Mantelzorgbeleid Nunspeet

Transcriptie

1 Mantelzorgbeleid Nunspeet C. Klomp December 2009 R c CobKl-DayBu

2

3 Inhoud Inleiding...1 Samenvatting Mantelzorg: Waar hebben we het over? Wat is zorgen voor een ander? Aantal mantelzorgers De mantelzorger Soorten hulp Mantelzorg en werk Samenvatting Zicht op knelpunten van de mantelzorger Ervaren belasting Oorzaken belasting Jonge mantelzorgers Allochtone mantelzorgers Ouders van een kind met een beperking Partners van chronisch zieken Mantelzorgers van dementerenden Familie en vrienden van mensen met psychische problemen Mantelzorgers van terminale patiënten Gevolgen vergrijzing Mantelzorgers met verhoogd risico op overbelasting Samenvatting Mantelzorgondersteuning Beschrijving mantelzorgondersteuning Landelijke prioriteiten en gemeentelijke keuze Basisfuncties mantelzorgondersteuning Wie biedt ondersteuning? Bekendheid van het aanbod Ondersteuningsbehoefte en gebruik Samenvatting Mantelzorg in Nunspeet Leeftijdsopbouw Mantelzorgers in Nunspeet Mensen met verstandelijke beperkingen Chronisch zieken en dementerenden Mensen met een psychiatrische aandoening Thuis sterven en terminale zorg Samenvatting... 26

4 5. Mantelzorgondersteuning in Nunspeet Lokaal versus regionaal Steunpunt Mantelzorg Steunpunt Mantelzorg Lokaal Invulling van de basisfuncties Samenvatting Waar gaan we in Nunspeet op inzetten? Doelen en acties Inventarisatie van het lokale ondersteuningsaanbod Wat willen we bereiken? Wat gaan we doen? Samenvatting Planning en financiën Financiën Planning en taakverdeling Bijlagen 1. Overzicht mantelzorgondersteuning met acht basisfuncties Overzicht informatievoorzieningen mantelzorgers Plaats van het Steunpunt Mantelzorg Nunspeet Ledenlijst deelnemers begeleidingsgroep Samenvatting uitkomsten onderzoek Informele Zorg, Regio Oost-Veluwe Literatuurlijst Afkortingen- en begrippenlijst... 75

5 Inleiding In deze nota presenteert de gemeente Nunspeet haar beleidsprioriteiten voor mantelzorgondersteuning. De nota geeft aan op welke wijze mantelzorgers in de gemeente Nunspeet ondersteund worden of gaan worden. Het beleidsplan is richtinggevend voor de komende vier jaar ( ). Deze conceptbeleidsnota zal ter vaststelling worden voorgelegd aan de gemeenteraad. Waarom een beleidsnota mantelzorgondersteuning? Sinds de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is de ondersteuning van mantelzorgers een gemeentelijke verantwoording geworden. De structurele financiering van activiteiten voor mantelzorgers was tot 2007 een taak voor de zorgkantoren. De komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning vraagt om een duidelijke (her)definiëring van het beleid van de gemeente ten aanzien van ondersteuning van mantelzorgers. Dit is een beleidsterrein waar de gemeenten tot voor kort weinig tot geen bemoeienis mee hadden. Wet maatschappelijke ondersteuning Op 1 januari 2007 is de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) ingegaan. Volgens die wet moet iedereen in Nederland zo lang mogelijk zelfstandig kunnen wonen en leven en daarbij kunnen meedoen in de samenleving. Dit geldt voor jonge en gezonde mensen, maar ook voor ouderen en mensen met een beperking. In de Wmo wordt onder de noemer civil society nadrukkelijk een beroep gedaan op mantelzorg en vrijwilligerswerk. Uitgangspunt is dat burgers niet slechts een verantwoording hebben voor zichzelf, maar ook voor hun (leef)omgeving en voor anderen in die leefomgeving. Als een burger een zorgvraag heeft, worden de volgende vragen gesteld. Eerst: Kan de burger zichzelf redden? Daarna: Kan zijn of haar gezin of de omgeving ondersteuning verlenen? Dan: Kan een vrijwilligersorganisatie ondersteuning bieden? Als die vragen ontkennend worden beantwoord, kan de burger zich uiteindelijk wenden tot professionele hulp. We noemen deze hulp vanuit de eigen omgeving (familie, vrienden, buren, vrijwilligers in de buurt, kerkelijke verbanden en (sport) verenigingen): civil society. Hiermee wordt bedoeld: het maatschappelijk middenveld, dat een aantal taken uitvoert. De overheid legt de verantwoordelijkheid voor die taken in eerste instantie bij de burger neer. Visie mantelzorgbeleid Mantelzorgers vinden het vanzelfsprekend dat zij voor hun partner, kind of buur zorgen; de gemeente Nunspeet vindt het vanzelfsprekend ervoor te zorgen dat mantelzorgers ook kunnen blijven zorgen en dat zij daarbij de ondersteuning (en de waardering) krijgen die zij nodig hebben. Daarom zet de gemeente zich in om te voorkomen dat zij overbelast raken. De uitvoering zelf ligt echter bij de organisaties. De gemeente speelt vooral een faciliterende rol, zoals: faciliteren en ondersteunen van het lokale Mantelzorgsteunpunt; partijen bij elkaar brengen en verbetering in de samenwerking stimuleren; vernieuwingen stimuleren en initiatieven ondersteunen; accenten leggen (doelgroepen, knelpunten, problematiek en dergelijke). Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

6 Doelstelling beleid De gemeente Nunspeet wil dat mantelzorgers worden herkend en dat zij zich gekend weten, dat zij kunnen blijven zorgen en niet overbelast raken. De gemeente zet zich daarom in om de bestaande lokale ondersteuningsstructuur waar nodig aan te passen en streeft ernaar om de zorg zo dicht mogelijk bij huis en op maat te leveren. Waar mogelijk afgestemd op de vier kernen: Vierhouten, Hulshorst, Elspeet en Nunspeet. In deze beleidsnota Mantelzorg zal de gemeente Nunspeet haar beleidsprioriteiten voor mantelzorg presenteren. Alles tegelijk doen is echter niet mogelijk. Er moeten keuzes gemaakt worden. Het landelijk beleid, de visie van de gemeente, de huidige situatie in Nunspeet en de signalen en wensen uit het veld (van zowel burgers als van organisaties en instellingen) vormen de basis voor het formuleren van de doelen en acties. Hoe kwam deze notitie tot stand? De nota is gebaseerd op landelijke trends, lokale ontwikkelingen, uitkomsten van regionaal en lokaal onderzoek en van mantelzorgers, betrokken bij de uitkomsten van de regionale 0-meeting Noord-Veluwe op 19 mei Deze nota is tot stand gekomen in samenwerking met de tijdelijk ingestelde begeleidingsgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van: de Wmo-raad, het Diaconaal Platform, het Rode Kruis, de Zonnebloem, Lokaal Mantelzorgsteunpunt, Stichting Het Venster, Woonzorg Unie Veluwe, de Algemene Hulpdienst, Stichting Welzijn Ouderen Nunspeet, de Nederlandse Patiënten Vereniging, Algemeen Maatschappelijk Werk, Indigo 1 (voorheen GGZ-Meerkanten), Oranjehof en MEE. Bij de totstandkoming van de lokale invulling op de acht basisfuncties heeft de begeleidingsgroep haar input geleverd (zie hoofdstuk 5). Spectrum Gelderland, Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling, heeft de procedure voor de totstandkoming van de notitie begeleid. Leeswijzer Deze nota start met een samenvatting van de beleidsvoornemens. De onderbouwing en de concrete uitvoering staan vermeld in de daarop volgende hoofdstukken. 1 Indigo biedt preventie, praktijkondersteuning en kortdurende behandeling in de eerste lijn en maakt zich sterk voor mentale ondersteuning, direct en dichtbij. 2 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

7 Samenvatting De inzet van mantelzorgers vormt een belangrijk en onmisbaar deel van zorg. Ook in Nunspeet ontvangen veel kwetsbare burgers hulp van familieleden, vrienden en naasten: de mantelzorgers. De meeste mantelzorgers zoeken en vinden zelf hun weg. Een deel van de mensen die zorgt, realiseert zich niet dat ze mantelzorger zijn en/of dat zij daarbij ondersteuning kunnen krijgen. Zolang alles naar tevredenheid verloopt, is geen directe ondersteuningsbehoefte noodzakelijk. Uit landelijke onderzoeken (en de regionale 0-meeting Informele Zorg Noord-Veluwe) blijkt echter dat een aanzienlijk aantal mantelzorgers overbelast raakt of dreigt te raken, met alle gevolgen van dien; voor de zorgvrager, maar zeker ook voor de mantelzorger en zijn of haar omgeving. Daarom is erkenning, herkenning en ondersteuning van mantelzorgers belangrijk. Sinds de invoering van de Wmo is mantelzorgondersteuning een wettelijke taak van de gemeenten, maar ondersteuning van mantelzorgers is ook in Nunspeet niet nieuw. In Nunspeet zijn, naast het Steunpunt Mantelzorg, diverse organisaties die mantelzorgers ondersteunen. Uit een aanbodinventarisatie blijkt dat op de acht landelijk geformuleerde basisfuncties in meer of mindere mate ondersteuning aanwezig is: het gaat om informatie, advies en begeleiding, emotionele steun, educatie, praktische hulp, financiële hulp (via het Wmo-loket), materiële hulp en respijtzorg. Bij de functies financiële en materiële steun gaat het vooral om individuele voorzieningen van de Wet maatschappelijke ondersteuning. Casus Een gezin van twee werkende ouders, begin veertigers, met twee kinderen van 10 en 13 jaar verandert ingrijpend als moeder een hersenbloeding (CVA) krijgt. Na een opname in een revalidatiecentrum komt ze weer thuis. Vader merkt dat zijn vrouw niet meer is wie ze was. Ze kan niet meer gelijkwaardig met hem samen de kinderen opvoeden en aandacht en ondersteuning bieden. Daarnaast heeft zijn vrouw ook zijn hulp nodig bij het wassen, aankleden en andere persoonlijke zaken. De hele huishouding, de zorg voor zijn vrouw en kinderen die aan hun puberteit beginnen, drukken zwaar op hem. Zijn werkgever verwacht van hem dat hij op zijn werk er voor zijn werk is. Voor de kinderen komt er een moeilijke fase, de puberteit, en naast school, sport en vrienden komt er voor hen bij dat hun moeder anders is geworden. Moeder kan er minder voor hen zijn. De kinderen worden nu betrokken bij de hulpverlening aan hun moeder. Naast deze emotionele zaken wordt het gezin ook nog geconfronteerd met ondersteuning en hulpmiddelen, die aangevraagd moeten worden (waarvoor eigen bijdragen worden gevraagd) en het gezinsinkomen dat achteruit gaat. Moeder kan niet meer werken en vader moet uiteindelijk minder gaan werken om het gezin draaiende te houden. Vader komt uiteindelijk met zijn klachten in de hulpverlening van het maatschappelijk werk, omdat de wet- en regelgeving uitgaat van de situatie van de zorgvrager (de moeder) en niet van draagkracht en draaglast van het hele gezin. De gemeente Nunspeet wil er voor zorgen dat mantelzorgers herkend worden en zich gekend weten, dat ze kunnen blijven zorgen en dat overbelasting voorkomen wordt. De ondersteuning moet zo dicht mogelijk bij huis en waar mogelijk op maat geleverd worden. Daarnaast wil de gemeente dat door extra aandacht duidelijkheid wordt verkregen over de situatie én knelpunten van kwetsbare groepen mantelzorgers, zoals jonge mantelzorgers. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

8 Uitgaande van de huidige situatie in Nunspeet, regionale en landelijke ontwikkelingen en de signalen en wensen uit het veld, heeft de gemeente de volgende doelen en acties voor de periode geformuleerd: Een goede structuur voor mantelzorgondersteuning Voorgenomen acties zijn: Inventarisatie van het huidige lokale ondersteuningsaanbod: Het Steunpunt Mantelzorg moet toegankelijker, bereikbaar en aanspreekbaar worden voor alle mantelzorgers in Nunspeet en haar kernen. De plaats en positie van het Steunpunt Mantelzorg wordt onder de loep genomen en het bestaande ondersteuningsaanbod moet worden aangevuld met alle partijen die er toe doen. Samenwerking en afstemming binnen de informele zorg moet ervoor zorgen dat meer mantelzorgers de weg naar ondersteuning kunnen vinden en dat innovatie gestimuleerd wordt. De combinatie van werken en mantelzorg moet toegankelijker en bespreekbaar worden. Mantelzorgers moeten ondersteund worden bij het combineren van werk en zorgtaken. De gemeente kan daarin, als grote werkgever, een voorbeeldfunctie vervullen en samen met gemeenten in de regio beleid hierop formuleren. Overbelasting moet in een eerder stadium gesignaleerd worden. Door het terugdringen en voorkomen van overbelasting, moet het voor mantelzorgers mogelijk blijven zorg te kunnen geven naast ruimte voor het eigen leven. Extra aandacht voor jonge mantelzorgers, als een kwetsbare groep, lijkt in Nunspeet een logische keuze. De aandacht voor deze doelgroep was aanvankelijk al neergelegd bij het Regionaal Steunpunt Mantelzorg. Nu het Steunpunt per 2010 wordt opgeheven, is deze taak bij het Lokale Steunpunt neergelegd. Het aantal jongeren (tot 18 jaar) in Nunspeet is hoger dan het gemiddeld aantal jongeren in Gelderland. Geschat wordt dat één op de tien jongeren op een of andere wijze zorgdraagt voor een ouder, broertje, zusje of familielid en dat zij extra kwetsbaar zijn, omdat deze taken vaak niet passen bij hun leeftijd en ontwikkeling. Gemeentelijk beleid De ondersteuning van mantelzorgers en vrijwilligers (prestatieveld 4) wordt in de Wmobeleidsnota Met elkaar, voor elkaar omschreven als: Het ondersteunen van mantelzorg, daaronder begrepen steun bij het vinden van adequate oplossingen als zij hun taken tijdelijk niet kunnen waarnemen, alsmede het ondersteunen van vrijwilligers. De ondersteuning van mantelzorgers ziet de gemeente als haar verantwoordelijkheid, de inzet van vrijwilligers als noodzaak, ter ondersteuning van mantelzorgers. In de kadernotitie Mantelzorgondersteuning van mei 2009 is aangegeven dat mantelzorgbeleid moet aansluiten bij relevante bestaande beleidslijnen en nota s van de gemeente, zoals: de Wmo-beleidsnota Met elkaar, voor elkaar, de beleidsnota Vrijwilligers zijn onmisbaar (2008), de beleidsnota Ouder worden in Nunspeet en de beleidsnotitie Woningsplitsing, inwoning en bewoning van bijgebouwen in relatie tot mantelzorg. In deze nota is, daar waar mogelijk, aansluiting gezocht bij bovenstaande beleidsnota s. 4 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

9 In 2008 heeft de gemeente Nunspeet aan het Centrum Samenlevingsvraagstukken van de Gereformeerde Hogeschool in Zwolle gevraagd om onderzoek te doen naar de sociale samenhang in Nunspeet en haar kernen. In dit onderzoek is één van de vijf onderzoeksvragen: Wie ziet om naar wie waar het gaat om (informele) zorg en welzijn?. In het uitgebrachte rapport, dat als titel meekreeg: De ketting en de schakels, wordt een beeld gegeven van de huidige sociale samenhang in de vier kernen van de gemeente. De bevindingen, conclusies en aanbevelingen, die een relatie hebben met informele zorg en in het bijzonder met mantelzorg, zullen in deze nota worden meegenomen. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

10 6 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

11 1. Mantelzorg: Waar hebben we het over? In Nederland zijn diverse onderzoeken onder mantelzorgers uitgevoerd. In dit eerste hoofdstuk een schets van de mantelzorger: Wat is mantelzorg? Wat zijn de meest voorkomende zorgtaken? Voor wie zorgen mantelzorgers en wat is hun leefsituatie? 1.1 Wat is zorgen voor een ander? Mantelzorg vormt een omvangrijk en noodzakelijk onderdeel van de zorg in Nederland. Zo wordt van alle zorg 75% door mantelzorgers en 5% door (zorg)vrijwilligers verleend. Naar schatting helpen jaarlijks 3,7 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder een familielid of goede bekende, die vanwege gezondheidsproblemen ondersteuning nodig heeft (SCP, 2003). Maar wanneer spreken we van mantelzorg? In de literatuur worden verschillende omschrijvingen voor begrippen rondom mantelzorg gehanteerd. Hieronder volgt een aantal definities van veelgebruikte termen. Informele zorg Mantelzorgers en zorgvrijwilligers worden samen informele zorg genoemd. Een overeenkomst tussen mantelzorg en zorg, geleverd door vrijwilligers, is dat het gaat om ondersteuning die onbetaald wordt gegeven. Er zijn wel duidelijke verschillen. Deze zijn gebaseerd op kenmerken van de persoonlijke relatie, de mate van vrijwilligheid en de organisatie. Mantelzorg Mantelzorgers zorgen vaak langdurig en onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner, ouder, kind of ander familielid, vriend of kennis. De mantelzorger is geen professionele hulpverlener, maar verleent zorg omdat hij of zij een persoonlijke band heeft met de hulpbehoevende. Er wordt vaak over mantelzorg gesproken als de zorg meer dan drie maanden duurt of meer dan acht uur per week in beslag neemt. Landelijk zijn er 2,6 miljoen mantelzorgers. Daarvan zorgen 1.1 miljoen mantelzorgers meer dan drie maanden én meer dan 8 uur per week. Mantelzorg is meestal geen bewuste keuze. Men rolt erin en heeft vooraf geen idee hoe lang de zorg gaat duren. (Zorg)vrijwilligers Mantelzorger en vrijwilliger zijn termen die vaak door elkaar gehaald worden. Toch zijn het verschillende dingen. Vrijwilligers in de zorg verrichten onbetaald en onverplicht werk ten behoeve van anderen die zorg en ondersteuning nodig hebben en met wie ze, bij de start, geen persoonlijke betrekking hebben. Het gaat om vrijwilligersactiviteiten die bestemd zijn voor klanten, mensen buiten de organisaties. Dat kan dus ook ter ondersteuning van de mantelzorger zijn. Hiermee onderscheidt het zich van organisaties die gericht zijn op wederzijdse ondersteuning, zoals belangenorganisaties, gezelligheidsverenigingen en sportclubs waar het vrijwilligerswerk zich richt op de (leden van) organisaties zelf. Ook is er een onderscheid met campaining-organisaties, zoals politieke partijen en milieuorganisaties, waarbij het gaat om ideële activiteiten. Een overeenkomst tussen mantelzorgers en zorgvrijwilligers is dat zij beiden onbetaalde zorg verlenen. De verschillen die gebaseerd zijn op kenmerken van de persoonlijke relatie, mate van vrijwilligheid en organisatie staan in het volgende schema weergegeven. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

12 Mantelzorg Mantelzorg vloeit rechtstreeks voort uit de relatie en is ongeorganiseerd. Mantelzorg overkomt je, je rolt er in. Mantelzorg houdt nooit op, soms zelfs 24 uur per dag, 7 dagen lang. Een mantelzorger moet alles doen, ook wat hem niet ligt. Mantelzorg betreft iemand uit familiekring of intieme vrienden of buren. Door intensieve mantelzorg loop je gevaar voor psychische en/of lichamelijke overbelasting. Mantelzorg beperkt je in het onderhouden van contacten. Mantelzorgers voelen zich vaak ondergewaardeerd en worden dat in veel gevallen ook, wat onterecht is. Mantelzorg wordt vanzelfsprekend gevonden. Mantelzorgers krijgen geen feedback. Vrijwilligerszorg Vrijwilligers verrichten werkzaamheden in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald ten behoeve van anderen. Voor vrijwilligerswerk kies je bewust. Als vrijwilliger kun je zelf bepalen hoeveel tijd je erin wilt steken, een vrijwilliger kan afhaken als de zorgvrager lastiger wordt. Een vrijwilliger kan zelf de aard van het werk bepalen. Vrijwillige zorg betreft iemand buiten de familierelatie. Vrijwilligerswerk wordt als ontspanning ervaren. Door vrijwilligerswerk breid je je contacten uit. Vrijwilligers kunnen zich vaak gewaardeerd voelen, wat terecht is. Vrijwilligerswerk wordt mooi gevonden. Vrijwilligers krijgen vaak een training en hebben onderling contact. Bron: Mezzo 1.2 Aantal mantelzorgers De schatting over het aantal mantelzorgers loopt uiteen. Dit heeft vooral te maken met de definiëring van de term. In de meeste gevallen wordt uitgegaan van de groep die langer dan drie maanden of meer dan acht uur per week zorg of hulp geeft. Dan gaat het landelijk om 2,6 miljoen mensen. Dat is 19% van de bevolking van 18 jaar en ouder. Bij dit aantal gaat het om het totale aantal mantelzorgers in een heel jaar. Gedurende een jaar vinden natuurlijk veranderingen plaats. Er komen nieuwe mantelzorgers bij en bij anderen stopt de vraag om hulp, bijvoorbeeld als iemand beter wordt of overlijdt. Iedere maand bedraagt het aantal mantelzorgers in Nederland tussen de 1,6 en 1,7 miljoen. Dit is ongeveer 13% van de bevolking van 18 jaar en ouder. Er zijn 1,1 miljoen mantelzorgers die gedurende een periode van meer dan drie maanden meer dan 8 uur per week hulp geven. 8 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

13 Daarnaast is er een aanzienlijke groep jonge mantelzorgers (tot 23 jaar). Uit onderzoek, uitgevoerd in opdracht van Mezzo, blijkt dat: tot kinderen wonen met een chronisch (somatisch) zieke of matig/ernstig lichamelijk beperkte ouder, waarvan tot kinderen jonger dan 18 jaar is. Circa tot thuiswonende kinderen geven in meer of mindere mate wel eens instrumentele zorg aan hun ouder. Er kinderen zijn met een ouder met een psychiatrische diagnose, kinderen met een verslaafde ouder en tot kinderen met een chronisch zieke of beperkte broer of zus (bron: Mezzo). Uit het onderzoek blijkt ook dat mantelzorg niet altijd bestaat uit instrumentele zorg, zoals huishoudelijke hulp, lichamelijke of medische zorg en het regelen van allerlei zaken. Kinderen en jongeren geven soms ook emotionele zorg aan hun ouder, zorgen voor broertjes en zusjes of houden hun zieke gezinslid gezelschap. Een aantal mantelzorgers is zich niet bewust van het feit dat zij mantelzorger zijn. Zij herkennen zich niet in de definitie of zijn zich niet bewust van hun taak als mantelzorger. 1.3 De mantelzorger Iedereen kent wel iemand die zorgt voor een oudere, zieke of gehandicapte in de naaste omgeving. Dat kan een dochter zijn die voor haar oudere ouders zorgt of iemand die de buurvrouw helpt met aankleden of een man die zijn gehandicapte vrouw met persoonlijke verzorging helpt, maar ook een schoolgaande tiener, die vaak thuis moet inspringen voor een zieke of depressieve ouder. De meeste mensen verlenen mantelzorg, omdat ze dat vanzelfsprekend vinden. Vaak zijn ze er vanzelf ingerold. Ze vinden het heel natuurlijk om de hulp te bieden. Liefde en genegenheid voor de hulpbehoevende zijn belangrijke redenen om voor de ander te zorgen. Pragmatische redenen, zoals het voorkomen dat iemand naar een zorginstelling moet verhuizen, spelen minder vaak een rol. Vrouwen verlenen vaker mantelzorg dan mannen. Mantelzorg kan ook worden ervaren als een morele plicht, een zware belasting of een mooie taak. Vaak wordt mantelzorg geboden aan een persoon die niet tot het eigen huishouden behoort. Uit een recent onderzoek onder mantelzorgers (SCP, 2009) blijkt dat 42% een (schoon)ouder helpt, 20% een partner, 9% een kind, 10% een familielid, 11% een kennis of vriend, 5% een buurman of -vrouw en 3% anders. De grootste groep mantelzorgers is nu tussen de 35 en 65 jaar. Naar verwachting zal, door de vergrijzing, het aantal ouderen dat mantelzorg ontvangt, stijgen en zal de groep mantelzorgers tussen de 65 en 74 jaar toenemen (SCP). Dit zal er ook toe leiden dat er meer mantelzorgers komen die zelf gezondheidsproblemen hebben. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

14 1.4 Soorten hulp Mantelzorg kan allerlei zorg of hulp omvatten. Daarbij kan het gaan om: Huishoudelijke zorg, zoals: boodschappen doen, de was doen of de maaltijd bereiden. Persoonlijke zorg, zoals: wassen, aankleden en verplaatsen. Verpleegkundige hulp, waaronder wondverzorging en injecties toedienen. Psychosociale begeleiding, bestaande uit: Ondersteuning door aanwezig te zijn of te begeleiden naar arts of activiteit. Organiseren en regelen van bijvoorbeeld het huishouden en financiële zaken. Emotionele steun, zoals: troosten, luisteren en aanwezig zijn. Praktische hulp, zoals: klussen in en om het huis en administratie verzorgen. Mantelzorgers bieden bijna altijd emotionele steun en begeleiding en houden toezicht op de hulpbehoevende. Meer dan een kwart van de helpers geeft persoonlijke verzorging of neemt verpleegkundige taken op zich (SCP). 1.5 Mantelzorg en werk Van de mantelzorgers jonger dan 65 jaar combineren de meeste mensen de zorgtaken met andere taken. Volgens het onderzoek van SCP heeft bijna drie op de vier helpers (71%) naast de zorgtaak een betaalde baan (één of meer uur per week) en één op de drie (35%) doet aan vrijwilligerswerk. De niet-werkende mantelzorgers verlenen meer en langere hulp. Werkende mantelzorgers combineren hun baan met de zorg voor een chronisch zieke partner, een kind met een handicap of een hulpbehoevende ouder. 40% van hen voelt zich matig tot zwaar overbelast. Eén op de tien moet zelfs stoppen met werken of gaat (tijdelijk) minder werken. Betaald werk en mantelzorg kunnen elkaar dus in de weg zitten, omdat ze allebei een beroep doen op de beschikbare tijd en omdat het combineren belastend kan zijn. In de toekomst zullen er meer werkende mantelzorgers zijn. Door de vergrijzing zullen mensen meer en langer doorwerken en wordt de zorg aan ouderen door minder mensen geleverd (personeelstekorten in de zorg). Ook zullen (oudere) mensen langer thuis blijven wonen en moet eerst vanuit de eigen omgevingsbronnen gezocht worden naar ondersteuning. 1.6 Samenvatting De inzet van mantelzorgers vormt een onmisbaar deel van de zorg. Ongeveer 13% van de bevolking van 18 jaar en ouder zorgt over een langere periode voor een familielid, vriend of bekende. Veel mantelzorgers vinden zorgen voor een ander vanzelfsprekend en doen dit uit liefde en genegenheid. Vrouwen verlenen vaker mantelzorg dan mannen. Een groot deel van de mantelzorgers is tussen de 45 en 65 jaar. Veel mensen combineren de zorgtaken met (vrijwilligers)werk. Nederland vergrijst. Dit heeft gevolgen voor de vraag naar zorg, maar dit betekent ook dat de leeftijd van de mantelzorger zal stijgen. Dit heeft consequenties voor de ondersteuningsbehoefte van de mantelzorger. 10 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

15 2. Zicht op knelpunten van de mantelzorger Zorgen voor een ander kan worden gezien als een mooie ervaring en kan voldoening geven. Maar soms wordt de zorg te zwaar of wordt het moeilijk om de zorg te combineren met privéleven en werk. In het ergste geval is er sprake van overbelasting. Dit hoofdstuk gaat over knelpunten die mantelzorgers ervaren bij het verlenen van hun zorgtaken. 2.1 Ervaren belasting Uit onderzoek van het SCP (2009) komt naar voren dat 22% van de mantelzorgers zich niet belast voelt en dat ongeveer 45% van de mantelzorgers een matige tot ernstige belasting door informele hulpverlening ervaart. Mantelzorgers, bij wie sprake is van ernstige belasting of overbelasting (17%), voelen zich vaak in de greep gehouden door het eigen plichtsgevoel. Zij hebben moeite met het combineren van zorgtaken en taken in werk en gezin. Bij de 0-meeting, uitgevoerd in de Noord-Veluwe, blijkt dat 20% van de ondervraagde mantelzorgers geen last heeft van overbelasting, 57% heeft soms last van overbelasting,18% heeft vaak last en 5% voelt de mantelzorg altijd als last. Als ervaren problemen worden genoemd: Tijdsbesteding (te weinig tijd) en onvoldoende mogelijkheden om de zorg tijdelijk over te dragen. Combineren van mantelzorgtaken met een bepaalde baan. Extra kosten, zoals: kosten voor vervoer, wassen en voeding. Psychische belasting, zoals: druk vanuit de hulpvrager, schuldgevoel, schaamte of morele verplichting. 2.2 Oorzaken belasting Niet elke vorm van zorg is even belastend. Af en toe voor een buurvrouw een boodschap doen, is eenvoudiger in het dagelijks leven in te passen dan de zorg voor een gehandicapt kind. Of mantelzorgers hun taken als zwaar ervaren, hangt af van verschillende factoren: de zorgsituatie, de relatie met de zorgvrager, de ondersteuningsbehoefte en de duur en de intensiteit van de geboden hulp. De belasting blijkt vooral toe te nemen naarmate men veel uren en over een langere periode hulp geeft. Uit onderzoek van SCP blijkt dat van de zorgverleners, die minder dan 8 uur per week en minder dan drie maanden zorg verlenen, 51% zich niet belast voelt en 2% zich zwaar belast voelt. Van de mantelzorgers die meer dan acht uur per week zorg verlenen en langer dan drie maanden, voelt 9% zich niet belast en 30% voelt zich zwaar belast. Verder blijkt dat het intensief zorgen voor iemand die op vele levensgebieden hulp nodig heeft (huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging en begeleiding) en gedragsproblemen vertoont, een zeer belastende opgave is. Mantelzorgers die hulp verlenen vanuit een gebrek aan alternatieven of om tehuisopname te voorkomen, ervaren de zorg regelmatig als belastend. Dit geldt ook voor degenen die geen hulp willen of durven vragen aan anderen en mantelzorgers die voor een partner of kind zorgen. Het zorgen voor buren en /of vrienden is veel minder belastend dan het zorgen voor (schoon)ouders, partner of kind. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

16 De knelpunten die mantelzorgers ervaren, hangen ook samen met het ziektebeeld van degene waar zij voor zorgen; de ouders van een gehandicapte zoon hebben andere problemen dan de dochter die voor haar dementerende moeder zorgt. In de volgende paragrafen worden veel voorkomende knelpunten van een aantal groepen mantelzorgers beschreven. De overheid geeft in haar beleidsbrief Voor elkaar aan dat ingezet moet worden op het terugdringen van het aantal overbelaste mantelzorgers, onder andere door in te zetten op specifieke doelgroepen. Bij aandacht voor ondersteuning van mantelzorg wordt over het algemeen uitgegaan van de gemiddelde Nederlander. Twee doelgroepen vragen volgens de beleidsbrief van VWS bijzondere en specifieke aandacht: jonge mantelzorgers en allochtone mantelzorgers. In de kadernota Mantelzorgondersteuning is aangegeven dat het voor de gemeente Nunspeet belangrijk is om inzicht te krijgen in het aantal jonge mantelzorgers, hoe zij te bereiken zijn, wie daarvoor de signalen kunnen opvangen en welke ondersteuning zij nodig hebben. Meer aandacht voor signalering en afstemming op deze doelgroep is daarom wenselijk. Mantelzorgondersteuning in Nunspeet is op dit moment voor een groot deel gericht op oudere mantelzorgers of mantelzorgers van ouderen (zie paragraaf 6.2). Ten aanzien van de doelgroep allochtone mantelzorgers is het belangrijk dat op termijn eerst wordt onderzocht welke allochtone groepen in Nunspeet en haar kernen wonen. Op basis van die gegevens kan onderzocht worden welke mantelzorgers behoefte hebben aan ondersteuning en welke vorm van ondersteuning daarbij past. Deze zal voor een deel afhankelijk zijn van de achtergrond en cultuur van de zorgvragers en mantelzorgers. In de kadernota wordt aangegeven dat bij de uitwerking van het mantelzorgbeleid in Nunspeet de mogelijkheid bestaat dat een andere doelgroep meer of eerst specifieke aandacht kan vragen. Daarbij kan ook worden gedacht aan ouders van kinderen met een verstandelijke beperking, partners van chronisch zieken of mantelzorgers van terminale patiënten. 2.3 Jonge mantelzorgers Onder jonge mantelzorgers worden thuiswonende kinderen of jongeren verstaan, die (helpen) zorgen voor een ouder, een broertje of zusje of een ander inwonend familielid met een chronische ziekte of beperking. Naar schatting groeit één op de tien kinderen op met het op een of andere wijze (mede) zorgdragen voor een langdurig ziek familielid (zie voor een overzicht van de cijfers ook paragraaf 1.2 van dit rapport). Jonge familie- of mantelzorgers zijn extra kwetsbaar, omdat deze jonge mensen vaak taken en verantwoordelijkheden hebben, die niet passen bij hun leeftijd en ontwikkeling. Zij voelen zich er verantwoordelijk voor om de situatie thuis draaiende te houden. De rollen zijn omgedraaid. De hoeveelheid zorg die een jonge mantelzorger verleent, hangt af van bijvoorbeeld de ernst van de ziekte van de verzorgde, de gezinssamenstelling en/of de financiële draagkracht van het gezin. Ook de mate waarin hulp van buitenaf aanwezig is, telt mee. Jonge mantelzorgers praten niet graag over de zorg die zij geven aan een gezinslid. Dit kan onder andere voortkomen uit schaamte (alcoholverslaafde vader of schizofrene moeder) of doordat zij geen uitzondering willen zijn. Met name bij jongeren in de puberteit leidt mantelzorger zijn soms tot zeer ernstige problemen. Ook bij jonge mantelzorgers dreigt het gevaar voor overbelasting. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld slechte schoolprestaties of vluchtgedrag (gebruik van alcohol en dergelijke). 12 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

17 2.4 Allochtone mantelzorgers Bevolkingsgroepen met andere culturele achtergronden hebben heel diverse opvattingen over zorg in eigen kring. Voor veel allochtone families geldt dat zij het als een morele plicht voelen om de zorg in eigen kring op te lossen. Bij sommige etnische minderheden ontvangen de ouderen veel vaker informele zorg (mantelzorg) dan bij autochtone ouderen. Dit geldt vooral voor Turkse en Marokkaanse ouderen. Bij de Marokkaanse ouderen krijgt zelfs meer dan de helft van de 55-plussers hulp van het eigen netwerk. Vooral allochtone vrouwen lopen een verhoogd risico op overbelasting. Vaak krijgen allochtone vrouwen op jonge leeftijd een gezin en hebben zij meer kinderen dan autochtonen. Hierdoor krijgen zij eerder en langduriger te maken met zorgtaken. Bovendien krijgen allochtone ouderen op jongere leeftijd (vanaf 45 jaar) meer gezondheidsproblemen en maken zij meer gebruik van informele zorg. Dit is vooral het geval bij mensen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond en in iets mindere mate bij ouderen met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond. Opvattingen over familiezorg spelen hierbij een belangrijke rol. Daarnaast kan meespelen dat Turkse en Marokkaanse ouderen, vaker dan autochtone ouderen, niet goed op de hoogte zijn over de mogelijkheden van het Nederlandse zorgstelsel en dus minder snel een beroep doen op de thuiszorg. De verwachting is dat de zorglast van de Turkse en Marokkaanse ouderen in de toekomst alleen maar toeneemt. Het totaal aantal allochtone ouderen zal toenemen en ouderen bereiken gemiddeld een hogere leeftijd met mogelijk meer beperkingen (bron: Atlas Volksgezondheid). 2.5 Ouders van een kind met een beperking Ouders die voor hun kind zorgen met een (verstandelijke) beperking zien deze zorg helemaal niet als mantelzorg, maar zij hebben wel te maken met extra zorgtaken. Zij steken veel tijd en energie in de verzorging en de begeleiding van hun kind. Uit onderzoek 2 blijkt dat kinderen met een verstandelijke beperking minder zelfredzaam zijn dan kinderen zonder deze beperking. Zij hebben meer hulp nodig van hun ouders bij het uitvoeren van functionele vaardigheden. Deze extra zorg kost ouders veel tijd, meer dan bij de gebruikelijke zorg voor een kind. Veel ouders ervaren een hoge mate van stress bij het bieden van deze extra zorg (bij 70% van de ouders). Ouders met een kind met een beperking maken zich tevens vaak zorgen over de toekomst van hun kind als zij zelf wegvallen. 2.6 Partners van chronisch zieken Bij chronische ziekten gaat het om ziekten waarbij herstel niet of nauwelijks meer mogelijk is en die de rest van het leven blijven bestaan met naar verwachting toename van klachten. Er zijn veel verschillende chronische ziekten. Enkele voorbeelden zijn: reuma, multiple sclerose, cva of herseninfarct, astma, diabetes en hart- en vaatziekten. Chronische ziekten kunnen lichamelijk zijn, maar ook psychisch. Kenmerkend voor de zorg aan chronische zieken is dat de zorg meestal langdurig is en het een belangrijk deel uitmaakt van het dagelijks leven van de mantelzorger. Vooral partners die de zorg alleen bieden, lopen een groot risico op overbelasting. Een ernstige chronische ziekte heeft immers ook veel invloed op het leven van de partner. De relatie verandert, het sociale leven, de taakverdeling en vaak ook de woon- en financiële situatie. 2 Volman M.J.M., Dijk J.W. van, Braakman J.A.. Zorg voor kinderen met een beperking: gebruikelijke zorg? Capaciteitsgroep Algemene Pedagogiek en Orthopedagogiek, Univeristeit Utrecht. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

18 De volgende aspecten spelen bij chronische ziekten een rol: Fysieke en geestelijke belasting. De partner neemt door de chronische ziekte meestal het merendeel van huishoudelijke plichten en zorgtaken op zich. Zij helpen vaak als enige de hulpbehoevende, geven doorgaans veel uren hulp per week, hebben vaak meer kosten en derven vaak inkomen. Zorgen voor je partner is ook geestelijk zwaar en er blijft vaak weinig tijd over voor het eigen sociale leven. Soms is het ook fysiek zwaar. Niet iedereen is in staat om de eigen partner te tillen, te wassen, te verschonen of de rolstoel te duwen. Verborgen emoties en ambivalente gevoelens: voor de partner zijn de gevolgen van de ziekte voor het eigen levensperspectief vaak moeilijk te verwerken. Zij vinden het lastig om aandacht aan zichzelf te geven (of te vragen), omdat de ander (de patiënt) het zwaarder heeft. Ook de omgeving houdt dit vaak in stand door zich te richten op de hulpvrager. Om hulp vragen is lastig: de meeste mensen vinden het vanzelfsprekend om te zorgen voor hun partner. Ze beginnen vaak met grote betrokkenheid aan hun taak. Als de ziekte langer voortduurt, en dat is altijd het geval bij mensen met een chronische ziekte, lopen ze ongemerkt tegen steeds meer problemen op. Bovendien vinden partners van mensen met een chronische ziekte het lastig om hulp te vragen aan de omgeving, omdat de omgeving de situatie vaak niet begrijpt en omdat de partners zich schamen voor de situatie (voor de ziekte en het feit dat zij niet in staat zijn hun taak te verrichten). 2.7 Mantelzorgers van dementerenden Dementie benoemen we apart. Partners, familieleden en omgeving spelen een zeer belangrijke rol bij de verzorging en begeleiding van mensen met dementie en deze zorg kan zeer intensief zijn. In driekwart van de gevallen hebben mensen met dementie iedere dag, soms zelfs 24 uur per dag, ondersteuning en zorg nodig. Het gaat om ondersteuning bij alle dagelijkse activiteiten, zoals: eten, boodschappen doen, huishouden, aankleden, wassen, et cetera. Het gaat ook om het regelen van financiële zaken, verpleegkundige verzorging en vaak ook om het optreden als oppas als de dementerende niet meer alleen kan blijven. Eigenlijk moet de regie over het leven van mensen met dementie steeds meer overgenomen worden door de omgeving. Bij dementie zijn er veel overeenkomsten met de mantelzorgers van chronische zieken. Wat het extra zwaar maakt, is dat de ziekte op zich en inspanningen van de omgeving niet worden herkend door de zorgvrager en dat de emoties en ervaringen niet gedeeld kunnen worden met de (dementerende) partner. De directe mantelzorger is vaak de partner, die zelf ook vaak met toenemende gezondheidsproblemen wordt geconfronteerd. Zij hebben een verhoogd risico op overbelasting. 2.8 Familie en vrienden van mensen met psychische problemen Ook deze groep kent veel overeenkomsten met mantelzorgers van chronisch zieken. Maar er zijn een aantal specifieke kenmerken die de (mantel)zorg zwaarder kunnen maken: Onzichtbaarheid: een psychiatrische stoornis is niet altijd zichtbaar voor de buitenwereld. Schuldgevoelens: mantelzorgers kunnen zich mede verantwoordelijk voelen voor het ontstaan van de stoornis. Taboe: familieleden vinden het vaak moeilijk om met anderen over de stoornis te praten. 14 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

19 Veranderingen in persoonlijkheid en relaties: als gevolg van de stoornis kan de persoonlijkheid veranderen. Dit heeft zijn weerslag op de relatie. Juridische bescherming van de patiënt: behandeling en opname zijn in principe alleen mogelijk wanneer de patiënt hiermee instemt. Echter, niet alle patiënten hebben ziektebesef en/of inzicht in de ziekte. De privacywetgeving belemmert mantelzorgers in het verkrijgen van relevante informatie. Onvoorspelbaarheid van de stoornis en fluctuatie in de zorg: de situatie van de patiënt kan plotseling verslechteren, waardoor onmiddellijke actie vereist is. Vanwege de onvoorspelbaarheid van de stoornis blijft in goede periodes de angst voor terugval bestaan. 2.9 Mantelzorgers van terminale patiënten Mantelzorgers van terminale patiënten hebben ook een verhoogd risico op overbelasting. Zij bieden, naast andere vormen van ondersteuning, vaak persoonlijke zorg in combinatie met psychosociale begeleiding 3. Deze zorg is zeer intensief en complex door: Emotionele betrokkenheid: vaak is de patiënt een levenspartner of vader of moeder van de mantelzorger. Het dreigende en onafwendbare verlies is een zware belasting. Naast de belasting van de zorg, krijgt de mantelzorger ook te maken met eigen angst en onzekerheid. Verwerken van ingrijpende gebeurtenissen: gedurende het verloop van het ziekteproces is er vaak sprake van een opeenvolgende reeks ingrijpende gebeurtenissen. Door een slepend ziekteproces, met veel wisselingen in het beloop van de ziekte, krijgt de mantelzorger vaak nauwelijks de tijd om deze gebeurtenissen te verwerken. Psychische en lichamelijke veranderingen: psychische veranderingen bij de patiënt en het zien van lichamelijke achteruitgang vergroten de belasting van de mantelzorger. Rouwverwerking. De mantelzorger krijgt na het overlijden van de patiënt te maken met het verwerken van het verlies. Daarnaast vallen de zorgtaken plotseling weg. De exmantelzorger moet dit een plek geven en zijn of haar leven een nieuwe invulling geven Gevolgen vergrijzing Het aantal ouderen in Nederland zal de komende jaren sterk toenemen. In 2030 zullen ongeveer 4 miljoen Nederlanders ouder dan 65 jaar zijn. Dat is bijna een kwart van de bevolking. Er komen niet alleen meer ouderen, maar mensen worden ook steeds ouder. Hierdoor stijgt ook het aantal mensen met aan ouderdom gerelateerde ziekten, zoals lichamelijke functiebeperkingen, chronische ziekten en dementie. Door de vergrijzing zal de de vraag naar mantelzorgers toenemen. Vooral als het gaat om de verzorging en hulp aan mensen met chronische aandoeningen, dementie en de zorg voor terminale patiënten. De laatste tijd wordt steeds vaker zichtbaar dat, door veranderingen in de zorgorganisaties, het mantelzorger zijn niet ophoudt als de zorgbehoevende is opgenomen in een intramurale instelling of kleinschalig woonproject. Daarnaast neemt het aantal alleenstaanden toe. Een deel van deze alleenstaanden kan geen of onvoldoende beroep doen op naasten en omgeving en zal daardoor vaker c.q. meer beroep doen op de professionele zorg. 3 Punten zijn gebaseerd op de volgende literatuur: Osse B.H.P. Mantelzorgers bij palliatieve zorg, Bijblijven, 22 (2006), p en Proot I. Zorgbehoeften en zorgproblemen: het perspectief van terminale patiënten en hun naasten, Huisarts en Wetenschap, 48 (2005), p Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

20 2.11 Mantelzorgers met verhoogd risico op overbelasting Een aantal mantelzorgers heeft een verhoogd risico op overbelasting. Dat zijn: Centrale mantelzorgers (partners, ouders, kinderen), die zonder hulp van anderen voor een hulpbehoevende zorgen. 75-plussers die voor hun partner zorgen. Ouders en partners van mensen met een psychiatrische aandoening. Werkende mantelzorgers, die daarnaast de zorg hebben voor een partner of kind met een chronische ziekte of handicap. Allochtone mantelzorgers. Jonge mantelzorgers Samenvatting Voor iemand zorgen kan een zware belasting zijn. Vooral als de zorg intensief is, een langere periode duurt en als het om (naaste) familie gaat, zoals (schoon)ouders, partner of kind. De hoeveelheid mantelzorg die dan nodig is, neemt in de loop van de tijd ongemerkt toe en daarmee ook de kans op (ernstige) overbelasting. Ook is het zorgen voor iemand met gedragsproblemen en iemand die verschillende soorten hulp nodig heeft (huishoudelijke hulp, persoonlijke verzorging en begeleiding) zeer belastend. Andere factoren die de ervaren belasting kunnen verhogen zijn: het gevoel er alleen voor te staan, het gevoel dat er geen alternatief is en geen hulp willen of durven vragen. Mantelzorgers vormen geen homogene groep. De knelpunten die zij ervaren, hangen sterk samen met hun persoonlijke situatie (bijvoorbeeld: financiën, woonsituatie, het wel of niet hebben van een gezin of een betaalde baan) en het ziektebeeld van degene voor wie zij zorgen. Mantelzorgers van terminale patiënten hebben andere problemen en vragen dan een ouder van een gehandicapt kind. Door de vergrijzing zal in de toekomst waarschijnlijk vooral de verzorging en hulp aan mensen met chronische aandoeningen, dementerenden en terminale patiënten toenemen. De mantelzorg stopt niet na opname van de zorgbehoevende in een zorginstelling of kleinschalig woonproject. Het aantal alleenstaanden dat een beroep doet op professionele zorg, zal naar verwachting toenemen. 16 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland

21 3. Mantelzorgondersteuning Zoals in het vorige hoofdstuk duidelijk werd, kan zorgen voor een ander een zware belasting zijn. Soms zo zwaar, dat gezondheid en welzijn van de mantelzorger in de knel dreigen te raken. Mantelzorg kan op den duur leiden tot zowel psychische als fysieke belasting van de mantelzorger. Om dit te voorkomen, is ondersteuning van de mantelzorger belangrijk. In dit hoofdstuk wordt omschreven wat mantelzorgondersteuning is, welke vormen van ondersteuning geboden kunnen worden en wat de rol van de gemeente hierbij is. 3.1 Beschrijving mantelzorgondersteuning Mantelzorgondersteuning is een verzamelnaam voor diverse voorzieningen, die als doel hebben om de draagkracht van degene die hulp of zorg biedt te vergroten of de draaglast te verkleinen. Bij mantelzorgondersteuning wordt onderscheid gemaakt tussen directe en indirecte ondersteuning. Directe ondersteuning bestaat uit producten of diensten die ondersteuning bieden aan de mantelzorger zelf, zoals: gesprekken met andere mantelzorgers (lotgenoten), een tijdelijke overname van de zorg of een financiële tegemoetkoming. Indirecte ondersteuning is ondersteuning voor de hulpvrager zelf. Ook deze ondersteuning leidt tot verlichting van de taken van de mantelzorger. Voorbeelden zijn: hulp bij het huishouden, iemand die kleine klusjes doet of helpt bij de administratie, een tillift, maaltijdvoorziening, alarmering, et cetera. Ook duidelijke informatie over het aanbod in een gemeente en een eenvoudige aanvraagprocedure voor een voorziening leveren een mantelzorger veel tijdswinst. 3.2 Landelijke prioriteiten en gemeentelijke keuze Om mantelzorgers in staat te stellen hun bijdrage te blijven leveren en overbelasting te voorkomen, is ondersteuning van mantelzorgers noodzakelijk. In een beleidsbrief van 9 oktober 2007 van het ministerie van VWS zijn speerpunten geformuleerd om de versterking van de positie van mantelzorgers te realiseren. Bij mantelzorgers zijn de speerpunten: Versterking van de lokale ondersteuning, onder andere door het formuleren van acht basisfuncties, het bevorderen van regionale afstemming en samenwerking en het bieden van continuïteit van de mantelzorgondersteuning op lokaal en regionaal niveau. Creëren van meer mogelijkheden om arbeid en zorg te combineren. Verminderen van het aantal zwaarbelaste mantelzorgers, zoals het bieden van voldoende respijtzorg en het ondersteunen van specifieke groepen (bijvoorbeeld jonge mantelzorgers of allochtone mantelzorgers). Voor gemeentelijk beleid zijn de volgende vier randvoorwaarden hiervan afgeleid en opgenomen in de kadernota: Het aanbod mantelzorgondersteuning is toegankelijk, bereikbaar en aanspreekbaar. De mantelzorger herkent zich en is in beeld. Een optimale samenwerking van instellingen op het gebied van mantelzorg. Een goede regiefunctie van de gemeente. Spectrum, CMO Gelderland Mantelzorgbeleid Nunspeet

22 De voor Nunspeet gekozen speerpunten worden in hoofdstuk 6 uitgewerkt. 3.3 Basisfuncties mantelzorgondersteuning De geformuleerde basisfuncties zijn: 1. Informatie Hierbij gaat het om diverse soorten informatie, zoals: Hoe je zorgtaken kunt inpassen in je leven. Denk bijvoorbeeld aan het combineren van arbeid, zorg voor je gezin, je sociale contacten en belangenbehartiging. Informatie over ziekten, beperkingen en patiëntenverenigingen. Het aanbod van hulp, ondersteuning en zorg (voorzieningen en aanbieders). Regelingen voor zorgvragers en/of mantelzorgers. 2. Advies en begeleiding Een groot aantal mantelzorgers heeft behoefte aan meer dan alleen informatie. Vervolgens is het van belang om te ondersteunen en te begeleiden bij het vinden van de weg in het grote aantal mogelijkheden, het zetten van stappen naar instanties en het maken van keuzes. 3. Emotionele steun Veel mantelzorgers zijn gebaat bij een luisterend oor en het uitwisselen van ervaringen, bijvoorbeeld met lotgenoten. Dit kan door individuele gesprekken en het organiseren van bijeenkomsten, maar ook op meer anonieme wijze, zoals steun en advies via een chatsite, bijvoorbeeld Hyves. 4. Educatie Mantelzorgers kunnen gebaat zijn bij voorlichting, cursussen en training. De educatie kan zich richten op zorg en ziekte, maar ook op de mantelzorger zelf. 5. Praktische hulp Mantelzorgers kunnen uitsluitend of in combinatie met andere functies behoefte hebben aan diverse vormen van praktische hulp. Deze praktische hulp is vaak gericht op de zorgbehoevende, maar het is beter voor het hele systeem (naaste, familie en huishouden) om in de specifieke situatie in kaart te brengen welke vormen van praktische ondersteuning ook verlichting van de mantelzorgtaak kunnen geven. Vormen van praktische hulp zijn onder meer: huishoudelijke hulp, welzijns- en gemaksdiensten, klussendienst, maaltijdservice, vrijwillige hulp, administratieve hulp en extra (kinder)opvang. 6. Respijtzorg Respijtzorg is een verzamelbegrip voor voorzieningen die de mantelzorger tijdelijk en/of volledig overnemen, zodat de mantelzorger de zorg voor dat moment uit handen kan geven om eigen activiteiten te ontplooien (werk, opleiding of ontspanning). Grofweg zijn er twee vormen van respijtzorg: Respijtzorg aan huis: Vrijwillig, zoals: oppas, bezoekservice, vrijwillige thuishulp of vervangende mantelzorg. Professioneel, zoals: oppas, ondersteunende begeleiding of thuisondersteuning. 18 Mantelzorgbeleid Nunspeet Spectrum, CMO Gelderland