SBR SBR 009. s tichting b ouwr esearch. ... t. E: J D BIJ t IJ 1J P B 1J B 1J. Y1J 1J JJ!J ij. 11J 1J i B r J 1J J B IJ. Copyright SBR, Rotterdam

Transcriptie

1 SBR SBR 009 s tichting b ouwr esearch... t E: J D BIJ t IJ 1J P B 1J t Y1J 1J JJ!J ij B 1J 11J 1J i B r J 1J J B IJ

2 Rapporteur: ir. O.CG. Adan TNO-Bouw

3 tichting ouw esearch ""'..1,!:: J B J!j J 11 P B J, Y 1j J IJ!J 1J Y V B J 11 J 111 B f J 11 J B JJ Rotterdam, ju li 1994

4 DOELSTELLING STICHTING BOUWRESEARCH Stichting Bouwresearch (SBR) verleent de bouwnijverheid hulp bij het toepassen van nieuwe inzichten en ontwikkelingen op het gebied van management. organisatie en technologie. Belangrijkste doelstelling van SBR is het laten uitvoeren van onderzoek gericht op verbetering van kw aliteit. produktiviteit, arbeidsomstandigheden en zorg voor de werkgelegenheid in de bouw. SBR voert circa 80 onderzoeksprojecten per jaar uit en werkt actief aan het overdragen van de kennis naar alle geledingen binnen de bouwnijverheid. De stichting en degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt. hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het verwerken - naar de laatste inzichten - van de in deze publikatie opgenomen gegevens. De mogelijkheid dat zich desondanks onjuistheden in deze publikatie kunnen bevinden kan niet worden uitgesloten. Degene die van deze publikatie gebruik maakt aanvaardt daarvoor het risico. De stichting sluit. mede ten behoeve van degenen die aan deze publikatie hebben meegewerkt. iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit deze publikatie. ClP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Adan, O.e.G. Eigenschappen van bouw- en isolatiematerialen / O.C.G. Adan, - Rotterdam : Stichting Bouwresearch. - Tab. - (Stichting Bouwresearch; 9) 1 e dr.: Alphen aan den Rijn [etc.) : Samsom, Met lit. opg. - ISBN NUGI833 Trefw.: bouwmaterialen / isolatiemateriaal. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, getransformeerd tot software, of openbaar gemaakt. in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912jo. het Besluit van 23 augustus 1985, Stb.471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot Stichting Bouwresearch, Postbus 1819, 3000 BV Rotterdam. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint. microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the Stichting Bouwresearch.

5 EIGENSCHAPPEN VA N BOUW- EN ISOLA TIEMATERIALEN Inhoud Woord vooraf Inleiding Definities en andere bijzonderheden Omrekeningsfactoren Materiaaleigenschappen Tabel Ia. Thermische eigenschappen Tabel Ib. Thermische eigenschappen van warmtereflecterende folies Tabel Ic. Correctiefactoren a voor bepaling van de reken waarde van de warmtegeleidingscoëfficiënt À met uitzondering van polyurethaanschuim met gesloten cellen, niet voor achteraf aan te brengen spouwvulling Tabel Id. Bepaling van de reken waarde van de warmtegeleidingscoëfficiënt À van polyurethaanschuim met gesloten cellen, niet voor achteraf aan te. brengen spouwvulling Tabel 2. Hygrische eigenschappen Tabel 3. Uitzetting, elasticiteitsmodulus en drogingskrimp Tabel 4. Emissiefactor van oppervlakken (tussen 0 en 2oo C) Tabel 5. Absorptiecoëfficiënt voor zonnestraling Tabel 6. Bitumineuze materialen, coatings en folies Literatuur (selectief) Stichting Bouwresearch 3

6

7 EIGENSCHAPPEN VAN BOUW- EN ISOLA TIEMATERIALEN Woord vooraf --- Bij de 1e druk De ontwerper van een gebouw wordt al in het beginstadium geconfronteerd met de vraag welke materialen en constructies, gezien de eisen die worden gesteld, in aanmerking komen. Maakt hij een onjuiste keuze dan kunnen zich, zowel direct na het gereedkomen van de bouw als op een later tijdstip, problemen voordoen die in vele gevallen leiden tot onaanvaardbare consequenties. Men denke hierbij in het bijzonder aan thermische en hygrische problemen. Grote warmteverliezen, vochtige constructies en scheurvorming zijn veelal een gevolg van het feit dat men zich deze problemen onvoldoende realiseert. Tevens is kennis van de eigenschappen van de te gebruiken materialen noodzakelijk. In Nederland bestond tot nu toe geen systematisch overzicht van deze eigenschappen. De gegevens waren her en der verspreid. De Stichting Bouwresearch heeft de Organisatie TNO verzocht in deze leemte te voorzien. Het verzamelen en rubriceren geschiedde door het Instituut TNO voor Bouwmaterialen en Bouwconstructies, met steun van de Technisch Physische Dienst TNO-TH. Bij de 2e druk Bij deze druk werd rekening gehouden met de nieuwste aanbevelingen van het Nederlands Normalisatie Instituut en CIB-werkgroep W 40. Dit maakte een aantal aanpassingen noodzakelijk. Zo zijn de waterdampgeleidingscoëfficiënt en de diffusieweerstand nu betrokken op het dampdruk verschil. Als eenheid van druk is de Pascal ( 1 Pa = 1 N / m') ingevoerd. Daarnaast werd op grond van recente onderzoekingen een aantal wijzigingen en aanvullingen aan gebracht. Ook werden nu tabellen met emissiefactoren van oppervlakken en de warmtegeleidings coëfficiënten van enkele gassen opgenomen. De lijst met dampremmende lagen werd uitgebreid en herzien. Tenslotte werd, terwille van de overzichtelijkheid de tabel, waarin tot nu toe alle materiaal eigenschappen werden samengevat, vervangen door een drietal tabellen. Bij de 3e druk Bij deze druk zijn, in vergelijking met de voorgaande uitgaven weer enige aanvullingen en wijzigingen aangebracht. Met name zijn de paragraafjes over het diffusie-weerstandsgetal (J.L) en de relatieve dampdiffusie-weerstand (Wd) verduidelijkt. De daarmee samenhangende tabel 'Dampremmende lagen' is geheel gewijzigd, waarbij ook de Specifieke diffusie-weerstand (Z) is vervallen. Deze laatste grootheid wordt praktisch niet meer gebruikt, omdat het werken met Wd eenvoudiger is. In tabel 1 zijn enige materialen toegevoegd en enkele waarden aangepast, terwijl ook de materialen die worden toegepast voor achteraf aan te brengen spouwmuurvullingen zijn opgenomen. Stichting Bouwresearch 5

8 Bij de 4e druk Het normblad NEN 1068 heeft in de opzet van de voorgaande drukken voor de warmtegeleidingscoëfficiënt als leidraad gediend, resulterend in een onderscheid tussen een waarde voor het gemiddelde binnenklimaat en een waarde voor een vochtige situatie. In de herziene versie van NEN 1068 [6] wordt dit onderscheid niet meer op deze wijze gemaakt, maar zijn correctiefactoren geïntroduceerd om een rekenwaarde voor de warmtegeleidingscoëfficiënt te bepalen uit de waarde voor de droge situatie. In deze correctiefactoren is niet alleen het effect van vochtopname verdisconteerd, maar ook het effect van veroudering. In deze nieuwe druk is aangesloten op deze opzet. Verder zijn aanvullingen en wijzigingen aangebracht, met name met betrekking tot pleisters en coatings. Tabel 6 betreffende 'dampremmende lagen', is uitgebreid en bevat nu gegevens van bitumineuze produkten, coatings en folies. Tevens zijn gegevens met betrekking tot de absorptiecoëfficiënt voor zonnestraling (tabels) toegevoegd. De definities zijn geactualiseerd. Deze 4e druk is verzorgd door ir. O.CG. Adan, TNO Bouw. 6

9 EIGENSCHAPPEN VAN BOUW- EN ISOLA TlEMA TERIALEN 1 Inleiding Deze publikatie bevat waarden voor thermische en hygrische eigenschappen van bouw- en isolatiematerialen. Dit overzicht is deels ontleend aan eerdere drukken, waarbij de gegevens afkomstig waren van onderzoek door het toenmalige Instituut TNO voor Bouwmaterialen en Bouwconstructies. Een volledige bronvermelding was in deze drukken niet opgenomen. In de huidige druk zijn de resultaten van recent materiaalonderzoek van TNO Bouw te Rijswijk verwerkt. Tevens zijn de resultaten betrokken van een onderzoek dat onder auspiciën van het International Energy Agency [3,4] is uitgevoerd. Daarmee is ook aangesloten op de materiaal gegevens die in de Belgische, Duitse, Engelse en Italiaanse normbladen of vakpublikaties worden vermeld. De literatuurlijst is, voor zover toegestaan, samengesteld uit de belangrijkste, oorspronkelijke bronnen. De waarden voor de materiaaleigenschappen beslaan in de tabellen veelal een trajekt. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door geringe reproduceerbaarheid van het materiaal, maar ook door verschillen in de meetmethoden en experimentele procedures (zoals conditionering voorafgaand aan en gedurende het onderzoek). Als gevolg hiervan dienen de getallen als indicatief geïnterpreteerd te worden. Als rekenwaarde kan dan het gemiddelde van de waarden die het trajekt begrenzen gebruikt worden. Stichting Bouwresearch 7

10 8