Samenvatting ANW Hoofdstuk 6

Transcriptie

1 Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november ,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een jaar In de winter staat de zon s middags lager dan in de zomer, het is dan ook koud en minder lang licht. Zonnewijzers Wanneer de zon langs de hemel beweegt verandert de plaats en lengte van de schaduw van een stok op de grond (= zonnewijzer). Als de zon opkomt is de schaduw het langst en midden op de dag het kortst. Het ritme van de maan Er zijn 2 manieren om een kalender te maken, met behulp van de maan en met behulp van de zon. De oudste kalenders waren gebaseerd op de bewegingen van de maan. In de tijd dat de maan om de aarde draait heeft hij verschillende fasen. De maan draait in 291½ dag om de aarde, dus blijven er na 12 omlopen nog een aantal dagen over. Het ritme van de zon In 365,25 dagen beweegt de aarde een keer om de zon (= een jaar). In een zonnejaar zit dus niet een geheel aantal dagen. Een kalender ontwikkelen die gelijk liep met een zonnejaar was dus niet gemakkelijk te ontwikkelen. In ons kalenderjaar zitten 12 maanden met elk 30 of 31 dagen, alleen de maand februari telt 28 dagen. Een jaar telt dus 365 dagen. Om te zorgen dat de kalender gelijk loopt met het zonnejaar, word er om de 4 jaar een dag bij februari opgeteld (= een schrikkeljaar). Ieder dorp zijn eigen tijd Pagina 1 van 6

2 De aarde draait in oostelijke richting om haar as. In het oosten komt de zon dus eerder op als in het zuiden. Vroeger had iedere plaats zijn eigen tijd, toen maakte dat niet uit, omdat de mensen niet vaak lange reizen maakten. Toen het spoorwegennetwerk werd uitgebreid kon men snel van de ene plaats naar de andere reizen. Omdat alle plaatselijke tijden niet praktisch waren voor de dienstregeling, was men voor standaardsering van de tijd. De biologische klok Je lichaam heeft een natuurlijk dagen nachtritme van +/- 24uur. Dat ritme heet het bioritme. Deze klok zit in het voorste deel van de hypothalamus, dat via een zenuw met je oog is verbonden. Door afwisseling van licht en donker wordt je biologische klok weer gelijk gezet met het ritme van de zon. Door bijv. het reizen door verschillende tijdzones raakt je biologische klok in de war (= jetlag) dit zorgt voor lichamelijke klachten. Moderne tijdrekening De wereld is onderverdeeld in 24 tijdzones van elk 1 uur (= internationale tijdzone-systeem). De nullijn loopt bij Greenwich, oostelijk van Greenwich is het later op de dag en westelijk vroeger. Er bestaat ook een datumgrens, als je over deze grens reist veranderd niet alleen het tijdstip maar ook de datum. H6.2 Aarde, zon en maan Warme zomer, koude winters In de zomer staat de zon hoger dan in de winter, ook de plaats waar hij opkomt en ondergaat veranderd in de loop van het jaar. In de zomer is het warmer dan in de winter, maar niet alleen omdat het in de zomer langer licht is. Wanneer de zon lager aan de hemel staat valt het zonlicht onder een kleine hoek in en verwarmt daarom het aardoppervlak minder sterk. Vier seizoenen We kennen vier seizoenen: Lente, zomer, herfst en winter. In elk seizoen is het weer anders. Niet overal op aarde zijn de verschillen tussen seizoenen zo groot als bij ons, hoe dichter je bij de evenaar komt, hoe minder verschil. De aarde leunt achterover De denkbeeldige aardas van de aarde staat niet loodrecht op de baan van de aarde, maar in een hoek van 23,5, daardoor lijkt het net alsof de aarde een beetje achterover leunt. Wanneer de aarde om de zon draait blijft de aardas altijd naar de poolster wijzen. Door deze scheve stand van de aarde zijn bepaalde plekken afwisselend meer en minder naar de zon gericht. Wanneer het hier zomer is staat de noordpool Pagina 2 van 6

3 naar de zon gericht. Aan de andere kant van de aarde is de zuidpool van de zon afgekeerd, dit zorgt voor een donkere periode op het zuidelijk halfrond (= poolnacht). En half jaar later is de situatie omgekeerd, het is winter in Nederland. Hoog en laag water Wanneer het water niet meer stijgt en ook niet aan het dalen is keert het getij. Daarna wordt het eb en stroomt het water van de kust af. Deze ebstroming heeft een snelheid van 1 à 2km per uur, en kan gevaarlijk zijn omdat het moeilijk is tegen deze stroming in te zwemmen. Het getij heeft een periode van 12u en 25 minuten. Aantrekkingskracht van de maan Het getij word veroorzaakt door de maan. De beweging van de maan maakt het berekenen van de waterstanden mogelijk. De maan en de aarde worden tot elkaar aangetrokken door de zwaartekracht. De zwaartekracht word kleiner als de afstand groter wordt. De getijkrachten proberen de aarde tot een eivorm uit te rekken. Dit lukt natuurlijk niet met de aarde zelf, maar wel met het zeewater. Omdat de aarde ronddraait verschuift de plaats waar het hoogwater is voortdurend en wordt het overal 2 keer per dag eb en vloed. Een hap uit de zon Bij een zonsverduistering word de dag plotseling nacht. Je ziet sterren aan de hemel staan. De om de aarde draaiende maan schuift som voor de zon, waardoor het zonlicht tegengehouden word (= zonsverduistering). Een zonsverduistering duur max. 7 minuten. De maan wordt verduisterd Bij volle maan staan zon, aarde en maan op een lijn. De aarde staat dan tussen de zon en de maan in. Als de volle maan in de schaduw van de aarde terecht komt kan het zonlicht de aarde niet meer bereiken (= maansverduistering). Een maansverduistering kan wel 3 kwartier duren. Gedeeltelijke verduisteringen Niet elke maand is er een zons- of maansverduistering te zien en soms zijn er slechts gedeeltelijke verduisteringen. De baan van de maan staat schuin op het vlak waarin de aarde om de zon draait deze banen maken een hoek van 5. H6.3 Het zonnestelsel Negen planeten Pagina 3 van 6

4 Maak Van Acht Meter Japanse Stof Uw Nieuwe Pyjama. Mercurius, Venus, Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus, Neptunus, Pluto. Planeten vanaf de aarde tot de zon zijn de binnenplaneten, alles buiten de aarde de buitenplaneten. Tussen Mars en Jupiter bevind zich een soort gordel van duizenden kleine tot grote rotsblokken (= planetoïden). 1 AE = Astronomische eenheid = 149,6 miljoen km. Kometen Gemiddeld eens in de 10 jaar kun je met het blote oog een komeet aan de hemel zien staan. Een klein vaag licht vlekje in de lucht met een soort staart eraan. Kometen bestaan uit stof en ijs. Komenten bewegen in zeer langgerekte banen om de zon. Als ze in de buurt van de zon komen verdamt er ijs waardoor er een staart van ijl gas ontstaat die miljoenen kilometers lang kan worden. Meteoren en meteorieten Vaker dan kometen kun je meteoren zien. Dit zijn stofjes of steenjes die met zo n grote snelheid tegen de aarde botsen dat de luchtwrijving in de atmosfeer zo groot is dat je een lichtflits ziet. Grote stenen komen meestal heel door de dampkring en slaan in op aarde. De overgebleven brokstukken van een meteoor worden meteorieten genoemd. Oerwolk Het zonnestelsel was 5 miljard jaar geleden een enorme wolk van gas en stof. Deze wolk werd door de zwaartekracht samen getrokken waardoor een soort afgeplatte schijf ontstond. Het meeste materiaal kwam in het midden terecht, hieruit ontstond de zon. Verder naar buiten bleef ook materiaal hangen, wat samen klonterde. Hieruit ontstonden planeten. Dezelfde bouwstenen De aarde en de rest van het zonnestelsel bestaan uit dezelfde atoomsoorten, omdat ze uit dezelfde wolk zijn ontstaan. De stoffen waaruit mensen, dieren en planeten bestaan komen dus uit dezelfde stoffen als waaruit bijv. de zon is opgebouwd. Het hele heelal is opgebouwd uit dezelfde stof, en dus maakt alles en iedereen deel uit van het universum. De sterrenhemel Buiten ons zonnestelsel bevinden zich de sterren. Als je s nachts naar de lucht kijkt lijken de sterren een soort lichtpuntjes op een soort hemelbol. Door denkbeeldige lijnen te trekken tussen de sterren ontstonden Pagina 4 van 6

5 figuren (= sterrenbeelden). Er is weinig over sterren bekend, omdat ze zo ver weg staan. Een ster De zon is met een diameter van +/- een miljoen km het grootste hemellichaam in ons zonnestelsel. De zon is een ster. De zon is een hele normale ster van gemiddelde grootte. Sommige sterren zijn veel kleiner en anderen veel groter dan de zon. Hete gasbollen Het belangrijkste kenmerk van sterren is dat ze licht geven. Omdat ze licht geven moeten ze wel erg heet zijn, enkele duizenden graden aan het oppervlak. Sterren kunnen zo heet worden doordat ze heel groot zijn, hierdoor is de zwaartekracht ook heel groot. Het gevolg hiervan is dat de druk en temperatuur in het binnenste van een ster extreem hoog zijn. Sterren bestaat uit gloeiend hete gassen. Afstanden in het heelal De afstand tussen de zon en aarde is 150 miljoen km. De lichtsnelheid is km per seconde. Zonlicht heeft 500 seconden nodig om de aarde te bereiken, ruim 8 minuten. De afstand die licht in een jaar aflegt word een lichtjaar genoemd. H6.4 Beter waarnemen Beperkingen van het oog Je ogen worden minder gevoelig als er lange tijd veel licht op valt. Je pupillen worden in een lichte ruimte kleiner zodat er minder licht in je ogen valt. Ga je van een lichte naar en donkere kamer dan verwijden je pupillen zich. Hierdoor valt er meer licht in je ogen, en kun je zwak verlichte voorwerpen beter zien. Sommige sterren kun je met het blote oog niet zien, en valt te weinig licht op je netvlies. Met een telescoop vang je meer licht op en kun je de sterren wel zien. Telescopen En telescoop werkt hetzelfde als een vergrootglas. Bij een telescoop word al het invallende licht gebundeld, omdat de doorsnede van een telescoop groter is dan bij een vergrootglas word er meer licht opgevangen, hierdoor kun je dingen die met het blote oog niet te zien zijn bekijken. Een telescoop vergroot het beeld. Tegenwoordig worden telescopen anders gemaakt. Het licht word niet gebundeld door een lens, maar door een holle spiegel. Het voordeel hiervan is dat je de spiegel niet persé hoeft vast te maken aan de randen. Er kunnen veel grote telescopen met spiegels worden gemaakt dan met lenzen. Beter vergelijken Pagina 5 van 6

6 Door een fotocamera aan een telescoop te bevestigen kun je de beelden bewaren, hierdoor kan men nauwkeuriger vergelijken. Langer belichten Hoe langer de belichtingstijd, hoe meer details er op een foto te zien zijn. Zo krijg je niet alleen sterren te zien die normaal onzichtbaar zijn, maar ook grote gas- en stofwolken die zich tussen sterren bevinden. Informatie uit licht Licht is een golf waarbij de lengte van de golf de kleur bepaalt. Zichtbaar licht heeft golflengten van 400 nanometer (blauw) tot 700 nanometer (rood). Licht met golflengten daarbuiten is met het oog niet zichtbaar. Hoe korter de golflengte, hoe hoger de temperatuur. Pagina 6 van 6