Dynamiek van de dakenbranche

Transcriptie

1 Dynamiek van de dakenbranche

2 Auteurs: drs. ing. N.J.T. Bol ing. R. van Ooijen Kolpron Consultants

3 ç-:::3tichtingl <-esea rch Dynamiek van de dakenbranche Rotterdam, juli 1994

4 DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Reitsma, D. Dynamiek van de dakenbranche / D. Reitsma, N.J.T. Bol. - Rotterdam: Stichting Bouwresearch. - (SBR-publikatie ; 326) Met lil opg. ISBN NUGI833 Trefw.: daken; marktonderzoek Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. - Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jo. het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.

5 STICHTING BOUWRESEARCH Inhoud Woord vooraf 4 Samenvatting 1.1 Het hellende dak 1.2 Het platte dak Inleiding 13 3 De markt voor daken in Nederland 3.1 Inleiding 3.2 Plat of hellend dak? 3.3 Het dak als afzonderlijk bouwdeel Het hellende dak 4.1 Marktkenmerken 4.2 Materiaaltoepassingen op het hellende dak 4.3 Participanten in het bouwproces van hellende daken 4.4 Wetten, regels en certificering op het hellende dak 4.5 Typologie van branche-organisaties en initiatieven Het platte dak 5.1 Marktkenmerken 5.2 Materiaaltoepassingen op het platte dak 5.3 Participanten in het bouwproces van platte daken 5.4 Wetten, regels en certificering op het platte dak 5.5 Typologie van branche-organisaties en initiatieven Bijlage 1: Begrippen en definities 47 Bijlage 2: Literatuur en interviews 48 Bijlage 3: SBR-Publikaties m.b.t. daken 50 Bijlage 4: Adressen 52, \

6 DYNAMIEK VAN DE DAKENBRANCHE 4 Woord vooraf Met dit rapport over de dynamiek van de dakenbranche heeft Stichting Bouwresearch een nieuwe brochure toegevoegd aan de bestaande serie over daken. Tevens betekent dit rapport een aanvulling op de studie naar de dynamiek en strategie' van de Nederlandse toeleveringsindustrie in de bouw (SBR-rapport nummer 282). Dit rapport is bestemd voor deelnemers in het bouwproces, met name voor hen die werkzaam zijn in de dakenbranche. Tevens is een aanzet gegeven tot het denken in nieuwe structuren door meer inzicht te geven in de ontwikkelingen op strategisch niveau en de doorwerking daarvan in de dakenbranche. In het midden- en kleinbedrijf zijn dit geen activiteiten die een ondernemer er 'zo maar even' bij kan doen. Naast de vaak goed ontwikkelde onderhandelingsrol van de branche-organisaties is hier voor hen een belangrijke adviestaak weggelegd. In deze publikatie wordt een beschrijving gegeven van de belangrijkste trends en ontwikkelingen in de markt voor daken en dakbedekkingen in Nederland. Op basis van de bevindingen zijn kritische kanttekeningen met algemene geldigheid geplaatst. De ondernemer wordt gewezen op het belang meer aandacht te geven aan het vertalen van externe ontwikkelingen naar invloeden op bedrijven en markten. Dit rapport is geschreven op basis van literatuur en informatie verkregen van ondernemers uit de dakenbranche, maar ook van andere bouwpartners zoals architecten, opdrachtgevers, bouwbedrijven en dergelijke. De informatieverzameling heeft plaatsgevonden gedurende de periode juli tot en met november 1993.

7 STICHTING BOUWRESEARCH 1 Samenvatting In deze, als zelfstandig onderdeel te lezen samenvatting over de dynamiek van de daken branche zijn de belangrijkste ontwikkelingen en trends weergegeven. In de navolgende hoofdstukken van dit rapport zijn deze ontwikkelingen en trends nader omschreven. 1.1 Het hellende dak De markt voor het hellende dak De markt voor hellende daken bedraagt momenteel circa 10 miljoen vierkante meter per jaar. Deze markt staat enigszins onder druk als gevolg van een terugval in de renovatie- en nieuwbouwmarkt. In de renovatiemarkt wordt de terugval veroorzaakt doordat de woningbouwcorporaties voor het jaar 1992 op grote schaal hun vooroorlogse woningvoorraad (die voornamelijk bestond uit hellende daken) hebben gerenoveerd. Deze renovaties werden vaak mede mogelijk gemaakt door het subsidiebeleid van de overheid in het kader van de stadsvernieuwing. De woningen in de steden die nu gerenoveerd moeten worden, hebben voor het merendeel platte daken. Bovendien moeten de woningcorporaties de financiering van de renovaties grotendeels zelf doen als gevolg van het gewijzigde subsidiebeleid van de overheid. Voor deze renovaties zal daarom selectiever te werk worden gegaan. In de nieuwbouwmarkt wordt de afname van het hellende dak op dit moment veroorzaakt door een vermindering van de nieuwbouw van sociale (eengezins)huurwoningen en de hoge-premiekoopwoningen (A en B). De afname van de woningnieuwbouw zal zich niet zo scherp doorzetten als enkele jaren geleden werd verwacht. Op basis van de verschillende nota's van VROM (Vinex, Volkshuisvesting in de jaren negentig, Trendrapport) blijkt dat er een grotere woningbehoefte is dan men tot nu toe heeft aangenomen, waardoor de nieuwbouw in de toekomst (in ieder geval tot het jaar 2005) op een hoger niveau uitkomt. De nieuwbouw van de woningen zal in de toekomst voornamelijk plaatsvinden in en rond de stedelijke gebieden als gevolg van het ingezette verstedelijkingsbeleid van de overheid (VINO en Vinex). Op de zogenaamde Vinex-locaties zullen circa woningen worden gebouwd in de periode Buiten de stedelijke gebieden zal een restrictief beleid worden gevoerd, dat wil zeggen dat er geen woningen gebouwd mogen worden of alleen een zeer beperkt aantal. Voor de dakenbranche betekent deze ontwikkeling dat het merendeel van woningnieuwbouw wordt gerealiseerd op de Vinex-locaties. Tevens betekent het dat materiaaltoepassingen voor de woningen invloed zullen ondervinden van het gevoerde beleid. De nieuw te bouwen woningen op de Vinex-Iocaties zijn grotendeels bestemd voor een specifieke doelgroep, die een wat duurdere woning kan betalen. De voorkeur van deze doelgroep gaat uit naar een woningtype met een hellend dak met een overstek

8 DYNAMIEK VAN DE DAKENBRANCHE 6 (jaren-dertigstijl), voorzien van zichtbaar duurdere materialen en eventueel een gemetselde schoorsteen of centrale dakdoorvoer. Deze trend is momenteel ook al te zien in de duurdere villabouw in Nederland en blijkt tevens uit het verschil in omzetontwikkeling van keramische en betonpannen. De keramische pannen winnen namelijk duidelijk marktaandeel van de betonpannen, omdat zij een luxere uitstraling hebben dan de betonpannen. Het hel/ende dak als bouwdeel In de Nederlandse dakenbranche wordt het dak steeds meer vanuit een geheel concept benaderd, doordat toeleveranciers en verwerkers het dak op een steeds efficiëntere en industriële wijze gaan vervaardigen. Ook vanuit de wetgeving (Bouwbesluit) wordt het concept van een geheel dak gestimuleerd. Immers het dak moet als geheel functioneren en niet alle losse onderdelen apart. Deze integrale benadering van het dak heeft in zijn meest extreme vorm zelfs geleid tot een totaal geprefabriceerd dak, dat bestaat uit een geïsoleerde scharnierkap die voorzien is van dakbedekking (kunststof dakbanen of metalen pannen) en dakdoorvoeren waarin standaardopties zijn opgenomen voor aanvullende dakdoorvoeren (dakkapellen, dakramen e.d.). Dit complete prefab-produkt wordt echter in de markt nog maar op incidentele basis toegepast om verschillende redenen: het ontwerp van de woning moet zich voor een dergelijke oplossing lenen, de dakbedekking moet de voorkeur hebben van de opdrachtgever en het moet prijstechnisch interessant zijn. Ondanks de beperkte toepassing van het geprefabriceerde dak worden de verschillende onderdelen steeds meer vanuit het geheel benaderd en projectongebonden ontwikkeld. Dat wil zeggen dat produkten steeds meer gestandaardiseerd worden en ook de verschillende detailleringen, passend binnen het concept 'van ontwerp tot gerealiseerd dak'. De diverse dakprodukten die in Nederland zijn ontwikkeld (mede op basis van het hiervoor beschreven concept) worden door een aantal bedrijven geëxporteerd. Het betreft dan vooral geïsoleerde dakelementen en dakdelen. De aannemer van dakwerken Vanuit de gedachte dat het dak één geheel is, worden er vanuit de branche ook initiatieven ondernomen om het dak door één organisatie te leveren en te monteren in het bouwwerk. Opvallend is dat de toeleverende industrie zich wel inspant voor een stuk prefabricage en detaillering, maar zich niet wil bemoeien met de montage in het werk. Vanuit de dakdekkers wereld zijn daarom initiatieven ontstaan om als zogenaamde 'aannemer van dakwerken' te gaan opereren. Zo kan een organisatie als de enige onderaannemer op het gebied van het dak in een bouwproject opereren en zorgen voor het aanbrengen van een goed functionerend dak. In SBR-rapport 282 I is een dergelijke organisatorische gedachte aangeduid als hoofdonderaannemer voor bouwdelen. Deze onderaannemer regelt de gehele organisatie van een bouwdeel; dus zowel de inkoop als de montage. Een voorbeeld van dit onderaannemersschap is geconstateerd in de vliesgevelbranche. In de dakenbranche is dit initiatief nog maar beperkt aangeslagen, doordat: - de inkoop van de dakmaterialen voor een groot deel geschiedt door de aannemer. De meeste projectongebonden dakmaterialen worden 1 Toelevering in de bouw, dynamiek en strategie, SBR-rapport nr. 282, 1993.

9 STICHTING BOUWRESEARCH geleverd via de bouwmaterialengroothandel. De aannemer kan op basis van de raamafspraken die hij heeft, of op basis van zijn solvabiliteitspositie betere prijzen bedingen dan een dakbedrijf; - de werkzaamheden op het dak niet uitzonderlijk specialistisch zijn. Veel aannemers met eigen personeel kunnen daarom de werkzaamheden op het dak ook zelf uitvoeren. Uitzondering is het aanbrengen van de bedekking op zich (zoals bijvoorbeeld pannen), dat meestal wel wordt uitbesteed aan een aparte onderaannemer; - de werkzaamheden van de aannemer van dakwerken vaak in de tijd gespreid zijn, hierdoor moet deze aannemer verschillende keren terugkomen op het werk. Dit werkt sterk in het nadeel van de aannemers van dakwerken omdat deze geconcentreerd zijn in het zuidoosten van Nederland en de woningbouw zich met name in het westen van het land afspeelt. De spreiding van de werkzaamheden is het gevolg van de afgenomen projectgrootte en toegenomen variatie in de woningbouw. Tevens wordt het dak nog te weinig op een zodanige manier ontworpen dat het in zijn geheel kan worden afgebouwd. Dit laatste hoort eigenlijk ook thuis in de reeds eerder vermelde gedachte van het' dak als geheel'. Het concept van de onderaannemer van dakwerken komt dus moeilijk van de grond, doordat de prijs van het geleverde produkt te hoog is. De aannemer kan een gunstiger prijs voor het bouwdeel dak krijgen door zelf de materialen te kopen en de verschillende werkzaamheden uit te besteden aan onderaannemers (pannenleggers of dakdekkers, loodgieters, timmerlieden e.d.) of een aantal zaken met eigen personeel uit te voeren. Vooral het feit dat de aannemers naast inkoopvoordelen ook zeer goedkope pannenleggersbedrijven in de markt weten te vinden, werkt in het nadeel van de onderaannemer van dakwerken. Het nadeel van het werken met zeer kleine onderaannemers is echter wel dat garanties van deze kleine pannenleggersbedrijven niet altijd serieus genomen kunnen worden. Sommige aannemers dekken deze garantie daarom zelf af. Vanuit de dakenbranche probeert men via certificeringen erkende bedrijven in de markt te zetten die een dak met pannen kunnen leggen volgens de voorschriften. In de renovatiesector opereren de dakdekkers slechts in enkele gevallen als aannemer. In veel gevallen wordt bij de renovatie toch een kleine bouwkundige aannemer ingeschakeld, die vervolgens een dakdekker of pannenlegger inschakelt. Multibedrijven Een aantal dakbedrijven richt zich niet meer alleen op het hellende dak, maar is zich ook gaan richten op het platte dak. Sommige bedrijven hebben dit gedaan omdat zij niet meer denken in produkten maar in klanten. Wanneer je eenmaal een relatie hebt met een klant kun je deze klant ook bedienen door meer produkten te leveren. Grofweg gesteld lever je ' het dak', ongeacht of het plat of hellend is. Deze ontwikkeling is ontstaan vanuit de bedrijfstak voor hellende daken, omdat bleek dat de bedrijven voor bitumineuze en kunststof dakbedekkingen weinig interesse hebben voor de kleine platte stukjes dak bij een woongebouw met overwegend een hellend dak. Het gaat hierbij om het aanbrengen van dak-

10 DYNAMIEK VAN DE DAKENBRANCHE bedekking bij schuurtjes, dakkapellen, luifels en dergelijke. Sommige multibedrijven hebben hun activiteiten ook al uitgebreid in de richting van de utiliteitsbouw. Wetten, regels en certificeringen De veranderingen in de wet- en regelgeving in de bouw hebben ook consequenties voor het hellende dak. Met name de invoering van het Bouwbesluit (oktober 1992) en de nog in te voeren nieuwe vestigingswet (medio 1996) zijn van belang. De in de bouw al aanwezige certificaten worden momenteel aangepast zodat ze aan het Bouwbesluit voldoen. De huidige certificaten hebben betrekking op afzonderlijke produkten en het leggen van pannen. Het ligt in de bedoeling om de huidige certificaten aan te vullen met certificaten op het gebied van leien, dakelementen en grootschalige daken om het bouwdeel dak compleet gecertificeerd te krijgen. Op deze manier wordt niet alleen gestreefd naar een praktische uitwerking van het Bouwbesluit, maar hoopt men ook zich op een positieve manier te onderscheiden van andere bedrijven. Het certificeren van produkten en processen kan in de hellende-daken branche een trend genoemd worden. Zonder een procescertificaat zal het zelfs moeilijk worden voor bedrijven om zich als professionele dakdekkers te profileren. Enkele ideeën voor de toekomst Tijdens het onderzoek zijn er nog enkele noemenswaardige ideeën voor de toekomst opgedoken waar de branche iets mee kan doen. Deze ideeën zijn in het kort (voor een uitgebreidere omschrijving zie hoofdstuk 4): - het ontwikkelen van een prijstechnisch goed alternatief voor het aanbrengen van hellende daken op flatgebouwen ter verfraaiing van de binnensteden; - het zoeken naar mogelijkheden voor een sluitend systeem om dakrenovaties bij particulieren uit te kunnen voeren. Dit zou het beste georganiseerd kunnen worden in samenwerking met het platte dak; - voor de leveranciers van dakelementen en daksegmenten is de renovatiemarkt maar een klein deel van hun totale markt. Slechts 5% wordt in de renovatiesector gerealiseerd. Deze markt zou vergroot kunnen worden door woningen met een zolder als bergruimte te herontwikkelen tot woningen met een zolder als woonruimte. 1.2 Het platte dak De markt voor platte daken De markt voor platte daken bedraagt momenteel 19 miljoen vierkante meter dakoppervlak op jaarbasis; hiervan wordt 40% in de nieuwbouw en 60% in de renovatie gerealiseerd. Zowel in de nieuwbouw als in de renovatie is een afname van de markt merkbaar. De marktafname in de nieuwbouw is het gevolg van een daling in de nieuwbouwactiviteiten in de utiliteits- en woningbouw. De daling in de utiliteitsnieuwbouw is het gevolg van de economische teruggang en de overcapaciteit in de kantorenmarkt. In de woningbouw wordt de daling veroorzaakt door de afname van de meergezinswoningen en een afname van het aandeel platte daken in de eengezinswoningbouw. De in de toekomst verwachte stijgende produktie van woningen op de zogenaamde Vinexlocaties zullen voornamelijk uit eengezinsbouw in de lichtgesubsidieerde en ongesubsidieerde sector. De voorkeur gaat hierbij uit naar woningen in de jaren-