan, zo'n 4,6 miljard jaar geleden. Er zijn overeenkomsten maar ook grote verschillen te zien tussen Venus en de aarde in hun ontwikkelingen. De temperatuur op het oppervlak bedraagt gemiddeld 450 graden Celsius. De luchtvochtigheid is enorm evenals de luchtdruk. De Venus Express Uit infrarood onderzoek werd duidelijk dat ooit tektonische platen voorkwamen, zoals wij die ook op aarde kennen. Oceanen van water stroomden er heel lang eveneens. Net als bij de aarde verliest ook Venus het bovenste deel van de atmosfeer. Uit metingen van de Venus Express verdwijnen twee maal meer waterstofatomen dan zuurstofatomen. Ook begrijpelijk, want water bestaat uit 2 atomen waterstof en 1 atoom zuurstof. Water wordt dus in de atmosfeer afgebroken. Nu bezit de aarde keer meer water dan Venus, terwijl de beide planeten bijna even groot zijn en gevormd zijn.. In de beginjaren moeten beide evenveel water gehad hebben. Dat is nu op Venus grotendeels verdwenen. De camera's aan boord van de Venus Express hebben duizenden structuren in het wolkendek gevonden. Sommige wel zo'n 70 kilometer boven het oppervlak. Ook ontdekte het een gigantisch grote draaikolk boven de Zuidpool, die op wervelwinden op aarde leken. Ook namen de instrumenten weerlichten waar en constateerden grote wolken zwavelzuur. Venus heeft heel wat van haar geheimen moeten prijsgeven, maar blijft desondanks nog steeds een mysterieuze planeet. Pagina 19

20 Foto van 16 maart 2014, afstand km SCHITTEREND, DIE SUPERMAAN Ook zo genoten van die supergrote maan op 10 augustus? Het verschil was goed te zien. Liefst 14% groter en 30% helderder dan andere volle manen van het jaar. Die vergelijking is op de fotomontage duidelijk te zien. De linkerhelft is de volle maan op 16 maart van dit jaar en de rechterhelft de supermaan op 10 augustus. Het verschil is overduidelijk. Supermanen zijn mogelijk omdat de baan van de maan om de aarde niet cirkelvormig is. Ellipsvormig dus. Op 10 augustus werd de maan vol net voordat het de kortste afstand tot de aarde bereikte. Dat was in dit geval zo'n kilometer dichterbij. Foto van 10 augustus 2014, afstand km GIGANTISCHE STORMEN OP URANUS Wetenschappers hebben met de Keck Observatory in Hawaï reusachtige stormen in de atmosfeer waargenomen. Die ontwikkeling gebeurde zeer snel. Op de linkerfoto zijn nog maar een paar 'kleine vlekjes' te zien. Maar die groeiden vrij snel tot 'grote vlekken', oftewel gigantische stormen op het zuidelijk halfrond. Mogelijk hebben ze te maken met een vortex viel dieper in de atmosfeer. Zulke wervelwinden komen wel vaker voor. Onderstaande opnames zijn gemaakt in het infrarood. Daaruit blijkt dat het 'warmere gebieden' in de atmosfeer zijn. Men heeft nog geen idee hoe ze ontstaan. Pagina 20

21 HEBBEN DRAAIKOLKEN INVLOED OP HET KLIMAAT? Gigantische draaikolken in de oceanen hebben mogelijk een zeer grote invloed op het klimaat in de wereld. Dat hebben onderzoekers van de universiteit van Hawaï ontdekt. De draaikolken hebben een enorme omvang, variërend van 100 kilometer tot 500 kilometer in doorsnede. De onderzoekers waren verrast toen zij ontdekten dat deze oceaanmonsters net zoveel water verplaatsten als de grote oceaanstromingen in de wereld. Deze stromingen bepalen voor een groot deel het klimaat op onze planeet. Welk effect deze draaikolken precies hebben op het klimaat is onduidelijk, maar dat zij een grote invloed hierop hebben is volgens de wetenschappers dus zeer waarschijnlijk. De wetenschappers veronderstellen dat het fenomeen hetzelfde effect kan veroorzaken als tijdens een El Nino, wanneer het water in het oostelijk deel van de oceaan een halve graad warmer is dan normaal en de richting van de passaatwinden verandert. Dit kan leiden tot zware regenval of langdurige droogte. De draaikolken die ze 'de stormen van de oceaan' noemen vervoeren gigantische hoeveelheden water en warmte door de oceanen. Door het draaien van de aarde bewegen de draaikolken zich in westwaartse richting. Wetenschappers dachten altijd dat de warmte in de draaikolk zich naar alle kanten verspreidt als deze zich verplaatst, maar na metingen blijkt dat amper het geval te zijn. Het onderzoeksteam gebruikte tussen 1992 en 2010 beelden van satellieten om draaikolken op te sporen en drijvende sensoren om de omvang en temperatuur van het verschijnsel in kaart te brengen. De draaikolken vormen zich wanneer water tegen obstakels zoals eilanden opbotst. Sommige onderzoekers denken nu dat draaikolken extreem weer bij Japan kunnen verergeren. De warme oceaanstroom Kuroshio die zich bij Japan bevindt zou door draaikolken namelijk nog meer warm water aangevoerd krijgen, waardoor tyfonen zich nog zwaarder kunnen ontwikkelen. De onderzoekers weten nog niet welke invloed de draaikolken in de toekomst op het weer zullen hebben, maar ze denken dat de opwarming van de aarde er voor kan zorgen dat de draaikolken groter worden en vaker voor zullen komen. TOCH GEEN 'BEWOONBARE' EXOPLANEET ONTDEKT Met de regelmaat van de klok worden nieuwe planeten en sterren ontdekt. Eind juni maakten astronomen van de universiteit van New South Wales bekend een planeet gevonden te hebben, Gliese 832c, op slechts 16 lichtjaren van ons vandaan. Volgens die astronomen hadden we hier te maken met een superaarde. En meteen werd er gespeculeerd over mogelijk leven. Intussen is uit nieuw onderzoek gebleken dat we dat zeker mogen vergeten. Die ontdekking zou zijn gedaan aan de hand van golflengteverschuivingen van het licht. De verschuivingen van het licht kunnen worden toegeschreven aan aan magnetische velden op de ster zelf, die een soort zonnevlekken veroorzaken. De planeten waarvan eerder werd aangenomen dat ze de lichteffecten veroorzaakten, bestaan zeer waarschijnlijk geen van allen. ORION BEMANNINGSCAPSULE Op 21 juli 2014 werd het gebouw dat in de tijd van de bemande maanreizen werd gebruikt, officieel omgedoopt in Neil Armstrong Operations and Checkout Building. In 1969 zette de eerste aardbewoner, de Amerikaan Neil Armstrong, toen voet op de Maan. Ter ere van die historische gebeurtenis werd dat gebouw nu officieel naar deze inmiddels overleden astronaut vernoemd. Dat hoge Operations and Checkout gebouw werd in Pagina 21

22 1964 gebouwd. Jaren werd het gebruikt voor het testen en in elkaar zetten van de Apollo modules en landers voor de vluchten naar en van de Maan. Nu staat er de Orion module, waarmee vluchten naar een asteroïde en Mars over enige tijd uitgevoerd kunnen worden. Nadat het gebouw de nieuwe naam had gekregen, volgde er een rondleiding voor de genodigden. Voor de pers was natuurlijk heel belangrijk een foto bij de Orion capsule en de service module met enkele zeer belangrijke personen bij de opvolgers van de onderdelen uit het Apollo programma. Na dat geweldige maanproject moet het Orion project ook nu meer dan normale aandacht trekken. Op de foto zien we van links naar rechts: Bob Cabana (directeur van Kennedy Space Center), Michel Collins (astronaut Apollo 11), Jim Lovell (eveneens een astronaut die op de maan heeft gelopen), Buzz Aldrin (de tweede man die voet op de maan zette), en Charlie Bolden (directeur NASA). EUROPESE GALILEO- SATELLIETEN BELANDEN NIET IN JUISTE BAAN De twee satellieten die vrijdag door Europa zijn gelanceerd, zijn niet in de juiste baan om de aarde terechtgekomen. Dat maakte lanceerbedrijf Arianespace zaterdagochtend bekend. Het is niet zeker of de satellieten genoeg brandstof hebben om op eigen kracht de juiste baan te bereiken. Volgens het Russische persbureau Itar-Tass erkent het Russische ruimtevaartbedrijf Lavotsjkin dat het mis ging bij het in de baan brengen van de Galileo-satellieten. ''Toen de satellieten in een baan om de aarde moesten worden gebracht, waren er problemen.'' Wat voor gevolgen de fouten precies hebben voor het Galileo-project is nog niet duidelijk. De twee satellieten werden vrijdag succesvol gelanceerd vanuit Frans-Guyana. De sondes worden gebruikt voor het Europese navigatienetwerk Galileo, dat een alternatief moet zijn voor het gps-netwerk van het Amerikaanse leger. De komende jaren brengt Europa in totaal dertig satellieten in een baan rond de aarde. Pagina 22