Toolkit voor een structurele aanpak van. laaggeletterdheid door bibliotheken

Transcriptie

1 Tlkit vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid dr biblitheken In pdracht van het Sectrinstituut Openbare Biblitheken Uitgeverd dr Kasperkvitz beleidsnderzek en advies Amersfrt, 1 september 2012 Drs. J.M. Kasperkvitz 1

2 Inhudspgave Waarm een structurele aanpak van laaggeletterdheid? 3 Vr wie is deze tlkit bedeld? 3 Wat zijn de bendigdheden vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid? 4 1. Draagvlak bij de gemeente 5 2. Draagvlak in de eigen rganisatie 6 3. Zinvlle samenwerking met lkale partners 7 4. Mgelijke prjecten 8 5. Duidelijke specificatie van de ksten van het prject/de activiteit 9 6. Registratie en evaluatie Terugkppeling 12 Medewerking aan landelijke mnitring vr landelijk draagvlak 13 2

3 Waarm een structurele aanpak van laaggeletterdheid? Anderhalf miljen Nederlanders bven de zestien jaar hebben grte meite met lezen en schrijven. Deze laaggeletterden kunnen hierdr minder ged functineren in de samenleving, thuis en p het werk. Tweederde is van Nederlandse afkmst en een derde is van buitenlandse afkmst. Dr laaggeletterdheid bestaat een grt risic p kwetsbaarheid en maatschappelijk islement. Het Actieplan Laaggeletterdheid van het ministerie van OCW richt zich p de bestrijding van laaggeletterdheid. In dit actieplan wrden de penbare biblitheken uitdrukkelijk genemd als mede-uitverders bij de aanpak van laaggeletterdheid. Veel biblitheken hebben al enkele activiteiten f prjecten p het gebied van de bestrijding van laaggeletterdheid. Sms hebben deze activiteiten een incidenteel karakter, zijn ze weinig bekend binnen de eigen rganisatie f is er eigenlijk geen financiering vr. Vaak wrden de pbrengsten van deze activiteiten niet systematisch in kaart gebracht en niet teruggekppeld aan de gemeentelijke subsidiegever. Om te kmen tt een duurzame geïntegreerde aanpak van laaggeletterdheid in de biblitheekbranche is het van belang dat dergelijke activiteiten ingebed wrden in een structureel kader. Dit hudt in dat men de delgrep ged kent, dat men weet wat de gemeente belangrijk vindt, aan welke aanpak lkaal behefte bestaat en met welke lkale partners de meest vruchtbare samenwerking vrmgegeven kan wrden en dat vr iedereen duidelijk is wat de gekzen aanpak plevert. Vr wie is deze tlkit bedeld? Deze tlkit is bedeld vr mensen in biblitheekrganisaties, die zich bezighuden met activiteiten en prjecten p het gebied van laaggeletterdheid, zwel p uitverend als p beleidsmatig niveau. Hij is bedeld ter inspiratie en m wat handvatten te bieden, die nuttig kunnen zijn bij het ntwikkelen van een geïntegreerde en duurzame aanpak van laaggeletterdheid. Een aanpak, die ptimaal is afgestemd p de lkale situatie en waarvr p alle niveaus draagvlak bestaat. De tlkit kan gebruikt wrden als checklist bij het pzetten van prjecten f als hulpmiddel bij bepaalde nderdelen, zals bijvrbeeld de evaluatie van activiteiten. Maar k vr verkennende gesprekken met gemeente f ptentiële samenwerkingspartners biedt hij aandachtspunten vr de verschillende aspecten die een rl spelen bij het ntwikkelen van een structurele aanpak van laaggeletterdheid. 3

4 Wat zijn de bendigdheden vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid? Om laaggeletterdheid structureel aan te kunnen pakken is een aantal aspecten essentieel. In de eerste plaats met er draagvlak vr een dergelijke aanpak zijn bij de eigen gemeente(n). Dit is van belang vr de legitimiteit van de aanpak, vr een duurzaam karakter ervan en vr vldende financiering. Vervlgens is k binnen de eigen rganisatie draagvlak ndig m laaggeletterdheid structureel aan te kunnen pakken. Uiteraard met er draagvlak zijn p directieniveau, maar k dwarsverbanden tussen verschillende afdelingen en specialisten zijn van belang m te kunnen kmen tt een drlpende leerlijn vr deze kwetsbare grep mensen. In de derde plaats is het van belang m ged te weten wat de verschillende lkale partners te bieden hebben p het gebied van laaggeletterdheid en welke vrmen van samenwerking de grtste meerwaarde hebben. Ten vierde is het ged m te weten wat er zal aan activiteiten en prjecten p het gebied van laaggeletterdheid dr biblitheken in het hele land gedaan wrdt. Er zijn inmiddels vele, ged gedcumenteerde, vrbeelden van te vinden. Ieder prject en iedere activiteit brengt ksten met zich mee. Deze wrden lang niet altijd benemd en drberekend. Vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid is het ndig m deze ksten duidelijk te specificeren en zichtbaar te maken, zdat afgesprken kan wrden wie welk deel financiert. Verder is het van belang m systematisch in kaart te brengen wat de activiteiten en prjecten pleveren. Niet alleen in termen van aantallen gebruikers f hun tevredenheid, maar vral k in heverre het (mede) bijdraagt aan het plssen van de rsprnkelijke prblematiek. En tt slt is het essentieel m de verzamelde resultaten terug te kppelen in de eigen rganisatie en aan de gemeente(n), m k vr de tekmst draagvlak te waarbrgen. Zichtbaar maken wat je det en wat het plevert is één van de belangrijkste vrwaarden vr draagvlak. Hiernder wrdt vr ieder van deze 7 aspecten een aantal aandachtspunten en handvatten beschreven. 4

5 1. Draagvlak bij de gemeente Om draagvlak bij de gemeentelijke pdrachtgever te creëren is het van belang m niet zzeer vanuit het eigen aanbd (activiteiten) te denken, maar vanuit het perspectief van de gemeente. Dat wil zeggen vanuit het beleid en de delstellingen die de gemeente vr de lkale samenleving gesteld heeft. Centrale vraag is dan: welke bijdrage kan de biblitheek leveren aan het plssen van gemeentelijke prblemen en het realiseren van gemeentelijke beleidsdelstellingen? Cncreet betekent dit vr ieder prject de vlgende aandachtspunten: Aan welke beleidspunten draagt het prject bij f p welke gemeentelijke prblemen speelt het prject in? Vr welke afdelingen zu het interessant kunnen zijn? Naast de afdeling cultuur, die meestal de hfdsubsidiegever van de biblitheek is, kunnen afdelingen als educatie, welzijn, sciale zaken, re-integratie en inburgering belangstelling hebben vr de bestrijding van laaggeletterdheid. Onderzek f er aanvullende financiering via de gemeente mgelijk is. Niet alles heft vanuit de reguliere subsidie vr de biblitheek gedaan te wrden. Vaak is er prjectfinanciering beschikbaar vr prjecten die inspelen p gemeentelijke beleidsdelstellingen. Regelmatig cntact met ambtenaren van diverse afdelingen biedt inzage in speerpunten van de gemeente en mgelijkheden vr aanvullende financiering. Laat zien wat je det. Ga er niet vanuit dat mensen de biblitheek en haar aanbd wel weten te vinden, maar breng nadrukkelijk vr het vetlicht wat de biblitheek det p het gebied van laaggeletterdheid. Dit geldt zwel naar gebruikers als naar de pdrachtgever te. Vraag je af he je wethuders en raadsleden erbij kunt betrekken. Ndig ze uit vr een rndleiding in de biblitheek f vraag ze vr feestelijke peningen van eigen initiatieven en stel vr dat k andere feestelijke mmenten in de biblitheek gerganiseerd kunnen wrden. De biblitheek is bij uitstek een plaats waar lkale bijzndere mmenten nder de aandacht van de bevlking gebracht kunnen wrden. Kppel altijd resultaten van je prjecten terug aan de gemeente (zie k de punten e en f). Hu dus bij heveel deelnemers het trekt, wat hun achtergrnd is en welk effect de activiteit f het prject vr de deelnemers gehad heeft. Rapprteer hier regelmatig ver, zwel intern als naar de subsidiërende gemeenteafdeling. Alleen dán wrdt k vr anderen dan de rganisatr duidelijk wat het nut ervan is. 5

6 2. Draagvlak in de eigen rganisatie Ok binnen de eigen rganisatie is het van belang m draagvlak te hebben vr de aanpak van laaggeletterdheid en er bekendheid aan te geven. Dit geldt zwel richting management als naar afdelingen die zich met aangrenzende terreinen bezig huden. Aandachtspunten hierbij zijn: Definieer he het prject binnen het beleid van je biblitheek past. Laaggeletterdheid heeft raakvlakken met diverse nderwerpen als participatie, werk, educatie, mediawijsheid en ntmeting. Onderzek he er een gede verbinding gemaakt kan wrden met aangrenzende terreinen binnen de biblitheek. Er zijn veel zinvlle cmbinaties te maken. Z kan er bv een link gelegd wrden van het bestrijden van laaggeletterdheid bij vlwassenen naar preventie ervan via uderparticipatie bij bekstart in achterstandswijken. Ok kan de aanpak van laaggeletterdheid aansluiten p het bevrderen van digitale vaardigheden (mediawijsheid), eventueel k ng in relatie tt werk en re-integratie. Oefenen.nl biedt vr diverse terreinen materiaal vr laaggeletterden. Oefenen.nl en de Slimme Nieuwslezer wrden p licentie aangebden via Biblitheek.nl. 6

7 3. Zinvlle samenwerking met lkale partners In ieder gemeente zijn diverse lkale rganisaties die zich k richten p laaggeletterden. Met veel van deze rganisaties kunnen zinvlle samenwerkingsverbanden gecreëerd wrden. Welke cmbinatie en welke samenwerkingsvrm de grtste meerwaarde plevert zal lkaal verschillend zijn. Organisaties die hiervr in aanmerking kunnen kmen zijn bijvrbeeld: - UWV - Sciale werkvrziening - Gilde Samenspraak - Vluchtelingenwerk - Humanitas - Welzijnswerk - Vrijwilligerswerk - ROC - Andere taalaanbieders - Basisschlen - Middelbare schlen Om te kmen tt zinvlle samenwerkingsverbanden kunnen de vlgende aandachtspunten genemd wrden: nderzek welke lkale partners actief zijn p het gebied van laaggeletterdheid f zich richten p delgrepen die baat zuden hebben bij een aanvullend aanbd vanuit de biblitheek benem welke samenwerking meerwaarde biedt maak heldere afspraken wie wat det denk zakelijk: benem en specificeer ksten van het gebruik van faciliteiten en verleg wie wat financiert. als er geen financiering vanuit de gemeente beschikbaar is kan er k gedacht wrden aan spnsring, c-financiering f het ver-en-weer beschikbaar stellen van vrzieningen, expertise f menskracht. 7

8 4. Mgelijke prjecten Er zijn diverse manieren waarp biblitheken een rl kunnen spelen bij het bestrijden van laaggeletterdheid. In het hele land zijn er al vrbeelden van succesvlle cncepten. Een aantal vrbeelden: Inburgering: bv taalcach-prjecten, taalcafés, ntmetingsgrepen vr mannen/vruwen. Vr meer infrmatie ver taalcaches zie het waarderingsrapprt van Regiplan Taalcaching: meer dan taal alleen Verbetering van algemene lees- en schrijfvaardigheden: leeskringen, vrleeswedstrijden, cursussen basisvaardigheden. Vr materiaal zie Oefenen.nl en Basisvaardigheden.nl en Verbetering van digitale vaardigheden: Oefenmateriaal p dit gebied wrdt gebden dr Klik&Tik. Infrmatie ver het pzetten van Klik&Tik met behulp van maatschappelijke stages is te vinden p Vr meer infrmatie ver Klik&Tik zie het nderzek van NextValue Van kickstart tt cursus?; een kwalitatief nderzek naar succesfactren en verbeterpunten bij de inzet van Klik & Tik-materialen bij educatie vr mediawijsheid in biblitheken. Taal en werk: zwel algemene lees- en schrijfvaardigheden als digitale vaardigheden kunnen in samenwerking met het UWV bevrderd wrden ten beheve van werk en re-integratie. Preventie van laaggeletterdheid: bijvrbeeld dr een cmbinatie van Bekstart in achterstandswijken met uderparticipatie, die zwel de geletterdheid van de uders als van het kind bevrdert. Diverse vrbeelden van succesvlle prjecten zijn te vinden p Het bredere kader vr het beleid ten aanzien van laaggeletterdheid vindt u in het Actieplan Laaggeletterdheid

9 5. Duidelijke specificatie van de ksten van het prject/de activiteit Ieder prject en iedere activiteit brengt ksten met zich mee. Deze wrden lang niet altijd benemd en drberekend. Vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid is het ndig m deze ksten duidelijk te specificeren en zichtbaar te maken, zdat afgesprken kan wrden wie welk deel financiert. Hiernder wrdt een verzicht gegeven van kstenpsten die bij dergelijke prjecten een rl kunnen spelen. Aandachtspunten begrting ksten aanpak laaggeletterdheid Persneel aantal uren medewerkers *salaris per uur besteed aan - Activiteit - Overleg - Bijschling Begrte ksten Vrijwilligers - Onkstenvergeding - Attenties - Bijschling - Caching dr medewerker in uren*salaris per uur Gebruik ruimte Inrichting Materialen - Aanschaf - Plaatsing Prgramma s - Aanschaf - Licenties Gebruik cmputer Kffie ed Deskundigheidsbevrdering persneel - Dcent/pleiding - materiaal Prmtie Evt. gratis abnnementen - Abnnementsksten * aantal deelnemers 9

10 6. Registratie en evaluatie Bij het rganiseren van activiteiten en prjecten is het van belang m een aantal dingen te registreren en te evalueren. Dit dient twee delen: Ten eerste m zelf een ged beeld te hebben van de eigen activiteiten p het gebied van laaggeletterdheid, het bereik van deze activiteiten en het effect ervan. Z kan intern afgewgen wrden welke activiteiten zinvl zijn m verder uit te buwen en welke misschien beter afgestten kunnen wrden. Ten tweede is het essentieel vr het draagvlak vr dit srt activiteiten bij de gemeente, dat deze ged weet wat de biblitheek p dit gebied det en welk effect dit heeft. Om hierver zinvlle infrmatie te kunnen geven (zwel intern als extern) is het ged m bij ieder prject in ieder geval het vlgende te registreren: heveel deelnemers waren er? welke achtergrnd hadden deze? via welke rganisaties kwamen zij binnen Het registreren biedt kwantitatieve infrmatie ver het bereik van de activiteiten. Wil men wat meer kunnen zeggen ver de maatschappelijke bijdrage die de activiteiten leveren met men k regelmatig evalueren. Met name dergelijke evaluaties tnen richting de gemeente aan wat het belang is van een structurele aanpak van laaggeletterdheid. Als men evalueert zijn in ieder geval de vlgende punten nuttig m mee te nemen: welk niveau hadden de deelnemers bij aanvang van de activiteit (bv taalniveau f trede p de participatie-ladder)? welk niveau hadden de deelnemers bij afrnding van de activiteit? Hebben de deelnemers p bepaalde gebieden verbetering van hun vaardigheden ervaren? Ter inspiratie he men dit laatste zu kunnen meten kan de vrbeeldvragenlijst p de vlgende pagina gebruikt wrden. Biblitheken hebben meestal niet de mgelijkheden m zelf het taalniveau van deelnemers f de trede p de participatieladder te bepalen. Dit is k niet ndzakelijk, want vaak zijn er partners die dergelijke dingen tch al in kaart brengen. Het taalniveau kan bv heel ged bepaald wrden dr een ROC en deelnemers die via UWV f de Sciale Dienst binnenkmen zijn vaak al ingeschaald p de participatieladder f een vergelijkbare meetmethde. Met name de ervaringen van de deelnemers zelf kunnen eventueel wel ged dr de biblitheek in kaart gebracht wrden. Het gaat er dus niet m, m alles zelf te gaan meten. Wel is het van belang m de vlgende punten een duidelijke plek te geven in de aanpak van laaggeletterdheid: Welke partner meet p welke manier het niveau van de deelnemers? Maak afspraken dat deze gegevens beschikbaar kmen vr alle betrkken samenwerkingspartners. Zwel vrafgaand aan de activiteit als na aflp, zdat vr alle betrkkenen duidelijk is in heverre de activiteit verbeteringen plevert. 10

11 Vrbeeldvragenlijst vr deelnemers U heeft deelgenmen aan een cursus f activiteit van de biblitheek. Graag willen wij u hierver een paar vragen stellen. De vragenlijst bestaat uit 6 vragen. Hartelijk dank vr uw medewerking! 1. Welke cursus f activiteit heeft u gevlgd?. 2. Wat vnd u van deze cursus f activiteit? slecht matig vldende ged 3. Heeft u thuis verder gewerkt aan de leerstf? nee sms regelmatig 4. Wat heeft u ervan geleerd? niets, ik wist alles al nieuwe en bekende dingen veel nieuwe dingen 5. Heeft u iets geleerd wat u helpt bij de vlgende dingen? ja, dit lukt nu beter nee, ik heb niets geleerd wat mij hierbij helpt beken en tijdschriften lezen brieven schrijven infrmatie vinden het internet gebruiken afspraken met dkter f tandarts maken zaken met de gemeente regelen activiteiten buitenshuis ndernemen nieuwe cntacten leggen werk zeken werk uitveren 6. Zu u ng een keer deelnemen aan een cursus f activiteit van de biblitheek? ja nee weet ik ng niet 11

12 7. Terugkppeling Tt slt is het van belang m de infrmatie, die verzameld is ver het bereik en de effecten van de aanpak van laaggeletterdheid, k terug te kppelen, zwel binnen de eigen rganisatie als naar de gemeente(n). Om een samenhangend verzicht te geven van de gekzen aanpak en de maatschappelijke bijdrage die dit levert, kan het vlgende invulschema als aanknpingspunt dienen. Aandachtspunten terugkppeling prjecten en resultaten aan management/gemeente wat vr activiteiten/prjecten zijn er gedaan? he sluiten deze aan bij beleid en delstellingen van de gemeente? met welke samenwerkingspartners zijn deze gerganiseerd? in welke vestiging(en) vnden deze plaats? heveel deelnemers waren er? welke achtergrnd hadden deze? via welke rganisaties kwamen zij binnen? welk niveau hadden zij bij aanvang en welk bij afrnding? (bv taal/participatie) heveel % van de deelnemers erver dat de activiteit/cursus hen hielp bij de vlgende vaardigheden: beken en tijdschriften lezen % brieven schrijven % infrmatie vinden % het internet gebruiken % afspraken met dkter f tandarts maken zaken met de gemeente regelen activiteiten buitenshuis ndernemen nieuwe cntacten leggen % % % % werk zeken % werk uitveren % 12

13 Medewerking aan landelijke mnitring vr landelijk draagvlak Om k p landelijk niveau het draagvlak vr een structurele aanpak van laaggeletterdheid dr biblitheken te versterken, wil het SIOB zichtbaar maken wat biblitheken p dit gebied al den en wat hiermee bereikt wrdt. Daarm wil het SIOB de verschillende prjecten die biblitheken p dit gebied uitveren mnitren. Daarbij gaat het niet alleen m de inhud van de prjecten, maar k m de aansluiting p gemeentelijke beleid, de samenwerking met andere lkale partners en een indicatie van de impact p de deelnemers. Deze mnitr wrdt uitgeverd dr Kasperkvitz beleidsnderzek en advies. Wij zuden het zeer p prijs stellen als u aan deze mnitr zu deelnemen m zichtbaar te maken welke rl biblitheken bij de bestrijding van laaggeletterdheid spelen. Er wrdt gemnitrd p drie niveaus: er is een vragenlijst ntwikkeld vr de prjectleider, één vr grepsbegeleiders en één vr deelnemers aan activiteiten. De vragenlijst vr de prjectleider bestaat uit 10 vragen. Wij verzeken u m vr ieder lpend f startend prject dat zich richt p de bestrijding van laaggeletterdheid deze vragenlijst een keer afznderlijk in te vullen. Het invullen duurt per vragenlijst (dus per prject) ngeveer 5 minuten. Start de vragenlijst vr de prjectleider Verder willen wij u vragen m vr ieder prject de betreffende grepsbegeleider na aflp de digitale vragenlijst vr grepsbegeleiders in te laten vullen. Deze vragenlijst bestaat uit 8 vragen en kst eveneens ngeveer 5 minuten invultijd. Start de vragenlijst vr grepsbegeleiders. Om een indicatie te kunnen geven van de invled, die prjecten en activiteiten p het gebied van laaggeletterdheid hebben p de deelnemers, is er k een vragenlijst vr deelnemers ntwikkeld. Het zu ns zeer helpen als u deze vragenlijst aan de deelnemers van een aantal activiteiten vrlegt, zdat er p landelijk niveau een beeld geschetst kan wrden van de impact van dergelijke activiteiten. De resultaten van deze deelnemersenquête kunt u eind 2012, begin 2013 vinden in de rapprtage van de SIOB-mnitr laaggeletterdheid. Deze (vrlpig landelijke) deelnemersvragenlijst biedt mgelijkheden m in de tekmst wellicht k vr individueel biblitheekniveau instrumenten te ntwikkelen m de effecten van de aanpak van laaggeletterdheid te meten en zichtbaar te maken. Start de vragenlijst vr deelnemers. De vragenlijsten kunnen drlpend nline ingevuld wrden tt uiterlijk 1 december. Hartelijk dank vr uw medewerking! 13