Copyright SBR, Rotterdam. d.ntiui" - search

Transcriptie

1 d.ntiui" - search

2 Auteur ir. Th. J. van den Boom, TNO Bouw, Rijswijk. Vormgeving en inhoudelijke bewerking: Triam bv, Produktieen adviesbureau voor opleidingen en documentatie te Papendrecht. Rotterdam september 1994

3 Lijmen in de bouw Hout lijmen s tichting b ouw search

4 DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management, organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kwaliteit, produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit, mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Boom, Th.J. van den Hout lijmen /Th. J. van den Boom. - Rotterdam: Stichting Bouwresearch (SBR-publikatie ; 321) Met lit. opg. ISBN NUGI833 Trefw.: lijmen; hout / lijmen; bouwconstructies. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jo. het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: Stichting Bouwresearch, Postbus 1819,3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.

5 INHOUDSOPGAVE pagina 1 INLEIDING 3 2 DIVERSE TYPEN LIJM Polyvinylacetaatlijm Constructielijm Contactlijm Andere lijmtypen Smeltlijmen 7 3 LIJMKLASSEN Certificering 10 4 HET KIEZEN VAN DE JUISTE LIJM Vragen bij gebruik lijmkeuzeboom Toepassingsvoorbeelden 15 5 FACTOREN BIJ DE VERWERKING VAN LIJM 17 6 GEBRUIKTE TERMEN Begripsomschrijvingen 19 7 FOUTEN IN HET LIJMPROCES Onjuiste passing Klimatologische omstandigheden 23

6 8 ARBO EN MILIEU 9 LEVERANCIERS VAN HOUTLIJMEN 10 OVERIGE INFORMATIEBRONNEN 11 LITERATUUR

7 1 INLEIDING Het lijmen van hout is al heel lang bekend. Door het toepassen van lijmverbindingen zijn we bijvoorbeeld in staat grote dragende houtconstructies te bouwen, die niet alleen mooi zijn maar ook sterk. Vooral in de sfeer van afwerking en decoratie heeft een gelijmde verbinding het voordeel dat deze onzichtbaar is. Een gelijmde houtverbinding is bovendien zonder problemen goed mechanisch te bewerken. Ondanks de uitgebreide ervaring gaat het niet altijd goed. Dat kan door een verkeerde lijmkeuze komen, of omdat bij het maken van de lijmverbinding niet de juiste zorgvuldigheid in acht is genomen. Om tot een goede lijmkeuze te komen is het noodzakelijk inzicht te hebben in de eigenschappen van de verschillende lijmtypen en de eigenschappen van de te lijmen materialen. Daarnaast is het van groot belang de omstandigheden te kennen die een rol spelen bij het vervaardigen en uitharden van een lijmverbinding. In deze brochure wordt in kort bestek ingegaan op deze punten. De informatie is praktijkgericht. Voor theoretische achtergronden van lijmverbindingen en voor gegevens over verschillende lijm typen wordt verwezen naar de publikatie 'Lijmen in de Bouw' (zie hoofdstuk 11 'Literatuur'). praktijkgericht Deze publikatie is in de eerste plaats bedoeld voor lijmtoepassingen in de bouw. Niettemin is er ook voor andere toepassingen waarbij hout wordt gelijmd veel bruikbare informatie in te vinden.

8 2 DIVERSE TYPEN LIJM uitgangspunt de gebruiker Er zijn heel wat manieren om verschillende lijmtypen onder te verdelen en te beschrijven. Een chemicus kijkt anders tegen zo'n produkt aan dan een timmerman, een fabrikant anders dan een architect. In deze brochure worden lijmen benaderd vanuit de gebruiker. De belangrijkste lijmtypen zijn in dat verband: 1. Witte houtlijm of polyvinylacetaatlijm (PVAc). 2. Constructielijm. De belangrijkste is Polyurethaanlijm (PU), bestaande uit één of twee-componenten; de l-componentversie wordt ook wel bruislijm genoemd. Tot de constructielijmen kunnen ook tweecomponent epoxylijmen worden gerekend. 3. Contactlijm. Dit is een synthetische rubberlijm veelal op basis van pol ychloropreen. We behandelen deze lijmtypen hieronder. 2.1 Polyvinylacetaatlijm waterbasis Lijmen op basis van polyvinylacetaat zijn zogenaamde dispersies op waterbasis, dat wil zeggen dat het polyvinylacetaatbolle*s zijn die fijn verdeeld zijn (gedispergeerd) in water. De uitharding van de lijm berust op het verdwijnen van het water, waardoor de polyvinylacetaatdeeltjes in elkaar vloeien en een hechte verbinding gaan vormen. Dit drogen is een fysisch proces. Om ontwijken van het water mogelijk te maken, moet tenminste één van beide te lijmen oppervlakken absorberend zijn. Het percentage water in de lijm bedraagt %. Door het drogingsproces/ afbinden treedt een

9 aanzienlijke krimp van de lijmlaag op. Daarom is het belangrijk dat de lijmverbinding nauw passend is. Het water in de lijm heeft nog een andere consequentie, namelijk dat door vochtopname van de te lijmen delen houtvezels kunnen zwellen en plaatmaterialen kunnen vervormen. Voor het vervaardigen van de lijmverbinding is het daarom noodzakelijk dat deze tijdens het drogen geperst of geklemd wordt. Naast 'gewone' PVAc-lijm komen ook 2-component typen voor. Aan de lijm wordt dan een zogenaamde verharder toegevoegd. Met dergelijke typen is een duurzaamheidsklasse D4 (watervast) mogelijk. Met de I-component typen is een klasse D3 (waterbestendig) mogelijk. In hoofdstuk 3 worden de diverse klassen besproken. 2.2 Constructielijm We bespreken de volgende twee soorten constructielijm: Polyurethaanlijm; Epoxylijmen. Pol yurethaanli j m Polyurethaanlijmen harden uit door middel van een chemische reactie. Bij de I-component-produkten is vocht noçiig om de reactie mogelijk te maken. Dit vocht kan afkomstig zijn uit de lucht, of uit de te verlijmen materialen. Bij de 2-component-produkten zorgt de verharder voor de chemische reactie. Een I-component PU-lijm heeft een op schuimend effect bij het uitharden. Dit geeft de lijm een vullend vermogen. Het gevaar is echter aanwezig dat bij een minder goede passing, of een wijkende verbinding de lijm uit de naad bruist. Ook heeft een minder goede passing tot gevolg dat de sterkte van de verbinding aanzienlijk afneemt. Omdat de expanderende lijm de neiging heeft de te verbinden delen uit elkaar te drukken, dient de verbinding gefixeerd of geklemd te worden. chemische reactie opschuimend effect

10 chemische reactie voordelen Epoxylijmen Epoxylijmen bestaan altijd uit twee componenten. Ook hier is de uitharding gebaseerd op de chemische reactie tussen de componenten. Er kan gekozen worden uit verschillende reactiesnelheden. Epoxylijmen hebben goede vullende eigenschappen. Voor het verhardingsproces is geen druk noodzakelijk. Wel moet voorkomen worden dat door welving van de afzonderlijke materialen de verbinding open gaat staan tijdens het uitharden. Epoxylijmen zijn evenals de polyurethaanlijmen watervast, temperatuurbestendig en hebben een grote mate van chemicaliënbestendigheid. Behalve voor het lijmen van hout op hout zijn beide lijmtypen ook heel geschikt voor het lijmen van hout op andere materialen zoals kunststoffen, metalen en steenachtige materialen. 2.3 Contactlijm oplosmiddel! water condensvorming Contactlijmen bevatten oplosmiddel of water. Beide te lijmen oppervlakken worden van lijm voorzien. Vervolgens verdampt het oplosmiddel, waarna de delen op elkaar worden gedrukt, zonder dat klemmen of persen noodzakelijk is. Slechts een kortdurende contactdruk is voldoende. Traditionele contactlijmen zijn in de meeste gevallen op basis van polychloropreen. Deze zijn oplosmiddelhoudend. De verwerker moet hiermee rekening houden, zeker als grote oppervlakken worden gelijmd. Op dit moment zijn er ook zogenaamde oplosmiddelvrije contactlijmen op de markt. Deze lijmen bevatten water. Een belangrijk punt bij het werken met contactlijmen is de temperatuur en luchtvochtigheid van de ruimte waarin de verbinding wordt gemaakt. Bij het verdampen van het oplosmiddel wordt namelijk warmte onttrokken aan de ondergrond. Dit betekent dat dit vlak afkoelt waardoor er bij hoge luchtvochtigheid condensvorming op de lijmlaag kan optreden. Slechte hechting en/ of blaasvorming kunnen hiervan het gevolg zijn.