Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 1512 woorden 14 jaar geleden 7,1 43 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi 1 Definitie arbeid Alle activiteiten die nut opleveren voor degen die haar verricht, voor diens naaste omgeving/de samenleving als geheel. Nut -> economisch, sociaal, psychisch. Functies arbeid Materiële arbeid: verdienen van inkomen - voorzien in levensonderhoud Immateriële arbeid: maatschappelijke status, zelfontplooiing/creativiteit, levensgeluk, sociale contacten. Arbeid kan je opvatten als last/lust. Griekse/Romeinse tijd: arbeid = last: minderwaardig, voor slaven. 3 taken samenleving volgens Plato: - Levensonderhoud -> boeren - Verdediging -> soldaten 3 standen hiërarchie - Besturing -> bestuurders Besturing niet opgevat als loonarbeid, dat was minderwaardig. Middeleeuwen: arbeid = last -> straf van God, alleen werken wanneer noodzakelijk. Kloosterlingen waren verheven, stonden boven gewone beroepen, werkten voor God. Na middeleeuwen: arbeid = lust -> levensvreugde, benadrukking vooral door kapitalisme & Reformatie (hervorming) -> zette af tegen rooms-katholieke kerk. Daardoor ontstonden protestants-christelijke groepen, waaronder calvinisme (werken met Gods talenten, iedereen moest werken, sober leven) -> past bij kapitalisme: werken & geld verdienen. Armoede was eigen schuld. Renaissance: humanisme: arbeid = lust -> recht op arbeid & vrije keuze beroep. Door werken -> zelfontplooiing. Verlichting: arbeid = lust -> zelfontplooiing, welvaart verbeteren. Industrialisatie: arbeid = last -> ellendige werkomstandigheden. Karl Marx: uitbuiting door bezitters, klassenmaatschappij -> sociale ongelijkheid, altijd armoede door verschil bezitters <-> niet-bezitters. Kapitalisme overheerste lastkant. Typen arbeidsethos Pagina 1 van 7

2 - Traditioneel: arbeid = centrale levenswaarde, hoort bij leven & betekent wat voor maatschappij -> leidt tot erkenning & waardering. - Kritisch: arbeid gaat ten koste van andere dingen, zoals familie, vrienden en milieu of solidariteit met minderbedeelden -> eigen wensen staan voorop. - Alternatief: arbeid heeft niet of nauwelijks betekenis; functie arbeid: geld verdienen en tijd invullen. Leven buiten werk is veel belangrijker. 2 2 staat gedeeltelijk in aantekening. Universele Verklaring van de Rechten van de Mens: klassieke & sociale grondrechten. Arbeidssamenleving als groot deel van bevolking arbeid verricht -> NL. OESO: Organisatie voor Economische Samenleving en Ontwikkeling. In NL wordt per persoon steeds minder tijd besteed aan arbeid, o.a. door industrialisatie. Beschermende maatregelen: Kinderwetje van Van Houten, leerplicht. Fasen burgers: voorbereiding arbeidsleven (scholing, socialisatie) arbeidsleven uittreding arbeidsleven (pensioen). Beroepsbevolking: jaar, die minstens 12 uur per week werken. Partialiteit: beperkt deel beroepsbevolking wordt geselecteerd als arbeidskracht. Sectorale verschuiving: - primaire sector: landbouw - secundaire sector: industrie - tertiaire sector: commerciële dienstverlening - quartaire sector: niet commerciële dienstverlening (gefinancierd door overheid) Technologische ontwikkeling: Automatisering -> robotisering/computerisering Soorten werkloosheid: - Conjuncturele werkloosheid: door tijdelijke economische neergang, is er een te klein aanbod banen. - Structurele werkloosheid : door automatisering of verplaatsing baan naar lageloonlanden, verdwijnt het type baan. - Seizoenswerkloosheid: baan is in bepaalde periode niet nodig: zwembad, ijscoman. - Frictiewerkloosheid: tijd tussen twee banen in. - Verborgen werkloosheid: niet ingeschreven bij Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Functies vrije tijd: - Recreatieve functie: uitrusten (kan actief -> sporten en inactief -> tv kijken) - Creatieve functie: ontplooiing (schilderen, fotograferen, muziek maken) - Ontwikkelingsfunctie: verder scholen. Overheid, commercie en levensbeschouwelijke/politieke stromingen hebben invloed op vrijetijdsbesteding: - Overheid: stimuleert gewenste vrije tijd -> aanleg recreatieparken, voorkomt ongewenste vorm vrije tijd -> hangjongeren. - Commercie: bioscopen, toerisme, pretparken, campings etc. Pagina 2 van 7

3 - Levensbeschouwelijke/politieke stromingen: vooral vroeger; padvinderij, religieuze jeugdkampen, kerkkoor etc. 3 Liberale visie: - Voor markteconomie: geen overheidsbemoeienis, geen planeconomie -> oplopen van productiekosten &ontmoediging particulier initiatief. - Voor vrije ondernemingswijze: burgers mogen zelf bepalen wat ze aanbieden op de markt -> toename van welvaart in samenleving. - Voor concurrentie: leidt tot betere prestaties. - Voor terugdringen rol overheid: overheidsbemoeienis -> belemmering initiatief burgers, kunnen niet goed ontplooien. Sociaal-democratische visie: - Voor verspreiding kennis, inkomen, macht: leidt tot gelijkheid. - Voor planning: economie en arbeidsmarkt niet zelfstandig genoeg -> bijsturen wanneer nodig, zoals bij werkloosheid. - Voor selectieve groei: economische groei soms onacceptabel -> op milieu letten. - Voor democratisering: gelijkheid over medezeggenschap bij bedrijven -> arbeidsmotivatie van arbeidskrachten vergroot. Christen-democratische visie: - Gespreide verantwoordelijkheid: overheid & burgers verantwoordelijk voor maatschappij. - Rentmeesterschap: verantwoording schuldig bij God, ook bij economisch leven. - Gerechtigheid: eerlijke verdeling zeggenschap, geen grote verschillen inkomen. - Solidariteit: verantwoordelijkheid naar andere, minderbedeelde mensen. Ecologische visie: - Economie van het genoeg: grenzen stellen, voorzichtig met milieu door zuinigheid. - Kleinschaligheid: kleinere milieuvriendelijke productieprocessen voor noodzakelijke producten. - Kringloopeconomie: recycling, hergebruik. 4 Soorten arbeidsverdeling (verdeling arbeidstaken over groepen/individuen samenleving): - Maatschappelijke arbeidsverdeling: Verdeling van taken/functies over beroeps-, bedrijfs- en bedrijfstakgroeperingen. - Technische arbeidsverdeling: Verdeling van taken over productie-eenheden en arbeidsfuncties. Te verdelen in: hoofdarbeid/handenarbeid, productiemedewerkers/management. Stimulans arbeidsverdeling: technologie. Criteria: rationele bedrijfsvoering, economische efficiëntie. Pagina 3 van 7

4 Gevolgen arbeidsverdeling: sociale ongelijkheid - ongelijke posities, rangorde, zoals: 1. Sociale stratificatie (ladder) sociale lagen. Lagen onderscheiden zich door kennis, inkomen, (sociale) status en macht. Stratificatie algemeen de onderscheiden door beroep en status die het beroep bij het volk heeft. 2. Belangentegenstellingen Verticale sociale (of beroeps) mobiliteit: stijging/daling op maatschappelijke ladder. Verklaringen voor verticale beroepsmobiliteit: 1. intergeneratiemobiliteit (stijging/daling t.o.v. vorige generatie. 2. intrageneratiemobiliteit: stijging/daling t.o.v. eigen beroeps-verleden. Onderzoek verticale mobiliteit: NL is open samenleving. Men is toegankelijk tot positie die aansluit bij zijn capaciteiten (o.a. door onderwijssysteem). Geen standen-maatschappij, zoals kasten-maatschappij of feodale maatschappij. Anderen zeggen: sociale stratificatie werkt door in maatschappelijke kansen, zoals maatschappelijke positie, ziekte, psychische problemen, cultuurdeelname, leefstijl, schoolprestaties. Sociale verdeling bij onderwijs: vmbo vaak lagere sociaal-economisch laag, havo/vwo vaak hogere sociale laag. Sociale verdeling bij werkloosheid: vrouwen, allochtonen, laagopgeleiden zijn oververtegenwoordigd. 5 Taken verzorgingsstaat: - Bescherming burgers tegen risico s industriële samenleving - Garantie van minimumloon, ook bij werkloosheid, arbeidsongeschiktheid etc. - Aanbieden voorzieningen, zoals huisvesting, onderwijs, gezondheidszorg. - Bevordering welbevinden burgers door ruimte voor ontplooiing -> politiek, cultuur etc. Sociale verzekeringen: volks- & werknemersverzekeringen -> betaald uit premie Sociale voorzieningen -> uit belastingsgelden Overzicht & uitgebreider: stencil. Problemen verzorigingsstaat: - Economische problemen: betaalbaarheid -> overschrijden van overheidsbegroting > oplopend financieringstekort. - Politiek-bestuurlijke problemen: - organisaties die regels uitvoeren worden omvangrijker -> duur & moeilijk bestuurbaar - afhankelijkheid familie/liefdadigheid vervangen door onpersoonlijke organisaties. - Sociaal-culturele problemen: veranderende gedragspatronen, zoals individualisering of berekenend gedrag. Individualisering -> men wordt zelfstandiger, onafhankelijker. Veel alleenstaanden, vrouwen in arbeid. Berekenend gedrag -> maximaal gebruik van regelingen, o.a. door fraude. Politieke opvattingen over de verzorgingsstaat Liberale visie -> weg met bureaucratisering van verzorgingsstaat, men moet vrij zijn Pagina 4 van 7

5 - terugdringen overheidsuitgaven vanwege financieringstekort - privatisering van overheidsinstellingen - deregulering -> wet- en regelgeving duidelijker maken - inkrimping ambtenaarapparaat Sociaal-democratische visie -> gelijkheid & solidariteit, maar geen afbraak verzorgingsstaat - actieve overheid die economie stimuleert & sociale ongelijkheid terugdringt. - decentralisering en democratisering van arbeidsverhoudingen -> mensen betrokken bij besluitvorming. Christen-democratische visie -> gespreide verantwoordelijkheid; overheid vult slechts aan - overheidsbemoeienis en overheidsuitgaven terugdringen - randvoorwaarden voor dragen van persoonlijke verantwoordelijkheid Ingevoerd i.v.m. verlies van grip op stijgende kosten: prijs- & volumebeleid. Prijsbeleid: verlaging en ontkoppeling van uitkeringen. Ingesteld vanwege stijging werkloosheid, veel VUTters, men koos WAO boven werkloosheidsuitkering (WAO=hoger) en vergrijzing. Volumebeleid: vermindering van aantal uitkeringen -> minder snel recht op uitkering. Men kwam in bijstand i.p.v. WAO, dus minder duur voor overheid. Andere maatregelen om minder geld aan uitkeringen uit te geven: in bijstand -> verplichting tot sollicitatie. Werkgevers moeten bij ziekte een jaar lang 70% loon door blijven betalen. Uitkeringsinstanties van sociale zekerheid zijn geprivatiseerd, werden qua bestuur onafhankelijk van overheid, om efficiëntie van uitvoeringsinstanties te verhogen. 6 Doelstellingen vakbewegingen: - Materiële positieverbetering (correctiefunctie): behartiging van materiële belangen van werknemers -> kortere werkdagen, veiligere werkomstandigheden etc. - Volwaardige positie van werknemers op werk en in samenleving: arbeidsorganisatie en samenleving verbeteren -> meer medezeggenschap, scholingsmogelijkheden etc. Overkoepelende organisaties van vakbonden: Federatie Nederlandse Vakbeweging (FNV), Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV), Unie Middelbaar en Hoger Personeel (Unie MHP). Functies werkgeversverenigingen: - Politiek-economische functie: als pressiegroep opkomen voor belangen ondernemers tegenover overheid en andere instanties. - Belangenbehartigende functie: belangen van werkgevers behartigen in onderhandelingen die met vakbonden gevoerd worden, zoals CAO s (collectieve arbeidsovereenkomsten). Overkoepelende organisaties van werkgeversorganisaties: VNO-NCW, (MKB Nederland) en (LTO- Nederland) Werkgeversorganisaties en vakbeweging samen: sociale partners. Moeten tot oplossingen komen in Pagina 5 van 7

6 onderhandelingspel. Belangen van werknemers: - arbeidsvoorwaarden - arbeidsinhoud (mate arbeidsdeling en functieomschrijving) - arbeidsverhoudingen (relaties zoals medezeggenschap) - arbeidsomstandigheden (gezondheid, veiligheid en welzijnszaken) - algemene belangen (zoals ontslagrecht, sociale zekerheid en werkgelegenheid) Belangen werknemers bij maken winst/rendement: - continuïteit - lage productiekosten, goedkope grindstoffen, arbeid, kapitaal - geringe concurrentie - lage belastingen - werkwillige en geschoolde werknemers, arbeidsrust. Belangen tussen werkgevers en werknemers door: Door werknemers: onderhandelingen, prikacties, stakingen, lobbyen. Door werkgevers: onderhandelen over CAO s, investeringen doen, ontslaan, lobbyen. Stakingen niet verboden als: 1. hij georganiseerd is door vakbond. 2. alle wettelijke middelen zijn geprobeerd. 3. er geen grote onevenredigheid tussen het doel en de gevolgen van de staking zijn. 6.2 hoef je volgens Oxener alleen vlot door te lezen Factoren maatschappelijke omgeving: - Politieke klimaat: ligt aan politieke partijen in regering: liberaal overheerste coalitie -> ten gunste van werkgevers, sociaal-democratische coalitie -> ten gunste van werknemers. - Sociaal-economische structuur: positie van werkgeversorganisaties en vakbonden. - Economische conjunctuur: bij een economische recessie is de werkgever zijn personeel liever kwijt dan rijk. - Organisatiegraad en actiebereidheid van de leden: als de organisatiegraad en de actiebereidheid groot zijn, zijn vakbonden geduchtere onderhandelingspartners. - Internationalisering van de economie: invloed van vakbond kan bij internationalosering economie afnemen. Bij sociaal-economisch proces speelt de overheid de rol van: - overlegpartner van werkgevers- en werknemersorganisaties - werkgever van ambtenaren en niet-commerciële dienstverlening - regelgever bijv. in vaststellen van minimumregels voor gezondheid, veiligheid etc. Pagina 6 van 7

7 - initiator van economisch beleid, verantwoordelijkheid voor economie in het geheel. SER (Sociaal Economische Raad) & Stichting van de Arbeid: voor samenwerking en overleg tussen overheid en sociaal economische groeperingen (zoals werkgevers en werknemers-verenigingen). Doelstellingen van sociaal-economisch beleid van de overheid adviseerde SER: 1. Een evenwichtige betalingsbalans 2. Een stabiel prijspeil 3. Volledige werkgelegenheid 4. Evenwichtige economische groei 5. een redelijke inkomensverdeling. Centrale akkoorden -> afspraken over arbeidsvoorwaarden. Overheid is actief op: - arbeidsvoorwaarden, zoals loonontwikkelingen en arbeidstijdverkorting - sociale wetgeving - emancipatiebeleid, vrouwen/allochtone minderheden. Dit is alleen een samenvatting, dus er is (helaas :p) meer om te leren Lees in ieder geval het hele hoofdstuk door en leer alle stencils die je nog niet bent kwijtgeraakt! Pagina 7 van 7