Macro-economische Analyse

Transcriptie

1 Macro-economische Analyse 15- Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 15 Versie: 1. Auteur: NVM Data & Research Onderdeel Bron Bijlage IV Economische Groei, CPB 8 oktober 15 Conclusie Bijna alle seinen die bepalend zijn voor de stand van de Nederlandse economie staan op groen: voor het tweede kwartaal op rij is de economische groei voor 16 naar boven bijgesteld, het consumentenvertrouwen is positief, het aantal vacatures stijgt en de werkloosheid daalt. Ook de woningmarkt doet het goed: het herstel van de woningmarkt zet door en het woningmarktvertrouwen stabiliseert zich op een hoog (positief) niveau. Ook de nieuwbouw ziet duidelijk herstel. Er zijn nog wel zorgen: het aantal huishoudens met hypotheekachterstanden is hoog en stijgend en het aantal onvrijwillige verkopen en veilingen stijgt nog steeds. Inflatie Producentenvertrouwen Consumentenvertrouwen Huishoudensconsumptie Koopkrachtontwikkeling Werkloosheid Vacatures Hypotheken Hypotheek- en Kapitaalmarktrente Loan-to-Value Spaartegoeden Hypotheken met betalingsachterstanden Acceptatiecriteria kredietverlening Onvrijwillige veilingen Nieuwbouwwoningen Bouwvergunningen Indices bouw en architectuur Woningmarktindicatoren Verhuisgeneigdheid, CPB, CPB CPB, CPB Kadaster Hypotheekshop, DNB HDN BKR DNB Kadaster MNW ING, VEH, NVM Oordeel

2 Tov. vorig kwartaal 9-Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Tov vorig jaar Economische Groei Inflatie Groei economie houdt aan, naar verwachting ook in 16 en 17 Inflatie daalt weer Groei t.o.v. vorig kwartaal,% e kwartaal 15 Inflatie in laatste maanden () 1% / 1% /,8% jun - aug 15 Groei t.o.v. zelfde periode jaar terug 1,8% e kwartaal 15 Inflatie Eurozone (),% /,% /,% jun - aug 15 Economische groei CPB 15,% Inflatie CPB 15,5% Voorspelling economische groei CPB 16,% Voorspelling inflatie CPB 16 1,1% Macro-economie, 1,5 1,,5, -,5-1, -1,5 Groei tov vorige periode Groei tov vorig jaar Percentage,5,5 1,5 1,5 -,5-1 Inflatie Nederland Inflatie Nederland (Eur. index) Inflatie Eurozone (Eur. index) * De Nederlandse economie is in het tweede kwartaal 15 met, procent gegroeid ten opzichte van het * De inflatie volgens de consumentenprijsindex (CPI) bedroeg in augustus,8 procent. In juli was dat nog eerste kwartaal 15. De groei wordt breed gedragen: zowel de investeringen als de consumptie en de 1, procent. De inflatie daalde vooral door de prijsontwikkeling van kleding en benzine. Over de eerste export leveren een positieve bijdrage. acht maanden van 15 was de inflatie gemiddeld,6 procent. * DNB: economische groei van het bruto binnenlands product (bbp):.% in 15. In 16 zal de economie met 1,8 procent toenemen, om in 17 verder aan te trekken naar, procent, het hoogste groeicijfer in tien jaar. * Het CPB verwacht ook een versnelling van de economische groei:, procent voor 15 en, procent in 16. * De berekenmethodiek van de Europese index houdt geen rekening met de kosten van het wonen in de eigen woning. In de CPI worden deze kosten berekend aan de hand van de prijsontwikkeling van huurwoningen. Omdat de huurstijging hoger is dan de gemiddelde prijsstijging van andere goederen en diensten, komt de Nederlandse inflatie volgens deze methodiek op dit moment hoger uit dan de inflatie volgens de consumentenprijsindex.

3 Producenten- en consumentenvertrouwen Consumenten en productenten overwegend positief Consumentenvertrouwen Oordeel over de economie gedaald, koopbereidheid steeds minder negatief Producentenvertrouwen in laatste maanden,7 /,5 /,8 jul - sep 15 Consumentenvertrouwen in laatste maanden / 6 / 5 jul - sep 15 Consumentenvertrouwen in laatste maanden / 6 / 5 jul - sep 15 Economisch klimaat in laatste maanden 1 / / 1 jul - sep 15 Koopbereidheid in laatste maanden - / - / - jul - sep 15 Koopbereidheid grote aankopen in ltst maanden 7 / / 7 jul - sep 15 Marktvertrouwen Producentenvertrouwen Producentenvertrouwen (links) Consumentenvertrouwen Consumentenvertrouwen (rechts) * De stemming onder consumenten verandert in september nauwelijks ten opzichte van augustus. Het consumentenvertrouwen komt uit op 5, een maand eerder was dat 6. Het vertrouwen is al vier maanden vrij stabiel. De lichte daling in september komt vooral doordat consumenten minder positief zijn over het economisch klimaat. * Het producentenvertrouwen is in september iets gestegen ten opzichte van augustus. Dat komt vooral doordat ondernemers positiever zijn over hun orderportefeuille en hun voorraden. Sinds oktober 1 hebben positief gestemde ondernemers de overhand Consumentenvertrouwen Economisch klimaat Koopbereidheid * Het oordeel over de economie is in september slechter dan in augustus. De deelindicator 'Economisch klimaat' komt uit op 1, tegen in augustus. De verslechtering komt doordat consumenten minder positief zijn over de economische situatie in zowel de afgelopen als in de komende 1 maanden. * De koopbereidheid van consumenten is in september een fractie minder negatief dan in augustus. Deze deelindicator van het consumentenvertrouwen stijgt 1 punt en komt uit op -. Dit komt vooral doordat consumenten iets minder negatief oordelen over hun financiële situatie de afgelopen 1 maanden en de tijd gunstiger vinden voor het doen van grote aankopen.

4 Stijging huishoudensconsumptie vlakt af Huishoudensconsumptie Koopkrachtontwikkeling Koopkracht stijgt voor werkenden, daalt voor gepensioneerden Huishoudensconsumptie t.o.v. vorig jaar 1,% /,% / 1,% mei - jul 15 Koopkracht CPB 15,7% Mutatie goederenvolume t.o.v. vorig jaar 1,6% /,9% / 1,9% mei - jul 15 Voorspelling koopkracht CPB 16 1,% Mutatie dienstenvolume t.o.v. vorig jaar 1,1% / 1,% /,9% mei - jul 15 Voorspelling consumptie 15 en 16 1,8% en 1,6% Percentage 8 6 Totaal Goederen Diensten Percentage 1 Consumptie Alle huishoudens Tweeverdieners met kinderen, modaal + ½ x modaal Tweeverdieners zonder kinderen, modaal + modaal Alleenstaande, x modaal Alleenverdiener met kinderen, modaal AOW alleenstaande, AOW +1 Alleenstaande ouder, minimumloon * Consumenten hebben in juli 1, procent meer uitgegeven dan in juli 1. Met 5, procent stegen de uitgaven aan duurzame goederen het sterkst. Consumenten gaven net als in de voorgaande maanden vooral meer uit aan woninginrichting en huishoudelijke apparaten. Dit gaat samen met de opleving van de woningmarkt. * Volgens de Consumptieradar van zijn de omstandigheden voor de consumptie door Nederlandse huishoudens in september gunstiger dan in juli, maar slechter dan in augustus. De consumptieradar laat aan de hand van zes indicatoren zien of de omstandigheden voor de Nederlandse consumptie gunstiger of minder gunstig zijn geworden. De verslechtering in september ten opzichte van augustus komt doordat de toename van de koerswaarde van Nederlandse aandelen op jaarbasis aanzienlijk kleiner was dan een maand eerder. Ook het oordeel van consumenten over de toekomstige werkgelegenheid is een stuk negatiever dan vorige maand. * Uitkeringsgerechtigden en gepensioneerden leveren als enigen volgend jaar koopkracht in, voorspelt het Centraal Planbureau. Andere inkomensgroepen gaan er op vooruit, werkenden met kinderen het meest. * Het is voor het eerst sinds 8 dat het Nibud ziet dat zo veel huishoudens een koopkrachtstijging meemaken. Dit blijkt uit koopkrachtberekeningen van het Nibud op basis van de Miljoenennota. Mensen met een inkomen hoger dan 5. euro bruto per jaar gaan er minder op vooruit dan de inkomens onder deze grens. Dit komt omdat zij minder profiteren van de belastingverlaging. Deze verlaging is vooral gericht op werkenden met een laag en middeninkomen.

5 Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Werkloosheid Daling werkloosheid zet door, maar langzaam Vacatures Arbeidsmarkt trekt aan, stijging vacatures zet door in 16 Werkloosheid (duizenden personen) 611 / 6 / 6 jun - aug 15 Aantal openstaande vacatures (in duizenden) 11 e kwartaal 15 Werkloosheidspercentage 6,9% / 6,8% / 6,8% jun - aug 15 Ontstane vacatures (in duizenden) 17 e kwartaal 15 Voorspelling CPB 15 6,9% Vervulde vacatures (in duizenden) 8 e kwartaal 15 Voorspelling CPB 16 6,7% Arbeidsmarkt werkloze beroepsbevolking (dzd. personen) Seizoensgecor. werkloosheid Seizoensgecor. Werkloosheidsperc. werkloosheidspercentage 9 * De werkloosheid onder personen van 5 tot 5 jaar is de afgelopen drie maanden sneller gedaald dan onder personen van 5 jaar en ouder. In augustus waren in totaal 6 duizend mensen werkloos, 1 duizend minder dan drie maanden eerder. De werkloosheid was in augustus nagenoeg gelijk aan die in juli en kwam uit op 6,8 procent van de beroepsbevolking. * Het Planbureau heeft de raming van de werkloosheid omhoog bijgesteld van 6,5 naar 6,9% voor 15. De werkgelegenheid neemt toe, maar de werkloosheid daalt slechts licht naar 6,7% in 16. * hanteert een andere definitie van werkloosheid dan CPB en DNB, waardoor zij in de berekening doorgaans op een hoger werkloosheidspercentage uitkomt x Ontstane vacatures Vervulde vacatures Openstaande vacatures * In het tweede kwartaal van 15 staan er 11 vacatures open. Daarmee is het aantal sinds 1 met. toegenomen. Halverwege dat jaar bereikte het aantal openstaande vacatures een dieptepunt. Niet in elke regio is de groei even groot. Ook de werkloosheidscijfers zijn per provincie sterk verschillend: in 1 telde Friesland, Groningen en Flevoland grofweg één openstaande vacature per tien werklozen. In Utrecht en Noord-Holland was dat een op vier á vijf, het landelijk gemiddelde was een op zes. In 8, kort voor het begin van de crisis, was het aantal openstaande vacatures ongeveer gelijk aan het aantal werklozen. * De maandelijkse vacature-indicator van het geeft een verwachte stijging van het aantal vacatures aan. De indicator is een snelle indicatie over het verwachte verloop van de vacatures in het bedrijfsleven, gebaseerd op het oordeel van de ondernemers. Bij een oordeel verwachten evenveel ondernemers een stijging als een daling van het aantal vacatures. De waarde komt nu al een jaar boven de nul uit.

6 Hypotheken Sterke stijging hypotheekaanvragen en -afsluitingen Hypotheek- en Kapitaalmarktrente Hypotheekrente daalt verder door concurrentie op hypotheekmarkt Gemiddelde hypotheeksom 55. aug 15 Hypotheekrente in laatste maanden, /, /,1 jul - sep 15 Verandering hypotheeksom t.o.v. vorig jaar 1,6% aug 15 Kapitaalmarktrente in laatste maanden 1 /,9 /,9 jul - sep 15 Aantal afgesloten hypotheken.1 aug 15 Verandering aantal t.o.v. vorig jaar 8,% aug 15 Financiering en vermogen Aantal Aantal afgesloten hypotheken Gemiddelde hypotheeksom In euro's Afgesloten hypotheken: * Het aantal geregistreerde hypotheken nam in augustus 15 met 8% toe ten opzichte van augustus vorig jaar, van 17. naar.1. Vergeleken met juli 15 (5.667) is er sprake van een daling van 1,7% Hypotheekaanvragen: * Na een enorme groei van hypotheekaanvragen in het tweede kwartaal, registreert Het Hypotheken Data Netwerk (HDN) een laag aantal hypotheekaanvragen in juli en augustus. Deze daling volgt het reguliere seizoenspatroon, maar volgens HDN was de dip ook te wijten aan het aanscherpen van zowel de normen voor Nationale Hypotheek Garantie als de algemene verstrekkingsnormen per 1 juli Percentage Hypotheekrente 5 jaar vast met NHG Kapitaalmarktrente * Even leek de daling van de hypotheekrente gestopt, maar door toegenomen concurrentie op de hypotheekmarkt zien we zelfs weer een groot aantal renteverlagingen. Een mogelijke verklaring is dat banken, verzekeraars en pensioenfondsen hun doelstellingen qua marktaandeel voor 15 alsnog proberen te halen. Doordat de grootbanken een minder scherpe rente kennen, ging hun marktaandeel achteruit. * Doordat de rentes voor de verschillende rentevaste periodes steeds dichter bij elkaar zijn gekomen, zetten steeds meer consumenten de hypotheekrente lang vast. Maar liefst 9% van de consumenten kiest voor een rentevaste periode van 1 jaar of langer. De meest gekozen rentevaste periode is nog steeds 1 jaar, van de 1 hypotheekaanvragen kent deze periode. * In het tweede kwartaal ligt het aantal oversluitingen maar liefst 5% hoger dan een jaar geleden, meldt Onderzoeksbureau IG&H. * De wettelijk vastgestelde ondergrens van de toetsrente is 5,. Dit is na 1 juli 15 dus onveranderd.

7 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Aantal Aandeel Loan-to-Value Spaartegoeden In 15 helft van nieuwe hypotheekoffertes met LTV lager dan 1% Spaartegoeden historisch hoog Aantal hypotheekoffertes naar hoogte van LTV en het aandeel offertes met een LTV < 1% Spaartegoeden (in miljarden euro's) Aandeel LTV >= 1% 5,5% e kwartaal 15 % verandering t.o.v. vorig jaar,% Loan-to-value < 1%, aantalontw. tov vorig jaar 66,% e kwartaal 15 Loan-to-value >= 1%, aantalontw. tov vorig jaar 9,7% e kwartaal 15 Mutatie laatste maanden 1,% /,5% /-,% jul 15 jul 15 mei - jul 15 Financiering en vermogen LTV < 1% LTV >= 1% aandeel LTV >= 1% * Het aandeel van de hypotheekaanvragen met een LTV ratio van meer dan 1% stabiliseert rond de helft van alle nieuwe hypotheekoffertes. * Elk e kwartaal wordt een piek in hypotheekoffertes waargenomen. Dit is een administratief effect. Naar verwachting wordt in het laatste kwartaal van 15 deze piek nog iets hoger door door afname van de LTV van 1% naar 1% per 1 januari in miljoenen terugbetalingen stortingen spaartegoeden in miljoenen * Nederlandse huishoudens hebben een recordbedrag aan spaartegoeden gestald bij banken. Eind juli hadden zij opgeteld miljard euro staan op binnenlandse rekeningen. Nog nooit werd er zoveel gespaard door Nederlandse huishoudens. Het grootste deel van de Nederlandse spaartegoeden, ruim 85 procent, staat op vrij opneembare spaarrekeningen, zoals internetspaarrekeningen. * De jaarsgewijze piek in januari komt waarschijnlijk door storting van de 1e maand. Elk jaar wordt ook in mei een piek in stortingen geregistreerd door storting van vakantiegeld.

8 9-Q1 9-Q 1-Q1 1-Q 11-Q1 11-Q 1-Q1 1-Q 1-Q1 1-Q 1-Q1 1-Q 15-Q1 Hypotheeknemers met betalingsproblemen Kredietnemers met herstelde lopende hypohteken 9-Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Hypotheken met betalingsachterstanden Betalingsachterstanden nemen nog steeds toe Acceptatiecriteria kredietverlening Banken verwachten geen verdere aanscherping acceptatiecriteria Kredietnemers met betalingsprobl. hypotheek 11.8 Kredietnemers met herstelde betaalachterstand e kwartaal 15 1e kwartaal 15 Percentage van de banken dat aanscherping / versoepeling voorziet: % e kwartaal 15 Financiering en vermogen Kredietnemers met betalingsprobleem op hypotheekcontract (linker as) Kredietnemers met herstelde lopende hypotheken (rechter as) * In één jaar tijd zijn er consumenten met een betalingsachterstand op de hypotheek bijgekomen. In totaal zijn in het 1e kwartaal consumenten die moeite hebben om hun hypotheeklasten te betalen. Het aantal mensen met betalingsproblemen op de hypotheek neemt al jaren toe. Vanaf 11 is dit aantal verdubbeld. * Er wordt van een betalingsprobleem gesproken bij een betalingachterstand van meer dan 1 dagen op een lopend hypotheekcontract. * De werkelijke schuldenproblematiek in Nederland is veel groter. Huurachterstanden en betaalproblemen op bijvoorbeeld de energie- of telefoonrekening worden niet centraal geregistreerd Aanscherping Versoepeling * In de grafiek wordt weergegeven wat de mening is van de in Nederland gevestigde deelnemende banken over hun kredietverlening. De waarden kunnen variëren van -1 (alle banken versoepelen de acceptatiecriteria) tot +1 (alle banken verscherpen de acceptatiecriteria). * De verwachte aanscherping in het eerste kwartaal van 15 hield nauw verband met de verlaging van de NHG-norm en de nieuwe hypotheekregels van het Nibud.

9 9-Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Onvrijwillige veilingen Aantal onvrijwillige veilingen en gedwongen onderhandse verkopen licht stijgend Herstel nieuwbouwmarkt houdt aan Nieuwbouwwoningen Woningmarkt Aantal onvrijwillige veilingen (per maand) 118 / 177 / 5 mei - jul 15 Aantal nieuw in aanbod 7.5 e kwartaal 15 Aantal laatste 1 maanden.16 aug 1 - jul 15 Aantal verkocht 7.99 e kwartaal 15 Verandering t.o.v. vorig jaar (1 maanden) 8% jul 15 Aantal opgeleverd.6 e kwartaal onvrijwillige veilingen per maand Onvrijwillige veilingen, maandvoortschrijdend jaarcijfer (rechteras) * In de afgelopen 1 maanden vonden.16 executieveilingen plaats. Dit is een stijging van 8% ten opzichte van juli 1. Daar komen nog de gedwongen onderhandse verkopen (zonder veiling) bij. Zowel voor de bank als voor de huiseigenaar blijft zo het verlies beperkt Prijs verkochte woningen 6. e kwartaal 15 Prijsontwikkeling t.o.v. vorig jaar 8,1% e kwartaal x 1 euro Nieuw in aanbod Verkocht Opgeleverd Transactieprijs Cijfers NHG: * In het tweede kwartaal van 15 hebben in totaal.7 huishoudens de aankoop of verbetering van hun woning gefinancierd met NHG. In totaal hebben 1.7 huishoudens in het tweede kwartaal van 15 een beroep gedaan op NHG in verband met de verkoop van hun woning met verlies. Op basis van de meest recente liquiditeitsprognose en bij stabiel overheidsbeleid verwacht het Waarborgfonds Eigen Woningen dat er in de periode van 15 tot en met geen aanspraak wordt gedaan op de achtervangfunctie van de overheid. * De NEPROM ziet een doorzettende opwaartse beweging op de markt voor nieuwbouw koopwoningen. Werden er vorig jaar nog 6.5 nieuwe woningen verkocht, voor dit jaar is de verwachting dat er circa. woningen worden verkocht, mits het aanbod niet achterblijft. * De prijs van nieuwbouwwoningen stijgt fors en staat nu op 6. euro. Deels komt dit door een autonome stijging van de woningprijzen, maar ook door een stijging van het aandeel transacties vanaf. euro. Het lijkt erop dat weer meer doorstromers een nieuwbouwwoning durven te kopen.

10 9-Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Bouwvergunningen Aantal verleende bouwvergunningen is verdubbeld in jaar tijd Herstel bouwnijverheid zet door Indices bouw en architectuur Aantal verleende bouwvergunningen totaal 15. e kwartaal 15 Index bouwnijverheid 95 / 117 / 1 Verandering t.o.v. periode vorig jaar 99% e kwartaal 15 Index projectontwikkeling 67 / 97 / 91 Bouwvergunningen huurwoningen 5.8 e kwartaal 15 Index bouwinstallatiebedrijven 95 / 116 / 1 Bouwvergunningen koopwoningen 1.59 e kwartaal 15 mei - jul 15 mei - jul 15 mei - jul Totaal verleende bouwvergunningen Verleende bouwvergunningen huur Verleende bouwvergunningen koop Index (1 = 1) 5 Bouwnijverheid Projectontwikkeling Bouwinstallatiebedrijven Woningmarkt * Het aantal afgegeven bouwvergunningen is alweer bijna op het niveau van voor de crisis, dit geldt zowel voor de vergunningen voor koop- als voor huurwoningen. * Nadat de bouwvergunning is verleend, duurt het gemiddeld twee jaar voordat de bouwwerkzaamheden gereed zijn. * De grafiek geeft de ontwikkeling van de binnenlandse omzet van de bouwnijverheid weer. * Onder bouwinstallatiebedrijven vallen onder andere elektrotechnische installatie, loodgieters- en fitterswerk en installatie van sanitair en verwarmings- en luchtbehandelingsapparatuur.

11 9-Q 1-Q1 1-Q 11-Q1 11-Q 1-Q1 1-Q 1-Q1 1-Q 1-Q1 1-Q 15-Q1 15-Q 9-Q 9-Q 1-Q 1-Q 11-Q 11-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 1-Q 15-Q Woningmarktindicatoren Woningmarktvertrouwen stabiliseert zich op een hoog (positief) niveau Verhuisgeneigdheid nog opvallend laag Verhuisgeneigdheid ING WoonIndex 117 Vereniging Eigen Huis Marktindicator 1 e kwartaal 15 e kwartaal 15 Percentage huishoudens dat komende jaar zeker een woning wil kopen of bouwen % e kwartaal 15 NVM Makelaarstemmingsindicator 11 e kwartaal 15 Percentage huishoudens dat komende jaar misschien een woning wil kopen of bouwen % e kwartaal ING VEH NVM 1% 1% Percentage dat zeker of misschien een woning wil kopen of bouwen Woningmarkt * Het vertrouwen op de Nederlandse woningmarkt stabiliseert, maar wel boven de neutrale waarde van 1. Ook de ING WoonIndex stabiliseert boven het omslagpunt van 1, wat betekent dat meer consumenten positief zijn over de woningmarkt dan negatief. * De NVM-index wordt gebaseerd op het rapportcijfer dat de makelaars elk kwartaal geven aan de woningmarkt. Bij een waarde 1 geven de makelaars de woningmarkt het rapportcijfer 5,5. Voor het e kwartaal van 15 kwam het rapportcijfer op 6,9. * Huizenbezitters en starters op de woningmarkt weten het zeker: de verwachting is dat zowel de huizenprijzen als de hypotheekrente hun laagste punt wel hebben gehad. Vier op de vijf (81%) denkt dat de huizenprijzen niet verder zullen dalen, en twee derde (65%) verwacht dat van de hypotheekrente. Onder starters is dat in het laatste geval zelfs 7%. Zeven op de tien starters oordeelt dat dit moment gunstig is om een huis te kopen. Daarbij denkt een derde (6%) van de starters meer dan 9% van de maximale hypotheekhoogte te moeten benutten. (Bron ING Woonbericht). 8% 6% % % % * Hoewel veel indicatoren voor de woningmarkt op groen staan, registreert het opvallend genoeg nog steeds geen structurele en significante toename van de verhuisgeneigdheid. De Nederlandse Vereniging van Makelaars o.g. en vastgoeddeskundigen NVM (hierna de NVM ) behoudt zich uitdrukkelijk alle rechten op dit document voor. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de NVM. Gebruik of openbaarmaking van deze informatie door derden zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de NVM is niet toegestaan. Het is uitdrukkelijk niet toegestaan een wijziging aan te brengen in de uiterlijke verschijningsvorm van dit document. Ondanks de voortdurende zorg en aandacht die de NVM aan de samenstelling van dit document en de daarin opgenomen gegevens besteedt, geeft de NVM geen garanties op de volledigheid, juistheid of voortdurende actualiteit van de gegevens. De NVM zal bij naar haar oordeel gebleken misbruik een beroep op haar rechten kunnen doen bij de daartoe wettelijk bevoegde Nederlandse rechter.