Oedeemtherapie bij ouderen. Prof. Nele Devoogdt, Msc. Vickie Van Besien, Msc. Roxane Van Hemelrijck

Transcriptie

1 Oedeemtherapie bij ouderen Prof. Nele Devoogdt, Msc. Vickie Van Besien, Msc. Roxane Van Hemelrijck

2 THEORIE

3 Overzicht Inleiding Differentiaal diagnose Evaluatie Behandeling

4 Stel Patiënt in rusthuis/ verzorgingstehuis Wat doen?

5 Inleiding

6 Bloedvaten- en lymfestelsel Gesloten open Aanvoer: veneus stelsel Afvoer: lymfestelsel

7 Anatomie bloedvatenstelsel

8 Anatomie veneus stelsel Onderste lidmaat: - Diepe venen: vena femoralis, vena poplitea, diepe kuitvenen - Oppervlakkige venen: VSM en VSP - Perforanten

9

10 Anatomie veneus stelsel

11 Uitstroom van veneus bloed uit armen Uitstroom van veneus bloed uit benen

12 Even nadenken Welke 3 systemen zorgen voor de veneuze return zorgen?

13 Functie veneus stelsel

14 Lymfestelsel Lymfecapillairen en lymfeprecollectoren Lymfehaarvaten Lymfecollectoren Lymfevaten Lymfeklieren

15 Lymfeklieren Lymfeknopen Hals LK Oksel LK Lymfevaten Elleboog LK Bekken LK Thymus Mediastinale LK Diafragma Milt Lies LK Knie LK

16 LYMFOEDEEM High output - vs low output failure Lymfoedeem wordt veroorzaakt door falen van lymfatisch systeem ophoping van interstitieel vocht en zwelling (Földi 2012, Levick 2010) High output failure = Dynamische insufficiëntie = Normaal afvloedsysteem, te groot lymfeaanbod. Low output failure = Mechanische insufficiëntie = Lymfevatobstructie of functionele dysfunctie Vaak combinatie (Földi 2012)

17

18 Differentiaal diagnose

19 Veneus oedeem Lymfoedeem Lipoedeem Kleur Blauw bij staan Bleek bij staan Bleek bij staan Consistentie Week tot hard Week tot hard Week Pitting oedeem/ non-pitting oedeem Pitting oedeem Variabel tussen pitting en non-pitting oedeem Non-pitting oedeem Drukpijn Plaatselijk licht drukpijnlijk Niet drukpijnlijk Drukpijnlijk Verdeling oedeem Tenen blijven oedeemvrij Overal Tenen en voetrug oedeemvrij Trofische stoornissen Induratie, hyper- pigmentatie, ulcera Hyperkeratose en papillomatosis Geen Verbetering door hoog leggen Ja Variabel Nee

20 Veneus oedeem Lymfoedeem Lipoedeem Kleur Blauw bij staan Bleek bij staan Bleek bij staan Consistentie Week tot hard Week tot hard Week Pitting oedeem/ non-pitting oedeem Pitting oedeem Variabel tussen pitting en non-pitting oedeem Non-pitting oedeem Drukpijn Plaatselijk licht drukpijnlijk Niet drukpijnlijk Drukpijnlijk Verdeling oedeem Tenen blijven oedeemvrij Overal Tenen en voetrug oedeemvrij Trofische stoornissen Induratie, hyper- pigmentatie, ulcera Hyperkeratose en papillomatosis Geen Verbetering door hoog leggen Ja Variabel Nee

21 Veneus oedeem Lymfoedeem Lipoedeem Kleur Blauw bij staan Bleek bij staan Bleek bij staan Consistentie Week tot hard Week tot hard Week Pitting oedeem/ non-pitting oedeem Pitting oedeem Variabel tussen pitting en non-pitting oedeem Non-pitting oedeem Drukpijn Plaatselijk licht drukpijnlijk Niet drukpijnlijk Drukpijnlijk Verdeling oedeem Tenen blijven oedeemvrij Overal Tenen en voetrug oedeemvrij Trofische stoornissen Induratie, hyper- pigmentatie, ulcera Hyperkeratose en papillomatosis Geen Verbetering door hoog leggen Ja Variabel Nee

22 Veneus oedeem Lymfoedeem Lipoedeem Kleur Blauw bij staan Bleek bij staan Bleek bij staan Consistentie Week tot hard Week tot hard Week Pitting oedeem/ non-pitting oedeem Pitting oedeem Variabel tussen pitting en non-pitting oedeem Non-pitting oedeem Drukpijn Plaatselijk licht drukpijnlijk Niet drukpijnlijk Drukpijnlijk Verdeling oedeem Tenen blijven oedeemvrij Overal Tenen en voetrug oedeemvrij Trofische stoornissen Induratie, hyper- pigmentatie, ulcera Hyperkeratose en papillomatosis Geen Verbetering door hoog leggen Ja Variabel Nee

23 Oefening Veneus oedeem, lymfoedeem of lipoedeem? A B C D E

24 Evaluatie

25 Evaluatie Anamnese Inspectie Palpatie Perimetrie / Volumetrie

26 Evaluatie Anamnese Inspectie Palpatie Perimetrie Comorbiditeit: hartproblemen, nierproblemen Voorgeschiedenis kanker: klieruitruiming radiotherapie: secundair lymfoedeem Oedeem in familie: primair lymfoedeem Welke klachten buiten zwelling: pijnlijke benen, zware benen: lipoedeem

27 Evaluatie Anamnese Inspectie Palpatie Perimetrie Kleur huid: Hyperpigmentatie (bruin): veneus oedeem Blauw paars: veneus oedeem Spataders: Veneus oedeem Geen oedeem van voeten Lipoedeem Oedeem bovenbenen Lymfoedeem - lipoedeem Huidhygiëne? Huidplooien?

28 Evaluatie Anamnese Inspectie Palpatie Perimetrie Pitting Veneus oedeem Bij recent lymfoedeem Zacht vs hard oedeem Zacht: lipoedeem Hard: gevorderd stadium lymfoedeem Positieve Stemmer toename huidplooi Lymfoedeem

29 Evaluatie Anamnese Inspectie Palpatie Perimetrie / Volumetrie

30 Bevindingen rapporteren aan arts Voorschrift vragen voor behandeling

31 CAVE arteriële insufficiëntie Capillaire refill Palpatie pulsatie a tib post

32 Behandeling

33 Behandeling in theorie Veneus oedeem Lymfoedeem Lipoedeem Huidverzorging Compressietherapie - Windeling - Kousen - Pressotherapie Huidverzorging Compressietherapie - Windeling - Kousen - Pressotherapie Compressietherapie - Kousen - Pressotherapie Bewegen Bewegen Bewegen Manuele lymfedrainage Lymfetaping

34

35 Behandeling in praktijk Samenwerking tussen verpleegkundige en kinesitherapeut (afspraken maken) Huidverzorging Windelen Stimuleren te bewegen Pressotherapie Advies geven: kousen

36 Huidverzorging Hydrateren Wondzorg

37 Windelen: Doel Koker maken rond lidmaat Verplaatsen vloeistof naar regio zonder compressie Verhogen totale weefseldruk Vermindert filtratie Verhoogt resorptie Spiercontracties tegen bandage geeft fluctuaties in totale weefseldruk stimulatie lymfetransport Hoe rigider (korte rek vs lange rek) de windeling, hoe groter de fluctuaties Mits gebruik padding, fibrose losmaken (EWMA 2005)

38 Windelen op maat! Aangepast aan lidmaat met lymfoedeem Wijzigt tijdens verloop van windelperiode Obv feed-back patiënt Obv omtreksmetingen

39 Indicaties contra-indicaties windelen Indicaties Oedeem van lymfatische oorsprong Contra-indicaties Ernstige arteriële insufficiëntie Acute ontsteking Acute trombose Overgevoeligheid of allergie aan voorgestelde producten of verbandmiddelen

40 Bewegen Advies geven om gewindeld lidmaat te bewegen

41 Pneumatische compressietherapie = pressotherapie Doel: Water verplaatsen Enkel wanneer er geen obstructie is bovenaan Methode: Combinatie met lymfedrainage, windelen, kous mmhg

42

43 Therapeutische kous Eens optimale oedeemreductie Eens wonde genezen Therapeutische kous laten opmeten door ervaren bandagist

44 Therapeutische kous - vereisten Op maat gemaakt Arm: CCL 2/ been: CCL 3 Stijfheid is belangrijk Overdag

45 Therapeutische kous - terugbetaling Lymfoedeem Armkous: na totale of gedeeltelijke wegname van borst Beenkous: uni- of bilateraal lymfoedeem na lies- of bekkenklieruitruiming lymfoedeem na bestraling van de liesstreek of bekkenstreek primair lymfoedeem aangeboren vasculaire malformatie Chronische veneuze insufficiëntie teruggekeerde beenwonde diep veneuze trombose post-trombotisch syndroom

46 Kinesitherapie lymfoedeem Eénzijdig <5% verschil tussen beide armen Courante pathologie 18 sessies van 30 minuten 5-10% verschil tussen beide armen Fb-pathologie 60 sessies van minuten (M24, M36) >10% verschil tussen beide armen E-pathologie 120 sessies van minuten (M24, M48, M96) Bilateraal oedeem of midline oedeem 2 minder belangrijke criteria scintigrafie Fb-pathologie 60 sessies van minuten Belangrijk criterium scintigrafie E-pathologie 120 sessies van minuten Vrijstelling scintigrafie: Jonger dan 14 jaar Fysieke onmogelijkheid/ondraaglijkheid mits verslag behandelend arts

47 Praktisch: Info over behandeling oedeem Interuniversitaire opleiding oedeemtherapie Start September 2016 Inschrijving nu Zoek therapeut in je buurt Regelmatig updates via en

48 PRAKTIJK

49 Materiaal windelen Buisverband: Tg, tricodur, tensofast Tricodur enkel gebruiken indien juiste maat ter beschikking! Watten: Cellona Om huid te beschermen Om huidplooien op te vullen Om druk te verlagen

50 Materiaal windelen Niet-elastische (korte rek) windels: Durelast, Rosidal K Geen elastische (lange rek) windels Dauerbinde, enkel gebruiken bij inactieve patiënt (coma of verlamming) Hoge werkdruk lage rustdruk Teenwindel of vingerwindel: enkel voor lymfoedeem en indien nodig Tape: Geen haakjes omwile van risico op wondjes

51 Windelen Laagste druk Voorwaarde correcte windeling: Afname druk van distaal naar proximaal Door toename omtrek lidmaat, door afname aantal lagen Indien distaal stuwing: hier te weinig druk in vergelijking met proximaal Hoogste druk Gelijkmatige spanning van windel rond lidmaat Functioneel windelen in functie van bewegen Windel volgt het lidmaat

52 Windelen Kan circulair gewindeld worden Kan niet circulair gewindeld worden

53

54 Aan de slag: zwachtelen onderbeen

55 Buisverband Breng het buisverband aan over de voet, het onderbeen en bovenbeen Strijk het verband goed glad zodat er zo weinig mogelijk plooien in zijn voor u de windels aanlegt Kies de juiste maat: Zodat geen insnoering Optimale omsluiting lidmaat Voorzie overschot, zodat deze omgeplooid kan worden over de windel

56 Polstering Om de huid te beschermen kunnen watten worden aangebracht ter hoogte van de enkel, knieholte en in diepe plooien van het been Verder: Druk wijzigen Lidmaat normale vorm geven ( shaping ) Zacht maken fibrose Afvoer lymfevocht ( channeling )

57 Tenen windelen Enkel wanneer: Preventie oedeemvorming thv tenen (indien stuwing vanuit voet) Behandeling oedeem thv tenen Nodig: teenwindel 2 cm breedte (toeband) Methode: Plak het begin van de windel vast net achter de tenenrij Windel tweemaal rond de voorvoet Ga via de voetrug naar het uiteinde van de grote teen. Laat het nagelbed vrij. Rol de windel circulair af rond de teen tot aan de basis van de teen (meestal slechts tweemaal). Ga opnieuw via de voetrug naar de voorvoet.

58 Tenen windelen Ga onder de voet door en ga via de voetrug naar het uiteinde van de vierde teen. De windel maakt een kruis ter hoogte van de voetrug. Rol de windel circulair af rond de teen tot aan de basis van de teen. Ga opnieuw via de voetrug naar de voorvoet, onder de voet door en via de voetrug naar de derde teen. Als laatste windelt u de tweede teen. De kleine teen wordt niet gewindeld. Fixeer het uiteinde van de windel met tape.

59 Tenen windelen Wat bij: Lymforrhea thv tenen Hamertenen Misvormde tenen

60 Windelen voet - onderbeen Nodig: windel 6cm 8cm Procedure: Strijk het buisverband goed glad. Plak indien nodig het begin van de windel vast op het buisverband ter hoogte van de voetrug net boven de tenen. Windel enkele malen rond de voet zodat deze volledig bedekt is. Houd de voet in een rechte hoek met het onderbeen. Rol de windel af naar de enkel, ga achter de enkel door en keer terug naar de voet. Breng de windel circulair rond de voet. Rol de windel opnieuw af naar de enkel, maar nu dichter bij de voetzool, ga achter de enkel door en keer terug naar de voet. Breng deze opnieuw circulair rond de voet.

61 Windelen voet - onderbeen Rol de windel naar de enkel en windel daarna naar de knie toe. Fixeer het uiteinde van de windel met tape.

62 Windelen voet - onderbeen Wat bij: Puffy voetrug? Oedeem rond malleoli? Fibrose thv enkel/ onderbeen?

63 Windelen onderbeen Nodig: windel 10cm Procedure: Strijk het buisverband goed glad. Deze windel rolt u in de tegenovergestelde richting af dan de vorige. Plak het eerste stuk van de windel vast met tape ter hoogte van de enkel. Windel naar de knie toe, maar blijf onder de knieholte. Fixeer het uiteinde met tape.

64 VOOR

65 Tijdens

66 Na 5 dagen:

67 TAPING: Evidentie kinesiotape bij oedeem Op heden nog weinig onderzoek verricht Veel studies die tape vergelijken met bandage Bandage is altijd eerste keuze: meer oedeemvermindering tov tape: (Smykla, et al., 2013) (Taradaj, et al., 2015) Moeilijk om echte wetenschappelijke studies op te starten Weinig wetenschappelijke evidentie omtrent effect van kinesiotape

68 Onderzoek tot op heden: Oedeem na kaakchirugie: Ristow et al (2013 en 2014): verbetering mondopening, minder zwelling, aangenaam gevoel voor patient. Geen sign verbetering pijn Oedeem BL: verbetering subjectief gevoel oedeem (fullness, thightness, discomfort) (Bell & Muller, 2013); (Pekyavas, et al., 2014); (Tsai, et al., 2009), (Bell, et al 2013)Geen enkele studie kan vermindering van oedeemvolume aantonen. Oedeem borst:???

69 Onderzoek tot op heden: Veneus Oedeem OL: Aguilar-Ferrandiz, et al., (2013, 2014) verschillende resultaten: verbetering van oedeem, verbetering subjectief gevoel van oedeem, Oedeem na acute enkeldistorsie:(nunes, et al., 2015): geen vermindering van oedeem Oedeem na TKP: Donec V et al (2014): minder oedeem en sneller vermindering oedeem, minder pijn, snel herstel knie-extentie. Geen invloed op herstel knie flexie,

70 Indicaties Oedeem proximaal van de zwachtel (oksel, schouder, hals, borst, buik en lies) Hard oedeem Na zwachtelen soms restoedeem: (vingers, handrug, tenen) Onder de steunkous of bandage Bij gesloten littekens en fibrose. Vooral bij recent gesloten littekens Bij dikke voeten, verstuikte enkels, TKP, trauma, Bij midline oedeem = oedeem niet aan de extremiteiten, wel genitaal, gelaat,

71 Contra-indicaties Lymfetapen is een jonge therapievorm, nog steeds in ontwikkeling Nog niet heel veel gekend over contra-indicaties contra-indicaties voor manuele lymfedrainage Relatieve contra-indicaties: Huiddeffecten: niet tapen over een open wonde. Wel om de wonde heen Irritaties of afweer: Erg dunne huid: opletten bij verwijderen tape

72 Oedeemtape knie

73 Tape bij TKP

74

75