Aedes Bijeenkomst Treasurers

Transcriptie

1 1 Aedes Bijeenkomst Treasurers PATRIZIA Netherlands B.V. 9 november 2015 PATRIZIA Immobilien AG PATRIZIA Bürohaus Fuggerstraße Augsburg T F immobilien@patrizia.ag

2 PATRIZIA Netherlands B.V. Gaston Hupkens Introductie Director Operations & Finance PATRIZIA Netherlands B.V heden Investment Manager A.I. / Interim IM Professional o.a. ABN AMRO Bank N.V Senior Tax Manager / Senior Manager Structuring Rabo Real Estate Group / Bouwfonds IM VP Senior Tax Manager ABN AMRO Bank N.V Senior Tax Manager Corio N.V Tax advisor Deloitte

3 PATRIZIA Immobilien AG 3

4 PATRIZIA Verleden en heden In 1984 opgericht door Wolfgang Egger, huidige CEO en groot aandeelhouder (51,6%) Beursgang (SDAX) 2006 PATRIZIA s Real Estate Investment House, levert geïntegreerde investeringen in vastgoed en vastgoed management services Het verstrekken van directe en indirecte beleggingen in woningen en commercieel vastgoed in Duitsland en Europa Door heel Duitsland vertegenwoordigd met dedicated teams op 8 locaties (Augsburg, Berlin, Dusseldorf, Dresden, Frankfurt, Hamburg, Cologne, Munich, Stuttgart) Aanwezig en actief in de Europese kernmarkten: Kantoren in Amsterdam, Copenhagen, Dublin, Helsinki, London, Luxembourg, Madrid, Paris and Stockholm As of 18 May

5 PATRIZIA Vastgoed waardeketen Advisory of reinvestment options Research & analysis Realisation / cash inflow Sales management (housing privatisation, block sales) Product development & identifying investment targets and investment potential Due diligence & acquisitions Management (platform administration, portfolio, fund, asset and property management) Structuring, optimisation, revitalisation, project development 5

6 PATRIZIA Corporate Performance ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT ONTWIKKELING ASSETS UNDER MANAGEMENT (IN MLD EUR) 14,6 11,8 15,5 16,8 Co-investeringen ,4-7,0 mld Eigen investeringen ,5-0,0 mld Totale AuM ,2-16,8 mld Werknemers (FTE) ,2 6,9 Internationaal (FTE) Q1 / 2015 Q2 / 2015 ONTWIKKELING AANTAL MEDEWERKERS NUMBER OF Q1 / 2015Q2 /

7 PATRIZIA Kantoren & investeringen PATRIZIA kantoren PATRIZIA investeringen PATRIZIA investeerders PATRIZIA actief en lokaal platform PATRIZIA actief As of 18 May

8 PATRIZIA Sectoren, geografische spreiding en herkomst investeerders As of 18 May

9 PATRIZIA Netherlands - een Nederlandse organisatie Actief management vanuit een lokaal team Actief sinds juni 2014 Hoofdkantoor Medewerkers (nov 2015) 15 AuM in NL (nov 2015) Amsterdam EUR 1 miljard Asset classes Woningen Retail (high street en boodschappencentra) Kantoren (core and value add) Logistiek Lange termijn investeringen Focus op transactie management, asset management, financial controlling en reporting Property management wordt volledig uitbesteed PATRIZIA Netherlands B.V. 9

10 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen 10

11 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen VERHOUDINGEN WONINGVOORRAAD NEDERLAND Totaal = 100% Ca zelfstandige woningen Huur = 42% Ca eenheden Koop = 57% Ca eenheden 90% gereguleerd 10% niet-gereguleerd 94% gereguleerd 6% niet-gereguleerd Corporaties = 72% Ca eenheden Beleggers = 19% Ca eenheden Overig = 9% Ca eenheden 45% gereguleerd 55% niet-gereguleerd Institutioneel = 23% Ca eenheden Private beleggers = 77% Ca eenheden 75% gereguleerd 25% niet-gereguleerd BELEGGERS DRAGEN MET CA GEREGULEERDE WONINGEN (CA. 16% VAN TOTALE GEREGULEERDE VOORRAAD) BIJ AAN DE SOCIALE WONINGMARKT Bron: CBS 11

12 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen NEDERLANDSE BELEGGINGSMARKT In 2014 is voor ca. 10,1 miljard geïnvesteerd in direct vastgoed. 29% ( 2,9 miljard) in woningen Het aandeel woningbeleggingen was daarmee één van de populairste beleggingssegmenten % 5% 11% INVESTERINGSVOLUME (excl. corporaties) 29% 15% 18% 18% 20% f2016f2017f 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Afgelopen decennia werd de NL woningbeleggingsmarkt voornamelijk gedomineerd door nationale beleggers stond in het teken van de toetreding van internationale beleggers; tezamen goed voor ca. 1,5 miljard aan woningbeleggingen. Nederlandse beleggers investeerden in 2014 ca. 1,4 miljard in woningbeleggingen, waarvan ca. 850 miljoen door institutionele beleggers. INVESTEERDERS NAAR BELEGGINGSVOLUME (2014) 49% 23% 28% Particuliere beleggers Nederlandse instutionele beleggers Internationale beleggers Investeringsvolume woningen Percentage van totale investeringsvolume 12 Bron: CBRE

13 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen WELKE STRATEGIE ZIE JE DOORGAANS OP WONINGMARKT IN NL? Nederlandse institutionele beleggers Voornamelijk aankoop nieuwbouw en toekomstige nieuwbouwontwikkeling verjonging van de portefeuille. In mindere mate bestaand vastgoed. Internationale beleggers Bestaande portefeuilles; direct beschikbaar en groot volume. Verschuiving naar toekomstige nieuwbouwontwikkeling door tekort aan aanbod. Private beleggers Diverse beleggingsprofielen (professionele grote woningbeleggers, family offices, particulieren met een beleggingsachtergrond in andere vastgoedsegmenten en nieuwkomers). Diverse beleggingsprofielen; buy & hold, uitponden, etc. 13 Bron: CBRE & Capital Value

14 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (INTERNATIONALE) BELEGGERS IN SEARCH FOR YIELD Nederland 2014: mln 2013: mln 4% 3% UK 2014: 688 mln 2013: - 24% 47% 2014: 2,9 miljard 2013: 1,0 miljard Duitsland 2014: 618 mln 2013: - 21% 98% US 2014: 120 mln 2013: - Bronnen: CBRE en Colliers Overig internationaal 2014: 96 mln 2013: - 14 Nederland Duitsland Verenigd Koninkrijk USA Overig internationaal Binnenste ring: Buitenste ring: 2014

15 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Marktverhoudingen HERKOMST INVESTEERDERS NEDERLANDSE WONINGMARKT (DIRECTE INVESTERINGEN) MISMATCH TUSSEN VRAAG EN AANBOD IN DE WONINGBELEGGINGSMARKT DREIGT TE ONTSTAAN Bron: CBRE 15

16 Woningbeleggingen in Nederland Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen 16

17 Nieuwe spelers en gevestigde partijen Nieuwbouw vs. bestaande woningbeleggingen INVESTERINGSVOLUME VAN BESTAANDE- EN NIEUWBOUW WONINGBELEGGINGEN (DIRECTE INVESTERINGEN) Bron: CBRE 17

18 Woningbeleggingen in Nederland 18

19 million Woningbeleggingen in Nederland Waarom beleggen in Nederland? WAAROM PATRIZIA IN NL? DEMOGRAFISCHE TRENDS Internationale strategie uitrol PATRIZIA Duits track record en investeerders vertrouwen Wachstumsrate Groei (%) 0,90% Bevölkerung Aantal inwoners 0,70% Aanzienlijke prijsverschillen tussen Duitsland en Nederland 16 0,50% Timing: opkrabbelende Nederlandse economie 15 0,30% Demografische trends (groei van de populatie, etc.) 14 0,10% INTERNATIONAAL BUSINESS MODEL PATRIZIA BEVOLKINGSONTWIKKELING 2025 Geen transacties zonder platform Lokaal platform bepaalt investering strategie Alleen lange termijn strategie Gecentraliseerde marketing & klanten benadering Ondernemerschap eerst 19

20 Woningbeleggingen in Nederland Waarom beleggen in woningen? WAAROM NEDERLANDSE WONINGEN? Relatief veilige langjarige kasstromen Aantrekkelijke verhouding tussen risico en rendement Prijsontwikkeling: dieptepunt van de markt Vraag & aanbod in NL: langjarig geringe bouwvolume Sterke huurdersmarkt Relatief goede kwaliteit woningen Optimalisatiemogelijkheden woningen en huurstromen Investeerders bekendheid met risico's van regulering Kritische massa SAMENSTELLING NEDERLANDSE WONINGMARKT 100% Private rental Social rental Ownership other 80% 60% 40% 20% 0% DE DK FR BE SE AT PT FI IT IE PL NL ES UK RENDEMENT WONINGBELEGGINGEN Yield range multi-family houses Yield spread prime 10y Gov. Bond 06/

21 Woningbeleggingen in Nederland Korte terugblik: verwerving Vestia portefeuille 21

22 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille WAAROM WERD PORTEFEUILLE VESTIA DOOR PATRIZIA GEKOCHT? Gekocht juli 2014, deels in 2014, deels in 2015 geleverd Investeren in woningen is interessant: diversificator, rendement en risicoprofiel (boring cash flow) Volume, rendement risicoprofiel & kwaliteit Demografisch, groeiende bevolking NL kent sterke huurdersmarkt Timing: dieptepunt van de markt Vraag aanbod verhouding in NL Lage bouwproductie / schaarste Kwaliteit van sociale vastgoed in NL 22

23 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille STRUCTUUR VESTIA PORTEFEUILLE 22% 29% 78% EGW Single MGW family 71% Regulated Gereguleerd Te liberaliseren geliberaliseerd woningen Bouwjaar Geografische spreiding Groningen 15% 8% 1% 7% 52% 17% < > % 7% 13% 14% 5% 19% 23% 0% Drenthe Gelderland Groningen Noord Brabant Noord Holland Overijssel Utrecht Totaal 5,136 Gereguleerd 3,669 (71%) Te liberaliseren 1,467 (29%) Parkeren 473 Overig 179 Aantal complexen 129 Rotterdam Amsterdam Locations Not rent-regulated Rent-regulated Eindhoven Utrecht Rent-regulated and not rent-regulated Enschede 23

24 Woningbeleggingen in Nederland Verwerving Vestia portefeuille STRATEGIE & BELEID Langjarige belegging Actief asset management Verkopen en liberaliseren Huurverhogingen Onderhoud Participatie: huurdersorganisatie en bewonerscommissies As of 18 May

25 Woningbeleggingen in Nederland Welke locatie en welke woningen? GEOGRAFISCHE FOCUS INVESTERINGSFOCUS Geografische focus: Randstad, Brabantse stedenrij en steden met > inwoners. Belangrijke indicatoren zijn: Economisch: besteedbaar inkomen, werkloosheid, etc. Demografisch: inwoners, leeftijdsopbouw, huishoudens, samenstelling sociale klasse, groei, vergrijzing, ontgroening, etc. Ligging: binnenstedelijke gebieden, dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Randgebieden van grote steden: dichtbij voorzieningen, openbaar vervoer, uitvalswegen, etc. Woningmarkt: appartementen en eengezinswoningen. Lange termijn focus; buy & hold. Geen double-digit returns zoals de opportunistische (private equity) partijen Bestaande bouw en nieuwbouw. Samenwerking in nieuwbouwontwikkelingen. Geliberaliseerde, middel dure huurwoningen ( ) of te liberaliseren huurwoningen. Gereguleerde woningen niet uitgesloten, maar we hebben geen sociale taak. Co-investment ( skin in the game ) mogelijk. Wij geloven in de producten waarin wij investeren. 25

26 Woningbeleggingen in Nederland Welke locatie en welke woningen? KANSEN Middensegment huurwoningen Grote vraag Bevordering doorstroming Nieuwbouw Samenwerking met ontwikkelaars, bouwers en gemeenten (langjarige betrokkenheid). Proactieve rol van gemeenten en PATRIZIA. Commerciële beleggers en woningcorporaties vullen elkaar aan Corporaties kunnen zich focussen op de kerntaken (DAEB-activiteiten). Marktpartijen stappen in het gat voor het ontwikkelen, bouwen en exploiteren van middensegment huurwoningen. UITDAGINGEN SOCIALE OF TE LIBERALISEREN WONINGEN Wet- en regelgeving: woningwaarderingstelsel, verhuurdersheffing Onzekerheid en veranderende regelgeving Discrepantie lokale politiek en landelijke politiek 26

27 Woningbeleggingen in Nederland Samenwerking Gemeente Den Haag PATRIZIA EN GEMEENTE DEN HAAG WERKEN SAMEN AAN KWALITEITSVOLLE EN BETAALBARE WONINGEN 11 maart 2015 hebben de gemeente Den Haag en PATRIZIA een overeenkomst gesloten. PATRIZIA gaat elk jaar in minstens 150 tot 200 Haagse woningen investeren. Eerste lange termijn contract van PATRIZIA met een Nederlandse gemeente. Den Haag groeit jaarlijks met ca inwoners. De stad moet bouwen om de groei te verwezenlijken. Den Haag en PATRIZIA dragen bij aan voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare woningen. Met meer gemeenten in gesprek Wethouder Joris Wijsmuller (Den Haag Wonen en Stadsontwikkeling) en Managing Director Peter Helfrich van PATRIZIA Netherlands As of 18 May

28 Woningbeleggingen in Nederland HAGA: Eerste project met gemeente Den Haag NIEUWBOUW ONTWIKKELING PROJECT HAGA - HIGHLIGHTS Project Ca woningen koop en huur (midden segment en sociaal), commerciële voorzieningen en parkeergarage Binnenstedelijke herontwikkeling ziekenhuislocatie HAGA Betrokkenen Heijmans, Gemeente Den Haag, PATRIZIA Turn-key levering Acquisitie proces Samenwerkingovereenkomst Gemeente Den Haag maart 2015 LOI HAGA getekend oktober 2015 Vervolg: uitwerking plan, uitwerking contracten Funding (+ structurering) formaliseren Planning: ontwikkeling en realisatie in vier fases in de periode Risico profiel Core / Core+ Strategie Buy & hold Huidige situatie Toekomstige situatie Locatie Stadscentrum Haga locatie 28

29 Woningbeleggingen in Nederland Aanpak SAMENBRENGEN PRODUCT & GELD Voortdurend zoeken naar (nieuwe) investeerders Voortdurend zoeken naar wat (nieuwe) investeerders willen Want de investeerder bepaalt: moet passen in investeringsbeleid (spreiding, type vastgoed, rendement, etc.) Voortdurend zoeken naar nieuwe producten KORTOM Vraag gedreven: investeerder heeft wens, of Aanbod gedreven: wij brengen kansrijke investeringen en strategie bij investeerder onder de aandacht VERVOLGENS Business case maken, strategie uitwerken DD (financieel, technisch, juridisch, fiscaal) Deal maken en commitment investeerder Structuur opzetten Financiering optuigen 29

30 Woningbeleggingen in Nederland Financiering 30

31 Financiering FINANCIERING PROCES Corporate finance afdeling PATRIZIA Immobilien AG Real estate en corporate financieringen Samenstellen data sheet over de te financieren portefeuille Beschrijving van het vastgoed Huurstroom en WALT Totale investering Strategie LTV afhankelijk van type belegger Request for proposal bij circa 5 banken Vergelijking opstellen en onderhandelen over voorwaarden Term sheet opstellen Opstellen leningsdocumentatie 31

32 Financiering FINANCIERING CONDITIES PATRIZIA hanteert eigen financiering condities Bank moet full underwriting kunnen doen Syndicering alleen na toestemming van PATRIZIA Max 50% Club deal mogelijk Prijs? Leningsovereenkomst zo eenvoudig mogelijk Gebruikelijke garanties 32

33 Vragen? 33