Samenvatting Maatschappijleer Thema's maatschappijleer: Verzorgingsstaat

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Thema's maatschappijleer: Verzorgingsstaat Samenvatting door A woorden 6 jaar geleden 6,3 52 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer 5-1 Wat is een verzorgingsstaat? Verzorgingsstaat = dat de overheid zich actief bemoeit met de welvaart en het welzijn van haar inwoners. Met welvaart bedoelen we dat we over voldoende inkomen beschikken om onze behoeften te vervullen. Welzijn betekent hoe we ons geestelijk en lichamelijk voelen. Solidariteit = als er bereidheid is in een groep of samenleving om risico s met elkaar te delen. De verzorgingsstaat steunt op drie belangrijke pijlers = - Goed onderwijs. Een goede opleiding vergroot je kansen op de arbeidsmarkt en het is ook nog eens belangrijk voor de samenleving als geheel. Om te concurreren met de economieën van de VS en Azië moeten er steeds meer mensen hoger worden opgeleid. - Goede gezondheidszorg Word je ziek of heb je een handicap, dan kun je een beroep doen op een van de vele regelingen. - Sociale zekerheid Als je werkt, betaal je sociale premies voor het geval je ziek, werkeloos of arbeidsongeschikt raakt. Daarnaast betalen alle Nederlanders belasting. Socialezekerheidsstelsel = mensen verzekert van een inkomen bij werkeloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsongeschiktheid. Pagina 1 van 8

2 De belangrijkste sociale grondrechten zijn: - Voldoende werkgelegenheid - Bestaanszekerheid en welvaart - Een goed leefmilieu - Volksgezondheid en voldoende woongelegenheid - Goed onderwijs Bij de verzorgingsstaat horen niet alleen rechten maar ook plichten. Is iemand niet actief op zoek naar werk, dan heeft hij geen recht op een uitkering. Een andere plicht die bij de verzorgingsstaat hoort, is het betalen van premies voor verzekeringen. In een verzorgingsstaat spelen drie partijen een grote rol: - Burgers - Overheid - Werknemers- en werkgeversorganisaties Je bent zelf verantwoordelijk voor het hebben van werk, een huis en een school voor je kinderen. De overheid moet wel zorgen dat er voldoende scholen, banen en huizen zijn. Pas als het jou niet lukt om een baan te vinden, kun je bij de overheid aankloppen. De rol van burgers is ook dat zij een deel van de kosten voor de verzorgingsstaat betalen in vorm van belastingen en premies. In een verzorgingsstaat is de grootste rol weggelegd voor de overheid: - Zij is verantwoordelijk voor collectieve voorzieningen zoals onderwijs, gezondheidszorgen en huisvesting. - Zij garandeert een inkomen aan mensen die daar zelf niet voor kunnen voorzien. - Zij stimuleert werkgelegenheid. - Zij zet zich in voor geode arbeidsomstandigheden. - Zij helpt om een goede arbeidsvoorwaarden te scheppen. - Zij bevordert het welzijn van mensen. Pagina 2 van 8

3 Vakbond = organisaties die de collectieve en individuele belangen van werknemers behartigen. Werknemers zijn verenigd in vakbonden. Zo zijn er vakbonden van leraren, schoonmakers, enzovoort. Als vakbonden samenwerken, spreken we van een vakcentrale. Werkgeversorganisaties en vakcentrales noemen we samen de sociale partners. Zij maken afspraken die voor alle werknemers en werkgevers gelden. 5-2 Ontstaan verzorgingsstaat Nachtwakersstaat = en staat waarin de overheid zich vooral beperkt tot het handhaven van de rechtsorde. Zwakkeren en ouderen werden geholpen door rijke burgers, de kerk of andere liefdadigheidsinstellingen. Zorg was een gunst en geen recht. Vanuit verschillende overwegingen ontstond opvatting dat de staat moest ingrijpen in de vrije markt: - Christenen wilden de zwakkeren een betere bescherming bieden - Sociaaldemocraten streefden naar een sterkere rechtspositie van de arbeiders - De liberalen waren voorstander van een vermindering van criminaliteit, die een onvermijdelijk gevolg was van de grote armoede. De eerste sociale wetten: - De armenwet (1854) - Kinderarbeid verboden (1874) - De Veiligheidswet (1895) - De leerplicht (1901) - De arbeidswet (1919) - Kinderbijslagwet (1939) Liberale visie Pagina 3 van 8

4 - Vrijemarkteconomie - Overheid moet terughoudende rol spelen - Socialezekerheidsstelsel zo laag mogelijk houden > eigen verantwoordelijkheid Sociaaldemocratische visie - Sturende rol van de overheid - Gemengde economie waarin het bedrijfsleven en de overheid samen voor werkgelegenheid zorgen - Sociale ongelijkheid verminderen Christendemocratische visie - Overheid moet aanvullende rol hebben. - Maatschappelijk middenveld - Mantelveld = hulp vanuit de directe omgeving door familie, buren en vrienden. 5-3 Verzorgingsstaat, de praktijk Twee belangrijke doelen van de overheid op het gebied van onderwijs zijn: - Iedereen de kans geven zijn of haar talenten te ontwikkelen - Zorgen voor voldoende hoogopgeleid personeel zodat de Nederlandse economie goed kan concurreren met het buitenland en bedrijven niet aangewezen zijn op buitenlandse specialisten. Om dit te kunnen bereiken is er een makkelijke doorstroming in het onderwijssysteem geregeld. Om het belang van goed onderwijs te benadrukken, zorgt de overheid ervoor dat de leerplicht goed wordt nageleefd en dat de kwaliteit van scholen wordt gecontroleerd. Als leerlingen veel spijbelen, krijgen zij en hun ouders te maken met de leerplichtambtenaar. Alle onderwijsinstellingen worden gecontroleerd door de onderwijsinspectie. Deze houd onder meer op het internet een lijst bij met zwakke opleidingen en kan in het uiterste geval scholen of opleidingen sluiten. Je betaalt de zorgverzekering door een inkomensafhankelijke bijdrage via je loon en zorgpremies. Daarnaast geldt voor iedereen een eigen risico, wat betekent dat je de eerste paar honderd euro aan ziektekosten zelf moet betalen. Pagina 4 van 8

5 In de jaren zestig van de vorige eeuw werd de verzorgingsstaat in feite voltooid en was er een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid opgebouwd. Dit socialezekerheidsstelsel bestaat uit twee delen: v Sociale verzekeringen Werknemersverzekeringen: Werkeloosheidswet Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (WULBZ) Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) Volksverzekeringen Algemene ouderdomswet (AOW) Algemene nabestaandenwet (ANW) Algemene kinderbijslagwet (AKW) Van iedereen ouder dan 21 wordt verwacht dat hij zelfstandig zijn eigen bestaan voorziet. Dit uitgangspunt staat centraal in de Wet werk en bijstand (WWB). Wie dat niet kan, krijgt ondersteuning bij het vinden van werk of een werk-leertraject en zolang dat nodig is, een bijstandsuitkering. De bijstand wordt daarom het vangnet onder het stelsel van sociale zekerheid genoemd. 5-4 Werk in de verzorgingsstaat Het grote verschil tussen werk en een hobby is het economische nut van die activiteit. Sommige mensen zien werken als een morele plicht: werk je niet dan ben je lui. Anderen beschouwen het als een maatschappelijke plicht: alleen als je werkt ben je en volwaardig lid van de samenleving. Nog weer anderen zien het als een vervulling waarin je iets van jezelf kwijt kunt. Arbeidsethos : de betekenis die arbeid voor ons heeft. Naast de sociale plicht om te werken is arbeid als een sociaal grondrecht opgenomen in de grondwet. Dit heeft twee belangrijke redenen: - Werk is belangrijk bij het vervullen van de basisbehoeften van de mens. - Werk biedt de mogelijkheid om je maatschappelijke positie te verbeteren. Werken als sociaal grondrecht heeft tot gevolg dat de overheid zich er actief mee bemoeit en dat mensen zonder werk recht op een uitkering hebben. Bij het zoeken naar een motieven van mensen om te werken, kijken we eerst naar de basisbehoeften van de mens. De Amerikaanse psycholoog Maslow onderscheidt de volgende vijf basisbehoeften van de mens: Pagina 5 van 8

6 - Lichamelijke behoeften: eten, drinken, onderdak. - Veiligheid en zekerheid - De behoefte om erbij te horen - Erkenning en waardering - Zelfrealisatie: de innerlijke drang om iets zinvols te doen Volgens Maslow kunnen mensen zich pas richten op een hogere basisbehoefte als de lagere niveaus al bevredigd zijn. Werk is belangrijk bij het vervullen van materiële basisbehoeften zoals inkomen en zekerheid, maar ook van de immateriële basisbehoeften zoals sociale contacten, maatschappelijke status en het ontwikkelen van een identiteit. Sociale ongelijkheid: de welvaart niet gelijk is verdeeld over de mensen. Sociale ongelijkheid heeft veel te maken met je maatschappelijke positie (de plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder). We lazen al dat het werk dat je doet in grote mate bepaalt of je een hogere of lagere maatschappelijke positie inneemt. De factoren die daarbij een rol spelen zijn: - De hoogte van je inkomen - De hoeveelheid macht en verantwoordelijkheid die je in je werk hebt - Het benodigde kennisniveau - Speciale aanleg en ervaring 5-5 De arbeidsmarkt Beroepsbevolking = alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk. Het aanbod van arbeidskrachten wordt bepaald door de beroepsbevolking. De vraag naar arbeidskrachten noemen we werkgelegenheid. Als de vraag naar arbeidskrachten gelijk is aan het aanbod is er volledige werkgelegenheid. Als de vraag naar arbeidskrachten groter is dan het aanbod, dan hebben we mensen uit het buitenland nodig. Bij een overschot aan arbeidskrachten spreken we van een werkeloosheid. We noemen iemand een officieel geregistreerde werkeloze als hij: Pagina 6 van 8

7 - Tussen de 15 en 65 jaar oud is - Niet werkt of minder dan twaalf uur per week werkt - Actief op ziek is naar een baan van twaalf uur per week of meer - Ingeschreven staat als werkzoekende bij het UWV WERKbedrijf. We onderscheiden vier soorten werkeloosheid: - Frictiewerkeloosheid ontstaat wanneer iemand door frictie of wrijving op de arbeidsmarkt tijdelijk zonder werk is. - Seizoenswerkloosheid wordt veroorzaakt doordat bepaalde beroepen seizoengebonden zijn. - Conjuncturele werkeloosheid ontstaat wanneer het economisch slechter gaat. - Structurele werkeloosheid betekent dat er banen voorgoed verloren gaan. Op de arbeidsmarkt vinden voortdurend veranderingen plaats. De belangrijkste huidige ontwikkelingen zijn: - Verdwijnen van bedrijfstakken en opkomst van nieuwe bedrijfstakken - Schaalvergroting bij bedrijven - Flexibilisering van de arbeid - Internationalisering van de arbeidsmarkt Flexibele arbeidsrelaties = alle werksituaties met een variabele inzetbaarheid. Flexibel werken betekent meestal dat je thuis werkt, oproepbaar bent als je baas je nodig heeft of dat je een tijdelijk contract hebt. Door de wereldwijde handel, multinationals en de internationale kapitaalstromen raken economieën wereldwijd steeds meer met elkaar verbonden. We spreken in dit verband wel van internationalisering of globalisering van de arbeidsmarkt. 5-6 Verzorgingsstaat onder druk Na de voltooiing van de verzorgingsstaat ontstond er kritiek op de omvang ervan, omdat: Pagina 7 van 8

8 - De verzorgingsstaat duur is - De vele voorzieningen en uitkeringen mensen passief kan maken - Mensen misbruik maken van de verzorgingsstaat. In het kort: - Het aantal mensen dat gebruikt maakt van de voorzieningen is in feite veel groter dan aan het begin van de verzorgingsstaat werd verwacht. - Uitkeringen en voorzieningen kunnen mensen passief maken als die te weinig worden uitgedaagd om zelf naar oplossingen te zoeken. - Soms wordt er misbruik gemaakt van uitkeringen en voorzieningen. Wat doet de overheid eraan? De overheid neemt maatregelen om werken te stimuleren. Want hoe meer mensen werken, hoe meer premies en belastingen er betaald worden en hoe minder mensen afhankelijk zijn van een uitkering. De loonbelasting is bijvoorbeeld verlaagd. De overheid geeft mensen en bedrijven meer eigen verantwoordelijkheid. Zo moeten werkgevers het loon van hun zieke werknemers zelf doorbetalen. Daardoor worden ze gestimuleerd om te zorgen voor gezonde arbeidsomstandigheden. De overheid is veel nadrukkelijker gaan controleren op misbruik. Door het invoeren van het Burgerservicenummer kan de overheid digitaal checken of iemand recht heeft op een uitkering, studiefinanciering of zorgtoeslag. Pagina 8 van 8