Samenvatting Maatschappijleer Verzorgingsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Verzorgingsstaat Samenvatting door een scholier 3198 woorden 19 juni ,1 13 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Maatschappijleer H verzorgingsstaat Par 1.1 We omschrijven werk of arbeid als iedere menselijke bezigheid die verricht wordt: Met een bepaalde inspanning Met gebruik van iemands capaciteiten Eventueel met behulp van gereedschappen, computers etc. Binnen een maatschappelijke geregelde behoefte Met het doel het leveren van een product of een dienst Er wordt gewerkt, omdat er in de samenleving een bepaalde behoefte aan bestaat. Het verschil tussen werk en hobby is de maatschappelijke behoefte die er aan een activiteit bestaat. Kinderen werken niet meer door de gegroeide welvaart. In onze verzorgingsstaat zijn er uitkeringen voor bv zieke mensen, ouderdom of mensen die werkloos zijn. Verzorgingsstaat een land waar de overheid zich verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers. Piramide van maslow zie bron 1. Maslow een mens zal zijn behoefte aan erkenning pas willen vervullen als hij zich geen zorgen meer hoeft te maken over zijn directe levensonderhoud. Niet iedereen denkt hetzelfde over werk. Arbeidsethos de waarde die mensen aan arbeid toekennen. Sociaal-culturele omstandigheden (normen en waarden) Sociaal economische waarden (rijkere mensen kunnen zich veroorloven om werk minder belangrijk te vinden dan de arme mensen. Werk werd gezien als noodzakelijk kwaad. Vroeger hielden de rijke mensen zich vooral bezig met sport, filosofie, wetenschap of politiek. De lichamelijke arbeid als minderwaardig gezien, dus werd het uitgevoerd door de slaven. Door het calvinisme werd in de 16e eeuw werk gezien als een morele plicht. Enerzijds straf anderzijds opdracht van god. Tegenwoordig wordt werk niet alleen meer als plicht, maar ook als zelfontplooiing gezien. Par 1.2 In de regel geldt dat hoe hoger de opleiding is, des te hoger het salaris en hoe hoger de status. Hiermee is Pagina 1 van 9

2 verbonden de maatschappelijke positie van mensen de plaats die iemand heeft op de maatschappelijke ladder. De maatschappelijke positie van mensen leiden tot een gelaagdheid in de structuur van de samenleven: sociale stratificatie de verdeling van de samenleving in maatschappelijke klassen waartussen een verhouding van sociale ongelijkheid bestaat. Boven aan de sociaal economische elite, onderaan de mensen die van een uitkering moet zien rond te komen. Sociale ongelijkheid er is een ongelijke verdeling van welvaart, macht en sociale privileges. Vroeger was het bijna onmogelijk om naar een hogere stand te klimmen. Nu hebben we een grotere sociale mobiliteit de mogelijkheid om te stijgen (of te dalen) op de maatschappelijke ladder. Opleiding en werk vormen een sterke motor om hogerop te komen. Het heeft wel als keerzijde dat de mensen met uitkeringen, laaggeschoolden en kansarmen de onderlaag gaan vormen. In 1983 is de sociale grondwet opgenomen, dit betekent dat de overheid er voor moet zorgen dat zoveel mogelijk mensen een baan hebben. Par 2.1 Werkgevers en werknemer zijn afhankelijk van elkaar. De werkgever is afhankelijk van de werknemer, want hij moet het werk goed doen. De werknemer is afhankelijk, want hij krijgt het salaris van de werkgever. Ze willen het werk allebei goed doen, werkgever voor meer winst, werknemer zodat hij z n werk mag houden. Werkgevers + werknemers = sociale partners. De arbeidsverhoudingen, de manier waarop de sociale partners met elkaar omgaan, vormen de basis voor de afspraken (uitkering bij ziekte, medezeggenschap, werkgelegenheid of bv auto van de zaak). In een bedrijf is vaak werkoverleg over de werkdruk, planning etc. Als een bedrijf uit meer dan 50 werknemers bestaat dan bestaat er een wettelijk vastgelegde vorm van medezeggenschap, nl. de ondernemingsraad (or.). Medezeggenschap is dat werknemers over sommige kwesties mogen meebeslissen. Elke 2 of 3 jaar worden er nieuwe or-leden gekozen, die de werknemers vertegenwoordigen. De or heeft: instemmingbevoegdheid bij personele aangelegenheden - vakantieplanning - beloningssystemen adviesbevoegdheid bij bedrijfseconomische beslissingen - fusies - overname - reorganisatie recht op voorinformatie over financieel en sociaal jaarverslag van het bedrijf. Tijdens de industriële revolutie moesten mensen 16 uur werken om rond te komen. Om betere arbeidsomstandigheden af te dwingen gingen de werknemers zich organiseren. Zij richtten vakbonden op. Zij richtten zich op hogere lonen, kortere werktijden en afschaffing van kinderarbeid. De verschillende vakbonden gingen samenwerking in landelijke vakcentrales. De FNV (Federatie Nederlandse Vakverenigingen) is op dit moment het grootst. Je hebt ook de christelijke CNV en de unie-mhp is voor midden- en hoger personeel. Pagina 2 van 9

3 Doelen van vakbonden en vakcentrales: - Arbeidsvoorwaarden, onderhandeling over lonen, tijdsverkorting en functiewaardering - Arbeidsomstandigheden, gezondheid, veiligheid en welzijn - Arbeidsverhoudingen, medezeggenschap bij interne bedrijfsbeslissingen zoals fusies en automatisering. - Rechtspositie van werknemers, zoals regelingen en procedures bij onslag - Sociale zekerheid, voor uitkeringen - Werkgelegenheid, het stimuleren van banenplannen Vakbonden overlegsituaties (loonverhoging, reorganisatie etc.) onderhandelen geen resultaat? pressiemiddelen (prikacties daarmee wordt het werk onderbroken of stiptheidacties precies volgens de voorschriften moet er worden gewerkt, hierdoor vertraging). Ook kunnen er stakingen, blokkade, bedrijfsbezettingen of gerechtelijke procedures komen. Bij massaontslag spannen de vakbonden meestal een kortgeding aan. Als reactie op de vakverenigingen zijn de werkgevers zich ook gaan organiseren. VNO-NCW (Verbond van Nederlandse Ondernemingen Nederlands Christelijk Werkgeversverbond). Deze richt zich op voor de grotere bedrijven + bedrijftakken Het MKB-Nederland (midden- en klein bedrijf) hierbij zijn de wat kleinere bedrijven bij aangesloten. Doelen van werkgeversorganisatie: Belangen behartigen van ondernemers in de onderhandelingen met vakbonden Bevorderen van een goed ondernemersklimaat lage kosten Bevorderen van onderlinge eenheid onderlinge concurrentie reguleren Onderlinge ondersteuning bv. bijstandsfonds als er stakingen zijn In onderhandelingen is een belangrijke troef de werkgelegenheid, bij stakingen kunnen de werkgevers besluiten tot een gerechtelijke procedure. Mede door overleg tussen de sociale partners zijn de arbeidsomstandigheden en arbeidsvoorwaarden beter dan tijdens de industriële revolutie. Op landelijk niveau overleggen de vakbonden en de werkgeversorganisatie in de SER (Sociaal- Economische Raad) en de Stichting van de Arbeid. In de SER vergadering de top van de werkgevers en werknemersorganisaties met onafhankelijke deskundigen, die benoemd zijn door de regering. De SER adviseert de regering op sociaal en economisch gebied. de kroonleden en de SER hoeven allebei geen verantwoording af te leggen aan de regering. In de Stichting van Arbeid overleggen de vakcentrales en de werkgeversorganisatie over o.a. loonstijgingen. Beide partijen het eens centraal akkoord richtlijn voor verdere onderhandelingen op bedrijfstak niveau. Geen centraal akkoord moeten de loonstijgingen op bedrijfstak niveau worden geregeld. Een bedrijfstak is een groep gelijke bedrijven, horeca, de bouw etc. Overleg op bedrijfstakniveau gebeurd tussen de sociale partners, vaak vertegenwoordigd door organisaties en vakbonden. Overheid geen partner behalve als de overheid zelf werkgever is. Belangrijkste doel van dit overleg is de collectie arbeidsovereenkomsten (cao). Collectieve arbeidsovereenkomsten is een overeenkomst tussen werkgevers en werknemers over arbeidsvoorwaarden en alle andere zaken waarover men afspraken wil maken. Cao = standaardovereenkomst tussen 1 of meer werkgeverorga s en 1 of meer vakbonden. Cao geldt voor Pagina 3 van 9

4 alle werknemers van de hele bedrijfstak, lid van een vakbond of niet. Het geldt meestal voor 2 jaar. Grote bedrijven zoals Phillips sluiten hun eigen cao af. Elke coa moet worden voorgelegd aan minister van sociale zaken goed gekeurd algemeen verbindend geldt voor alle werknemers + gevers in een bedrijfstak. Coa brengt arbeidsrust zekerheid van goede afspraken. Bedrijven verschillen sterk in secundaire arbeidsvoorwaarden bv auto van de zaak, promotiekansen etc. deze voorwaarden beslissen voor heel veel mensen welke baan ze kiezen. Par 2.3 Harmoniemodel gezamenlijke oplossingen zoeken, uitgaande van hun wederzijdse afhankelijkheid Conflictmodel de belangentegenstellingen tussen werknemers + gevers benadrukt. FNV conflict CNV & unie-mph harmonie Poldermodel werden er afspraken gemaakt over: Loonstijging Groei van werkgelegenheid Lastenverlichting van bedrijven Het is een model waarin de sociale partners met de overheid gingen afspraken maken en iedereen kon wat terug vinden van zijn wensen. Steeds meer laaggeschoolde werkgelegenheden verdwijnen naar lagelonenlanden. De ontwikkeling van deze landen heeft ook voordeel voor de Nederlandse economie in de vorm van een nieuwe afzetmarkt. Een ander voorbeeld van een externe factor, die vooral multinationale bedrijven betreft, is de toegenomen invloed van aandeelhouders en investeerders. Par 3.1 Liberalen moeten zich terughoudend opstellen, het individu moet zich zo ongehinderd mogelijk kunnen ontplooien Sociaaldemocraten ze laten bedrijven hun gang gaan, maar wel de taak om de positie van de zwakkeren te verbeteren Christendemocraten de sociale partners moeten het eerst zelf in harmonie oplossen, als dit niet lukt of als de zwakkeren in verdrukking dreigen te komen, moet de staat ingrijpen Vroeger alleen maar liberalisme geleidelijk steeds meer socialisten en confessionelen Par 3.2 In de 19e eeuw vrijemarkteconomie iedereen mocht produceren wat ie wilde en de overheid mocht zich er niet mee bemoeien (liberalisme). De vrijemarktgedachte heeft de econoom Adam Smith bedacht grondlegger v.h. liberalisme. Volgens Smith werkte de wet van vraag en aanbod, via het prijsmechanisme. Beperkt aanbod hoge prijs meer winst. Andere mensen gaan hetzelfde verkopen meer concurrentie prijzen vanzelf naar beneden. Uiteindelijk oninteressant om het product nog te maken steeds weer Pagina 4 van 9

5 minder aanbod weer hogere prijs. Cirkel tot evenwicht. Prijsmechanisme zorgt ervoor dat er precies genoeg producten, tegen de prijzen juiste worden gemaakt + verkocht. Vrijemarkteconomie een economie die gebaseerd is op een ongehinderde werking van dit prijsmechanisme. De rol van de overheid was tijdens de nachtwakersstaat beperkt. Ze moesten vooral voor veiligheid zorgen en bezittingen van burgers beschermen. Dit verhaal heeft ook keerzijden. De wet van vraag en aanbod heeft niet alleen effect op de prijzen van de producten, maar ook op de lonen van de arbeiders hoe meer mensen zich aanboden om te werken, hoe lager de lonen werden. Daardoor werden de werktijden langer, kwamen er slechtere arbeidsomstandigheden en kinderarbeid. Er moest worden ingegrepen: Christendemocraten zwakkeren betere bescherming bieden Socialisten betere leefomstandigheden en sterkere rechtspositie Liberalen vermindering criminaliteit Er kwamen sociale wetten 1854 Arme wet mensen konden onder bep. omstandigheden steun krijgen 1874 Kinderarbeid verboden 1895 Veiligheidswet betere arbeidsomstandigheden 1919 Arbeidswet werkdagen verkort tot 8 uur De overheid breidde zich steeds verder uit tot een voorwaardenscheppende en producerende rol gemengde markteconomie Par 3.3 In 1929 ontstond een wereldwijde crisis. Na de tweede wereldoorlog gingen de partijen samenwerken. De kern van de meeste kabinetten werd in 1945 gevormd door KVP en PvdA. Er was weinig geld en moest veel opnieuw worden opgebouwd belangrijk lonen laag geleide loonpolitiek niet de werkgevers, maar de regering besloot wat de lonen waren. Compromis sociaaldemocraten vonden dat de positie van de werkgevers versterkt moest worden. Confessionelen vonden dat de werkgevers + nemers betrokken moesten worden bij deze loonpolitiek. Confessionelen zien we terug de overlegorganen (bv SER en Stichting van Arbeid). Sociaaldemocraten zien we terug door nieuwe sociale wetten. De liberalen konden zich grotendeels vinden in de nieuwe rol van de overheid. Door de lage lonen bleven de Nederlandse bedrijven in een goede concurrentie positie. Willem Drees 1956 Algemene Ouderdomswet (AOW). Ze wilden door de groei van de economie het welzijn van de mensen vergroten kinderbijslag, ziektefonds, studiebeurzen etc. Socialezekerheidsstelsel als ruggengraat van de verzorgingsstaat. Mensen werden verzekerd voor ziekten, arbeidsongeschiktheid etc. Hiermee werd NL echt een verzorgingsstaat. Par 4.1 SER 5 belangrijkste doelstellingen voor het sociaaleconomisch beleid Pagina 5 van 9

6 1. een evenwichtige economische groei 2. een rechtvaardige inkomensverdeling 3. een evenwichtige betalingsbalans 4. een stabiel prijsniveau 5. een evenwichtige arbeidsmarkt. Evenwichtige economische groei De economische bedrijvigheid moet evenwichtig over het hele land verspreid zijn en mag niet ten koste gaan van andere behoefte zoals leefbaar milieu. Rechtvaardige inkomensverdeling De verschillen tussen de inkomens mogen niet al te groot zijn. NL probeert dit te bereiken door: belastingstelsel minimumloon uitkeringen subsidies, zoals huur- en zorgtoeslag voor mensen die te weinig verdienen Evenwichtige betalingsbalans Overzicht van alle grensoverschrijdende geldstromen met het buitenland import en export goederen Saldo op de betalingsbalans heeft sterke invloed op de andere doelstellingen en omgekeerd. Een stabiel prijsniveau De overheid probeert de prijsstijgingen in het buitenland in de hand te houden, zodat de koopkracht blijft. Bij dalende koopkracht, het vermogen om goederen of diensten te kopen, ontstaat er inflatie. Najaarsoverleg overheid & stichting van Arbeid afspraken maken over het arbeidsvoorwaardenbeleid Een evenwichtige arbeidsmarkt Arbeidsmarkt denkbeeldige plaats waar vragers naar en aanbieders van werk elkaar ontmoeten. Beroepsbevolking mensen die mogen en kunnen werken frictiewerkloosheid van baan verwisselen, daardoor korte tijd geen werk hebben. seizoenswerkloosheid door seizoenen gebonden werkzaamheden bv. strandtenten conjuncturele werkloosheid tijdelijke periode van afnemende vraag structurele werkloosheid ontstaat doordat het werk soms helemaal verdwijnt Par 4.2 Een deel van het werk verdwijnt uit NL, vooral arbeidsintensieve werkgelegenheden is grotendeels verplaatst naar lagelonenlanden. Binnen EU vrij verkeer van goederen, kapitaal en personen Verdringing Oost-Europeanen die naar NL komen stellen minder eisen daardoor minder werkgelegenheid voor NL ers. Flexibele arbeidskrachten (bv. thuiswerken) Par Scandinavisch model flexicurity (flexibele arbeidsmarkt & sociale zekerheid), makkelijk ontslagen, maar ook snel weer een nieuwe baan. Pagina 6 van 9

7 2. Sociaaldemocratisch model hoge collectieve lastdruk, door hoge uitgaven en inspanningen op gebied van onderwijs en kinderopvang. 3. Angelsaksisch model In Engeland en Amerika staan de liberalen centraal zelfredzaamheid, particulier initiatief, en vrijheid geen sociale zekerheid. 4. Rijnlands of corporatistisch model voor de gemengde economische orde. 3 modellen vergeleken efficiëntie (hoge werkgelegenheid percentage) & rechtvaardigheid 1 & 2 bovengemiddeld, en 4 scoort ondergemiddeld. Par 5.2 Overheid na WO2 meer taken Economische taken Ondernemerstaken Sociale taken (uitkeringen / subsidies) Welzijnstaken (maatschappelijk en sociaal-cultureel werk) Culturele taken (bibliotheek / musea) Belangrijk deel van verzorgingsstaat verlenen van uitkeringen en subsidies sociale zekerheid Par 5.3 Sociale verzekeringen mensen betalen premie om zich te verzekeren tegen een bepaald risico ze zijn verplicht - volksverzekeringen - werknemersverzekeringen Volksverzekeringen betaalt iedereen die een inkomen heeft een premie AOW, ANW Werknemersverzekering alleen voor werknemers. De premie wordt door de sociale partners gezamenlijk betaald. Wordt uitgevoerd door UVN. 3 belangrijke werknemersverzekeringen 1. Werkloosheidswet (WW) inkomen voor mensen die onvrijwillig werkloos worden 2. Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte in 1 jaar moeten ze max 70% van het laatst verdiende loon verstrekken 3. Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen voorziet in een inkomen voor werknemers die als gevolg van langdurige ziekte of een ongeval niet in staat zijn om te werken Sociale voorzieningen (bv bijstand) bestemd voor mensen die geen afspraak kunnen maken op een sociale verzekering, doordat ze bv. nog nooit gewerkt hebben. Bijstand vangnet onder sociale zekerheid & Wet werk en bijstand (WWB) geldt pas vanaf 21 jaar. Algemene bijstand tijdelijke oplossing, minimum bedrag wat maandelijks nodig is Bijzondere bijstand ongewone extra kosten Verzorgingsstaat plichten Sollicitatieplicht Pagina 7 van 9

8 Plicht om premies te betalen Par 6.1 De eerste barstjes in de verzorgingsstaat. In de sociale zekerheid vond fraude en oneigenlijk gebruik van voorzieningen plaats. leidde tot calculerend gedrag: werkende gingen meer naar hun eigen voordeel kijken en gingen vaker zwartwerken om premies te ontlopen. Door oliecrisis in 1973 steeg werkloosheid uitkeringen en collectieve uitgaven stegen daardoor ook om uitkeringen te financieren stegen ook de premies de factor arbeid werd nog duurder voor de werkgevers werkgevers gingen bezuinigen, werk naar lagelonenland. Het draagvlak van de sociale zekerheid in de samenleving begon af te brokkelen. Maatregelen aanbodzijde: minder arbeidskrachten Arbeidstijdverkorting daardoor arbeidsmarkt over veel mensen kunnen verdelen. VUT-regeling (vrijwillig vervroegde uittreding) voor werknemers die mogelijk eerder willen stoppen met werken. Maatregelen aan de vraagzijde: meer werkgelegenheid Verlaging van loonbelasting en sociale premies personeel goedkoper Investeringsubsidie aan bedrijven geven om werkgelegenheid te stimuleren Zelf arbeidsplaatsen creëren Zelf als overheid producten afnemen van het NL bedrijfsleven ID-banen in de zorg werken voor laaggeschoolden. Bezuinigingen Het krijgen van een (hoge) uitkering moest niet meer te vanzelfsprekend worden. 7 belangrijke maatregelen 1. WW afhankelijk geworden van hoelang iemand gewerkt heeft (max 5 jaar) daarna bijstand 2. Passende arbeid werkloze moet een aangeboden baan accepteren, ook al komt het niet overeen met zijn opleiding 3. Arbeidsongeschikten, WAO ers worden strenger gekeurd. Alleen mensen die volledig en blijvend arbeidsongeschikt zijn krijgen uitkeringen 4. Leeftijd voor bijstand is verhoogd van 18 naar 21 jaar 5. Verhaalsplicht ex man moet bijdragen aan de bijstand ex vrouw 6. Controle op bijstand is strenger geworden 7. Op allerlei voorzieningen is bezuinigd bv. in de thuiszorg Par 6.3 Armoede val verschil tussen lonen en uitkeringen erg klein dus als men weer ging werken ging ie er nauwelijks op vooruit als je weer ging werken moest je wel huurtoeslag of een bijdrage hebben in de schoolkosten leidde tot blijvende afhankelijkheid van de uitkering. Veranderen: Meer marktwerking in de uitvoering van de sociale zekerheid Een grotere eigen verantwoordelijkheid Als ziekteverzuim door slechte arbeidsomstandigheden gewoon uit eigen pot betaald werden, werd er niets aan gedaan. De overheid nam daarom de volgende maatregelen: Pagina 8 van 9

9 Arbeidsomstandighedenwet of Arbowet moest worden ingevoerd met richtlijnen op het gebied van welzijn, gezondheid en veiligheid Bij de wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte of WULBZ zijn de werkgevers verplicht om zieke 70% van hun loon te geven Bij Wet poortwachter hebben de werkgevers en werknemers een grote rol bij het re-integratie proces. Zorgverzekeringswet iedereen zelf verantwoordelijk voor z n eigen ziektekostenverzekering. Par 7.1 Positieve gevolgen voor de toekomst van de verzorgingsstaat Overheidsuitgaven gedaald financiën tekort van overheid gedaald belastingen omlaag en overheidsschuld minder drukken op toekomstige generaties Aantal mensen met een baan gestegen Aantal volledig arbeidsongeschikte gedaald Fraude en oneigenlijk gebruik van uitkeringen gedaald Ziekteverzuim gedaald Negatieve gevolgen voor de toekomst van de verzorgingsstaat Keerzijde voor mensen met een uitkering, chronisch zieken en allochtonen Bezuinigingen op de uitkeringen hebben gezorgd voor een verminderde koopkracht voor mensen met uitkering Werkgevers betalen zelf kosten van ziekte en arbeidsongeschiktheid. Ze nemen dus eerder mensen aan die kerngezond zijn Werklozen moeten eerder een baan accepteren die niet past bij hun opleiding Door strengere herkeuringen zijn veel mensen hun uitkering kwijtgeraakt en daardoor moeten ze nu rondkomen van een veel lagere bijstandsuitkering Door bezuinigingen in verzorgingstehuizen te weinig personeel Par 7.2 Doordat het economisch erg goed gaat in de lagelonenlanden, moeten de westerse landen dat compenseren met hun kennis, daarvoor zal er veel moeten worden geïnvesteerd in het onderwijs. Er is sprake van ontgroening en steeds meer vergrijzing mensen worden ouder en er worden minder kinderen geboren Dit zorgt ervoor dat de uitgaven voor de gezondheidszorg, de bejaardenzorg en de AOW zullen stijgen. - Toenemende diversiteit en individualisering: Nederlandse samenleving heeft zicht ontwikkeld tot een pluriforme samenleving. Als iedereen gelijk wil worden behandeld op gebied van sociale zekerheid, moet het stelsel worden veranderd Pagina 9 van 9