Mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg; Samen doen

Transcriptie

1 Mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg; Samen doen Winterswijk Gea Rauwerdink i.s.m. Jacqueline van Schoonhoven

2 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Samenvatting Informele zorg; de huidige situatie in beeld Informele zorg, we kunnen niet zonder Informele zorg in Winterswijk Mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning in Winterswijk Aandacht voor specifieke groepen mantelzorgers Vrijwilligers in de zorg Ondersteuning van vrijwilligerswerk Ondersteuning in Winterswijk Gemeentebeleid Signalen uit het veld Mantelzorgondersteuning Vrijwilligers in de zorg Waar zetten we op in Visie op informele zorgbeleid Informele zorg en de Wmo Doelen en acties Planning en financiën Financiën Planning Bijlagen Bijlage 1: Uitkomsten vragen mantelzorgers klanttevredenheidsonderzoek WMO Bijlage 2: Overzicht organisaties Bijlage 3: Overzicht van zes basisfuncties Bijlage 4: Specifieke groepen Bijlage 5: Overzicht informatievoorziening mantelzorgers Bijlage 6: Voorbeelden handreikingen mantelzorg beleid Bijlage 7: Maatschappelijke stage Bijlage 8: Literatuur Bijlage 9: Regionale subsidies en prestatieafspraken Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

3 Inleiding Status van het beleidsplan In deze notitie presenteert de gemeente Winterswijk haar beleidsprioriteiten voor de informele zorg. Het geeft aan op welke wijze vrijwilligers en mantelzorgers in de gemeente Winterswijk ondersteund worden of gaan worden. Het beleidsplan is richtinggevend voor de komende vier jaar. Dit conceptbeleid zal ter vaststelling worden voorgelegd aan de gemeenteraad. Daarna wordt het plan, samen met de betrokken partijen, verder uitgewerkt en uitgevoerd. Doelstelling Met het beleid informele zorg wil de gemeente Winterswijk overbelasting van mantelzorgers zo veel mogelijk voorkomen en zorgen dat vrijwilligerswerk binnen de zorg zo aantrekkelijk mogelijk blijft. Waarom een beleidsplan informele zorg? De aanleiding voor dit beleidsplan is de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). De komst van deze wet vraagt om een duidelijke (her)definiëring van het beleid van de gemeente ten aanzien van ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers. Dit is een beleidsterrein waar de gemeenten tot voor kort geen of weinig bemoeienis mee hadden. De structurele financiering van de activiteiten voor mantelzorgers gebeurde door de zorgkantoren. In november 2007 heeft de raad het Beleidskader Wmo gemeente Winterswijk vastgesteld. Hierin is opgenomen dat er beleid ontwikkeld moet worden voor ondersteuning van vrijwilligers en mantelzorgers. Er is gekozen voor een gefaseerde aanpak. Allereerst staan de mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg centraal. In deze notitie hanteren we hiervoor de naam informele zorg. In de tweede fase gaat het om beleidsontwikkeling voor alle vrijwillige inzet. Wet maatschappelijke ondersteuning Op 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) ingegaan. Iedereen in Nederland moet zolang mogelijk zelfstandig kunnen wonen en leven en daarbij kunnen meedoen in de samenleving. Dit geldt voor jonge en gezonde mensen, maar ook voor ouderen en mensen met een handicap en beperking. In de Wmo wordt onder de noemer civil society nadrukkelijk een beroep gedaan op mantelzorg en vrijwilligerswerk. Uitgangspunt is dat burgers niet slechts een verantwoordelijkheid hebben voor zichzelf, maar ook voor hun (leef)omgeving en voor anderen in die leefomgeving. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

4 De vrijwillige inzet van burgers, zowel informeel en ongeorganiseerd als in georganiseerd verband en mantelzorg, vormt een onmisbaar deel van de civil society. Zowel voor de samenleving als voor het individu zijn ze van groot belang. De zorg en hulp die door vrijwilligers en mantelzorgers wordt geboden, valt of staat echter met de ondersteuning en de waardering van de gemeente, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Hoe kwam deze notie tot stand? De nota is gebaseerd op landelijke trends, lokale ontwikkelingen en op signalen en behoeften van de organisaties en mantelzorgers en zorgvrijwilligers in Winterswijk. Hiervoor is op 24 november 2008 een themamiddag georganiseerd voor mantelzorgers, vrijwilligers in de zorg en de organisaties die mantelzorgers en vrijwilligers ondersteunen. Leeswijzer Deze notitie start met een samenvatting met beleidsvoornemens. De onderbouwing en de concrete uitvoering staan vermeld in de daarop volgende hoofdstukken. Hoofdstuk 1: Informele zorg: huidige situatie in beeld. Dit hoofdstuk beschrijft de huidige situatie van informele zorg zowel landelijk als in Winterswijk. Hoofdstuk 2: Signalen uit het veld. Hierin worden de signalen uit het veld omschreven zoals deze op 24 november tijdens de bijeenkomst met de gemeente genoemd zijn door mantelzorgers, vrijwilligers in de zorg en organisaties die deze groepen ondersteunen. Hoofdstuk 3: Waar zetten we op in. In dit hoofdstuk wordt aangegeven waar we de komende jaren op inzetten en hoe we dit willen aanpakken. Hoofdstuk 4: Planning en financiën. Tot slot worden in dit hoofdstuk de planning en benodigde middelen beschreven. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

5 Samenvatting In Winterswijk ontvangen veel kwetsbare burgers hulp van familieleden, vrienden en andere naasten, de mantelzorgers. Daarnaast zijn er nog vele vrijwilligers die de zorg voor anderen op zich nemen. De zorg en hulp die door mantelzorgers en vrijwilligers wordt geboden valt of staat echter met de ondersteuning, begeleiding en de waardering die zij krijgen van de gemeente, maatschappelijke organisaties en bedrijven. Sinds de invoering van de Wmo is mantelzorgondersteuning een wettelijke taak van gemeenten. Maar ondersteuning aan mantelzorgers is niet nieuw. In Winterswijk zijn diverse organisaties die mantelzorgers ondersteunen en uit een aanbodinventarisatie blijkt dat op zes van de acht landelijk geformuleerde basisfuncties in meer of mindere mate ondersteuning aanwezig is: het gaat om informatie, advies en begeleiding, emotionele steun, educatie, praktische hulp en respijtzorg. De functies financiële- en materiële steun zijn in Winterswijk beperkt ingevuld. Hier gaat het vooral om individuele voorzieningen van de Wet maatschappelijke ondersteuning. De gemeente Winterswijk zet in op een goede infrastructuur informele zorg en wil met haar beleid overbelasting van mantelzorgers zo veel mogelijk voorkomen en zorgen dat vrijwilligerswerk binnen de zorg zo aantrekkelijk mogelijk blijft. Uitgaande van de huidige situatie in Winterswijk, landelijke ontwikkelingen, de visie van de gemeente en de signalen en wensen uit het veld heeft de gemeente de volgende doelen en acties voor de periode geformuleerd: Doelstelling 1: Goede informatie en gericht advies aan mantelzorgers Een deel van de mantelzorgers doet geen beroep op voorzieningen speciaal voor mantelzorgers. Zij herkennen zich niet in die term mantelzorgers, zijn onbekend met het aanbod of weten niet hoe je ondersteuning kunt aanvragen. Daarom zet de gemeente zich in voor goede informatievoorziening zodat mantelzorgers goed worden geïnformeerd over de zorgtaken, het voorzieningenaanbod en de mogelijkheden om ondersteuning te krijgen (emotioneel, praktisch, financieel en dergelijke). Het zorgloket speelt hierbij een centrale rol. Acties zijn: Het vergroten van de bekendheid van het zorgloket en wat zij voor mantelzorgers kunnen betekenen Bewaken van de kwaliteit van dienstverlening aan het loket. Informatie verstrekken over regelingen als mantelzorgcompliment, belastingvoordeel en gebruik Persoonsgebonden Budget. Doelstelling 2: Een goede ondersteuningsstructuur voor mantelzorgers De gemeente zet in op het behoud van een goed voorzieningenniveau en waar nodig verbeteren van dit niveau (zoals kwantiteit, diversiteit, kwaliteit). De gemeente speelt bij dit punt vooral een faciliterende rol. Door financiering van voorzieningen, het stimuleren en faciliteren van samenwerking en afstemming tussen instellingen en door het aanbieden van een sociale kaart. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

6 Acties zijn: Faciliteren platform Informele zorg. Heldere prestatieafspraken bij subsidieverstrekking. Financieel ondersteunen van nieuwe initiatieven. Stimuleren van mantelzorg(vriendelijk) beleid bij zorgaanbieders. Aansluiten landelijke ontwikkelingen voor mantelzorgbeleid bij werkgevers. Stimuleren gebruik sociale kaart informele zorg. Meer aansluiten op wensen en behoeften van allochtone mantelzorgers. Doelstelling 3: Een goede ondersteuningstructuur voor vrijwilligerswerk in de zorg Vrijwilligers spelen een belangrijke rol bij de mantelzorgondersteuning. Vrijwilligersorganisaties ervaren echter dat het vinden en binden van vrijwilligers hoe langer hoe moeilijker wordt. De gemeente wil een goede ondersteuning voor het vrijwilligerswerk opzetten met als doel vrijwilligerswerk aantrekkelijk te houden en te zorgen dat er voldoende vrijwilligers beschikbaar zijn. De gemeente ontwikkelt vrijwilligerswerkbeleid. Zij zal samenwerking en afstemming bij de werving en deskundigheidsbevordering stimuleren en mogelijkheden voor een centrale vacaturebank inventariseren. Daarnaast zal de gemeente instellingen ondersteunen bij het bereiken van nieuwe doelgroepen. Acties zijn: Behoefte onderzoek vrijwilligersorganisaties en vrijwilligers als basis voor het vrijwilligerswerkbeleid. Verkennen van de mogelijkheden om te komen tot een centraal registratie- en informatiepunt. Mensen met een uitkering meer betrekken bij vrijwilligerswerk. Jeugd actief betrekken bij vrijwilligerswerk via maatschappelijke stage. Faciliteren van het vinden en binden van vrijwilligers. Doelstelling 4: Waardering en erkenning voor de vrijwillige inzet van mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg Naast concrete ondersteuning is herkenning en erkenning van de inzet van mantelzorgers en vrijwilligers belangrijk. De gemeente Winterswijk wil haar waardering laten blijken en faciliteert initiatieven die de inzet van mantelzorgers en zorgvrijwilligers belonen of waarderen. Het gaat om extra aandacht in de media of een persoonlijke attentie, maar ook om het creëren van de juiste randvoorwaarden (verzekering of budget voor deskundigheidsbevordering). Acties zijn: Afsluiten collectieve verzekering. Formuleren vrijwilligersbeleid voor vrijwilligers binnen de gemeentelijke organisatie (denk bijvoorbeeld aan de vrijwillige ouderenadviseurs) Faciliteren van speciale dagen en campagnes.. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

7 1. Informele zorg; de huidige situatie in beeld Dit hoofdstuk beschrijft de situatie van de informele zorg, zowel landelijk als in de gemeente Winterswijk. Aan bod komen vragen als: wat is het belang van informele zorg, om hoeveel mensen gaat het, wat zijn knelpunten die zij ervaren en welke mogelijkheden zijn er om mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg te ondersteunen en wat is de huidige situatie in Winterswijk. 1.1 Informele zorg, we kunnen niet zonder Informele zorg vormt een omvangrijk en noodzakelijk onderdeel van de zorg in Nederland. Zo wordt van alle zorg 75% door mantelzorgers en 5% door vrijwilligers verleend. Naar schatting helpen jaarlijks 3,7 miljoen Nederlanders van 18 jaar of ouder hun familieleden of goede bekenden, die vanwege gezondheidsproblemen ondersteuning nodig hebben (SCP, 2001). Soms is deze ondersteuning maar tijdelijk. Als we uitgaan van de groep die langer dan drie maanden òf meer dan acht uur per week zorg of hulp geeft, gaat het om ongeveer 2,4 miljoen mensen. Dit is 19% van de bevolking van 18 jaar en ouder. Bij het aantal van 2,4 miljoen gaat het om het totale aantal mantelzorgers in een heel jaar. Gedurende dit jaar vinden natuurlijk veranderingen plaats. Zo komen er nieuwe mantelzorgers bij en bij anderen stopt de vraag om hulp, bijvoorbeeld als iemand beter wordt of overlijdt. Iedere maand bedraagt het aantal mantelzorgers in Nederland tussen de 1,6 en 1,7 miljoen. Dit is ongeveer 13% van de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder. Vrijwilligers spelen een belangrijke rol als het gaat om de ondersteuning van mensen met gezondheidsklachten, ernstig zieken of mensen met beperkingen. Ook zijn zij van groot belang voor mantelzorgers. Vrijwilligers in de zorg zijn actief in de thuissituatie maar ook in alle zorgsectoren, zoals ziekenhuizen, verzorgingshuizen, verpleeghuizen, thuiszorg, instellingen in de geestelijke gezondheidszorg en instellingen voor mensen met een handicap. Ze doen uiteenlopende taken zoals bezoeken afleggen, begeleiden van activiteiten en zorgen voor vervoer. Daarnaast zijn er ook vrijwilligers die meer intensieve of gespecialiseerde hulp bieden (bijvoorbeeld buddy- en maatjeshulp of vrijwillige thuishulp). Precieze cijfers over het aantal vrijwilligers dat zorg verleent ontbreken. Het is niet van elke deelsector bekend hoeveel vrijwilligers werkzaam zijn. Een voorzichtige Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

8 schatting van het aantal is ongeveer Dit is een schatting op basis van een onderzoek onder organisaties die verenigd zijn in het Overleg Zorg van de Vereniging NOV. Instellingen en vrijwilligersactiviteiten die geen lid zijn, zijn in dit onderzoek niet meegenomen. Het SCP geeft in het rapport 'Vrijwillig verzorgd' tevens een indruk van de omvang van de dienstverlening namelijk dat De Zonnebloem in zorgvragers van dienst was, dat de Vrijwillige Thuishulp in cliënten bereikte en Vrijwilligers in de Palliatieve en Terminale Zorg in uur besteedde aan het begeleiden van 5600 personen in hun laatste levensfase. Natuurlijk kan de dienstverlening per gemeente sterk verschillen. Definities Informele zorg is hulp die vrijwillig en onbetaald wordt gegeven. Een overeenkomst tussen mantelzorgers en zorgvrijwilligers is dus dat zij beiden onbetaalde zorg verlenen. Maar er zijn duidelijke verschillen die gebaseerd zijn op kenmerken van de persoonlijke relatie, mate van vrijwilligheid en organisatie. Mantelzorgers zorgen langdurig en onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. De mantelzorger is geen professionele zorgverlener, maar verleent zorg omdat hij of zij een persoonlijke band heeft met de hulpbehoevende. Er wordt gesproken over mantelzorg als de zorg meer dan drie maanden duurt en meer dan 8 uur per week in beslag neemt. Mantelzorg is meestal geen bewuste keuze. Men rolt erin en heeft vooraf geen idee hoe lang de zorg gaat duren. Vrijwilligers in de zorg verrichten onbetaald en onverplicht werk ten behoeve van anderen die zorg en ondersteuning nodig hebben en met wie ze - bij de start - geen persoonlijke betrekking hebben. Het gaat om vrijwilligersactiviteiten die bestemd zijn voor klanten, mensen buiten de organisatie. Hiermee onderscheidt het zich van zogenaamde mutual support -organisaties oftewel organisaties die gericht zijn op wederzijdse ondersteuning, zoals belangenorganisaties, gezelligheidsverenigingen en sportclubs waar het vrijwilligerswerk zich richt op de (leden van de) organisaties zelf. Ook is er een onderscheid met 'campaigning'- organisaties, zoals politieke partijen en milieuorganisaties, waarbij het gaat om ideële activiteiten. 1 Plemper, E. et al. (2006). Hoe stevig is het cement? Positie van vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties in de zorg. Utrecht: Verwey-Jonker Instituut / NIZW en Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

9 1.2 Informele zorg in Winterswijk Ook in Winterswijk ontvangen veel kwetsbare burgers dagelijks hulp van familieleden, vrienden en andere naasten, de mantelzorgers. Daarnaast zijn er nog vele vrijwilligers die de zorg voor anderen op zich nemen. Binnen de gemeente is geen specifiek onderzoek gedaan naar het aantal mantelzorgers. Als we uitgaan van landelijke cijfers zijn er minimaal mantelzorgers (18 jaar en ouder) in Winterswijk (13%). In het Wmo- klanttevredenheidsonderzoek 2009 van de gemeente zijn extra vragen opgenomen voor mantelzorgers. (Bijlage 9) In dit onderzoek zijn 850 vragenlijsten verstuurd naar Wmo-cliënten, waarvan er 444 ingevuld geretourneerd zijn. Het aantal geretourneerde vragenlijsten van mantelzorgers is 156; dit levert een percentage op van 35% cliënten met een mantelzorger. Het aantal vrijwilligers die zorg en hulp verlenen is in Winterswijk naar schatting: Organisaties in Winterswijk Aantal vrijwilligers per 31 december 2007, landelijk Aantal vrijwilligers per 31 december 2007, regionaal Stichting Vrijwillige (Oost-Achterhoek) Zorgverlening Oost- Achterhoek Unie van vrijwilligers (provincie Gelderland) Hospice de Lelie - - Bureau (provincie Gelderland) Slachtofferhulp Rode Kruis (District Achterhoek) De Zonnebloem Humanitas (Oost-Achterhoek) Stichting Buddyzorg - 64 buddy s (Midden Gelderland) Alzheimerstichting (regio Achterhoek Oost) 1.3 Mantelzorgondersteuning Mantelzorg geeft veel mensen voldoening en kan heel vaak zonder problemen verleend worden. De zorg kan echter ook een zware belasting zijn voor het privé-leven. Zoals: psychische belasting, (vrije)tijdsbelasting en belasting van het gezin en/of werk. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat het eigen leven van de mantelzorger bij een intensieve inzet in de knel dreigt te raken. Problemen die veel mantelzorgers ervaren zijn: Tijdsbesteding en onvoldoende mogelijkheden om de zorg tijdelijk over te dragen. Combineren van mantelzorgtaken met een betaalde baan. Extra kosten, zoals extra kosten voor vervoer, wassen en voeding. Psychische belasting zoals druk vanuit de hulpvrager, schuldgevoel, schaamte of morele verplichting. Niet elke vorm van zorg is even belastend. Het wordt meer belastend ervaren naarmate de zorg langer duurt en intensiever is. Ernstig belast zijn vaak ook verzorgers van terminale patiënten en verzorgers van mensen die verschillende soorten hulp nodig hebben (huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging en begeleiding). Mensen die een Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

10 hulpbehoevende huisgenoot helpen vormen tevens een risicogroep. Naar verwachting zal de druk op mantelzorgers in de toekomst toenemen 2. Naar schatting voelen in Nederland circa mantelzorgers zich (zwaar) overbelast 3. Om mantelzorgers in staat te stellen hun bijdrage te kunnen blijven leveren en om overbelasting te voorkomen is ondersteuning van mantelzorgers dus noodzakelijk. In eerste plaats voor mantelzorgers zelf. Maar ook voor zorgvragers, omdat zij anders bijvoorbeeld tegen hun wens en die van de mantelzorger opgenomen moeten worden of omdat in een situatie van overbelaste mantelzorg de zorg kan ontsporen. Wat is mantelzorgondersteuning? Mantelzorgondersteuning is een verzamelnaam voor diverse voorzieningen om de draagkracht van degene die hulp of zorg biedt te vergroten of de draaglast te verkleinen. Het gaat zowel om directe als indirecte ondersteuning. De directe ondersteuning bestaat uit producten of diensten die ondersteuning bieden aan de mantelzorger zelf zoals lotgenotencontact of een tijdelijke overname van de zorg, of een financiële tegemoetkoming. De ondersteuning kan ook bedoeld zijn voor hulpvrager (indirecte ondersteuning), maar wel voor verlichting van de taken van de mantelzorger zorgen. Zoals een maaltijdvoorziening, een tillift, alarmering of parkeervergunning. Vrijwilligers spelen een belangrijke rol bij de ondersteuning van mantelzorgers. Voorbeelden zijn tijdelijke overname van de zorg (respijtzorg) en vrijwillige thuiszorg. In de beleidsbrief (9 oktober 2007) van het Ministerie van VWS zijn speerpunten geformuleerd om de versterking van de positie van mantelzorgers te realiseren. Bij mantelzorgers zijn de speerpunten: Versterking van de lokale ondersteuning onder andere door het formuleren van acht basisfuncties, het bevorderen van regionale samenwerking en het bieden van continuïteit van de mantelzorgondersteuning op lokaal/regionaal niveau. Creëren van meer mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren. Verminderen van het aantal zwaarbelaste mantelzorgers zoals het bieden van voldoende respijtzorg en het ondersteunen van specifieke groepen (bijvoorbeeld allochtone mantelzorgers). 2 Toekomstverkenning Informele zorg. A.H. de Boer, SCP J.M. Timmermans. Mantelzorg. Over de hulp van en aan mantelzorgers. SCP, 2003 Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

11 Basisfuncties mantelzorgondersteuning 1. Informatie Het gaat hierbij om diverse soorten informatie zoals: Hoe je zorgtaken kunt inpassen in het leven. Denk bijvoorbeeld aan het combineren van arbeid, zorg voor je gezin en belangenbehartiging. Informatie over ziekten, beperkingen en patiëntenverenigingen. Het aanbod van hulp, ondersteuning, zorg (voorzieningen en aanbieders). Regelingen voor zorgvrager en/of mantelzorgers 2. Advies en begeleiding Een groot aantal mantelzorgers heeft behoefte aan meer dan alleen informatie. Vervolgens is het van belang te ondersteunen en begeleiden bij het vinden van de weg in het grote aantal mogelijkheden, het zetten van stappen naar instanties, het maken van keuzes. 3. Emotionele steun Veel mantelzorgers zijn gebaat bij een luisterend oor en het uitwisselen van ervaring bijvoorbeeld met lotgenoten. Dit kan door individuele gesprekken, het organiseren van bijeenkomsten maar ook op meer anonieme wijze zoals steun en advies via een chatsite (bijvoorbeeld Hyves). 4. Educatie Mantelzorgers kunnen gebaat zijn bij voorlichting en training. De educatie kan zich richten op zorg en ziekte, maar ook op de mantelzorger zelf. 5. Praktische hulp Mantelzorgers kunnen uitsluitend of in combinatie met andere functies behoefte hebben aan diverse vormen van praktische hulp. Deze praktische hulp is vaak gericht op de zorgbehoevende, maar het is beter om voor het hele systeem (huishouden, familie) in de specifieke situatie in kaart te brengen welke praktische ondersteuning ook verlichting van de mantelzorgtaak kan brengen. Vormen van praktische hulp zijn ondermeer: huishoudelijke hulp, welzijns-/gemaksdiensten, klussendienst, maaltijdservice, vrijwillige hulp, administratieve hulp en extra kinderopvang. 6. Respijtzorg Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die de mantelzorg tijdelijk en/of volledig overnemen, zodat de mantelzorger de zorg uit handen kan geven om eigen activiteiten te ontplooien (werk, opleiding, ontspanning). Grofweg zijn er twee vormen van respijtzorg: Respijtzorg aan huis: vrijwillig, zoals oppas, bezoekservice, vrijwillige thuishulp, vervangende mantelzorg; professioneel, zoals oppas, ondersteunende begeleiding, thuisondersteuning. Respijtzorg buitenshuis: dagvoorzieningen, zoals dagopvang/behandeling, nachtopvang, zorgboerderij, ontmoetingscentrum; Beleidsplan informele zorg, Winterswijk meerdaagse voorzieningen, zoals logeerhuis, gastgezin, intervalzorg, kortdurende opname, zorghotel, zorgboerderij;

12 7. Materiële hulp Naast praktische en/of financiële steun kunnen mantelzorgers materiële hulp gebruiken, ook hier weer sterk afhankelijk van de situatie en behoeften. Vaak is deze materiële hulp primair gericht op een zorgbehoevende (individuele voorzieningen maatschappelijke ondersteuning). Dan is het van belang om bij de toewijzing ook expliciet het belang van de mantelzorg(s) te betrekken. Bijvoorbeeld het aanpassen van de woning zodat verblijf van de mantelzorger mogelijk is, een parkeerpas of aangepast vervoer. 8. Financiële tegemoetkoming Mantelzorgers die vanwege het zorgen in financiële problemen raken hebben behoefte aan tegemoetkoming in de kosten. Financiële tegemoetkoming is mogelijk via: fiscale compensatie (buitengewone uitgaven); bijzondere bijstand; 1.4 Mantelzorgondersteuning in Winterswijk Deze paragraaf beschrijft de infrastructuur voor mantelzorgondersteuning binnen de gemeente Winterswijk. Regionaal steunpunt Mantelzorg VIT Oost-Gelderland is de regionale koepel voor vrijwillige thuiszorg en mantelzorg. VIT (Vrijwillige Intensieve Thuiszorg) ondersteunt met haar regionale en lokale Steunpunten Mantelzorg, de individuele mantelzorger. Activiteiten zijn o.a. het organiseren van infobijeenkomsten, informatie en PRmateriaal, scholing aan diverse groepen zoals zorginstellingen, welzijnsinstellingen en vrijwilligers en individuele begeleiding van mantelzorgers door het doen van huisbezoeken. Ook fungeert zij als kennis- en innovatiecentrum en als uitvoerder van regionale projecten (bijvoorbeeld jonge mantelzorgers en de campagne tijdvoorons.nl). Het steunpunt mantelzorg van VIT Oost-Gelderland participeert in Zorgloket van de gemeente Winterswijk. Mantelzorgers kunnen hier terecht voor informatiemateriaal (folderrek) en zij kunnen een afspraak maken met de mantelzorgconsulent. Invulling van de basisfuncties Naast het steunpunt mantelzorg bieden diverse organisaties direct of indirect ondersteuning bijvoorbeeld door respijtzorg, een luisterend oor te bieden of door gericht advies over de zorgtaken. Hieronder staat beschreven op welke manier de acht basisfuncties in Winterwijk worden ingevuld. Het is geen compleet overzicht van alle diensten en activiteiten. Ook kunnen geen uitspraken worden gedaan over de kwaliteit van het aanbod (voldoet aan de vraag, kwaliteit dienstverlening enz.). In de bijlagen 1 is een lijst opgenomen van de organisaties die behoren tot de lokale infrastructuur rondom informele zorg. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

13 Informatie Het Zorgloket geeft informatie en advies op het gebied van wonen, welzijn en zorg. Burgers kunnen hier terecht met vragen of voor (indicaties voor) voorzieningen op de genoemde terreinen, zoals maaltijdvoorziening, individuele voorzieningen in het kader van de Wet maatschappelijke ondersteuning (woonvoorzieningen, rolstoelen en vervoersvoorzieningen) en een gehandicaptenparkeerkaart. In het geval van een AWBZ aanvraag wordt deze doorgestuurd naar het CIZ. De gemeente Winterswijk streeft naar een breed loket voor jong en oud, opvoeders, zorgvrager en uitkeringsgerechtigden. Medewerkers Zorgloket Het Steunpunt mantelzorg van VIT participeert in het Zorgloket. Dit steunpunt is er speciaal voor mantelzorgers. Daarnaast spelen de lokale en regionale zorgaanbieders een belangrijke rol als het gaat om informatieverstrekking. Voorbeelden zijn MEE, GGNet, Iriszorg, het Algemeen Maatschappelijk Werk (uitgevoerd door Sensire) diverse thuiszorgorganisaties en huisartsen. Ouderen worden tevens via vrijwilligers van het project huisbezoek 65plus en via de ouderenadviseur over de voorzieningen en mogelijkheden op de terreinen wonen, zorg en welzijn geïnformeerd. Advies en begeleiding De functie advies en begeleiden wordt in Winterswijk ingevuld door het Zorgloket en het steunpunt mantelzorg maar ook MEE-consulenten, ouderenadviseur(s) en maatschappelijk werkenden (Sensire) spelen een rol. Emotionele steun Het Steunpunt Mantelzorg biedt emotionele steun en ook maatschappelijk werkers en ouderenadviseurs vervullen deze functie. GGNet biedt Preventieve Ondersteuning Mantelzorgers (POM). Dit zijn individuele ondersteunende gesprekken aan mantelzorgers. Het gesprek gaat over de positie als mantelzorger en welke (ondersteunings-) mogelijkheden er zijn om overbelasting te voorkomen. Daarnaast zijn er in Winterswijk veel vrijwilligers actief die een luisterend oor bieden. Zoals vrijwilligers van de Unie van Vrijwilligers (U.V.V) die voornamelijk actief zijn binnen instellingen, Humanitas, de Zonnebloem, Rode Kruis en activiteiten vanuit Kerken. In Winterswijk is tevens een mantelzorgsalon (georganiseerd door VIT Oost Gelderland). Dit is een ontmoetingsplaats voor mantelzorgers voor ondersteuning en ontspanning. Ook geeft VIT invulling aan de dag van de mantelzorger. Dag van de mantelzorger Jaarlijks is er een dag met speciale aandacht voor mantelzorgers: de landelijke Dag van de Mantelzorg. Een keer per jaar wordt extra aandacht gevraagd voor de zorg die mantelzorgers bieden. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

14 Educatie Educatie wordt onder andere verzorgd door het Steunpunt Mantelzorg, MEE, Iriszorg GGNet en patiëntenverenigingen (of in samenwerking). Enkele voorbeelden uit het aanbod in Winterwijk zijn: Cursus De Zorg de Baas :Mantelzorgers leren in kleine groepen een balans te vinden, grenzen te stellen en om te gaan met tegenstrijdige gevoelens. Nazorgcursus 'Hoe verder': Speciaal voor mantelzorgers waarvan de zorgbehoevende is overleden. De cursus gaat in op het verwerkingsproces, zingeving en dagbesteding. Bijeenkomsten voor partners, ouders, familieleden en direct betrokkenen over diverse psychiatrische stoornissen zoals autisme, depressie, manisch-depressieve stoornis, psychose en schizofrenie. Praktische ondersteuning Huishoudelijke hulp wordt tot 1 januari 2010 geboden door LIVIO, Stichting Zorgcombinatie Marga Klompe, Sensire, Zorgkompas en Careaz. In 2009 vindt een aanbesteding plaats, waardaar mogelijk andere aanbieders worden gecontracteerd. Thuiszorg Marga Klompe en Sensire bieden tevens maaltijdvoorziening. Woonzorgcentrum De Pelkwijk en De Vredense Hof hebben tevens de mogelijkheid voor inwoners om een maaltijd te gebruiken in het restaurant van het woonzorgcentrum. In Winterswijk is een (sociale) klussendienst (Stichting Welzijn Winterswijk). Vrijwilligers verrichten (kleine) klussen in en om het huis van inwoners van Winterswijk. Praktische hulp in de vorm van hulp bij de administratie wordt door twee organisaties verricht. In het project thuisadministratie (Humanitas) helpen vrijwilligers mensen die problemen hebben met hun financiële administratie. Ook het sociaal raadsliedenwerk verricht hulp bij de administratie (Sensire). Respijtzorg In Winterswijk worden diverse vormen van respijtzorg geboden: De Stichting Vrijwillige Zorgverlening biedt respijtzorg aan huis. De vrijwilligers kunnen de zorgtaken van de mantelzorger overnemen zodat hij of zij even tijd voor zichzelf heeft. Daarnaast bieden zij oppasmogelijkheden voor kinderen met een verstandelijke of lichamelijke beperking en slaapwacht (incidenteel) bij mensen die een of een paar nachtjes niet alleen kunnen zijn bijvoorbeeld na ontslag uit het ziekenhuis of vakantie van de mantelzorger(s). Respijtzorg bij terminale patiënten wordt gegeven door Hospicegroep De Lelie. Zowel in de thuissituatie als in het hospice. De vrijwilligers bieden praktische ondersteuning en hebben een belangrijke taak in de sociale en emotionele ondersteuning (voor stervende en de betrokken mantelzorgers). Buddyzorg Midden Gelderland biedt in Winterswijk sociale, emotionele en praktische ondersteuning. Het gaat om mensen met een ernstige ziekte. Een taak die anders vaak op de schouders van de mantelzorger(s) rust. Respijtzorg buitenshuis wordt onder andere geboden door de Zonnebloem en het Rode Kruis. Zij organiseren (korte)vakanties voor mensen die niet (meer) zelfstandig met vakantie kunnen. Op deze manier wordt de mantelzorger ontlast. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

15 Ook de dagopvang in een verzorgings- of verpleeghuis is een vorm van respijtzorg. In Winterswijk zijn er diverse aanbieders. Zo biedt activiteitencentrum Mondriaan Siza Dorpgroep dagactiviteiten voor mensen een met lichamelijke handicap of niet aangeboren hersenletsel. ZOZIJN heeft drie dagcentra voor mensen met een beperking en Stichting Radar voor mensen met psychiatrische problemen. Het Dagcentrum de Leliehoek biedt dagverzorging en- behandeling aan ouderen ter ondersteuning van het zelfstandig wonen (zie voor een overzicht bijlage 2). Financiële tegemoetkoming Op dit moment geeft de gemeente geen rechtstreekse financiële steun aan mantelzorgers. Wel kunnen individuele voorzieningen van de Wet maatschappelijke ondersteuning, zoals huishoudelijke hulp of de vervoersvoorziening, in de vorm van een persoonsgebonden budget worden verstrekt. Het Persoonsgebonden Budget is in principe geen financiële tegemoetkoming, maar biedt wel mogelijkheden om een mantelzorger te betalen voor verleende (geïndiceerde) zorg. Hulpontvangers kunnen vergoedingen, die ze aan mantelzorgers verstrekken, als aftrekpost opvoeren bij de belastingaangifte. Van deze mogelijkheid wordt echter niet veel gebruik gemaakt. Dit komt deels omdat burgers de regeling niet kennen of niet weten te benutten. Landelijk is er een regeling om mantelzorgers te waarderen: het mantelzorgcompliment. Mantelzorgers die voldoen aan landelijk vastgestelde criteria komen in aanmerking voor deze financiële beloning. Het mantelzorgcompliment is gerelateerd aan AWBZindicatiestelling. Via het UWV kunnen mensen met een WW-of een WGA-uitkering (minimaal 1 jaar werkloos) in aanmerking komen voor een vrijstelling van de sollicitatieplicht als zij minimaal 20 uur per week werkzaam zijn als vrijwilliger en/of mantelzorger. Ook de gemeente Winterswijk kan bij de uitvoering van de Wet werk en bijstand vrijstelling van sollicitatieplicht bieden aan mantelzorgers en vrijwilligers. In Winterswijk gebeurt dit nu op individuele beoordeling. Het is geen beleid. Materiële hulp De gemeente biedt geen specifieke materiële hulp aan mantelzorgers. Wel worden vanuit de Wmo hulpmiddelen verstrekt aan zorgvrager. 1.5 Aandacht voor specifieke groepen mantelzorgers Mantelzorg wordt binnen alle bevolkingscategorieën verleend. Sommige groepen vragen extra aandacht door de omvang van de groep, bijzondere risico s en/of complexiteit van de problematiek. Twee groepen, namelijk jonge mantelzorgers en allochtone mantelzorgers, worden hier kort toegelicht. Een overzicht van kenmerken van andere groepen is in bijlage 3 opgenomen. Jonge mantelzorgers Jonge mantelzorgers zijn extra kwetsbaar omdat deze jonge mensen taken en verantwoordelijkheden hebben die niet passen bij hun leeftijd en ontwikkeling. VIT Oost Gelderland biedt ook voor jonge mantelzorgers een preventieve en ondersteunende rol. Met het project 'Bij de les blijven' willen zij bereiken dat deze jongeren een goede balans vinden tussen draaglast en draagkracht en erkenning krijgen voor hun Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

16 inzet. Dit project loopt van 1 januari 2009 tot 31 december Op middelbare scholen worden lessen gegeven om het begrip jonge mantelzorgers uit te leggen. Ook worden in de regio diverse ontmoetingsbijeenkomsten georganiseerd. Het delen van ervaringen en elkaar ondersteunen helpt jonge mantelzorgers bij het uitvoeren en volhouden van hun taken. Met subsidie van de provincie Gelderland hebben jongeren een CD uitgebracht. De start van het project is mogelijk gemaakt met financiering uit het OHRA nutsfonds. De gemeente Winterswijk is co-financier (sinds 1 januari 2009). Allochtonen Bijna 93% van de inwoners van Winterswijk heeft de Nederlandse nationaliteit. Grote niet- Nederlandse groepen zijn Duitsers en Turken. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de nationaliteiten van de bewoners van Winterswijk Nationaliteit Aantal Percentage Nederlandse Onbekend 535 Duitse 445 Turkse 422 Marokkaanse 166 Joegoslavische 139 Britse 53 Poolse 52 Overig 538 Totaal Tabel: Nationaliteiten in Winterswijk op 12 februari ,3% 1,8% 1,5% 1,4% 0,5% 0,5% 0,2% 0,2% 1,8% 100% Allochtone families lossen zorg vaak in eigen kring op. Zij maken weinig tot geen gebruik van bestaande vormen van mantelzorgondersteuning en begeleiding. Binnen de gemeente Winterswijk worden momenteel geen specifieke acties ondernomen om deze groep mantelzorgers te bereiken. Binnen de gemeente Oude IJsselstreek onderzoekt VIT Oost- Gelderland de situatie van allochtone mantelzorgers. Deze resultaten zouden vertaald kunnen worden naar de Winterwijkse situatie. 1.6 Vrijwilligers in de zorg Zonder vrijwilligers zou een groot deel van de mantelzorgondersteuning niet uitvoerbaar zijn. Vrijwilligers spelen een rol bij verschillende manieren van sociaal-emotionele ondersteuning aan mantelzorgers, zoals het verrichten van huisbezoeken of het faciliteren van lotgenotencontact. Ook bieden de vrijwilligers praktische ondersteuning. Denk aan het begeleiden van langere of kortere uitstapjes, bij het doen van boodschappen of bij vervoer. Voldoende vrijwilligers is van belang voor de zorgvrager en de mantelzorger. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

17 Landelijk wordt geconstateerd dat de toenemende vraag naar vrijwilligers in absolute zin groter is dan de groei van het aantal vrijwilligers. Oorzaken hiervoor zijn onder andere het toenemend aantal vrouwen met betaald werk, het toenemend aantal jongeren met betaalde baantjes, de toenemende vergrijzing van de bevolking in combinatie met de extramuralisering van de zorg en de individualisering van de samenleving. De gemiddelde leeftijd van de vrijwilligers in de zorg is hoog, ruim boven de zestig. Het is daarom van belang dat ook nieuwe groepen vrijwilligers de weg naar de zorg weten te vinden, zoals scholieren op maatschappelijke stage. Een ander aandachtpunt is dat de werkzaamheden van vrijwilligers zijn veranderd. In toenemende mate worden hogere eisen gesteld aan het vrijwilligerswerk. Oorzaken zijn o.a: Landelijke wet en regelgeving ( bijvoorbeeld hygiene, Risico- Inventarisatie en Evaluatie); Behoefte aan specialistische kennis (bijvoorbeeld voor het besturen van een vereniging) Hogere eisen door klanten in de zorg zoals klantgerichte houding, kennis en ervaring over ziektebeelden enz. 1.7 Ondersteuning van vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk is bij uitstek een terrein waar sprake is van spontaniteit en autonomie van de burgers zelf. Dat moet ook zo blijven. Maar het kan geen kwaad als er van de kant van de overheid waardering, steun en soms bescherming wordt geboden aan vrijwilligers en hun organisaties. Een belangrijke aansporing van het vrijwilligerswerk vormde een aantal maatregelen in het jaar 2001, het Internationale Jaar voor de Vrijwilligers. Een belangrijke maatregel voor de huidige infrastructuur binnen gemeenten was de landelijke Tijdelijke Stimuleringsregeling ten behoeve van lokaal en provinciaal vrijwilligerswerk. Daarna kwam de toenmalige staatssecretaris Ross met haar beleidsbrief om de stimuleringsregeling een vervolg te geven. Dit kreeg onder andere vorm in AVI 130 (Adviestraject Vrijwillige Inzet), waarbij een landelijke pool van deskundigen zo n 130 gemeenten konden ondersteunen bij het verder vormgeven van vrijwilligerswerkbeleid en vrijwillige inzet. Met de komst van de Wmo, is de ondersteuning van vrijwilligerswerk door gemeenten wettelijk vastgelegd. Gemeenten kunnen in hun regiefunctie zelf een keuze maken hoe deze ondersteuning vorm krijgt. In de beleidsbrief (9 oktober 2007) van het Ministerie van VWS worden punten ter bevordering van vrijwilligerswerk genoemd: Basisfunctie lokale ondersteuning Net als voor mantelzorg zijn enkele basisfuncties voor lokale ondersteuning geformuleerd om vrijwilligerswerk te stimuleren en te ondersteunen. Deze basisfuncties hebben betrekking op alle vrijwillige inzet van burgers binnen een gemeente. Voor deze nota over informele zorg is vooral de functie 'versterken' van belang. Het gaat om het realiseren of onderhouden van een effectieve lokale of regionale ondersteuningsinfrastructuur voor vrijwilligers in de zorg. De andere basisfuncties zullen in de notitie vrijwilligerswerkbeleid aan bod komen. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

18 Maatschappelijke stage Een maatschappelijke stage is een vorm van leren, waarbij een leerling door middel van vrijwilligersactiviteiten kennis maakt met allerlei aspecten van de samenleving. De maatschappelijke stage is verplicht vanaf schooljaar en duurt dan minimaal 72 uur. Het doel van de Maatschappelijke stages is dat jongeren tijdens hun schooltijd kennis maken met de samenleving door een onbetaalde bijdrage te leveren aan deze samenleving. De Maatschappelijke stage onderscheidt zich daarmee van de bekende beroepsstage, waarmee praktijkervaring in een beroep wordt opgedaan. Het gaat erom jongeren te laten ervaren hoe mooi het is om iets voor een ander te doen. Een maatschappelijke stage kunnen leerlingen lopen in een maatschappelijke organisatie of projecten zonder winstoogmerk, bijvoorbeeld bij vrijwilligersorganisaties, professionele notfor-profit-organisaties of maatschappelijke projecten van bedrijven. In 2011 zijn scholen verantwoordelijk voor de invulling van maatschappelijke stages. Om hier invulling aan te kunnen geven is een gezond verenigingsleven noodzakelijk. Naast deze twee punten heeft het kabinet uitgesproken de administratieve lasten van het vrijwilligerswerk te willen verminderen. Een recente positieve ontwikkeling is de regeling dat alle vrijwilligers in Nederland vanaf 1 januari 2009 collectief verzekerd kunnen worden tegen de risico s die zij lopen bij het uitoefenen van hun vrijwilligerswerk. Nu zijn vrijwilligers vaak allemaal op een andere manier verzekerd tegen risico s die ze lopen: sommigen helemaal niet of onvoldoende, anderen via hun gemeente, organisatie of vereniging. Om een eind te maken aan deze verschillen biedt VNG-Verzekeringen een oplossing waarbij iedere gemeente alle vrijwilligers collectief kan verzekeren. De gemeente betaalt een premie op basis van het aantal inwoners. De vrijwilliger hoeft zelf geen administratieve handelingen te verrichten. 1.8 Ondersteuning in Winterswijk Ook in Winterwijk was de financiële prikkel vanuit de Tijdelijke Stimuleringsmaatregel Vrijwilligerswerk (TSV) een belangrijke aanleiding om vrijwilligerswerkbeleid te ontwikkelen. De gemeente Winterswijk heeft in 2002 de nota 'Bevorderen en versterken van vrijwilligerswerk' vastgesteld. Deze nota maakte het mogelijk in aanmerking te komen voor de TSV. Het geld is beschikbaar gesteld aan vrijwilligersorganisaties die zich bezig houden met mantelzorg en stervensbegeleiding. Regionaal is VIT Oost-Gelderland de koepelorganisatie voor vrijwillige thuiszorgorganisaties in Oost-Gelderland. Het ondersteuningsaanbod bestaat onder andere uit scholing en deskundigheidsbevordering van vrijwilligers, werving van vrijwilligers en PRactiviteiten. In Winterswijk is voor vrijwilligers in de zorg geen lokaal steunpunt vrijwilligerswerk of een lokale vrijwilligersvacaturebank. In 2008 heeft VIT Oost Gelderland met de campagne 'Tijdvoorons.nl' extra aandacht besteed aan het belang van vrijwilligers in de zorg. Met deze regionale campagne werd aandacht gevraagd voor vrijwillige thuiszorgorganisaties en de ondersteuning van mantelzorgers door vrijwilligers. Met financiering van provincie Gelderland is een portal ontwikkeld ( die de bezoeker verwijst naar de vrijwillige thuiszorgorganisatie(s) in zijn of haar woonplaats. Met diverse campagneactiviteiten is deze portal gepromoot o.a. door driehoekige sandwichborden, A3-posters, boekenleggers en artikelen in kranten. De gemeente Winterwijk was medefinancier van deze campagne. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

19 1.9 Gemeentebeleid De ondersteuning van mantelzorgers en het vrijwilligerswerk in de zorg is een beleidsterrein waar de gemeenten tot voor kort geen of weinig bemoeienis mee hadden. De structurele financiering van deze activiteiten gebeurde grotendeels door de zorgkantoren. Pas sinds de invoering van de Wmo per 1 januari 2007 is mantelzorgondersteuning een gemeentelijke taak. De budgetten vanuit de CVTM-regeling (onderdeel van de Regeling AWBZ-subsidies) zijn overgeheveld naar de gemeente. Met deze middelen subsidieert de gemeente de werkzaamheden van ondersteuningsorganisaties. De gemeente Winterswijk heeft in 2007 en 2008 de regeling op dezelfde manier als in 2006 voortgezet. In 2008 heeft het regionale vakberaad Wmo uitgangspunten en criteria opgesteld om te komen tot een gezamenlijke afweging voor de verstrekking van de Wmo-subsidie. Ook heeft de gemeente met de ondersteuningsinstellingen prestatieafspraken gemaakt. Aan de volgende instellingen/activiteiten is subsidie verleend (zie ook bijlage 6). Stichting Buddyzorg GGNet Stichting Ziezo VIT Oost Gelderland Cliënteninitiatieven Binnen de gemeente wordt gewerkt aan een herziening van het totale subsidiebeleid waarvan bovengenoemde subsidies onderdeel uitmaken. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

20 2. Signalen uit het veld In het vorige hoofdstuk is de huidige situatie rondom informele zorg in Winterswijk geschetst. In dit hoofdstuk gaat het om aandachtpunten voor de toekomst. Om zicht te krijgen op de lokale situatie is een middag georganiseerd met mantelzorgers, vrijwilligers in de zorg en de organisaties die mantelzorgers en vrijwilligers in de zorg ondersteunen. Het doel was om van de verschillende partijen te horen wat de gemeente kan doen op het terrein van informele zorg. Dus waar kan gemeente op inzetten om overbelasting van mantelzorgers zoveel mogelijk te voorkomen en wat kan de gemeente doen om te zorgen dat vrijwilligerswerk binnen de zorg zo aantrekkelijk mogelijk wordt gemaakt. In vier groepen zijn knelpunten en mogelijke oplossingen op het terrein van mantelzorgondersteuning en vrijwilligerswerk besproken. Dit hoofdstuk geeft een samenvatting van de bijeenkomst. 2.1 Mantelzorgondersteuning Signaal 1: mantelzorgers vragen niet snel om hulp of ondersteuning Ondersteuning vragen, ook als het te zwaar wordt, blijkt niet voor alle mantelzorgers vanzelfsprekend. Hierdoor komt de hulpvraag vaak te laat. Mantelzorgers vinden het vaak vanzelfsprekend dat ze voor de ander (partner, familielid of goede bekende) zorgen. Omdat mantelzorgers zich niet in het begrip herkennen voelen ze zich ook niet aangesproken als het gaat om ondersteunende voorzieningen of activiteiten voor mantelzorgers. Zij zijn zich ook niet altijd bewust van (dreigende) zware- of overbelasting. Mantelzorgers hebben vaak vooral aandacht voor de zorgvrager en zijn meestal niet direct bezorgd over zichzelf. Zij zijn sterker geneigd om vanuit de zorgbehoevende een vraag te formuleren dan vanuit hun eigen behoefte en voelen zich ook niet direct aangesproken als het gaat om ondersteunende voorzieningen of activiteiten voor de mantelzorger. Ook geven mantelzorgers aan dat het lastig is om de hoeveelheid zorgtaken te overzien: je weet meestal niet wat je te wachten staat. Veel organisaties richten zich vooral op de situatie van de cliënt (patiënt) en besteden niet altijd aandacht aan de (emotionele) situatie van de mantelzorger. Mogelijke oplossingen Regelmatig aandacht besteden aan mantelzorgers en hun taken. Bijvoorbeeld door een artikel in huis-aan-huis bladen, een publiekscampagnes en de Dag van de Mantelzorg. Daarnaast is kunnen huisartsen en professionals werkzaam binnen zorg- en welzijnsinstellingen aandacht besteden aan de situatie van de mantelzorger. Deze organisaties kunnen de omgang met mantelzorgers bijvoorbeeld in hun beleid opnemen (bijvoorbeeld richtlijnen, protocollen, checklisten). Signaal 2: ondersteuningmogelijkheden niet altijd bekend Een deel van de mantelzorgers heeft behoefte aan informatie en ondersteuning maar maakt hier geen gebruik van omdat onduidelijk welke hulp en ondersteuning mogelijk is en welke weg je moet bewandelen om er voor aanmerking te komen. Er gaat veel tijd en energie verloren met het verkrijgen van de benodigde informatie of het vinden van de juiste instelling. Ook wordt het aanvragen van hulp door een deel van de mantelzorgers als ingewikkeld ervaren (bureaucratisch). Beleidsplan informele zorg, Winterswijk

21 Mogelijke oplossingen Goede informatievoorziening over het aanbod. De informatie voor mantelzorgers moet eenvoudig te vinden zijn. Dus niet verspreid over meerdere organisaties maar bij voorkeur op één plek of bij één persoon. Een sociale kaart een handig instrument om organisaties en hun diensten eenvoudig (van uit huis) te zoeken. De gemeente participeert in een regionaal project om een betrouwbare en complete sociale kaart op te zetten en de gegevens te ontsluiten. Signaal 3: de informatie is niet altijd afgestemd op de situatie van de mantelzorger Mantelzorgers zijn geen homogene groep. De ondersteuningsbehoefte hangt samen met hun persoonlijke situatie en die van de zorgvrager. Denk aan financiën, woonsituatie, het wel of niet hebben van een gezin of een betaalde baan en dergelijke. Vaak wordt bij het Zorgloket en bij zorg en welzijnorganisaties nog te weinig rekening gehouden met de situatie van de mantelzorger. Hierdoor sluit informatie, adviezen of ondersteuning niet altijd aan op de behoefte. Mogelijke oplossingen Zorgen voor deskundige en mantelzorgvriendelijke loketmedewerkers. Dit vraagt om investering in deskundigheid (voldoende kennis over de achtergronden van de beperkingen/problematiek en positie van de mantelzorger) en vaardigheden (luisteren, meedenken). Een snelle doorverwijzing naar de mantelzorgconsulent. Deze kan antwoord geven op specifieke vragen, emotionele steun bieden en heeft zicht op ondersteuningmogelijkheden in Winterswijk en omgeving. Om zicht te krijgen of de dienstverlening in Winterswijk, wordt het idee geopperd van een ombudsman waar mantelzorgers opmerkingen en klachten kwijt kunnen over instellingen en diensten. Signaal 4 Allochtone mantelzorgers zijn lastig bereikbaar Het bereiken van de allochtone mantelzorger vraagt extra aandacht. Voor allochtonen (vooral vrouwen) is mantelzorg een lastig begrip. Zorgen voor familie is voor veel allochtonen heel vanzelfsprekend en zij benoemen dit niet als mantelzorg. In de gemeente zijn geen speciale voorzieningen voor allochtone mantelzorgers. Ook is de behoefte van allochtone mantelzorgers is niet bekend. Mogelijke oplossing Een onderzoek naar ondersteuningbehoefte van mantelzorgers (regionaal oppakken). Signaal: nog te weinig samenwerking tussen aanbieders mantelzorgondersteuning. In Winterswijk zijn diverse partijen actief als het gaat om het ondersteunen van mantelzorgers. Maar de verschillende (vrijwilligers)organisaties zijn niet altijd (goed) op de hoogte van elkaar dienstenaanbod. Meer uitwisselen, afstemming en samenwerking tussen organisaties op het gebied van mantelzorgondersteuning vinden is daarom wenselijk. Op deze manier wordt de ondersteuning aan mantelzorgers een gedeelde verantwoordelijkheid. Beleidsplan informele zorg, Winterswijk