Delphi hoofdstuk 4 Verzorgingsstaat Maatschappijleer samenvatting 1.1

Transcriptie

1 Boekverslag door L woorden 13 april keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Delphi hoofdstuk 4 Verzorgingsstaat Maatschappijleer samenvatting 1.1 Nachtwakersstaat: gericht op handhaving van de openbare orde, bescherming van de interne en externe veiligheid in en op het realiseren van voorzieningen die door particulier initiatief van burgers zelf niet tot stand konden komen. De overheid laat uitvoering van allerlei wet- en regelgeving vaak over aan particulier initiatief van burgers. Burgers doen dit vaak op levensbeschouwelijk grondslag. Waar nodig staat overheid garant voor financiële ondersteuning en houdt toezicht op de uitvoering. De bemoeienis van de overheid met het sociale welzijn van haar onderdanen kwam vooral voort uit: - Toenemende bewustwording van de maatschappelijke kosten van industrialisering. (industrialisatie leidde tot sociale problemen, roep om hulp van overheid nam toe) - Het gevaar van de maatschappelijke onrust. (sociale problemen aanpakken, mensen gingen demonstreren en staken vanwege honger, werkloosheid en lage lonen) - Toenemende invloed van de arbeidersbeweging (vakbonden die zich inzetten voor hogere lonen, kortere werkdagen en verbod op kinderarbeid) Met deze politieke factor moest de politiek steeds meer rekening houden. Parlementaire spilfunctie: protestants- christelijke en katholieke politieke partijen hadden dit vanaf het begin van de twintigste eeuw. Tot in de jaren zestig van die eeuw behielden zij samen een electorale meerderheid. Deze confessionele partijen vormden in deze periode waarin de verzorgingsstaat werd opgebouwd, regeringscoalities. Zij lieten zich ook inspireren door het corporatisme. (van oorsprong rooms- katholieke opvatting) Corporatisme: Je ziet de maatschappij als een lichaam ; 1 deel verwaarlozen dan heeft de rest er last van. (belang van harmonieuze samenwerking tussen de belangrijkste onderdelen van de samenleving.) Civiel society (leger des heils bijv.) : niet de overheid maar de burgers doen het, vrijwillig zonder winstoogmerk. (sportclubs, jeugdverenigingen, zang- muziekverenigingen, ouderenorganisatie) Civiel society heeft non- profit instelling: Organisatie: het is meer dan een informele groep of tijdelijk verband Privaat karakter: maakt formeel geen deel uit van de overheid Geen verdeling van winst Zelfbestuur: in staat om zelf activiteiten te beheersen Pagina 1 van 5

2 Vrijwilligheid: leden nemen op vrijwillige basis deel aan de organisatie. 1.3 Aan het einde van de negentiende eeuw ging de overheid zich steeds actiever bemoeien met de bestrijding van armoede, aanleg van riolering, volkshuisvesting en gezondheidszorg. In 1900 werd de leerplichtwet aangenomen. De zorg voor burgers verschoof van gunst naar recht: I.p.v. afhankelijkheid van de gunst van de instellingen van de civiel society kwam een aantal sociale rechten waar de burger een beroep op kon doen. In 1901 kwam de ongevallenwet, dit werd beschouwd als het begin van de Nederlandse verzorgingsstaat. De eerste sociale zekerheidswet is hiermee een feit: een verplichte bedrijfsongevallenverzekering voor werklieden in een aantal sectoren van het bedrijfsleven. Jaren daarna kwam er een pensioenswet, ziektewet en ziekenfondswet bij. Vanaf ontstaan verzorgingsstaat is er dus duidelijke band met de arbeidsmarkt. Rechtvaardigarbeidsloon: loon diende zowel voldoende te zijn in de periode dat iemand werkte, als in geval van ziekte of ouderdom of invaliditeit. Na tweede WO nam de Nederlandse overheidsbemoeienis met de verzorging van burgers sterk toe. Stormachtige uitbreiding van de verzorgingsstaat na de tweede WO werd mede mogelijk gemaakt door gunstige economische omstandigheden. In de jaren zeventig kwamen de verzorgingsstaat en de voltooiing van het stelsel van sociale zekerheid in zwaar weer terecht. Verzorgingsstaat: een samenleving waarin de overheid zich ten doel stelt de zorg voor collectieve sociale welzijn van haar burgers op zich te nemen. De staat probeert sociaal welzijn voor iedereen te waarborgen. Wordt betaald door middel van heffingen op inkomsten uit arbeid(premies). Burgers krijgen een aantal sociale rechten. 4 doelstellingen: 1. Bescherming van burgers tegen de risico s van de (post)industriële samenleving, zoals ongevallen op het werk en arbeidsongeschiktheid. 2. Garantie van een minimuminkomen. 3. Aanbieden van voorzieningen die iedere burger nodig heeft om goed te kunnen functioneren in de samenleving. (huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg) 4. Het bevorderen van het welbevinden van alle burgers door iedereen voldoende ruimte te bieden om zichzelf te ontplooien en deel te nemen aan maatschappelijke activiteiten. 2.2 Belangrijk onderdeel van de verzorgingsstaat is stelsel van sociale zekerheid. Belangrijkste doel van sociale zekerheid is inkomensbescherming: wegnemen van inkomenstekorten door uitkeringen of voorzieningen te verstrekken. Stelsel bestaat uit: sociale verzekeringen (werknemers en volksverzekering gebaseerd op een premie die betaald wordt) en uitkeringen in het kader van sociale voorzieningen betaald uit belastinggelden. Werknemersverzekering: voor mensen die in loondienst werken. Verplichte verzekeringen voor alle werknemers. WW, ZW en WAO Financiering gebaseerd op omslagstelsel: ieder jaar wordt berekend hoeveel er aan uitkeringen wordt uitgegeven. Hoogte premie is dus variabel, afhankelijk van de benodigde uitkeringsgelden. UWV verzorgt de uitvoering van de werknemersverzekeringen. Int premies en betaalt uitkeringen. Pagina 2 van 5

3 Sinds 1968 ; wettelijk minimumloon. Hoogte daarvan wordt gebaseerd op wat in de toenmalige sociaaleconomische situatie als bestaansminimum voor een echtpaar werd beschouwd. Volksverzekeringen: bedoeld voor de hele bevolking in het kader van sociale zekerheid. AOW, Anw, AWBZ en AKW Worden betaald uit premies. Ook hier geldt omslagstelsel, en verzekeringen zijn gebaseerd op solidariteitsbeginsel: de te betalen premie is een bepaald percentage van het inkomen waarbij hogere inkomens meer premie betalen dan lagere. AKW wordt uit belastinggeld betaald. Sociale verzekeringsbank SVB voert de AOW, Anw en AKW uit. Zorgverzekeraars voeren de AWBZ en de ziekteverzekeringswet uit. Sociale voorzieningen: aanvulling op de verzekeringswetten. Middelen en vermogenstoets: gekeken wordt of de aanvrager nog over andere inkomsten uit bijv. arbeid of vermogen beschikt. Uitgangspunt is uitkering per leefeenheid. Alle sociale voorzieningen worden betaald uit belastinggeld. Algemene bijstandswet AWB. ABW = nu WWB(wet werk en bijstand) CWI (centrum voor werk en inkomen) : geven van informatie en advies over rechten en plichten op het gebied van uitkeringen en over arbeidsmarkt, bemiddeling tussen werkzoekende en werkgevers, werven en registreren van vacatures, bepalen van kansen op de arbeidsmarkt. 3.1 Arbeidsverhoudingen: relaties tussen werkgevers, werknemers en de overheid op het gebied van arbeid. Ontstaan van vakbonden heeft direct te maken met de overgang van agrarische samenleving naar industriële maatschappij. Vakbond: komt op voor belangen van een deel van de werkende,loonafhankelijke beroepsbevolking. De eerste vakbond: 1866 : de algemene Nederlandse typografen bond. Tegenwoordig: FNV,CNV of MHP. Vakbeweging: Als aanduiding van het geheel van werknemersorganisaties binnen de arbeidsverhoudingen. Doelstelling werknemersorganisatie: - materiële positieverbetering, werking van marktmechanisme corrigeren ten gunste werknemers. - volwaardige positie van werknemers op het werk en in de samenleving Emancipatiefunctie: van de vakbeweging: men streeft ernaar de werknemers te verheffen in de maatschappij. 1899: eerste werkgeversvereniging: VNW. aanleiding: voornemen van de regering om de ongevallenwet in te voeren, politieke pressiegroep Werkgeversorganisaties 2 functies: - politiek- economische functie (komt op voor collectieve belangen) - belangenbehartigende functie CAO = collectieve arbeidsovereenkomst: resultaat van collectieve onderhandelingen tussen representatieve vakbonden en werkgevers. Voor 80% van ned. Werknemers geldt dit. Werkgeversorganisaties + vakbeweging = sociale partners. = zij moeten samen in het onderhandelingsspel Pagina 3 van 5

4 tot oplossingen voor geschilpunten zien te komen. Om belangen te behartigen kunnen: Werknemers kunnen staken of bedrijfsbezetting doen Werkgevers kunnen investeringen doen, personeel ontslaan of lobbyen. Poldermodel: het oplossen van problemen door overleg met veel betrokkenen en streven naar consensus en compromis. De economische politiek van uitgaven beheersing en loonmatiging, mogelijk gemaakt door de consensuscultuur. Harmonie denken overheerst in de Nederlandse sociaaleconomische verhoudingen. De overheid heeft in het betrokkenschap bij het sociaaleconomisch proces de volgende rollen: - overlegpartner van sociaaleconomische groeperingen - werkgever - regelgever: vaststellen van minimumregels voor gezondheid, veiligheid - initiator van economisch beleid (verantwoordelijkheid voor economie als geheel) Blz. 148 en 149 doorlezen 4.1 Sociale rechtstaat: samenleving waarin de overheid de sociale grondrechten, zoals het recht op sociale zekerheid, onderwijs, geneeskundige hulp en verzorging, van de gehele bevolking garandeert. Overheid heeft inspanningsverplichting: streeft doelstellingen na en ontwerpt ondersteunende wet en regelgeving Burgers kunnen hieraan geen rechten ontlenen: Door recessie weinig werkgelegenheid garanderen al heeft overheid zich ingespannen. 4.2 Naast sociale rechten zijn er sociale plichten. Formele: - inkomsten uit arbeid; verplicht om premies af te dragen voor sociale verzekeringen - leerplicht voor jongeren tot 16 jaar - onderhoudsplicht van ouders voor minderjarige kinderen Morele: (zijn niet bij wet geregeld) - Hebben betrekking op zaken die burgers onderling van elkaar verwachten zoals verzorging van zieke familieleden. Informele zorg/ mantelzorg. - vrijwilligerswerk doen. 5.1 Crisis rond verzorgingsstaat heeft te maken met drie hoofdproblemen: 1. Economische problemen: financiële onbetaalbaarheid (uitgaven niet binnen de perken kunnen houden) 2. Politiek- bestuurlijke problemen: bestuurlijke onbeheersbaarheid (geld ging zitten in organisaties en kwam burgers niet ten goede, grote moeite om te besturen.) 3. Sociaal- culturele problemen: veranderende gedragspatronen (veranderingen in gedragspatroon van burgers waar hij geen raad mee wist: individualisering: zelfstandigheid van het individu komt steeds centraler te staan en individu maakt meer keuzes. Gezinssamenstelling veranderde) 6.1 Om greep te krijgen op de stijgende kosten voerde men eerst een prijsbeleid en daarna een volumebeleid. Prijsbeleid: ( ) de uitkeringen werden verlaagd. Door ontwikkelingen (vergrijzing bevolking en toename werkloosheid) was er een forse toename van uitkeringen, dat de overheid in betalingsproblemen Pagina 4 van 5

5 kwam. Bij ziekte 80% van je loon doorbetaald, ondanks maatregelen bleven de uitgaven voor sociale zekerheid stijgen. Volumebeleid: (vanaf 1985) streving naar vermindering aantal uitkeringen. Strengere eisen voor arbeidsongeschikten, afgekeurd kwam je in de bijstand, anders kreeg je WAO. En recht op werkloosheidsuitkering werd beperkt. Bijstand is lagere uitkering dan de WAO. 6.3 Verzorgingsstaat speelt vanaf zijn ontstaan een belangrijke rol in de bestrijding van sociale ongelijkheid en zorgt voor herverdeling van ongelijk verdeelde maatschappelijke kansen, goederen en diensten. Progressieve belastingen: Naarmate het inkomen hoger is dient ook een steeds hoger belastingpercentage betaald te worden. Sociale integratie: verbondenheid van de individuele burger met de omringende samenleving. Sociale cohesie: betaalbaarheid voor iedereen zorgt er op het niveau van de samenleving voor dat samenhang wordt bevorderd. Samenhang tussen bevolkingsgroepen. Zieken en werklozen staan buiten het arbeidsproces, dit hoeft zo niet te leiden tot heftige maatschappelijke problemen en isolement. Zo kunnen sociale vrede en sociale stabiliteit blijven staan. Aandacht voor cohesie:door bezorgdheid over stijgende werkloosheid, armoede en inkomensongelijkheid. Stijgende sociale ongelijkheid kan leiden tot dalende sociale cohesie, wat zou kunnen uitlopen op polarisering tussen bevolkingsgroepen. Factoren die sociale cohesie bedreigen: Inkomensongelijkheid en etniciteit, religie en taal Solidariteit: aan de ene kant mensen die een uitkering ontvangen en worden geacht niet meer te claimen dan waar zij recht op hebben, andere kant mensen die premies afdragen en belastingen betalen waartoe zij verplicht zijn. Solidariteit kan onder druk komen wanneer bepaalde groepen het idee hebben dat zij onevenredig zwaar belast worden. Pagina 5 van 5