Preventie en behandeling van lymfoedeem na kanker behandeling

Transcriptie

1 Preventie en behandeling van lymfoedeem na kanker behandeling Prof. dr. Nele Devoogdt Kinesitherapeut en coördinator Lymfoveneus Centrum UZ Leuven, België Dpt Revalidatiewetenschappen KU Leuven, Belgium Pentalfa Januari 2018 Wat is lymfoedeem? Oedeem veroorzaakt door gedaalde transportcapaciteit lymfestelsel 1

2 Wat is lymfoedeem? Al dan niet in combinatie met toename belasting op lymfestelsel Behandeling lymfoedeem - oncologiedagen 2013 Impact van lymfoedeem Belangrijke fysieke en psychosociale morbiditeit Komt vaak voor: Eens lymfoedeem, altijd lymfoedeem In België, elke jaar ±2000 nieuwe patiënten met lymfoedeem na kanker Incidentie lymfoedeem (Cormier et al 2010) 10% na genito-urinaire kanker 10% na hoofd-/ halskanker 16% na huidkanker 20% na gynaecologische kanker 20% na borstkanker 30% na sarcoom! Behandeling lymfoedeem - oncologiedagen 2013 ADEQUATE PREVENTIE & BEHANDELING NOODZAKELIJK 2

3 HOE LYMFOEDEEM VOORKOMEN? Preventieve maatregelen HUIDZORG: Huid hydrateren Wonden vermijden en verzorgen (National Lymphedema Network 2005) 3

4 ACTIVITEITEN EN LEVENSSTIJL Beweeg en gebruik lidmaat Lichaamsgewicht behouden Lidmaat regelmatig evalueren Afspraak arts bij lymfoedeem klachten (National Lymphedema Network 2005) Preventieve maatregelen? Armkous dragen tijdens vliegtuigvlucht Armkous tijdens vliegtuigvlucht geen invloed op lymfoedeem volume (Kilbreath 2010, Ferguson 2016) Zware, repetitieve activiteiten vermijden Literatuurstudie (Cheema et al 2008): GEEN ENKELE PATIËNT Ontwikkelde arm lymfoedeem of had toename arm lymfoedeem na periode van weerstands-training Geen bloedafname Geen bloeddrukmetingen aan aangedane arm Bloedafname, injecties en bloeddrukmetingen in de aangedane arm geven geen toename van risico op lymfoedeem (Ferguson 2016) 4

5 Oefeningen Mobiliserende oefeningen in combinatie met ademhalingsoefeningen Doel: Lymfetransport stimuleren Door spierpomp Door middenrif Nieuwe lymfevaten aanmaken Manuele lymfedrainage Niet effectief ter preventie van arm lymfoedeem 160 borstkanker patiënten gedurende 6 maanden behandeld Alle patiënten: informatie over lymfoedeem en preventie + oefeningen Interventiegroep: manuele lymfedrainage Controlegroep: geen lymfedrainage 5

6 Incidentie arm lymfoedeem 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% M 12M 24M 60M Aantal maanden na okseluitruiming Met lymfedrainage Zonder lymfedrainage Preventie lymfoedeem na klieruitruiming ter behandeling van kanker Na operatie: recht op 60 sessies kinesitherapie van 30 minuten (ikv Fa-pathologie) BELEID UZ LEUVEN Preventieve maatregelen en oefeningen om lymfoedeem te voorkomen Oefeningen eveneens noodzakelijk om postop functioneren te verbeteren Geen preventieve lymfedrainage Volume lidmaat regelmatig meten Indien mogelijk, volume lidmaat voor klieruitruiming meten 6

7 Hoe behandelen we lymfoedeem? Behandeling Conservatieve behandeling Enkel chirurgie in bepaalde gevallen 7

8 Decongestieve lymfatische therapie Fase 1: Intensieve fase Doel: Reduceren lymfoedeem Methode: Huidzorg Manuele lymfedrainage Oefeningen Meerlagig windelen Fase 2: Onderhoudsfase Doel: Reductie behouden Method: Huidzorg (Manuele lymfedrainage) Oefeningen Compressiekous Consensus Document 2013 International Society of Lymphology 15 Decongestieve lymfatische therapie Fase 1: Intensieve fase Doel: Reduceren lymfoedeem Methode: Huidzorg Manuele lymfedrainage Oefeningen Meerlagig windelen Fase 2: Onderhoudsfase Doel: Reductie behouden Zo lang pitting/ reductive oedeem Method: (2 tot 4 weken) Huidzorg 7 dagen op 7 (Manuele lymfedrainage) Oefeningen 24 uur op 24 Compressiekous Consensus Document 2013 International Society of Lymphology 16 8

9 Manuele lymfedrainage Methode: Massage Doel: Lymfetransport verbeteren Opstapelen van lymfoedeem proximaal van windel verminderen Fibrose behandelen Huidzorg Methode: Wonde verzorgen Hydrateren huid Preventieve maatregelen Doel: Verbeteren/ behouden toestand huid Infectie vermijden (MacLaren 2001) 9

10 Bandages Methode: Stijf omhulsel maken rond lidmaat Doel: Toename weefseldruk Om filtratie te verminderen Om resorptie te verbeteren Stimuleren lymfetransport Oedeem verplaatsen naar regio zonder compressie Los maken fibrose (EWMA 2005) Bandages Methode: Stijf omhulsel maken rond lidmaat Doel: Toename weefseldruk Om filtratie te verminderen Om resorptie te verbeteren Stimuleren lymfetransport Oedeem verplaatsen naar regio zonder compressie Los maken fibrose (EWMA 2005) MEER MINDER 10

11 Bandages Methode: Stijf omhulsel maken rond lidmaat Rust Spier contractie Doel: Toename weefseldruk Om filtratie te verminderen Om resorptie te verbeteren Stimuleren lymfetransport Oedeem verplaatsen naar regio zonder compressie Los maken fibrose (EWMA 2005) Bandage - methode Buisverband Padding Nietelastische windels + Behandeling lymfoedeem - oncologiedagen

12 Buisverband + Padding Niet-elastische windels Oefeningen Method: Mobiliserende en spierversterkende oefeningen met bandage Ademhalingsoefeningen Doel: Verbeteren lymfetransport Verbeteren spierkracht en functioneren (Lane 2005) 12

13 Maart 2016 Mei 2016 Hoe kunnen we dit resultaat behouden? Decongestieve lymfatische therapie Fase 1: Intensieve fase Doel: Reduceren lymfoedeem 7 dagen op 7 Methode: Huidzorg Manuele lymfedrainage Oefeningen Meerlagig windelen Fase 2: Onderhoudsfase Doel: Reductie behouden Method: Huidzorg (Manuele lymfedrainage) Oefeningen Compressiekous Consensus Document 2013 International Society of Lymphology 26 13

14 Compressiekous Methode: Maatwerk Stijve kous Arm: CCL 2, been: CCL 3 (of 4) Tijdens dag (of nacht) Doel: Filtratie beperken Lymfetransport verbeteren Huid beschermen (Földi 1989) 14

15 Pneumatische compressie therapie Methode: Arm/ been in mouw die gradueel opblaast van distaal naar proximaal Doel: Oedeem naar proximaal verplaatsen Educatie Inzicht in lymfoedeem en behandeling Zelf windelen Zelf aanbrengen andere compressie Zelf lymfedrainage Zelf oefeningen 15

16 Indien nodig, begeleiding door Diëtist Psycholoog Behandeling lymfoedeem Behandeling lymfoedeem: combinatie huidzorg, manuele lymfedrainage, oefeningen, bandageren, kous indien mogelijk: ook pressotherapie (lymfetapen) Intensief behandelen: zolang pitting/ afname oedeem volume indien tijdsdruk: nadruk op bandageren ook zelf-bandageren leren Onderhoudsfase: adequate kous is noodzakelijk Patiënt stimuleren te bewegen 16

17 Op zoek naar kinesitherapeut gespecialiseerd in oedeemtherapie? Conventie lymfoedeem Multidisciplinaire zorgaanpak ikv behandeling lymfoedeem Contact: secretariaat Vaatheelkunde: Voor matig tot zwaar lymfoedeem 20 behandeldagen per jaar van minstens 5u/dag 3 centra: UZ Leuven in Leuven UMC Sint-Pieter in Brussel Mont-Godinne in Namen Verpleegkundige Wondzorg Diëtist Arts Diagnose Medische opvolging Bandagist Kinesitherapeut Huidzorg Windelen Oefenen Lymfedrainage Educatie Evaluatie Psycholoog/ sociaal werk 17

18 Dank jullie wel voor jullie aandacht!! 18