De betekenis van werk Alle opvattingen over werk noemen we ons arbeidsethos, de betekenis die we aan arbeid toekennen,

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2906 woorden 30 mei ,2 7 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer P1 We definiëren werk of arbeid als iedere menselijke bezigheid die verricht wordt: Met een bepaalde inspanning; Met gebruik van iemands capaciteiten; Eventueel met behulp van gereedschappen, machines, computers, enz; Binnen maatschappelijk geregelde behoefte; Met het doel het leveren van een product of een dienst. Het verschil tussen werk en hobby is het economische nut van die activiteit. We definiëren een verzorgingsstaat als een land waar de overheid zich verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers. De functies van werk Vijf basisbehoeften, vastgesteld door de amerikaanse psycholoog Maslow: De lichamelijke behoeften: eten, drinken, onderdak. De behoefte aan veiligheid en zekerheid. De sociale behoeften, zoals de behoefte om ergens bij te horen. De behoefte aan erkenning en waardering. De behoefte aan zelfrealisatie: de innerlijke drang om iets zinvols te presteren. Materiële basisbehoeften: inkomen en zekerheid Immateriële basisbehoeften: sociale contacten, maatschappelijke status en het ontwikkelen van een identiteit. Je beroept verschaft je een bepaald aanzien en status. Met status bedoelen we de waardering die door anderen wordt toegekend aan iemands beroep. Maatschappelijke positie Je maatschappelijke positie is de plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder. Er zijn daarbij een aantal aspecten belangrijk, namelijk: De hoogte van je inkomen; De hoeveelheid macht en verantwoordelijkheid die je in je werk hebt; Het benodigde kennisniveau; Speciale aanleg en ervaring We spreken ook wel van sociale ongelijkheid, wat betekent dat de welvaart en de macht niet gelijk zijn verdeeld over mensen. (rijk en arm etc) De betekenis van werk Alle opvattingen over werk noemen we ons arbeidsethos, de betekenis die we aan arbeid toekennen, Pagina 1 van 8

2 Naast de plicht om te werken wordt werk tegenwoordig ook als een recht gezien. Arbeid is daarom als een sociaal grondrecht opgenomen in de grondwet; dit betekent dat de overheid zich actief met werk bemoeit. P2 Of je je werk leuk vindt of niet, heeft te maken met de volgende vier aspecten; De arbeidsinhoud: is het werk leuk, uitdagend of afwisselend? De arbeidsomstandigheden: is de werkplek aangenaam, is het werk veilig en gezond? De arbeidsvoorwaarden: wat zijn de werktijden en welk salaris wordt geboden? De arbeidsverhoudingen: hoe gaan werkgevers en werknemers met elkaar om? Samen vormen deze factoren de kwaliteit van het werk. Arbeidsinhoud Met arbeidsinhoud bedoelen we de werkzaamheden die iemand verricht. Je kunt een aantal vragen stellen als je wilt beoordelen of de arbeidsinhoud van een bepaald soort werk geschikt voor je is: Is er genoeg afwisseling in het werk of verricht je steeds dezelfde handelingen? Kun je eigen initiatief nemen? Werk je alleen of met anderen? Werk je op 1 of meerdere plekken? Heb je verantwoordelijkheid of moet je gewoon uitvoeren wat je wordt opgedragen? Is het werk in overeenstemming met je opleidingsniveau? Arbeidsomstandigheden Arbeidsomstandigheden hebben te maken met de praktische werksituatie, zoals de ruimte waarin je werkt, de stoel waarop je zit, de apparatuur waarmee je werkt, de lucht die je inademt en de zwaarte van het werk. Arbowet De minimumeisen waaraan een werksituatie moet voldoen staan in de Arbeidsomstandighedenwet (arbowet). Hierin staan regels en voorschriften om gevaarlijke, ongezonde of vervelende situaties op het werk tegen te gaan. De arbowetgeving moet er ook voor zorgen dat het aantal zieke en afgekeurde werknemers afneemt. De arbowet bevat richtlijnen op drie gebieden: Veiligheid. Bij lawaai moeten werknemers bijvoorbeeld beschermkappen dragen. Gezondheid. Denk aan een verbod op het werken met gevaarlijke stoffen zoals asbest. Welzijn. Werk mag niet volstrekt zinloos en geestdodend zijn. Je mag niet voortdurend alleen werken, tenzij het niet anders kan. De inspectiedienst SZW controleert of bedrijven zich aan de Arbowet houden en mag onaangekondigd een bedrijf bezoeken. Arbeidsvoorwaarden De voorwaarden waaronder je je werk doet, zijn vastgelegd in een arbeidsovereenkomst. Zo n overeenkomt kan worden beëindigd als beide partijen dit willen, maar meestal is er wel een opzegtermijn. Daarnaast is er ook ontslag op staande voet. Dit is alleen mogelijk als de werknemer algemeen geldende regels, zoals diefstal en fraude, overtreedt. Primaire arbeidsvoorwaarden Alles wat met je loon en je werktijden te maken heeft, noemen we primaire arbeidsvoorwaarden. Bij brutoloon gaan eerst allerlei bedragen eraf, zoals loonbelasting en sociale premies, wat je overhoudt is nettoloon. Secundaire arbeidsvoorwaarden Pagina 2 van 8

3 Hieronder vallen de onstlagregels en pensioenvoorziening, zo ook de promotiekansen. Arbeidsverhoudingen Onder de arbeidsverhoudingen verstaan we de verhoudingen tussen de werkgevers en werknemers, zowel op bedrijfsniveau als op nationaal niveau. Op bedrijfsniveau Bij informele verhoudingen gaat het om de persoonlijke verhoudingen met je collega s. Formele verhoudingen zijn gebaseerd op taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden binnen het bedrijf. Formele onderlinge contacten komen onder andere naar voren in: Het werkoverleg. De personeelsvergadering. De ondernemingsraad. Op landelijk niveau Om betere arbeidsomstandigheden af te dwingen hebben werknemers zich georganiseerd in vakbonden, zoals ambtenaren, horecapersoneel, de bouw etc. Als vakbonden samengaan in een overkoepelend orgaan, noemen we dat een vakcentrale. Werkgeversorganisaties en vakbonden noemen we samen de sociale partners. In de collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) worden de arbeidsvoorwaarden voor de werknemers in 1 hele bedrijfstak vastgesteld. P3 Wat is de arbeidsmarkt? De arbeidsmarkt is de plaats waar de vraag naar arbeidskrachten en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten. Aanbod van arbeidskrachten Het aanbod van arbeidskrachten wordt bepaald door de beroepsbevolking, dat wil zeggen alle personen tussen 15 en 65 jaar die beschikbaar zijn voor werk. Vraag naar arbeidskrachten De vraag naar arbeidskrachten noemen we de werkgelegenheid. Als de vraag naar arbeidskrachten gelijk is aan het aanbod is er volledige werkgelegenheid. Werkloosheid We noemen iemand een officieel geregistreerde werkloze als hij: Tussen de 15 en 65 jaar is; Minder dan twaalf uur per week werkt; Actief op zoek is naar een baan van meer dan twintig uur per week; Ingeschreven staat als werkzoekende bij het Centrum voor Werk en Inkomen. Er zijn vier soorten werkloosheid: Frictiewerkloosheid ontstaat wanneer door frictie of wrijving op de arbeidsmarkt iemand tijdelijk zonder werk is. Iemand heeft bijvoorbeeld net een beroepsopleiding afgerond, maar moet enkele maanden zoeken naar een geschikte baan. Seizoenwerkloosheid wordt veroorzaakt doordat bepaalde beroepen, vooral in de toeristensector, seizoengebonden zijn. In de zomer zijn veel touringcarchauffeurs, terrasobers en ijsverkopers nodig. In de winter niet. Conjuncturele werkloosheid ontstaat wanneer het economisch slechter gaat. De vraag naar goederen en diensten zakt in, waardoor er minder geproduceerd wordt en er dus minder arbeidskrachten nodig zijn. Conjunctuur is de Pagina 3 van 8

4 golfbeweging in de economie, waarbij de economie het ene moment groeit en het andere moment krimpt. Structurele werkloosheid betekent dat er banen voorgoed verloren gaan. Bijvoorbeeld doordat bedrijven hun productie naar lagelonenlanden Als zuid-korea en india verplaatsen. Arbeidsmarkt in ontwikkeling De belangrijkste nieuwe ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn: Veel laaggeschoold werk is verdwenen. De vraag naar geschoold personeel is gegroeid, vooral in de dienstensector. De samenstelling van de beroepsbevolking is veranderd. De flexibilisering van de arbeid is toegenomen. Er is sprake van europeanisering van de arbeidsmarkt. Verdwijnen laaggeschoold werk Veel arbeidsintensief laaggeschoold werk in de landbouw en industrie is verdwenen. Deels vanwege de automatisering, deels omdat hele bedrijfstakken en fabrieken zijn verplaats naar lagelonenlanden. Toename geschoold personeel De ontwikkeling van nieuwe industriële producten is in Nederland gebleven, daarom is de vraag naar hooggeschoold werk juist toegenomen. De beroepsbevolking verandert Tegenwoordig zien we dat: Jongeren vaak pas na hun twintigste tot de arbeidsmarkt toetreden; Negentig procent van de mannen tussen 25 en 60 jaar werkt, soms in deeltijd; Tachtig procent van de vrouwen tussen 25 en 60 jaar werkt, vaak in deeltijd; De meeste ouderen al voor hun 65ste met prepensioen gaan. Flexibilisering Met flexibele arbeidsrelaties wordt bedoeld; alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Europeanisering Binnen Europa zien we dat de EU geleidelijk verandert in een gemeenschappelijke arbeidsmarkt, waar bedrijven en werknemers zich onder gelijke voorwaarden mogen vestigen. Arbeidsmarkt in discussie De ontwikkelingen die je hiervoor hebt gezien, roepen belangrijke vragen op zoals: Moeten buitenlandse bedrijven zich hier makkelijk kunnen vestigen? Biedt de opkomst van landen als China en India meer voordelen of meer nadelen? Is de komt van goedkopere Poolse en andere buitenlandse werknemers gunstig of juist niet? Is het goed of slecht dat de Nederlandse arbeidsmarkt steeds meer plaatsmaakt voor een Europese arbeidsmarkt? P4 Rol van de overheid Liberalen benadrukken de eigen verantwoordelijkheid van mensen; sociaaldemocraten zien juist een grote rol voor de overheid weggelegd; christendemocraten nemen een tussenpositie in. Nederland als nachtwakersstaat Inde 19e eeuw was de Nederlandse economie nog volledig gebaseerd op het principe van de vrije markt: iedereen kon produceren wat hij wilde. Anders gezegd: nederland was een achtwakersstaat, een staat waarin de overheid zich Pagina 4 van 8

5 vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Overgangsperiode Vanuit verschillende overwegingen ontstond de opvatting dat de staat moest ingrijpen in de vrije markt: Christenen wilden de zwakkeren een betere bescherming bieden. Sociaaldemocraten streefden naar een sterkere rechtspositie van de arbeiders. De liberalen waren voorstander van een vermindering van de criminaliteit, die een onvermijdelijk gevolg was van de grote armoede. De eerste sociale wetten In de tweede helft van de 19e eeuw greep de overheid in op de vrije markt door een aantal sociale wetten aan te nemen: In 1854 regelde de Armenwet de eerste beperkte financiële overheidssteun voor armen. In 1874 werd kinderarbeid verboden (het Kinderwetje van Van Houten) In 1895 beschermde de Veiligheidswet arbeiders tegen gevaren in het bedrijf. In 1919 beperkte de Arbeidswet de duur van de arbeidsdag tot acht uur. In 1939 werd de Kinderbijslagwet aangenomen. Nederland wordt een verzorgingsstaat Na de tweede wereldoorlog zaten katholieken en sociaaldemocraten samen in de regering. De socialistische PvdA wilde dat werknemers meer rechten en meer inkomenszekerheid kregen. De katholieke partij (KVP) wilde dat werkgevers en werknemers meer gingen samenwerken. Beiden kregen hun zin: de positie van werknemers werd beter door nieuwe sociale wetten, zoals de Algemene Ouderdomswet (AOW), de bijstandswet en de Arbeidsomstandighedenwet. Nieuwe rol van de overheid We definiëren een verzorgingsstaat als een land waar de overheid zich verantwoordelijk stelt voor het welzijn van de burgers. De overheid heeft daarmee definitief een andere rol gekregen: De overheid is verantwoordelijk voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting De overheid garandeert een inkomen aan mensen die daar zelf niet in kunnen voorzien. De overheid stimuleert de werkgelegenheid. De overheid zet zich in voor goede arbeidsomstandigheden. De overheid helpt om goede arbeidsvoorwaarden te scheppen. De overheid bevordert het welzijn van mensen door bijvoorbeeld kinderbijslag voor mensen met kinderen. Politieke visies Liberale visie: Liberalen zijn sterk voor een vrijemarkteconomie. Sociaaldemocratische visie: Sociaaldemocraten verwachten van de overheid een sturende rol. Zij zijn voorstander van een gemengde economie waarbij het bedrijfsleven en de overheid samen voor werkgelegenheid zorgen. Christendemocratische visie: Volgens de christendemocraten heeft de overheid vooral een aanvullende rol. Ecologische visie: Ecologen vinden dat de economische orde moet worden omgebogen naar een duurzame economische ontwikkeling die rekening houdt met de behoeften van toekomstige generaties. Behoud van het milieu vormt daarbij de voorwaarde voor alle economische activiteiten. P5 Waarom een verzorgingsstaat? Pagina 5 van 8

6 Bij een plan-economie zijn de productiemiddelen in handen van de overheid. Het Amerikaanse vrijemarktmechanisme was ook mogelijk geweest. Daar staat vrij hoog in het vaandel. Nederland koos voor een tussenweg: niet totale vrijheid zoals de VS, en ook geen gelijkheid zoals in de Sovjet-Unie. Deze keuze werd bepaald door de waarden die we in Nederland belangrijk vinden: particulier initiatief, maatschappelijke harmonie, solidariteit en het tegengaan van sociale ongelijkheid. Sociale zekerheid Het socialezekerheidsstelsel zorgt ervoor dat niemand onder een sociaal minimum hoeft te leven. De sociale zekerheid valt uiteen in twee delen: Sociale verzekeringen en Sociale voorzieningen. Sociale verzekeringen Sociale verzekeringen zijn verzekeringen in de letterlijke zin van het woord: mensen betalen premie om zich te verzekeren tegen een bepaald risico. In tegenstelling tot andere verzekeringen zoals een brandverzekering of een glasverzekering zijn de sociale verzekeringen verplicht. De sociale verzekeringen zijn weer onder te verdelen in twee soorten: Werknemersverzekeringen en Volsverzekeringen Werknemersverzekeringen Werknemersverzekeringen zijn bestemd voor werknemers. De drie belangrijkste werknemersverzekeringen zijn: De werkloosheidswet (WW) voorziet in een inkomen als een werknemer onvrijwillig werkloos wordt. Deze is afhankelijk van hoelang diegene gewerkt heeft. De Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (WULBZ) verplicht werkgevers om werknemers bij ziekte gedurende maximaal twee jaar een uitkering van 70 procent van het laatstverdiende loon te verstrekken. De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) voorziet in een inkomen voor werknemers die als gevolg van langdurige ziekte of een ongeval niet in staat zijn om te werken. Volksverzekeringen Voor de volksverzekeringen betaalt iedereen die in Nederland een inkomen heeft een premie. Enkele volksverzekeringen zijn: De Algemene Ouderdomswet (AOW). Iedere burger heeft vanaf zijn of haar 65ste verjaardag recht op een door de staat verstrekt pensioen. Sociale voorzieningen Sociale voorzieningen zijn regelingen voor situaties waarvoor geen verzekering bestaat. Bijstand: Iedere burger wordt geacht zelfstandig in zijn eigen bestaan te voorzien. Dit uitgangspunt staat centraal in de Wet werk en bijstand (WWB). Wie dit niet zelf kan, krijgt ondersteuning. Rechten en plichten: Er bestaat een sollicitatieplicht; iemand die niet actief op zoek is naar werk, heeft geen recht op bijstand. Een andere plicht is de plicht om premies te betalen voor de verplichte volks- en werknemersverzekeringen. P6 De problemen Enkele problemen die in de verzorgingsstaat naar voren kwamen: Te veel mensen deden een beroep op een uitkering; Pagina 6 van 8

7 Mensen werden te weinig gestimuleerd om een baan te aanvaarden; Er werd misbruik gemaakt van voorzieningen. Te veel uitkeringen De eerste reden dat mensen een beroep deden op de uitkering was de wereldwijde oliecrisis in De tweede oorzaak was dat het uitkeringsstelsel oorspronkelijk was gebaseerd op de man als kostwinner van het gezin. Toen gingen vrouwen ook een uitkering vragen ineens. Vangnet of hangmat? Er was geen financiële prikkel; als mensen aan het werk gingen, gingen ze er nauwelijks op vooruit. Ook mochten werkzoekenden werk weigeren dat niet paste bij hun ervaring en opleidingsniveau. Maatregelen Centraal in de maatregelen stonden: Bezuinigingen en strengere controle; Versterken van de eigen verantwoordelijkheid; Stimuleren van het bedrijfsleven. Bezuinigingen De WW-uitkering wordt nog maar een beperkt aantal jaren verstrekt. Het begrip passende arbeid is verruimd. Dit betekent dat je een aangeboden baan eerder moet accepteren als je werkloos bent. Een uitkering bij arbeidsongeschiktheid wordt niet meer levenslang verstrekt; herkeuring. De gemeenten hebben een verhaalsplicht gekregen voor de bijstand. De uitkeringen stijgen niet meer automatisch met de lonen mee. De leeftijd voor de bijstand is verhoogd van 18 naar 21 jaar. Op allerlei voorzieningen is bezuinigd. Eigen verantwoordelijkheid Werkgevers zijn zelf verantwoordelijk voor de doorbetaling bij ziekte. Om werkgelegenheid te creëren heeft de overheid mensen gestimuleerd minder te gaan werken en eerder te stoppen. Dit gebeurt door arbeidstijdverkorting (atv) en vrijwillig vervroegde uittreding (VUT). Stimuleren bedrijfsleven Om te zorgen om meer werk te laten komen, ondernam de overheid onder andere de volgende maatregelen: De overheid sprak met de sociale partners loonmatiging af. Hierdoor werd de arbeid goedkoper. De loonbelasting is verlaagd. Hierdoor blijft een werknemer netto evenveel verdienen, maar hoeft de werkgever minder loonbelasting te betalen. De overheid geeft bedrijven subsidies, bijvoorbeeld investeringssubsidies voor technologische innovatie. P7 Positieve gevolgen De harde maatregelen van de overheid hadden als doel om de verzorgingsstaat beheersbaar te houden, wat is gelukt: De overheidsuitgaven zijn gedaald. Het aantal mensen met een baan is gestegen. Negatieve gevolgen Pagina 7 van 8

8 De maatregelen hebben ook een keerzijde: De bezuinigingen op de uitkeringen hebben gezorgd voor een verminderde koopkracht van mensen met een uitkering. Met name alleenstaande moeders met kinderen en ouderen met alleen een AOW-uitkering zijn hierdoor soms onder de armoedegrens gekomen. Werkgevers betalen tegenwoordig zelf de kosten van ziekte en arbeidsongeschiktheid. Moeilijker geworden om een bijstandsuitkering te krijgen. Strengere herkeuringen, veel arbeidsongeschikten zijn hun uitkering kwijtgeraakt. Pagina 8 van 8