6,8. Samenvatting door C woorden 16 juni keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer

Transcriptie

1 Samenvatting door C woorden 16 juni ,8 300 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Samenvatting maatschappijleer thema verzorgingsstaat H1 Nederland is een verzorgingsstaat: de overheid bemoeit zich actief met de welvaartà genoeg inkomen voor behoefden en welzijnà geestelijk en lichamelijk goed voelen van de inwoners. Solidariteit is als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico s met elkaar te delen. Verzorgingsstaat belangrijkste punten: Goed onderwijs: vergroot de kans op de arbeidsmarkt maar ook voordelig voor hele land, betere kans tegen concurrentlanden. Goede gezondheidszorg: vele regelingen in het land voor zieken of gehandicapten. Ook voor zwangere vrouwen en ouderen. Sociale zekerheid: premies en belasting worden betaald voor ziekte of werkeloosheid. Hiervan word ook de AOW en de kinderbijslag betaald. Socialezekerheidsstelsel: mensen verzekert het van een inkomen bij werkeloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid. Sociale rechtsstaat: burgers hebben sociale grondrechten. Ook horen er plichten bij zoals sollicitatieplicht, maar de overheid moet wel werkgelegenheid creëren. Als iemand zelf niet goed zoekt krijgt hij geen uitkering meer. Een andere plicht is het betalen van premies voor bijv. de AOW en de WW. Bij een verzorgingsstaat spelen drie partijen een rol: - De burgers, ze zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk. Als iets verkeerd gaat kunnen ze aankloppen bij de overheid. In ruil daarvoor betalen zij kosten in de vorm van belastingen en premies. - Overheid, Verantwoordelijk voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting Inkomen aan mensen die daar zelf niet voor kunnen zorgen Stimuleert werkgelegenheid Zet zich in voor goede arbeidsomstandigheden, bijv. Arbowet Goede arbeidsvoorwaarden scheppen, halfjaarlijks overleg met werkgeversorganisaties en vakbonden over loon Welzijn van mensen bevorderen Pagina 1 van 12

2 - Werknemers- en werkgeversorganisaties, werknemers horen bij vakbonden: organisaties die de collectieve en individuele belangen van werknemers behartigen. Vakcentrale is als vakbonden samenwerken. Werkgevers horen in werkgeversorganisaties. Vakbonden en werkgeversorganisaties samen heten sociale partners, zij maken afspraken voor die voor beide partijen gelden. Samen stellen ze ook een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) op waarin de arbeidsvoorwaarden worden vastgesteld voor één bedrijfstak zoals de horeca. Er zijn drie andere voorbeelden van de inrichting van een staat. De eerste is een planeconomie, alles ligt dan in handen van de overheid. De overheid geeft iedereen werk tegenover hetzelfde loon. Gelijkheid is belangrijk voor de communisten. Toch was er vaak corruptie en er werden mensen gedwongen tot bepaald werk. Er is ook nog vrijenmarktmechanisme. Hierbij is vrijheid belangrijk en de overheid heeft geen actieve rol. Er is weinig belasting maar iedereen moet wel voor zichzelf zorgen. De laatste is sociaal-democratisch. De overheid regelt bijna alles maar het is een duur systeem. H2 Nederland was eerst een nachtwakersstaat: een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Dit bleek geen goed systeem te zijn want voor genoeg geld moest je hele lange dagen maken, een minimumloon bestond niet en kinderen moest ook werken. Er moest worden ingegrepen in de vrije markt: Christenen wilde voor de zwakkere betere bescherming, de Sociaaldemocraten wilde een sterkere rechtspositie voor de arbeiders en de liberalen wilde vermindering van criminaliteit die ontstond. De eerste sociale wetten werden ontwikkeld en je kon je vrijwillig laten verzekeren, maar de rechten waren nog beperkt. Na de WOII kwamen er meer rechten en inkomensverzekeringen en gingen werkgevers en werknemers meer samenwerken. Visies verzorgingsstaat: Liberale visie, zijn voor vrijemarkteconomie en willen de collectieve uitgaven voor de gezondheidszorg en socialezekerheidsstelsel zo laag mogelijk houden. Ze vinden eigen verantwoordelijkheid belangrijk, maar vinden wel dat er niet op onderwijs bezuinigt moet worden. Sociaaldemocratische visie, zij willen een sturende rol van de overheid en een gemengde economie waarin er samen wordt gezorgd voor werkgelegenheid. Ze willen een goed stelsel van zorg en uitkeringen om sociale ongelijkheid te verminderen. Er moet flink worden geïnvesteerd in het onderwijs. Christendemocratische visie, zij willen een aanvullende rol van de overheid, maar dit kan alleen met een sterk maatschappelijk middenveld. Ook vinden ze voor de zorg dat er mantelzorg moet worden verleent: hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren en vrienden. Pagina 2 van 12

3 H3 Onderwijs Twee doelen van de overheid voor onderwijs: 1. Talenten laten ontwikkelen en vergrootte kans op goede maatschappelijke positie. 2. Zorgen voor genoeg hoogopgeleide mensen zodat Nederland goed tegen het buitenland opkan. Om deze doelen te bereiken is er een makkelijk doorstroming in onderwijssysteem geregeld. Voor het belang van goed onderwijs is de leerplicht ingesteld. De leerplichtambtenaar houd in de gaten of er niet te veel gespijbeld wordt. En alle scholen worden gecontroleerd door de Onderwijsinspectie. Gezondheidszorg Iedereen boven de achttien is verplicht een zorgverzekering te nemen. In het basispakket zitten de standaard dingen en in de aanvullende ook tandarts en fysiotherapeut. De zorgverzekering wordt betaald door een inkomensafhankelijke bijdrage via je loon en zorgpremies. De verzekeringen werken via de marktwerking: ze moeten zelf hun zorg inkopen door prijsafspraken te maken met aanbieders. Critici vragen zich af of het niet ten koste van de kwaliteit van de zorg gaat. Sociale zekerheidsstelsel Sociale verzekeringen, dit zijn verzekeringen die verplicht zijn. - Werknemersverzekeringen: de premie word door de sociale partners zelf betaald en de uitvoering gebeurt door UWV. * De Werkloosheidwet (WW), voorziet inkomen als werknemer onvrijwillig werkloos wordt. Duur ervan ligt aan het aantal gewerkte jaren. * De Wet uitbreiding loondoorbetalingplicht bij ziekte (WULBZ), verplicht werkgevers om werknemers gedurende hun ziek zijn nog twee jaar lang 70% van hun loon te betalen. Pagina 3 van 12

4 * De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), uitkering voor mensen die langdurig ziek zijn of een ongeluk hebben gehad. - Volksverzekeringen: betaald iedereen in Nederland die een inkomen heeft een premie. * De Algemene Ouderdomswet (AOW), iedereen van 65 jaar of ouders krijgt dit en het is inkomensonafhankelijk. * De Algemene Nabestaandenwet (ANW), inkomen voor weduwen en minderjarige wezen. Inkomen is afhankelijk van achtergebleven partner. * De Algemene Kinderbijslagwet (AKW), aan alle ouders met kinderen onder de achttien jaar word een vergoeding gegeven. Sociale voorzieningen, voor mensen die geen aanspraak kunnen maken op sociale verzekeringen en het geld wordt betaald uit belastingopbrengsten. Daarom bestaat er de bijstand, wat ook wel het vangnet onder het stelsel van sociale zekerheid wordt genoemd. H4 Het verschil tussen je hobby en werk is dat er bij werk in een samenleving een bepaalde behoefde naar bestaat. Je kan het ook zien als een morele plicht: als je niet werkt ben je lui. Of als een maatschappelijke plicht: alleen als je werkt ben je een volwaardig lid van de samenleving. Arbeidsethos: het belang dat je hecht bij het hebben van werk. De arbeid is opgenomen als een sociaal grondrecht: werk is belangrijk bij het vervullen van je basisbehoeften en werk biedt mogelijkheid om je maatschappelijke positie te verbeteren. De overheid moet zich er dus actief mee bemoeien en als mensen geen werk hebben, hebben ze recht op een uitkering. Functies van werk werd onderzocht door Maslow en hij onderscheid de vijf basisbehoeften van de mens. Pagina 4 van 12

5 Volgens hem kunnen mensen zich een hogere basisbehoefte richten als de lagere bevredigt zijn. Werk is belangrijk bij de materiële basisbehoeften zoals inkomen en zekerheid, maar ook van de immateriële basisbehoeften zoals contacten en maatschappe- lijke status. pas op sociale Functies van werken Inkomen: loon zorgt ervoor dat je kunt eten en drinken, maar ook je materiële levensstandaard en vormt de in geld uitgedrukte waardering voor je werk. Zekerheid: een vaste baan zorgt voor materiële zekerheid op lange termijn. Je geeft dingen uit omdat je weet dat je in de toekomst geld zult ontvangen. Ook bied het immateriële zekerheid, het is een vast oriëntatiepunt in je leven. Sociale contacten: het werk bied ook sociale contacten met je collega s. Erkenning en waardering: ook ben je een deel van de samenleving en je beroep heeft een bepaalde status: de waardering die anderen toekennen aan iemands beroep. Zelfrealisatie: het geeft je een doel en een gevoel van eigenwaarde. Je kunt je ontplooien en vakmanschap tot ontwikkeling brengen. In Nederland is sociale ongelijkheid: de welvaart niet eerlijk is verdeeld over mensen. Dit heeft te maken met je maatschappelijke positie: de plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder. Factoren hiervoor zijn: hoogte van je inkomen, hoeveelheid macht en verantwoordelijkheid, benodigde kennisniveau en speciale aanleg of ervaring. Er is nu een grotere sociale mobiliteit maar je hebt nog steeds overal diploma s voor nodig. De overheid voert daarom het emancipatiebeleid. Ze stimuleren de maatschappij bepaalde groepen in dienst te nemen zoals gehandicapten of chronisch zieken. Dit heet positieve discriminatie. H5 Als ze opzoek bent naar werk kom je op je arbeidsmarkt, de plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten. Het ruilartikel is arbeid tegen de prijs loon. Het aanbod word bepaald door de beroepsbevolking: alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. De vraag naar arbeidskrachten heet werkgelegenheid. Vraag en aanbod van arbeidskrachten gelijk: volledige werkgelegenheid. Vraag naar arbeidskrachten groter dan aanbod: mensen nodig uit het buitenland. Overschot Pagina 5 van 12

6 aan arbeidskrachten: werkeloosheid. Iemand is officieel geregistreerd werkeloos als hij: - tussen de 15 en 65 jaar is; - niet werkt of minder dan 12 uur per week; - actief opzoek is naar een baan met meer dan 12 uur per week; - ingeschreven staat als werkzoekende bij UWV WERKbedrijf. Er zijn vier soorten werkeloosheid: Frictiewerkeloosheid, wrijving op de arbeidsmarkt en dit ontstaat als iemand net van zijn opleiding af komt of tussen twee banen even geen werk heeft. Seizoenswerkeloosheid, dit ontstaat doordat bepaalde beroepen seizoensgebonden zijn. Conjuncturele werkeloosheid, ontstaat wanneer het economisch slechter gaat. De vraag naar goederen en diensten neemt af en er zijn dus minder mensen nodig. Hoogconjunctuur: als de economie groeit, laagconjunctuur: als de economie krimpt. Structurele werkeloosheid, de banen gaan voorgoed verloren bijv. door automatisering. Verschillende veranderingen op de arbeidsmarkt: Oude en nieuwe bedrijfstakken Door automatisering en het verhuizen van bedrijven naar lagelonenlanden zijn bijv. laaggeschoold werk in de industrie en landbouw verdwenen. De vraag naar hooggeschoolde mensen in landbouw en duurzame innovatie is toegenomen. Maar vooral de ICT is gegroeid. Schaalvergroting Veel bedrijven zijn multinationals geworden, maar ook ziekenhuizen en scholen worden samenwerkingsverbanden en fusies. De afstand tussen de top en personeel is groter geworden, maar er kwam plaats vrij voor managers. Flexibilisering Er is meer behoefte aan flexibele arbeidsrelaties: alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Er zijn veel zzp ers en mensen met een tijdelijk contract. Internationalisering Er is meer globalisering van de arbeidsmarkt (internationalisering) door de wereldwijde handel, multinationals en internationale kapitaalstromen. De EU verandert in een gemeenschappelijke arbeidsmarkt, maar dit kan tot verdringen leiden van de Nederlandse werknemers in Nederland. Toch kan het ook mogelijkheden bieden, bijvoorbeeld voor investeren of uitbreiden in andere gebieden. Pagina 6 van 12

7 Voor de verzorgingsstaat is dit alles niet goed. Als de werkgelegenheid terugloopt betalen minder mensen premies. H6 Kritiek op verzorgingsstaat: Hoge kosten Er zijn veel meer kosten dan dat er in het begin werd verwacht. 70% van alle overheidsuitgave gaat naar de verzorgingsstaat. Vangnet of hangmat? Uitkeringen kunnen mensen passief maken en doordat ze soms even slecht uit zijn met een baan met minimumloon ontbreekt de prikkel om werk te zoeken. In de gezondheidszorg doen mensen die roken, te zwaar zijn of drinken vaker een beroep op de gezondheidszorg. En de prikkel ontbreekt om gezonder te gaan leven omdat ze zelf niet voor de kosten opdraaien. Misbruik Er wordt ook veel misbruik van uitkeringen gemaakt bijv. door naast de uitkering zwart te werken. De overheid doet eraan: Meer werk Ze stimuleren om te werken en dat bespaard geld op uitkeringen betalen. Ook verlagen ze de loonbelasting zodat werkgevers meer mensen in dienst kunnen nemen. Daarnaast stimuleren ze werknemer om langer door te werken. Eigen verantwoordelijkheid De overheid geeft mensen en bedrijven meer eigen verantwoordelijkheid. Ze moeten het loon van zieke werknemers zelf doorbetalen, ze worden dan gestimuleerd goede arbeidsomstandigheden te hebben. Werknemers hebben ook korter recht op een WW uitkering en als je te lang over je studie doet word je collegegeld verhoogt. Ten slotte is het eigen risico binnen de zorg verhoogd. Controle Pagina 7 van 12

8 De overheid controleert veel op misbruik. Door het burgerservicenummer kan gecheckt worden op het recht van uitkeringen, studiefinanciering of zorgtoeslag. Ook wordt er streng gecontroleerd illegale arbeid en ontduiken van sociale premies bij bedrijven. Het UWN WERKbedrijf controleert op fraude bij uitkeringen. Door de slechte economische tijd is dit waarschijnlijk niet genoeg de verzorginsstaat is aan een nog grondiger herziening toe: Nieuwe risico s, nieuwe behoeftes De is behoefte aan kinderopvang is sterk gestegen doordat vrouwen meer werken. Het risico van plotseling ontslag is ontstaan doordat werknemers vaker switchen van baan en er meer flexibel personeel is. Goede (bij)scholing is daarbij belangrijk. Verhoudingen tussen de generaties We hebben te maken met toenemende vergrijzing en ontgroening. Hierdoor moeten minder mensen de AOW van meer mensen gaan financieren. Ook zullen de kosten van de gezondheidszorg hierdoor toenemen. Dit kan voor spanningen leiden tussen de generaties. Solidariteit tussen generaties is belangrijk voor de sociale cohesie. Om dat te bevorderen moeten er genoeg voorzieningen voor alle generaties zijn. Maar blijft iedereen bereid om voor elkaar te betalen? Pagina 8 van 12

9 Begrippen verzorgingsstaat h1 tm h6 Verzorgingsstaat Solidariteit Onderwijs Gezondheidszorg Sociale zekerheid Socialezekerheidsstelsel Sociale rechtsstaat Premie Collectieve voorzieningen Vakbond Werkgeversorganisatie Werknemersorganisatie Sociale partners Collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Planeconomie Vrijemarktmechanisme Sociaaldemocratische model De overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners. Bereidheid in een groep of samenleving om risico s met elkaar te delen. Onderwijs geeft kans om je talent te ontwikkelen en het vergroot je kansen op de arbeidsmarkt. Regelingen voor als je ziek word/handicap/zwangerschap etc.. Werknemers betalen sociale premies voor als je ziek, werkloos of arbeidsongeschikt raakt. Ook betalen zij belasting. Verzekert mensen dat zij een inkomen hebben bij werkloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid. Burgers hebben sociale grondrechten. Hoort bij verzorgingsstaat: betaal je voor verzekeringen. Verantwoordelijkheid van de overheid: onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting voor mensen. Organisaties die collectieve en individuele belangen van de werknemers behartigen. Hierin hebben werkgevers zich georganiseerd. Hierin hebben werknemers zich georganiseerd. Verzamelnaam voor werkgeversorganisaties en vakcentrales. Maken afspraken die gelden voor werkgevers en werknemers. Arbeidsvoorwaarden die per bedrijfstak worden vastgesteld door vakbonden en werkgeversorganisaties. Communistisch, productiemiddelen zijn in handen van de overheid en iedereen is gelijk. Amerikaans model, vrijheid staat centraal en de overheid bemoeit zich nauwelijks met haar economie. Belastingen zijn laag, je moet jezelf verzekeren. Scandinavisch, hoge belastingen en uitgebreide voorzieningen. Duur systeem. Pagina 9 van 12

10 Nachtwakersstaat Ingrijpen in de vrije markt Een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Zorg was een gunst, geen recht. Christenen: wilden zwakkeren betere bescherming bieden Sociaaldemocraten: streefden naar sterkere rechtspositie voor arbeiders Liberalen: voorstander van vermindering criminaliteit en armoede Sociale wet Verzekering Inkomenszekerheid Sociale ongelijkheid Mantelzorg Wetten die voor iedereen gelden Jezelf verzekeren om inkomensverlies bij invaliditeit, ziekte en werkloosheid te compenseren. Meer samenwerking tussen werkgevers en werknemers, katholieken en sociaaldemocraten vormden samen de regering (na WO2) Verschil tussen rijken en armen en hun kansen in de toekomst. Hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren en/of vrienden. Leerplicht Iedereen in Nederland tussen de 5-16 jaar moet verplicht naar school. Leerplichtambtenaar Persoon die naar de leerling en zijn/haar ouders gaat als de leerling veel heeft gespijbeld. Geeft straf. Onderwijsinspectie Controleert alle onderwijsinstellingen. Zorgverzekering Verzekering tegen ziektekosten, verplicht voor alle 18-plussers. Betaal je door een inkomensafhankelijke bijdrage van je loon en zorgpremies. Basispakket Hierin zijn de meest voorkomende zaken verzekerd (ziekenhuisopnames, medicijnen etc) Aanvullende verzekering Zaken waarbij je zelf kan kiezen of je jezelf daarin verzekerd (fysio, tandarts) Werknemersverzekering Verzekeringen bestemd voor werknemers, wordt gezamenlijk door sociale partners betaald. Belangrijkste werknemersverzekeringen zijn: WW-WULBZ- WIA. Volksverzekeringen Betaald iedereen in Nederland die een inkomen heeft dmv een premie. AOW- ANW-AKW. Bijstand Minimumbedrag voor primaire levensgoederen. Arbeidsethos De betekenis die arbeid voor ons heeft. Basisbehoeften van de mens 5 behoeften die ieder mens nodig heeft (volgens de piramide van Maslow) Inkomen Geld dat je krijgt voor het werk dat je doet. Sociale contacten Mensen waarmee je omgaat, die je kent. Collega s etc. Status De waardering die anderen toekennen aan iemands beroep. Zelfrealisatie Gevoel van eigenwaarde door werk, geeft het leven een doel. Je kan je ontplooien. Sociale ongelijkheid De welvaart is niet gelijk verdeeld over de mensen. Maatschappelijke positie De plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder. Emancipatiebeleid Iedereen heeft gelijke kansen op werk (gehandicapten, chronisch zieken) Pagina 10 van 12

11 Aanbod van arbeidskrachten Arbeidsmarkt Beroepsbevolking Vraag naar arbeidskrachten Werkgelegenheid Frictiewerkloosheid Seizoenswerkloosheid Conjuncturele werkloosheid Hoogconjunctuur Laagconjunctuur Structurele werkloosheid Automatisering Flexibele arbeidsrelatie Globalisering van de arbeidsmarkt Alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. De plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten. Alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. Werkgelegenheid Vraag naar arbeidskrachten Frictie/wrijving op arbeidsmarkt zorgt voor tijdelijke werkloosheid voor iemand. Werkloosheid die word veroorzaakt door bepaalde beroepen die seizoensgebonden zijn. Werkloosheid die ontstaat wanneer het economisch slechter gaat, vraag naar goederen/diensten zakt in. Economie groeit Economie krimpt: recessie die jarenlang kan duren. Banen gaan voorgoed verloren. Mensen worden in hun werk vervangen door robots/machines. Alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Internationalisering, economieën raken wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden. Pagina 11 van 12

12 Financiële prikkel Loonbelasting Langer doorwerken Eigen verantwoordelijkheid Behoefte aan kinderopvang Vergrijzing Ontgroening Samenvatting maatschappijleer thema verzorgingsstaat H1 Nederland is een verzorgingsstaat: de overheid bemoeit zich actief met de welvaartà genoeg inkomen voor behoefden en welzijnà geestelijk en lichamelijk goed voelen van de inwoners. Solidariteit is als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico s met elkaar te delen. Verzorgingsstaat belangrijkste punten: Goed onderwijs: vergroot de kans op de arbeidsmarkt maar ook voordelig voor hele land, betere kans tegen concurrentlanden. Goede gezondheidszorg: vele regelingen in het land voor zieken of gehandicapten. Ook voor zwangere vrouwen en ouderen. Sociale zekerheid: premies en belasting worden betaald voor ziekte of werkeloosheid. Hiervan word ook de AOW en de kinderbijslag betaald. Socialezekerheidsstelsel: mensen verzekert het van een inkomen bij werkeloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid. Sociale rechtsstaat: burgers hebben sociale grondrechten. Ook horen er plichten bij zoals sollicitatieplicht, maar de overheid moet wel werkgelegenheid creëren. Als iemand zelf niet goed zoekt krijgt hij geen uitkering meer. Een andere plicht is het betalen van premies voor bijv. de AOW en de WW. Bij een verzorgingsstaat spelen drie partijen een rol: - De burgers, ze zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk. Als iets verkeerd gaat kunnen ze aankloppen bij de overheid. In ruil daarvoor betalen zij kosten in de vorm van belastingen en premies. - Overheid, Verantwoordelijk voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting Inkomen aan mensen die daar zelf niet voor kunnen zorgen Stimuleert werkgelegenheid Zet zich in voor goede arbeidsomstandigheden, bijv. Arbowet Goede arbeidsvoorwaarden scheppen, halfjaarlijks overleg met werkgeversorganisaties en vakbonden over loon Welzijn van mensen bevorderen - Werknemers- en werkgeversorganisaties, werknemers horen bij vakbonden: organisaties die de collectieve en individuele belangen van werknemers behartigen. Vakcentrale is als vakbonden samenwerken. Werkgevers horen in werkgeversorganisaties. Vakbonden en werkgeversorganisaties samen heten sociale partners, zij maken afspraken voor die voor beide partijen gelden. Samen stellen ze ook een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) op waarin de arbeidsvoorwaarden worden vastgesteld voor één bedrijfstak zoals de horeca. Er zijn drie andere voorbeelden van de inrichting van een staat. De eerste is een planeconomie, alles ligt dan in handen van de overheid. De overheid geeft iedereen werk tegenover hetzelfde loon. Gelijkheid is belangrijk voor de communisten. Toch was er vaak corruptie en er werden mensen gedwongen tot bepaald werk. Er is ook nog vrijenmarktmechanisme. Hierbij is vrijheid belangrijk en de overheid heeft geen actieve rol. Er is weinig belasting maar iedereen moet wel voor zichzelf zorgen. De laatste is sociaal-democratisch. De overheid regelt bijna alles maar het is een duur systeem. H2 Nederland was eerst een nachtwakersstaat: een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Dit bleek geen goed systeem te zijn want voor genoeg geld moest je hele lange dagen maken, een minimumloon bestond niet en kinderen moest ook werken. Er moest worden ingegrepen in de vrije markt: Christenen wilde voor de zwakkere betere bescherming, de Sociaaldemocraten wilde een sterkere rechtspositie voor de arbeiders en de liberalen wilde vermindering van criminaliteit die ontstond. De eerste sociale wetten werden ontwikkeld en je kon je vrijwillig laten verzekeren, maar de rechten waren nog beperkt. Na de WOII kwamen er meer rechten en inkomensverzekeringen en gingen werkgevers en werknemers meer samenwerken. Visies verzorgingsstaat: Liberale visie, zijn voor vrijemarkteconomie en willen de collectieve uitgaven voor de gezondheidszorg en socialezekerheidsstelsel zo laag mogelijk houden. Ze vinden eigen verantwoordelijkheid belangrijk, maar vinden wel dat er niet op onderwijs bezuinigt moet worden. Sociaaldemocratische visie, zij willen een sturende rol van de overheid en een gemengde economie waarin er samen wordt gezorgd voor werkgelegenheid. Ze willen een goed stelsel van zorg en uitkeringen om sociale ongelijkheid te verminderen. Er moet flink worden geïnvesteerd in het onderwijs. Christendemocratische visie, zij willen een aanvullende rol van de overheid, maar dit kan alleen met een sterk maatschappelijk middenveld. Ook vinden ze voor de zorg dat er mantelzorg moet worden verleent: hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren en vrienden. H3 Onderwijs Twee doelen van de overheid voor onderwijs: 1. Talenten laten ontwikkelen en vergrootte kans op goede maatschappelijke positie. 2. Zorgen voor genoeg hoogopgeleide mensen zodat Nederland goed tegen het buitenland opkan. Om deze doelen te bereiken is er een makkelijk doorstroming in onderwijssysteem geregeld. Voor het belang van goed onderwijs is de leerplicht ingesteld. De leerplichtambtenaar houd in de gaten of er niet te veel gespijbeld wordt. En alle scholen worden gecontroleerd door de Onderwijsinspectie. Gezondheidszorg Iedereen boven de achttien is verplicht een zorgverzekering te nemen. In het basispakket zitten de standaard dingen en in de aanvullende ook tandarts en fysiotherapeut. De zorgverzekering wordt betaald door een inkomensafhankelijke bijdrage via je loon en zorgpremies. De verzekeringen werken via de marktwerking: ze moeten zelf hun zorg inkopen door prijsafspraken te maken met aanbieders. Critici vragen zich af of het niet ten koste van de kwaliteit van de zorg gaat. Sociale zekerheidsstelsel Sociale verzekeringen, dit zijn verzekeringen die verplicht zijn. - Werknemersverzekeringen: de premie word door de sociale partners zelf betaald en de uitvoering gebeurt door UWV. * De Werkloosheidwet (WW), voorziet inkomen als werknemer onvrijwillig werkloos wordt. Duur ervan ligt aan het aantal gewerkte jaren. * De Wet uitbreiding loondoorbetalingplicht bij ziekte (WULBZ), verplicht werkgevers om werknemers gedurende hun ziek zijn nog twee jaar lang 70% van hun loon te betalen. * De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA), uitkering voor mensen die langdurig ziek zijn of een ongeluk hebben gehad. - Volksverzekeringen: betaald iedereen in Nederland die een inkomen heeft een premie. * De Algemene Ouderdomswet (AOW), iedereen van 65 jaar of ouders krijgt dit en het is inkomensonafhankelijk. * De Algemene Nabestaandenwet (ANW), inkomen voor weduwen en minderjarige wezen. Inkomen is afhankelijk van achtergebleven partner. * De Algemene Kinderbijslagwet (AKW), aan alle ouders met kinderen onder de achttien jaar word een vergoeding gegeven. Sociale voorzieningen, voor mensen die geen aanspraak kunnen maken op sociale verzekeringen en het geld wordt betaald uit belastingopbrengsten. Daarom bestaat er de bijstand, wat ook wel het vangnet onder het stelsel van sociale zekerheid wordt genoemd. H4 Het verschil tussen je hobby en werk is dat er bij werk in een samenleving een bepaalde behoefde naar bestaat. Je kan het ook zien als een morele plicht: als je niet werkt ben je lui. Of als een maatschappelijke plicht: alleen als je werkt ben je een volwaardig lid van de samenleving. Arbeidsethos: het belang dat je hecht bij het hebben van werk. De arbeid is opgenomen als een sociaal grondrecht: werk is belangrijk bij het vervullen van je basisbehoeften en werk biedt mogelijkheid om je maatschappelijke positie te verbeteren. De overheid moet zich er dus actief mee bemoeien en als mensen geen werk hebben, hebben ze recht op een uitkering. Functies van werk werd onderzocht door Maslow en hij onderscheid de vijf basisbehoeften van de mens. de lagere bevredigt zijn. zekerheid, maar ook van de im- Volgens hem kunnen mensen zich pas op een hogere basisbehoefte Werk is belangrijk bij de materiële basisbehoeften zoals inkomen en richten als materiële basisbehoeften zoals sociale contacten en maatschappelijke status. Functies van werken Inkomen: loon zorgt ervoor dat je kunt eten en drinken, maar ook je materiële levensstandaard en vormt de in geld uitgedrukte waardering voor je werk. Zekerheid: een vaste baan zorgt voor materiële zekerheid op lange termijn. Je geeft dingen uit omdat je weet dat je in de toekomst geld zult ontvangen. Ook bied het immateriële zekerheid, het is een vast oriëntatiepunt in je leven. Sociale contacten: het werk bied ook sociale contacten met je collega s. Erkenning en waardering: ook ben je een deel van de samenleving en je beroep heeft een bepaalde status: de waardering die anderen toekennen aan iemands beroep. Zelfrealisatie: het geeft je een doel en een gevoel van eigenwaarde. Je kunt je ontplooien en vakmanschap tot ontwikkeling brengen. In Nederland is sociale ongelijkheid: de welvaart niet eerlijk is verdeeld over mensen. Dit heeft te maken met je maatschappelijke positie: de plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder. Factoren hiervoor zijn: hoogte van je inkomen, hoeveelheid macht en verantwoordelijkheid, benodigde kennisniveau en speciale aanleg of ervaring. Er is nu een grotere sociale mobiliteit maar je hebt nog steeds overal diploma s voor nodig. De overheid voert daarom het emancipatiebeleid. Ze stimuleren de maatschappij bepaalde groepen in dienst te nemen zoals gehandicapten of chronisch zieken. Dit heet positieve discriminatie. H5 Als ze opzoek bent naar werk kom je op je arbeidsmarkt, de plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten. Het ruilartikel is arbeid tegen de prijs loon. Het aanbod word bepaald door de beroepsbevolking: alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. De vraag naar arbeidskrachten heet werkgelegenheid. Vraag en aanbod van arbeidskrachten gelijk: volledige werkgelegenheid. Vraag naar arbeidskrachten groter dan aanbod: mensen nodig uit het buitenland. Overschot aan arbeidskrachten: werkeloosheid. Iemand is officieel geregistreerd werkeloos als hij: - tussen de 15 en 65 jaar is; - niet werkt of minder dan 12 uur per week; - actief opzoek is naar een baan met meer dan 12 uur per week; - ingeschreven staat als werkzoekende bij UWV WERKbedrijf. Er zijn vier soorten werkeloosheid: Frictiewerkeloosheid, wrijving op de arbeidsmarkt en dit ontstaat als iemand net van zijn opleiding af komt of tussen twee banen even geen werk heeft. Seizoenswerkeloosheid, dit ontstaat doordat bepaalde beroepen seizoensgebonden zijn. Conjuncturele werkeloosheid, ontstaat wanneer het economisch slechter gaat. De vraag naar goederen en diensten neemt af en er zijn dus minder mensen nodig. Hoogconjunctuur: als de economie groeit, laagconjunctuur: als de economie krimpt. Structurele werkeloosheid, de banen gaan voorgoed verloren bijv. door automatisering. Verschillende veranderingen op de arbeidsmarkt: Oude en nieuwe bedrijfstakken Door automatisering en het verhuizen van bedrijven naar lagelonenlanden zijn bijv. laaggeschoold werk in de industrie en landbouw verdwenen. De vraag naar hooggeschoolde mensen in landbouw en duurzame innovatie is toegenomen. Maar vooral de ICT is gegroeid. Schaalvergroting Veel bedrijven zijn multinationals geworden, maar ook ziekenhuizen en scholen worden samenwerkingsverbanden en fusies. De afstand tussen de top en personeel is groter geworden, maar er kwam plaats vrij voor managers. Flexibilisering Er is meer behoefte aan flexibele arbeidsrelaties: alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Er zijn veel zzp ers en mensen met een tijdelijk contract. Internationalisering Er is meer globalisering van de arbeidsmarkt (internationalisering) door de wereldwijde handel, multinationals en internationale kapitaalstromen. De EU verandert in een gemeenschappelijke arbeidsmarkt, maar dit kan tot verdringen leiden van de Nederlandse werknemers in Nederland. Toch kan het ook mogelijkheden bieden, bijvoorbeeld voor investeren of uitbreiden in andere gebieden. Voor de verzorgingsstaat is dit alles niet goed. Als de werkgelegenheid terugloopt betalen minder mensen premies. H6 Kritiek op verzorgingsstaat: Hoge kosten Er zijn veel meer kosten dan dat er in het begin werd verwacht. 70% van alle overheidsuitgave gaat naar de verzorgingsstaat. Vangnet of hangmat? Uitkeringen kunnen mensen passief maken en doordat ze soms even slecht uit zijn met een baan met minimumloon ontbreekt de prikkel om werk te zoeken. In de gezondheidszorg doen mensen die roken, te zwaar zijn of drinken vaker een beroep op de gezondheidszorg. En de prikkel ontbreekt om gezonder te gaan leven omdat ze zelf niet voor de kosten opdraaien. Misbruik Er wordt ook veel misbruik van uitkeringen gemaakt bijv. door naast de uitkering zwart te werken. De overheid doet eraan: Meer werk Ze stimuleren om te werken en dat bespaard geld op uitkeringen betalen. Ook verlagen ze de loonbelasting zodat werkgevers meer mensen in dienst kunnen nemen. Daarnaast stimuleren ze werknemer om langer door te werken. Eigen verantwoordelijkheid De overheid geeft mensen en bedrijven meer eigen verantwoordelijkheid. Ze moeten het loon van zieke werknemers zelf doorbetalen, ze worden dan gestimuleerd goede arbeidsomstandigheden te hebben. Werknemers hebben ook korter recht op een WW uitkering en als je te lang over je studie doet word je collegegeld verhoogt. Ten slotte is het eigen risico binnen de zorg verhoogd. Controle De overheid controleert veel op misbruik. Door het burgerservicenummer kan gecheckt worden op het recht van uitkeringen, studiefinanciering of zorgtoeslag. Ook wordt er streng gecontroleerd illegale arbeid en ontduiken van sociale premies bij bedrijven. Het UWN WERKbedrijf controleert op fraude bij uitkeringen. Door de slechte economische tijd is dit waarschijnlijk niet genoeg de verzorginsstaat is aan een nog grondiger herziening toe: Nieuwe risico s, nieuwe behoeftes De is behoefte aan kinderopvang is sterk gestegen doordat vrouwen meer werken. Het risico van plotseling ontslag is ontstaan doordat werknemers vaker switchen van baan en er meer flexibel personeel is. Goede (bij)scholing is daarbij belangrijk. Verhoudingen tussen de generaties We hebben te maken met toenemende vergrijzing en ontgroening. Hierdoor moeten minder mensen de AOW van meer mensen gaan financieren. Ook zullen de kosten van de gezondheidszorg hierdoor toenemen. Dit kan voor spanningen leiden tussen de generaties. Solidariteit tussen generaties is belangrijk voor de sociale cohesie. Om dat te bevorderen moeten er genoeg voorzieningen voor alle generaties zijn. Maar blijft iedereen bereid om voor elkaar te betalen? Begrippen verzorgingsstaat h1 tm h6 Verzorgingsstaat Solidariteit Onderwijs Gezondheidszorg Sociale zekerheid Socialezekerheidsstelsel Sociale rechtsstaat Premie Collectieve voorzieningen Vakbond Werkgeversorganisatie Werknemersorganisatie Sociale partners Collectieve arbeidsovereenkomst (cao) Planeconomie Vrijemarktmechanisme Sociaaldemocratische model Nachtwakersstaat Ingrijpen in de vrije markt Sociale wet Verzekering Inkomenszekerheid Sociale ongelijkheid Mantelzorg Leerplicht Leerplichtambtenaar Onderwijsinspectie Zorgverzekering Basispakket Aanvullende verzekering Werknemersverzekering De overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners. Bereidheid in een groep of samenleving om risico s met elkaar te delen. Onderwijs geeft kans om je talent te ontwikkelen en het vergroot je kansen op de arbeidsmarkt. Regelingen voor als je ziek word/handicap/zwangerschap etc.. Werknemers betalen sociale premies voor als je ziek, werkloos of arbeidsongeschikt raakt. Ook betalen zij belasting. Verzekert mensen dat zij een inkomen hebben bij werkloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid. Burgers hebben sociale grondrechten. Hoort bij verzorgingsstaat: betaal je voor verzekeringen. Verantwoordelijkheid van de overheid: onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting voor mensen. Organisaties die collectieve en individuele belangen van de werknemers behartigen. Hierin hebben werkgevers zich georganiseerd. Hierin hebben werknemers zich georganiseerd. Verzamelnaam voor werkgeversorganisaties en vakcentrales. Maken afspraken die gelden voor werkgevers en werknemers. Arbeidsvoorwaarden die per bedrijfstak worden vastgesteld door vakbonden en werkgeversorganisaties. Communistisch, productiemiddelen zijn in handen van de overheid en iedereen is gelijk. Amerikaans model, vrijheid staat centraal en de overheid bemoeit zich nauwelijks met haar economie. Belastingen zijn laag, je moet jezelf verzekeren. Scandinavisch, hoge belastingen en uitgebreide voorzieningen. Duur systeem. Een staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Zorg was een gunst, geen recht. Christenen: wilden zwakkeren betere bescherming bieden Sociaaldemocraten: streefden naar sterkere rechtspositie voor arbeiders Liberalen: voorstander van vermindering criminaliteit en armoede Wetten die voor iedereen gelden Jezelf verzekeren om inkomensverlies bij invaliditeit, ziekte en werkloosheid te compenseren. Meer samenwerking tussen werkgevers en werknemers, katholieken en sociaaldemocraten vormden samen de regering (na WO2) Verschil tussen rijken en armen en hun kansen in de toekomst. Hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren en/of vrienden. Iedereen in Nederland tussen de 5-16 jaar moet verplicht naar school. Persoon die naar de leerling en zijn/haar ouders gaat als de leerling veel heeft gespijbeld. Geeft straf. Controleert alle onderwijsinstellingen. Verzekering tegen ziektekosten, verplicht voor alle 18-plussers. Betaal je door een inkomensafhankelijke bijdrage van je loon en zorgpremies. Hierin zijn de meest voorkomende zaken verzekerd (ziekenhuisopnames, medicijnen etc) Zaken waarbij je zelf kan kiezen of je jezelf daarin verzekerd (fysio, tandarts) Verzekeringen bestemd voor werknemers, wordt gezamenlijk door sociale partners betaald. Belangrijkste werknemersverzekeringen zijn: WW- WULBZ-WIA. Volksverzekeringen Betaald iedereen in Nederland die een inkomen heeft dmv een premie. AOW-ANW-AKW. Bijstand Minimumbedrag voor primaire levensgoederen. Arbeidsethos De betekenis die arbeid voor ons heeft. Basisbehoeften van de mens 5 behoeften die ieder mens nodig heeft (volgens de piramide van Maslow) Inkomen Sociale contacten Status Zelfrealisatie Sociale ongelijkheid Maatschappelijke positie Emancipatiebeleid Aanbod van arbeidskrachten Arbeidsmarkt Beroepsbevolking Vraag naar arbeidskrachten Werkgelegenheid Frictiewerkloosheid Seizoenswerkloosheid Conjuncturele werkloosheid Hoogconjunctuur Laagconjunctuur Structurele werkloosheid Automatisering Flexibele arbeidsrelatie Globalisering van de arbeidsmarkt Financiële prikkel Loonbelasting Langer doorwerken Eigen verantwoordelijkheid Behoefte aan kinderopvang Vergrijzing Ontgroening Geld dat je krijgt voor het werk dat je doet. Mensen waarmee je omgaat, die je kent. Collega s etc. De waardering die anderen toekennen aan iemands beroep. Gevoel van eigenwaarde door werk, geeft het leven een doel. Je kan je ontplooien. De welvaart is niet gelijk verdeeld over de mensen. De plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder. Iedereen heeft gelijke kansen op werk (gehandicapten, chronisch zieken) Alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. De plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten. Alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. Werkgelegenheid Vraag naar arbeidskrachten Frictie/wrijving op arbeidsmarkt zorgt voor tijdelijke werkloosheid voor iemand. Werkloosheid die word veroorzaakt door bepaalde beroepen die seizoensgebonden zijn. Werkloosheid die ontstaat wanneer het economisch slechter gaat, vraag naar goederen/diensten zakt in. Economie groeit Economie krimpt: recessie die jarenlang kan duren. Banen gaan voorgoed verloren. Mensen worden in hun werk vervangen door robots/machines. Alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Internationalisering, economieën raken wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden. Werklozen krijgen een uitkering en zijn zo minder geprikkeld om werk te zoeken waarvoor ze niet veel meer geld krijgen. Belasting die geheven wordt over het loon van werknemers. Stimuleren van oudere werknemers door pensioenleeftijd te verhogen naar 66 of 67 jaar. De overheid geeft mensen en bedrijven meer eigen verantwoordelijkheid en vrijheid. Vrouwen zijn meer/vaker gaan werken dan vroeger maar moeten nog wel zorgen voor kinderen waardoor de behoefte naar kinderopvang is gestegen. Samenleving met meer ouderen die niet meer werken en met minder jongeren die wel werken. Samenleving met minder jongeren die wel werken en met meer ouderen die niet meer werken. Werklozen krijgen een uitkering en zijn zo minder geprikkeld om werk te zoeken waarvoor ze niet veel meer geld krijgen. Belasting die geheven wordt over het loon van werknemers. Stimuleren van oudere werknemers door pensioenleeftijd te verhogen naar 66 of 67 jaar. De overheid geeft mensen en bedrijven meer eigen verantwoordelijkheid en vrijheid. Vrouwen zijn meer/vaker gaan werken dan vroeger maar moeten nog wel zorgen voor kinderen waardoor de behoefte naar kinderopvang is gestegen. Samenleving met meer ouderen die niet meer werken en met minder jongeren die wel werken. Samenleving met minder jongeren die wel werken en met meer ouderen die niet meer werken. Pagina 12 van 12